en werkgelegenheid. CAO-seizoen 2012-2013: de tussenstand Een overzicht van FNV Bondgenoten, ABVA KABO FNV, FNV KIEM en FNV Horecabond Op 1 december 2012 is het nieuwe cao-seizoen van start gegaan. De looneis is vastgesteld op 2 ½ % en de loonruimte op 3%. Deze looneis is verantwoord, zeker in vergelijking met de looneisen van voor de crisis en de inflatie die in het eerste kwartaal van 2013 2,9%-3,0%. Toch betekent dat niet dat we dat in alle sectoren binnenhalen. De gemiddelde loonstijging volgens de FNV methode is nu 1,64%, 1 maar de verschillen zijn relatief groot. Zo is in de industrie gemiddeld 1,91% afgesproken, maar in de openbare marktsector 1,30 en in de dienstensector zelfs 1,21%. Het seizoen verloopt net als vorig jaar moeizaam. Hoewel de bonden hun verantwoordelijk nemen met deze looneis, die ook in de akkoorden tot uiting komt blijft het moeilijk om met werkgevers goede afspraken te maken op het gebied van gewoon goed werk en doorgeschoten flex en werkgelegenheid, zijn werkgevers slechts na een ultimatum of onder druk van acties en stakingen te brengen tot een fatsoenlijke caoafspraak. is werk dat veilig en gezond is, inkomenszekerheid biedt, een fatsoenlijk loon, toegang tot sociale zekerheid en de mogelijkheid je te ontwikkelen. Het is werk waarvan wij vinden dat iedereen daar recht op heeft. Wij hopen dat het sociaal akkoord dat zowel de aanpak van doorgeschoten flex als het ontwikkelen van van-werk-naar- werk en werkgelegenheid hoog op de agenda heeft gezet, dient als een impuls om hier goede afspraken op te maken. In de volgende hoofdstukken vindt u een overzicht van de cao s die dit seizoen zijn afgesloten, van achtereenvolgens FNV Bondgenoten, ABVA KABO FNV, FNV KIEM en FNV Horecabond. Marktsector: FNV Bondgenoten FNV Bondgenoten sluit cao s af in de industrie, de metaal, de agrarische sector en handel en diensten. De bond heeft tot nog toe 62 cao s afgesloten voor 189.364 werknemers. Er wachten nog 311 cao s. dat is ongeveer vergelijkbaar met vorig jaar. De gemiddelde loonmutatie van de cao s die door FNV Bondgenoten zijn afgesloten volgens de FNV methode is 1,67%. Vorig jaar was de gemiddelde loonstijging volgens de FNV methode nog 1,89. Er zijn wel verschillen tussen de sectoren, zo zijn de lonen in de industrie met gemiddeld 1,91% gestegen, die in vervoer met 1,53% en de lonen in de dienstenssector met 1,21%. staat dit jaar weer hoog op de agenda. Daarmee werken we in de geest van het sociaal akkoord: het beperken van doorgeschoten flex en het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. 1 De loonmutatie volgens FNV methode is de loonsverhoging in en contract, teruggerekend naar een contract voor 12 maanden. Bv. een loonsverhoging van 1,5% in een contract voor 15 maanden is voor 12 maanden 1,2%.
Van onzeker werk naar vast werk: Bij Carglass is afgesproken dat 10 flexwerkers een vaste baan krijgen. Bij de Distributiecentra van Jumbo is afgesproken dat 100 flexwerkers een vaste baan krijgen. Bij de Distributiecentra van Albert Heijn krijgen 200 mensen die op tijdelijke contracten werken een vast contract. Bij de cao Bos en Natuur is afgesproken 22 tijdelijke contracten om te zetten in vaste contracten. Afspraken over het verbeteren van de positie uitzendkrachten staan inmiddels in een kwart van de cao s. Taallessen voor werknemers die onvoldoende Nederlands spreken: Bij Celavita is afgesproken dat werknemers en uitzendkrachten die het Nederlands onvoldoende machtig zijn, taallessen kunnen volgen. Bij de Distributiecentra van Jumbo is afgesproken dat werknemers die het Nederlands niet voldoende machtig zijn taallessen kunnen volgen. Gemiddeld genomen is er sprake van een heel lichte stijging van de afspraken over gewoon goed werk. Een laatste opvallende afspraak is de afspraak over arbeidstijden i n de cao voor de Horeca- en Evenementenbeveiliging (VBE): de arbeidstijdenregeling is ook van toepassing op zzp-ers. Tabel 1: afspraken over gewoon goed werk in alle cao s FNV Bondgenoten Totaal aantal Cao s: 640 Totaal aantal werknemers: 2.593.462 Beperking onzeker werk: Afspraken maximering tijdelijk personeel 62 9 uit 12 mnd. - vast contract 32 Afwijking 3x3 regeling 167 Afspraken NEN-certificering 164 Gelijk werk gelijk loon: Gelijk loon/gelijk werk 135 Vergewisplicht 88 Inlenersaansprakelijkheid 9 Vakkrachtbepaling 33 Hele cao van toepassing 14 Afspraken over ZZP-ers: Afspraken ZZP-ers 8 Totaal: Decent work - 1 onderdeel 2 232 Decent work - 2 onderdelen 139 Decent work - 3 onderdelen 5 Bron: cao-research, bewerking FNV en FNV Bondgenoten Werkgelegenheid Duidelijk zal zijn dat werkgelegenheidsgaranties hoog op het verlanglijstje van medewerkers staan. Maar we nemen ook onze verantwoordelijkheid voor jongeren en voor werkenden die aangewezen zijn op beschut werk. Er zijn nieuwe afspraken 2 Een score op één onderdeel decent work betekent dat er of op de beperking van onzeker werk, of op gelijk werk gelijk loon of op afspraken over zzp-ers iets is afgesproken. In een cao kunnen meerdere afspraken op één onderdeel zijn gemaakt, die tellen in deze tabel als een score op één onderdeel.
gemaakt over stageplaatsen en plekken voor Wajongers. Ruimt de helft van de cao s die FNV Bondgenoten afsluit heeft een afspraak over werkervaringsplaatsen of Wajongplekken. Stageplaatsen voor jongeren: Bij Intersnack Nederland zijn vier stageplaatsen voor jongeren afgesproken. Bij Carglass zijn 25 plekken als werkervaringsplaatsen/stageplaatsen afgesproken. Plaatsen voor Wajongers: Bij Intersnack Nederland zijn vier Wajongplekken afgesproken voor looptijd 2013-2014. Bij Heineken Nederland zijn vijf plekken voor Wajongers afgesproken. Werkgelegenheidsgaranties en het voorkomen gedwongen ontslagen: Bij ADM is afgesproken dat er geen gedwongen ontslagen zullen vallen op economische gronden t/m 2017. In de cao voor multimodaal vervoer is een werkgelegenheidsgarantie afgesproken voor direct uitvoerend personeel tijdens looptijd 2013. Bij de NS is een inspanningsverplichting afgesproken om gedwongen ontslagen tijdens looptijd 2010-2013 te voorkomen. Bij Tata Steel is een werkgelegenheidspact afgesproken dat loopt tot 2016. Een ander aspect van werkgelegenheid is hoe mensen gezond aan het werk blijven. Daarvoor is levensfasebewust personeelsbeleid van belang. In totaal is in 28% van alle cao s die zijn afgesloten een afspraak gemaakt over levensfasebewust personeelsbeleid. In de nieuw afgesloten cao s is dat al in 36% - die afspraken gelden voor bijna 90.000 werknemers. Daarnaast is werkdruk van belang om gezond aan het werk te blijven. In 15% van de nieuw afgesloten cao s staan daar afspraken over, en ook dat aantal stijgt. Veel afspraken over werkdruk komen terecht in de arbocatalogus van de sector, een aparte regeling voor arbeidsomstandigheden. In de arbocatalogus voor diervoeder en graan, www.arbocatalogusgraan.nl, is een link opgenomen naar onze FNVsneltestwerkdruk.nl waarmee je kunt beoordelen of er spraken is van een ongezond hoge werkdruk. In de arbocatalogus van (zorg)verzekeraars, www.gezondverbond.nl is o.a. een link opgenomen naar de door FNV Bondgenoten ontwikkelde werkdrukoorzakentest. Overheid, zorg en welzijn en de openbare marktsector: ABVA KABO FNV Abvakabo FNV sluit cao s af in de sectoren overheid, zorg en welzijn en de openbare marktsector. In totaal sluit Abvakabo FNV cao s af voor ongeveer 2 miljoen werknemers. In 2013 lopen 37 cao s af, voor 911.801 werknemers. Tot nu toe zijn echter (pas) 11 cao-akkoorden afgesloten voor 196.951 werknemers. Daarnaast zijn er nog een aantal grote cao s die al eerder zijn verlopen, waaronder cao Rijk, Kinderopvang en Provincies. Het aantal afgesloten cao s loopt dus achter bij de marktsector. De effecten van de door het tweede kabinet-rutte geplande bezuinigingen zetten de onderhandelingen echter wel stevig onder druk. De nullijn in de publieke sector zorgt ervoor dat de gemiddelde loonstijging voor de Abvakabo-sectoren achter blijft bij de
marktsectoren. In de tot nu toe afgesloten cao s is de gemiddelde loonstijging over 2013 1,39%. Goed nieuws is dat de nullijn in het onderwijs wel eindelijk doorbroken is met de nieuwe cao Universiteiten. Een ander direct gevolg van de bezuinigingen is dat er een groot aantal banen dreigen te verdwijnen. Vanuit gewoon goed werk bekeken zijn loonafspraken in de Abavakabo-sectoren van belang, omdat de lonen door de nullijn al een flinke tijd onder druk staan: De cao Universiteiten is de eerste cao in de sector onderwijs die de nullijn doorbreekt. De lonen stijgen met 1% per 1 januari 2013 en nog eens met 1% per 1 september 2013. Bij de netwerkbedrijven zullen de lonen stijgen met 1,2% per 1 september 2013 en nogmaals met 1,2% per 1 september 2014. Onderhandelaars in de huisartsenzorg zijn overeen gekomen om de lonen met 1,75% te laten stijgen per 1 april 2013. Naast loonstijgingen zijn er ook afspraken gemaakt over het terugdringen van onzeker werk en het versterken van de positie van werknemers: Postbezorgers van PostNL kunnen afspraken over gewerkte uren en looptijden beter afdwingen. In het principeakkoord voor de huisartsenzorg is afgesproken dat verplichte scholing voortaan op kosten van de werkgever onder werktijd zal gebeuren. In de ambulancezorg zullen roosters zo worden bepaald, dat gezondheidsrisico s beperkt zullen worden. In de ambulancezorg is afgesproken dat het aantal oproepkrachten nooit meer dan 10% van de formatie bij een werkgever mag bedragen. Ook zijn er afspraken gemaakt over duurzame inzetbaarheid: Bij de netwerkbedrijven is er eenmalig per werknemer 1% van z n jaarsalaris beschikbaar voor duurzame inzetbaarheid. Werkgelegenheid De werkgelegenheid in de publieke sector staat als gevolg van de bezuinigingen van het kabinet flink onder druk. Tegelijkertijd worden de eisen aan de publieke dienstverlening steeds hoger. Dat bezuinigen op de korte termijn tot meer kosten op de lange termijn kunnen leiden, hebben we duidelijk gezien bij de fraudegevallen bij de belastingdienst. In de GGZ staan op de korte termijn 4.000-6.000 banen op het spel, terwijl daar op de langere termijn juist een tekort aan goed geschoolde werknemers is. In de thuiszorg dreigen 50.000 medewerkers hun baan verliezen. In de kinderopvang zijn in het eerste kwartaal drie keer zoveel bedrijven failliet gegaan als in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. Ook hier staan veel banen op het spel. Dat het ook anders kan, hebben we laten zien binnen sector Rijk. In maart is er eindelijk een akkoord gesloten over een rijksbreed sociaal beleid. Daarbij is het uitgangspunt dat de bezuinigingen van het kabinet Rutte op de publieke sector niet ten koste mogen gaan van de rijksambtenaren die waardevol werk verrichten. Op die manier zorgen we met elkaar voor de kwaliteit van de publieke sector. Er zijn afspraken gemaakt over het creëren van arbeidsplaatsen voor Wajongers en voor beschut werk. Gezien de plannen uit het sociaal akkoord om 125.000 banen voor
mensen met een arbeidsbeperking te creëren, zullen dit soort afspraken de komende tijd erg belangrijk worden: In het principeakkoord voor de huisartsenzorg is opgenomen dat er een onderzoek komt naar mogelijkheden om arbeidsgehandicapten werk te bieden, vooruitlopend op de uitwerking van het sociaal akkoord. In de cao Netwerkbedrijven is afgesproken dat 1% van de loonsom wordt uitgetrokken voor Wajongers en leerlingen uit het beroepsonderwijs. In de cao Universiteiten is opgenomen dat er afspraken komen om de kansen van kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt te vergroten. Voor de Sociale Werkplaatsen is de onduidelijkheid rondom de nieuwe Participatiewet een probleem. Onduidelijk is bijvoorbeeld nog hoe de begeleiding van mensen met een arbeidsbeperking betaald gaat worden en of er een zorgplicht blijft. Die begeleiding is noodzakelijk om de invulling van het quotum te redden. FNV KIEM FNV KIEM sluit in totaal 43 cao s af in de kunsten-, media- en communicatie- en grafische sector,. Daarvan zijn er 19 inmiddels verlopen. Bij een aantal lopen de onderhandelingen nog, of zijn zelfs in afrondende fase. Een enkele ligt volledig stil zoals de cao Bioscopen omdat werkgevers geen onderhandelingen willen. Belangrijke inzet van FNV KIEM in haar cao-beleid is het werken aan modernisering van het instrument cao. In alle sectoren richt KIEM zich op cao s die geen generieke alom geldende regelingen bevatten, maar op basis van flexibel, modulair aanbod aansluiten op de individuele wensen en behoeften van werknemers. Voorbeelden daarvan zijn de huidige de cao Beeld en Geluid, de Comfortabele Arbeidsovereenkomst, die in de grafische sector momenteel in de pilotfase verkeert bij 14 bedrijven, en de raam-cao Uitgeverijen, die nog in de ontwerpfase zit. Bovendien gaat de trend binnen de sectoren van FNV KIEM richting clustering: meerdere kleinschalige cao s samenvoegen tot bredere, gezamenlijke cao s. Enige jaren terug sloot FNV KIEM nog ruim 60 cao s af, nu een kwart minder. Zo gaan de huidige cao s Theater en Dans in de toekomst over in één cao Podiumkunst. Drie cao s voor remplaçanten in de orkestwereld worden samengevoegd. En de aanstaande cao Uitgeverijen omvat straks zes bestaande cao s Overigens ontwikkelen die nieuwe, geclusterde cao s zich mede vanwege de schaalgrootte stuk voor stuk in de richting van flexibele, modulaire cao s. FNV KIEM constateert daarnaast dat de cultuurbezuinigingen een stevige rem vormen op het maken van cao-afspraken. De financiële onzekerheid als gevolg van grootschalige bezuinigingen heeft grote invloed op de bereidheid van werkgevers om tot afspraken te komen. De cao-onderhandelingen bij Dans, Theater en Orkesten lagen daarom afgelopen periode grotendeels stil. Pas nadat de concrete gevolgen van de bezuinigingen duidelijk waren konden in die sectoren cao s worden afgerond. Omgekeerd zitten cao's in de omroepsector juist nu in lastig vaarwater, nu er (weer) onzekerheid bestaat over aanvullende bezuinigingen. Behalve het onderhandelingstempo beïnvloeden de bezuinigingen ook de looptijd van de cao s. Waar cao s werden afgesloten was dat overwegend met een korte looptijd, merendeels van 1 à 1,5 jaar.
Tot slot hebben de cultuurbezuinigingen uiteraard invloed op de loonafspraken in de betrokken sectoren. Vooral de cao s in de kunstensector (bijv. cao theater, dans, kunsteducatie) kennen nauwelijks loonontwikkeling. De loonafspraken liggen ver onder het inflatieniveau. Over de aanpak van doorgeslagen flex en payrolling worden - in lijn met het sociaal akkoord - dit seizoen aan menig cao-tafel afspraken gemaakt. Zo heeft KIEM het hoog op de agenda gezet voor de onderhandelingen over een nieuwe omroep-cao. Werkgelegenheid Duurzame inzetbaarheid en mobiliteit worden steeds belangrijkere aspecten in caoafspraken. Mede vanwege de economische omstandigheden en bezuinigingen zijn vanwerk-naar-werk- en scholingsafspraken een steeds prominentere plaats in cao s gaan innemen. In de cao Kunsteducatie is een nieuw mobiliteitsfonds overeengekomen dat speciaal bedoeld is om scholing, loopbaanbegeleiding, outplacement en van-werk-naar-werktrajecten te bevorderen. Deze mobiliteitsvoorzieningen zijn gericht op ander werk binnen de eigen instelling, binnen de eigen sector, dan wel daarbuiten en hebben als doel om gedwongen bewegingen in later stadium vóór te zijn. Met facilitair bedrijf Dutchview is in de cao een regeling Partiële Terugtreding Oudere werknemers (PTO) afgesproken. Daarmee kunnen werknemers vanaf 55 jaar maximaal 35% minder gaan werken. De teruggang in loon bedraagt slechts de helft van de teruggang in contracturen. De pensioenpremie blijft 100%. De teruggang in uren moet ruimte maken om jongere werknemers binnen te halen en/of te houden. Horeca, catering en recreatie: FNV Horecabond De FNV Horecabond sluit cao s af in de horeca, de catering en de recreatie. In 2013 moet de bond vier cao s afsluiten. De horeca is verreweg de grootste sector met 325.00 werknemers en ruim 43.000 bedrijven. Inmiddels is er in 2013 één cao afgesloten, de cao voor de contractcatering, die geldt voor 18.000 werknemers. De loonstijging voor de catering is 1,5% per 1 april 2013. De contractcatering neemt sinds begin dit jaar deel aan de gesprekken over de brede code verantwoordelijk marktgedrag. Twee jaar geleden is de code verantwoordelijk marktgedrag in de schoonmaak- en glazenwasserssector tot stand gekomen waarmee opdrachtgevers, opdrachtnemers/werkgevers en vakbonden en werknemers grip proberen te krijgen op de neerwaartse prijsspiraal die gepaard lijkt te gaan met het aanbesteden van schoonmaak. Op verzoek van cao-partijen in de contractcatering en de beveiliging wordt nu gewerkt aan een verbreding van de code. Dat sluit ook aan bij de aanbeveling hierover in het sociaal akkoord. Conclusie De FNV bonden nemen hun verantwoordelijkheid met een verantwoorde looneis en proberen afspraken te maken over gewoon goed werk en werkgelegenheid. Op onzeker
werk en het doorstromen van flexwerkers naar vaste contracten zijn goede resultaten behaald. Deze lijn willen wij doorzetten in het verdere seizoen. Op werkgelegenheid en loonontwikkeling willen wij meer zien. Om het vertrouwen te herstellen is het nodig dat mensen meer te besteden krijgen en daarom is een normale loonontwikkeling van belang. Hierop gaan wij sterker inzetten als er ruimte is, desnoods ondersteund door acties. Werkgevers blijven afwachtend en proberen de crisis te gebruiken om allerlei verslechteringen te agenderen. Dat leidt tot een traag verlopend cao-seizoen en acties om cao s af te kunnen sluiten. Als er op loon onvoldoende af te spreken is, is meer zekerheid voor werkenden van groot belang.