DE GROTE VERGADERING VAN 1651 KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM

DE GROTE VERGADERING VAN 1651 KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM Leerlingen spelen de Grote Vergadering van de Staten-Generaal in 1651 na. Deze vergadering was het beginpunt van het eerste stadhouderloze tijdperk. Hoe zou de geschiedenis zijn gelopen als de leerlingen het voor het zeggen hadden gehad? DUUR 45 60 minuten LEERDOEL Leerlingen leren hoe de machtsverhoudingen in de Republiek waren. BRON Nederland en het poldermodel, Maarten Prak & Jan Luiten van Zanden HANDLEIDING 1. Laat de schoolplaat van de grote vergadering zien. 2. Vertel kort wat de Grote Vergadering van 1651 inhield. De Staten-Generaal kwamen voor deze speciale vergadering in 1651 bijeen in de Ridderzaal. Stadhouder Willem II was twee maanden eerder onverwacht overleden aan de pokken, zijn enige zoon was pas een paar maanden oud en de Staten-Generaal bespraken hoe het nu verder moest met het stadhouderschap. Er stonden vier punten op de agenda: 1) Stadhouderschap 2) Religie 3) Het leger 4) De toetreding van Drenthe en Brabant tot de Staten-Generaal Holland wilde ervoor zorgen dat er geen nieuwe stadhouder meer zou komen. Willem II had namelijk een paar maanden voor zijn dood geprobeerd een staatsgreep te plegen in Amsterdam, omdat hij vond dat de Staten van Holland te veel macht naar zich toe trokken. Maar wat wilden de andere gewesten? 3. Vertel kort wat er te zien is op de schoolplaat. De vergadering werd gehouden in de Ridderzaal. Aan het plafond hangen Spaanse vlaggen van verslagen troepen tijdens de Opstand. Achterin zie je de leden van de Staten-Generaal zitten in de groene bankjes. Op de voorgrond zie je een aantal personen, onder wie Johan de Witt en Jacob Cats, de raadspensionaris van Holland. De raadspensionaris was de hoogste bestuurder van Holland. Oorspronkelijk was de raadspensionaris (of landsadvocaat) juridisch

adviseur, maar in de praktijk was hij de hoogste bestuurder van de Republiek. 4. Vertel de leerlingen dat zij de Grote Vergadering van de Staten-Generaal uit 1651 gaan naspelen. Ze gaan de vergadering zoals die toen verliep niet herhalen, maar doen het debat over door zich met een groepje in te leven in één van de gewesten van de Staten-Generaal. De klas speelt één van de vier agendapunten na: het stadhouderschap. 5. Verdeel de klas in zeven groepen. Ieder groepje speelt een gewest. Geef aan ieder groepje een rolomschrijving. Indien mogelijk is het leuk om ook verkleedkleding te gebruiken, bijvoorbeeld ieder groepje een eigen kleur hoed of sjerp. 6. Laat de leerlingen 15 minuten voorbereiden. In die tijd lezen zij hun rolomschrijving, bepalen ze wie het woord neemt tijdens het debat en bedenken ze argumenten. 7. Het debat gaat beginnen. Laat iedereen plaatsnemen in de bankjes. 8. Geef als eerste het woord aan Holland. Holland opent het debat. Holland is fel tegenstander van het stadhouderschap. (In werkelijkheid: openingsrede door raadspensionaris Jacob Cats) 9. Daarna krijgt Friesland het woord om een weerwoord te kunnen bieden aan de maatregelen van Holland. Friesland is fervent voorstander van het stadhouderschap. 10. Geef vervolgens de andere gewesten een voor een het woord. Zij mogen argumenten geven, vragen stellen en hun mening verwoorden. 11. Ten slotte krijgt Holland opnieuw het woord. (In werkelijkheid: Jacob Cats) 12. Als ieder gewest aan het woord is geweest, wordt er gestemd. Vraag aan de gewesten wie zich aansluit bij het standpunt van Holland. Vraag aan de gewesten wie zich aansluit bij het standpunt van Friesland. 13. Bespreek wat de uitkomst van het de echte Grote Vergadering was. Friesland en Groningen (en Drenthe, maar die hoort niet bij de Staten-Generaal) houden Willem Frederik als Stadhouder. Voor de overige gewesten begint het Eerste Stadhouderloze Tijdperk. De macht van Holland was groot genoeg om voor elkaar te krijgen dat de andere gewesten ervoor kozen geen nieuwe stadhouder te benoemen. Er werd in de vergadering niet gestemd zoals we dat nu doen in de Tweede Kamer, waarbij de meerderheid beslist. De vergadering kan meer gezien worden als een lange brainstorm, waarbij Holland duidelijk grote overmacht had op de andere gewesten. Tip Als u merkt dat de groep enthousiast is over debatteren, kun je na het debat nog een ronde spelen over de toetreding van Drenthe en Brabant tot de Staten-Generaal. In deze ronde mogen leerlingen zelf standpunten bedenken, maar ze moeten wel redeneren vanuit de gewesten in de zeventiende eeuw.

ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DOCENT De Grote Vergadering Op 18 januari 1651 begon een van de belangrijkste vergaderingen uit de Nederlandse geschiedenis. De provincies die samen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vormden, hadden besloten om zich te beraden op de toekomst van het land. Ze stuurden afgevaardigden naar Den Haag, die bijeenkwamen in de Ridderzaal. De Grote Vergadering vond plaats op een belangrijk moment in de Nederlandse geschiedenis. Op de agenda stonden fundamentele discussies over de structuur van de staat. Wat was de plaats van de Oranjes: was de nieuwe staat een echte Republiek, of deelden de nazaten van Willem van Oranje de lakens uit? Stadhouder Willem II was twee maanden eerder onverwacht overleden aan de pokken, zijn enige zoon was pas een paar maanden oud. werd niet gestemd. Er werd vooral beraadslaagd; je zou het ook een maandenlange brainstorm kunnen noemen over de toekomst van het land. Daarbij legden alle gewesten om te beginnen lange verklaringen af. De openingstoespraak op 18 januari was van de Hollandse raadpensionaris Jacob Cats. Cats hield ook de slotrede, op 19 augustus. Hieruit blijkt wel dat Holland een dominante rol speelde, al ontkende Cats dat ten stelligste in zijn openingsrede. De besluiten over het stadhouderschap werden eigenlijk al buiten de vergadering genomen. Willem Frederik was al in 1640 tot stadhouder van Friesland benoemd en Groningen gunde hem het stadhouderschap in december 1650, dus al voor de Grote Vergadering was begonnen. Daaraan viel niets meer te veranderen. Enkele maanden voor zijn dood was een conflict tussen Willem II en het gewest Holland uit de hand gelopen. Holland wilde, nu de oorlog met Spanje was beëindigd, minder gaan betalen aan de verdediging van het land en drong aan op een verkleining van de legers. De Staten van Holland besloot de legeronderdelen waarvoor Holland betaalde te ontbinden. Furieus over dit individuele optreden van Holland was Willem II uiteindelijk met een leger naar Amsterdam getrokken om de macht naar zich toe te trekken. Deze poging tot een staatsgreep verklaart de felle houding van Holland ten opzichte van de stadhouder. In de Grote Vergadering probeerden de gewesten door middel van een gestructureerd gesprek te komen tot oplossingen voor maatschappelijke problemen. U zou een vergelijking kunnen trekken tussen de Grote Vergadering en het twintigste-eeuwse poldermodel. Overzicht standpunten gewesten over stadhouder Wél een stadhouder Geen stadhouder Nog niet besloten Friesland Holland Gelderland Stad en Lande (Groningen) Zeeland Utrecht Overijssel

Extra debat over toetreding Brabant en Drenthe tot de Staten-Generaal Voor toetreding Tegen toetreding Friesland Holland Stad en Lande (Groningen) Gelderland - Het machtsblok tegen Holland zou te groot worden Utrecht - Brabant is katholiek Overijssel - Brabant zou een te grote concurrent zijn voor Zeeland Holland op de textielmarkt vanwege lagere lonen. Werkelijke uitkomst debat Brabant en Drenthe traden niet toe tot de Staten-Generaal. De macht van Holland is groot genoeg om dit tegen te houden.

ROLOMSCHRIJVINGEN De Staten van Holland Jullie zijn de bestuurders van Holland. Jullie doel: zorgen dat er geen stadhouder meer komt in de Republiek. Holland is het belangrijkste en rijkste gewest van de Republiek. Handel is de belangrijkste inkomstenbron. Jullie betalen 60% van alle nationale belastingen, meer dan alle andere gewesten bij elkaar. Hierdoor hebben jullie een sterke onderhandelingspositie. De andere gewesten willen niet dat Holland uit de Unie van Utrecht stapt en alleen verder gaat. Jullie hebben dus veel macht. Jullie hebben zelf het initiatief genomen voor de Grote Vergadering. Jullie hebben maar één doel: zorgen dat er geen nieuwe stadhouder komt. De vorige stadhouder, Willem II, had veel te veel macht naar zich toegetrokken. Hij heeft zelfs geprobeerd een staatsgreep te plegen door Amsterdam aan te vallen. Dat mag nooit meer gebeuren! Vanaf nu is er geen plaats meer voor een stadhouder in de Republiek. Jullie besluit staat vast. Zorg ervoor dat de andere gewesten met jullie instemmen. Omdat jullie het machtigste gewest zijn, doen jullie de openingsrede en de slotrede. Hierin houden jullie een betoog over het belang van de Republiek. In het echt werden deze openingsrede en de slotrede gehouden door Jacob Cats, de raadspensionaris van Holland. Tijdens het debat mogen jullie reageren op vragen van de andere gewesten. 1. Bedenk jullie openingstoespraak, waarin je pleit vóór de Republiek. Waarom is de Republiek volgens jullie zo belangrijk? 2. Bedenk zo veel mogelijk argumenten tegen de stadhouder. 3. Bedenk een slotrede. Wat willen jullie nog zeggen ter afsluiting van de vergadering?

De Staten van Friesland Jullie zijn de bestuurders van Friesland. Jullie doel: Andere gewesten overtuigen van het belang van een stadhouder. Friesland is, net als Zeeland en Holland, een kustprovincie. Handel is de belangrijkste inkomstenbron van deze provincies. Jullie vinden het vervelend dat Holland zoveel macht naar zich toetrekt. Jullie zijn het belangrijkste gewest om tegenwicht te bieden aan Holland. In Friesland is Willem Frederik, een neef van Willem II, de stadhouder. En dit moet zo blijven. Sterker nog, dit zou in alle provincies zo moeten zijn, in ieder geval voorlopig. Als de zoon van Willem II straks oud genoeg is, kan hij zijn vader opvolgen. Al vanaf 1580 is jullie stadhouder iemand uit het huis van Nassau. Zij hebben hun werk altijd goed gedaan, dus het is logisch weer een stadhouder uit deze familie te kiezen. Drenthe en Groningen zijn het met jullie eens. Helaas heeft Drenthe geen stem in de Staten- Generaal, zij zijn niet bij de vergadering aanwezig. Wat er ook gebeurt: jullie zijn vastbesloten om een stadhouder te benoemen, ook al zijn andere gewesten hier tegen. Holland kan niet zomaar besluiten om geen stadhouder te benoemen, dat moet met alle gewesten samen bepaald worden. Holland opent de vergadering. Jullie mogen direct daarna een toespraak houden. Probeer de andere gewesten te overtuigen van het belang van een stadhouder. Daarna mogen jullie reageren op vragen van de andere gewesten. 1. Bedenk een toespraak vóór benoeming van stadhouders in alle gewesten. Waarom is een stadhouder volgens jullie zo belangrijk? 2. Bedenk argumenten waarom andere gewesten ook een stadhouder zouden moeten benoemen. 3. Bedenk argumenten waarom gewesten zich niet te veel door Holland moeten laten beïnvloeden.

De Staten van Zeeland Jullie zijn de bestuurders van Zeeland. Jullie doel: zorgen dat er geen stadhouder meer komt in de Republiek. Zeeland is, net als Friesland en Holland, een kustprovincie. Handel is de belangrijkste inkomstenbron van deze provincies. Jullie vinden het vervelend dat Holland zoveel macht naar zich toetrekt. Maar Holland speelt wel een belangrijke rol in de handel. Ook Zeeland heeft een goede handelspositie; na Amsterdam is Middelburg de grootste havenstad van de Republiek. Holland heeft de afgelopen tijd al veel met jullie gepraat en jullie zijn het met Holland eens: er komt geen nieuwe stadhouder meer. Dit heeft wel grote gevolgen. In Zeeland was de stadhouder niet alleen legerleider, maar ook Eerste Edele. Dit betekent dat hij ook in het bestuur van Zeeland zat. Er is veel onrust in Zeeland, de bevolking komt regelmatig in opstand. Niet alleen vanwege de discussie rondom de stadhouder, maar ook vanwege onenigheid over religie. Stabiliteit in de Staten- Generaal en een goede band met Holland zijn erg belangrijk voor Zeeland. Als er goede afspraken worden gemaakt met de andere Staten, dan is het makkelijker om Zeeland te besturen. Nadat Holland en Friesland hun mening hebben gegeven, mogen de andere gewesten wat zeggen. Jullie kunnen nu de andere gewesten laten horen wat jullie standpunt is. Jullie houden een betoog om de andere gewesten te overtuigen van jullie mening. 1. Omschrijf jullie standpunt in één zin. 2. Schrijf drie argumenten op vóór jullie standpunt. 3. Wat willen jullie bereiken in de vergadering?

De Staten van Stad en Lande (Groningen) Jullie zijn de bestuurders van Groningen. Jullie doel: Willem Frederik houden als stadhouder. In Groningen is landbouw de belangrijkste inkomstenbron. Groningen heeft eigenlijk altijd dezelfde stadhouder als Friesland en Drenthe. Na de dood van Willem II hebben jullie vorige maand Willem Frederik (een neef van Willem II) tot stadhouder benoemd. Hij is ook stadhouder van Friesland en Drenthe. Jullie willen absoluut dat de stadhouder blijft, ook als andere gewesten hier niet mee instemmen. Helaas is Drenthe geen onderdeel van de Staten- Generaal, jullie hebben alleen Friesland als bondgenoot. Er is veel onrust onder de bevolking in Groningen. Er zijn regelmatig oproeren. Niet alleen vanwege de discussie rondom de stadhouder maar ook vanwege onenigheid over religie. Het is voor jullie belangrijk dat er goede afspraken worden gemaakt in de Staten-Generaal. Stabiliteit in de Staten- Generaal is goed voor de stabiliteit van Groningen. Nadat Holland en Friesland hun mening hebben gegeven, mogen de andere gewesten wat zeggen. Jullie kunnen nu de andere gewesten laten horen wat jullie standpunt is. Jullie houden een betoog om de andere gewesten te overtuigen van jullie mening. 1. Omschrijf jullie standpunt in één zin. 2. Schrijf drie argumenten op vóór jullie standpunt. 3. Wat willen jullie bereiken in de vergadering?

De Staten van Gelderland Jullie zijn de bestuurders van Gelderland. Jullie doel: Bepalen of jullie wel of geen nieuwe stadhouder willen. In Gelderland is landbouw de belangrijkste inkomstenbron. Er is veel onderlinge verdeeldheid in jullie gewest. Nijmegen is het eens met Holland: zij willen géén nieuwe stadhouder. Arnhem heeft nog geen standpunt ingenomen. Zutphen is orangistisch en wil dus wél graag een nieuwe stadhouder uit de familie van Nassau. Holland is tegen de stadhouder, Friesland is voor de stadhouder. Bestuurders uit Holland en Friesland zijn bij jullie langs geweest om jullie over te halen voor hun standpunt. Holland heeft bijvoorbeeld laten zien dat veel edelen uit Gelderland een hogere functie kunnen krijgen in het leger als er geen stadhouder is. Tijdens de Grote vergadering Jullie hebben nog niet besloten wat jullie willen. Zorg dus dat je tijdens de vergadering goede informatie verzamelt. - Jullie stellen tijdens de vergadering kritische vragen aan Holland, Friesland en de andere gewesten. - Jullie bepalen tijdens de vergadering of jullie voor of tegen de stadhouder stemmen. 1. Wat zijn voor jullie redenen om tegen de stadhouder te stemmen? 2. Wat zijn voor jullie redenen om vóór de stadhouder te stemmen? 3. Welke vragen ga je stellen aan de andere gewesten?

De Staten van Overijssel Jullie zijn het bestuur van Overijssel. Jullie doel: Bepalen of jullie wel of geen nieuwe stadhouder willen. In Overijssel is landbouw de belangrijkste inkomstenbron. Er is veel onrust in jullie gewest. Het is voor jullie belangrijk dat de stabiliteit in de Staten-Generaal blijft bestaan. Een goede samenwerking met de andere gewesten maakt ook het bestuur van Overijssel makkelijker. Het is dus belangrijk dat deze samenwerking niet uit elkaar valt. Jullie weten nog niet of jullie wel of geen stadhouder willen. Maar volgens jullie moet het benoemen van een stadhouder niet verplicht zijn. Een gewest mag dit zelf beslissen. Jullie hebben nog niet besloten wat jullie willen. Zorg dus dat je tijdens de vergadering goede informatie verzamelt. - Jullie stellen tijdens de vergadering kritische vragen aan Holland, Friesland en de andere gewesten. - Jullie bepalen tijdens de vergadering of jullie voor of tegen de stadhouder stemmen. 1. Wat zijn voor jullie redenen om tegen de stadhouder te stemmen? 2. Wat zijn voor jullie redenen om vóór de stadhouder te stemmen? 3. Welke vragen ga je stellen aan de andere gewesten?

De Staten van Utrecht Jullie zijn het bestuur van Utrecht. Jullie doel: Bepalen of jullie wel of geen nieuwe stadhouder willen. In Utrecht is landbouw de belangrijkste inkomstenbron. Er is veel onrust in jullie gewest. Het is voor jullie belangrijk dat de stabiliteit in de Staten-Generaal blijft bestaan. Een goede samenwerking met de andere gewesten maakt ook het bestuur van Utrecht makkelijker. Het is dus belangrijk dat deze samenwerking niet uit elkaar valt. Jullie hebben nog niet besloten wat jullie willen. Zorg dus dat je tijdens de vergadering goede informatie verzamelt. - Jullie stellen tijdens de vergadering kritische vragen aan Holland, Friesland en de andere gewesten. - Jullie bepalen tijdens de vergadering of jullie voor of tegen de stadhouder stemmen. 1. Wat zijn voor jullie redenen om tegen de stadhouder te stemmen? 2. Wat zijn voor jullie redenen om vóór de stadhouder te stemmen? 3. Welke vragen ga je stellen aan de andere gewesten?