Levenslijn Republiek - Maurits en Oldenbarnevelt

Transcriptie

1 Republiek - Maurits en Oldenbarnevelt De les in een oogopslag Onderwerp: Maurits en Oldenbarnevelt Activiteit: Tijdsduur: Leerlingen bepalen hoe Oldenbarnevelt en Maurits reageerden op een gebeurtenis en plaatsen dit in een grafiek 1 lesuur van 50 min Doelen: Leerlingen verplaatsen zich in het denken en handelen van mensen uit het verleden. Leerlingen krijgen zicht op de chronologie tussen 1590 en Leerling kan aan de hand van de discussie over religie de verdeeldheid aantonen binnen de gewesten, tussen de gewesten en tussen de landsadvocaat en de stadhouder Beginsituatie: 5havo/6vwo Verloop van de opstand tot en met de stichting van de Republiek is bekend. Voorbereiden: Voor elke leerling één blad om de grafiek op te tekenen en het opdrachtblad. Voor iedere leerling het vragenblad. Dit vragenblad wordt pas later uitgedeeld Instrueren: Wat: Vandaag behandelen we onrustige periode uit de geschiedenis van de Republiek ( ). Hoe: Hoe reageerden Maurits en Oldenbarnevelt op belangrijke gebeurtenissen in deze periode? Waarom: Complexe gebeurtenissen verklaren en het handelen van mensen in het verleden te verklaren. Uitvoeren: Lees samen de instructie en de achtergrondinformatie Leerlingen maken de grafiek Leerlingen maken het vragenblad Nabespreken: Wat: Over welke jaartallen heb je veel gediscussieerd? Wat valt je op als je de grafiek van Maurits met die van Oldenbarnevelt vergelijkt? Hoe: Welke gebeurtenissen zijn nu het belangrijkst, en hoe kun je dat vaststellen? Waarom: Waarom geef ik de jaartallen aan de hand van deze opdracht? Waarom schrijf ik ze niet als een aantekening op het bord?

2 Doelen Leerlingen verplaatsen zich in het denken en handelen van mensen uit het verleden. Hierbij speelt de historische context en het individuele belang een rol. Leerlingen leren gebeurtenissen te beoordelen op grond van historische standpunten. Leerlingen krijgen zicht op de standpunten van de Oldenbarnevelt en Maurits Leerlingen krijgen zicht op de chronologie tussen 1590 en Leerlingen leren hun keuzen te beargumenteren. Leerling kan aan de hand van de discussie over religie de verdeeldheid aantonen binnen de gewesten, tussen de gewesten en tussen de landsadvocaat en de stadhouder Beginsituatie De werkvorm gaat over de derde periode in de stofomschrijving ( ). Kennis van deze derde periode is niet noodzakelijk om de opdracht uit te voeren. De opdracht kan dus zowel aan het begin als aan het einde van dit hoofdstuk worden ingezet. Het is wel belangrijk dat de leerlingen de stof over de periode 1477 tot 1588 hebben gehad. De leerlingen zijn bekend met de werkvorm. Voorbereiden Voor elke leerling één blad om de grafiek op te tekenen en het opdrachtblad. Voor iedere leerling het vragenblad. Dit vragenblad wordt pas later uitgedeeld. Instrueren Wat gaan we doen? Vandaag behandelen we een onrustige en beruchte periode in de geschiedenis van Nederland, namelijk de periode In deze periode vochten de opstandige gewesten voor hun vrijheid tegen de Spanjaarden. Het gevecht tegen de Spanjaarden verhulde grote tegenstellingen in de Republiek. We gaan kijken hoe twee bekende en belangrijke personen in de Republiek reageerden op de gebeurtenissen in Hoe gaan we het doen? Jullie gaan je inleven in twee personen die in deze tijd hebben geleefd: stadhouder Maurits en landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt. Je gaat bekijken hoe ze reageerden op de gebeurtenissen. Dat doe je door een levenslijn te maken. Telkens stel je jezelf de vragen: Hoe reageert landsadvocaat Oldenbarnevelt op deze gebeurtenis? Hoe reageert stadhouder Maurits op deze gebeurtenis? Waarom doen we dit? We doen dit om goed zicht te krijgen op de complexe gebeurtenissen in Nederland tussen 1590 en Ook is het belangrijk dat je kunt inleven in personen uit het verleden, om zo hun handelen te kunnen verklaren. Uitvoeren Neem de opdracht en de achtergrondinformatie gezamenlijk met de leerlingen door. Laat leerlingen belangrijke zaken in de tekst onderstrepen of markeren. Laat ze letten op belangrijke kwesties die speelden in de Republiek en functie en belangen van de hoofdpersoon. Gebruik eventueel verschillende kleuren één voor Maurits en één voor Oldenbarnevelt. Indien de leerling de werkvorm nog niet kennen is het belangrijk het eerste jaartal samen met de leerlingen te doen. Vervolgens gaan de leerlingen aan de slag met het maken van de grafiek. Het is belangrijk de leerlingen erop te wijzen dat "het goede antwoord" niet bestaat, maar dat het erom gaat de keuzen ook beargumenteerd moeten kunnen worden. De leerlingen gaan aan het werk. Als de leerlingen klaar zijn vergelijken ze hun grafiek met hun buurman of buurvrouw. o Je vergelijkt nu je eigen grafiek en het blad met de argumenten met je buurman. De volgende vragen moeten je dan bespreken.

3 Bij welke gebeurtenissen of jaartallen is de grafiek anders? Kijk goed naar de argumenten van je buurman. Ben je het met zijn argumenten eens of maakt hij een redeneerfout. Geef de leerlingen het vragenblad en laat ze dat maken. Ze mogen niet meer overleggen, maar natuurlijk wel de eigen grafiek en de eigen argumenten inzien. Hierna volgt een klassikale nabespreking van de opdracht Nabespreken Wat hebben jullie geleerd? Bij de inhoudelijk nabespreking komen de volgende vragen aan de orde. Bij welke jaartallen was er een groot verschil tussen je eigen levenslijn en die van de andere groep. Inventariseer bij welke jaartallen het vooral fout ging. Bespreek deze jaartallen klassikaal. Welk vijf jaartallen zul je in ieder geval moeten kennen voor de toets? Waar baseer je deze keuze op? Verder kunnen de vragen van het opdrachtenblad besproken worden. Centrale vragen daarop zijn: - Wat valt je op aan de grafiek vóór en ná 1609? - Vanaf welk moment lopen de belangen van Oldenbarnevelt en Maurits uit elkaar Hoe heb je het aangepakt? Hoe bepaal je de invloed van een gebeurtenis op het leven van een persoon? Welke gebeurtenissen zijn nu het belangrijkst, en hoe kun je dat vaststellen? Wat is het voordeel van het maken van de opdracht in tweetallen? Wat heb je van de grafiek van de andere groep geleerd? Waarom doen we het op deze manier? Hier kunt u gebruik maken van de volgende richtvragen: Waarom geef ik de jaartallen aan de hand van deze opdracht? Waarom schrijf ik ze niet als een aantekening op het bord? Wat kun je van deze werkvorm leren voor een toets? Of bedenk naar aanleiding van deze opdracht een toets vraag. Geef als tip hierbij dat de vraag moet beginnen met "waarom" of "leg uit". Werkmateriaal Instructie en achtergrondinformatie Gebeurtenissen Vragenblad Grafiek Gebruikte literatuur Deursen, A. Th. van, Maurits van Nassau. De winnaar die faalde (Amsterdam 2000). Groenveld, S., Het Twaalfjarig Bestand De jongelingsjaren van de Republiek der Verenigde Nederlanden. (Den Haag 2009) Prak, M., Gouden Eeuw. Het raadsel van de Republiek (derde druk; Amsterdam en Nijmegen 2004)

4 Republiek Maurits en Oldenbarnevelt Instructie en achtergrondinformatie Wat gaan we doen? Je gaat een grafiek maken over hoe Johan van Oldenbarnevelt en stadhouder prins Maurits tegen gebeurtenissen in de periode hebben aangekeken. Hoe ga je te werk? Lees zorgvuldig de achtergrondinformatie en de beschrijving van de personen. Op de volgende bladzijde staan jaartallen met bijbehorende gebeurtenissen. Lees ze eerst allemaal door. o Je moet je telkens de volgende vragen stellen: Hoe reageren Oldenbarnevelt en Maurits op deze gebeurtenis? Heel erg blij is +5, neutraal is 0 en absoluut niet blij is -5. Zet voor ieder persoon een punt of een kruisje in de grafiek. o Gebruik voor Johan van Oldenbarnevelt de kleur blauw. o Gebruik voor prins Maurits de kleur rood. Schrijf ook telkens de argumenten voor je keuze op. Als je alle jaartallen hebt gehad verbind je de punten met elkaar. Ten slotte trek je een streep van boven naar beneden bij het jaartal Achtergrond Sinds 1568 is zijn de gewesten van de Nederlanden in een strijd verwikkeld met Spanje. Inzet is de onafhankelijkheid van de sinds 1588 opgericht Republiek der Nederlanden. De gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre, Overijssel, Groningen en Friesland zijn in handen van de opstandelingen. Het Zuidelijke deel van de Nederlanden wordt nog steeds door Spaanse troepen bezet. De macht in de Republiek der Nederlanden ligt in de handen van de besturen van de gewesten, de statenvergadering. De gewesten beslissen over verschillende zaken op politiek en economisch vlak. In artikel 13 van de Unie van Utrecht is tevens vastgelegd dat de overheid van ieder gewest het hoogste gezag heeft over de kerk. De gereformeerde kerk was de enige kerk die in het openbaar haar opvattingen mocht verspreiden, zij was de publieke kerk. Vertegenwoordigers van de verschillende gewesten komen bij elkaar om te overleggen in de Staten-Generaal. Belangrijkste en rijkste gewest is Holland. De belangrijkste functionaris van het gewest Holland is de landsadvocaat. Door de positie van het gewest Holland heeft de landsadvocaat veel invloed op de buitenlandse politiek van de Republiek. De stadhouder is aanvoerder van het leger, deze is afkomstig uit het Huis van de Oranjes. Het leger van de Republiek wordt grotendeels betaald met Hollands geld. Hoofdpersonen: Johan van Oldenbarnevelt. Als landsadvocaat van het gewest Holland is hij een van de machtigste mannen van de Republiek. Het gewest Holland is zeer welvarend geworden door de handel op zee. Het belangrijkste voor het gewest is dat de schepen vrije doorgang hebben met hun handelswaar. Hij ziet er op toe dat de grote bijdrage van het gewest in de strijd tegen Spanje goed wordt gebruikt. Als woordvoerder buitenlandse correspondentie van het gewest Holland, trekt hij ook deze taak in de Staten-Generaal naar zich toe. De landsadvocaat is hierdoor een de centrale persoon in het buitenlands beleid van de Republiek. Zelf streng calvinistisch maar wil vrijheid voor andere geloofsinterpretaties binnen de publieke kerk. Prins Maurits van Oranje. Zoon van Willem van Oranje en stadhouder van de gewesten Holland, Zeeland en Utrecht sinds Als stadhouder heeft Maurits het opperbevel over de strijdkrachten op het land. Hij leidt de troepen om de Spanjaarden te verjagen en de overige gewesten te bevrijden van het Spaanse juk.

5 Republiek Maurits en Oldenbarnevelt Gebeurtenissen 1591 Maurits verovert Zutphen, Deventer en Nijmegen op de Spanjaarden Drievoudig verbond tussen de Republiek, Frankrijk en Engeland. De landen beloven elkaar te steunen in de strijd tegen Spanje Frankrijk sluit vrede met Spanje (Vrede van Vervin) Op aandringen van de Staten van Holland vertrekt Maurits naar Duinkerken (zuiden van Vlaanderen) om het piratennest nest daar met de grond gelijk te maken. Om daar te komen moet de stadhouder echter diep in de Spaanse gebieden binnen trekken. Het komt tot een gevecht op het strand met de Spanjaarden in de Slag bij Nieuwpoort Zeeland wil van stadhouder Maurits een graaf maken om de machtpositie van Holland tegenwicht te bieden. Tevens maakt dit de positie van de Republiek (omringt door monarchieën) minder opvallend 1602 Er is een roep om een Nationale Synode bij elkaar te roepen, een synode bespreekt de gang van zaken in de publieke kerk in de Nederlanden. Inzet is de vrijheid van discussie binnen de publieke kerk Vrede tussen Engeland en Spanje. Engelse schepen mogen vrij handelen met Spaanse en Portugese havens, zolang ze geen Nederlandse producten vervoeren Ondanks een enorme toename in de uitgaven aan het leger, wordt de Republiek in het defensief gedrongen door Spaanse troepen. Spinola verovert een aantal steden in het oosten Een staakt-het-vuren wordt door de Spanje en de Republiek in acht genomen. De oorlogsinspanningen kosten de gewesten van de Republiek en Spanje te veel geld 1608 Officiële vredesbesprekingen met Spanje. Het leger van de Republiek wordt teruggebracht tot man Twaalfjarig Bestand. Spanje en de Republiek komen een bestand overeen. De republiek wordt als een zelfstandig opererende staat erkend. In ruil zien de Hollanders af van hun belang in de handel met West-Indië Remonstrantie. Bij de Staten van Holland wordt een voorstel ingediend. De remonstranten willen nieuwe richtlijnen voor de publieke kerk in de Nederlanden waardoor een ruime interpretatie van de geloofsleer mogelijk is. De Staten van Holland moeten volgens hen toezien op de uitvoering Op het platteland ontstaat een beweging tegen de remonstranten. Deze contraremonstranten vinden niet dat het gezag van de overheid belangrijker is dan het gezag van de kerk. Zij streven een strenge geloofsovertuiging na en willen een Nationale Synode die hierover moet besluiten Contra-remonstranten zien hun aanhang groeien, ook in de Hollandse steden als Amsterdam. De Staten van Holland nemen een resolutie aan waarin zij pleiten voor tolerantie en vrijheid voor verschillende interpretaties binnen de publieke kerk In diverse Hollandse steden ontstaan opstanden van contra-remonstranten. Maurits weigert zijn leger beschikbaar te stellen om de openbare orde te handhaven. 1617(jan) De Staten van Holland verzoeken de stadhouder zijn troepen gereed te houden om de openbare orde in Hollandse steden te handhaven. 1617(juli) Maurits bezoekt een contraremonstrantse kerkdienst in Den Haag. 1617(aug) Scherpe resolutie aangenomen door de Staten van Holland. Hollandse steden krijgen het recht zelf troepen in te huren die de orde in de steden mogen herstellen. Garnizoenen van het leger die in Holland zijn gestationeerd zijn in de eerste plaats trouw verschuldigd aan de Statenvergadering van Holland, daarna pas aan de Staten-Generaal en de stadhouder. 1618(mei) Maurits trekt met troepen richting Overijssel en Utrecht om de gewesten te dwingen in te stemmen met een nationale synode. Holland raakt geïsoleerd. 1618(nov) Holland geeft het verzet tegen een synode op, Synode van Dordrecht wordt gehouden. De contra-remonstranten krijgen hier volledige steun krijgen voor hun zienswijze.

6 Republiek Maurits en Oldenbarnevelt Vragenblad 1. Noem twee belangrijke kwesties die spelen in de Republiek voor Voor 1609 speelt de discussie over het geloof nauwelijks een rol in de politiek. Geef hiervoor een verklaring. 3. Zowel Maurits als Oldenbarnevelt kon den tevreden en ontevreden zijn over het Twaalfjarig Bestand. Geef voor beiden een reden om tevreden en ontevreden te zijn. Oldenbarnevelt: Maurits: 4. In het steekspel om de macht in de Republiek speelt het geloof een belangrijke rol. Leg dit uit met een voorbeeld uit de levenslijn. In 1617 schrijft Lodewijk Willem, neef van Maurits, het volgende: 'groeiende verdeeldheid in de kerk en de onverschilligheid van overheidspersonen bracht een gevaarlijke verandering in de staat te weeg'. 5. Leg uit wat hij hiermee bedoelt. Nog voor de Synode van Dordrecht plaatsvindt wordt in augustus 1618 Oldenbarnevelt gearresteerd, mede op aandringen van Maurits. In het voorjaar van 1619 wordt hij wegens landverraad onthoofd. 6. Haal een argument uit de lijst met gebeurtenissen om de aanklacht tegen Oldenbarnevelt te ondersteunen. 7. Haal een argument uit de lijst met gebeurtenissen om de aanklacht tegen Oldenbarnevelt tegen te spreken.

7