UIT loonruimte en AIQ v1.1

Transcriptie

1 Uitleg loonruimte en AIQ. 1. Wat is de AIQ? De AIQ is de arbeidsinkomensquote en geeft weer hoeveel procent van het Nationaal inkomen (totaal aan beloningen productiefactoren) uitgekeerd wordt aan arbeidsloon. In westerse economieën ligt dat percentage rond de 70%-80%. De tegenhanger, de winstquote, neemt het grootste deel in van de overige beloningen van de productiefactoren in het land. De kern van de theorie rondom de AIQ is de machtsstrijd tussen werknemers en eigenaren van bedrijven om het verdiende geld. Door stijgingen in arbeidsproductiviteit kan of de winst omhoog of het arbeidsloon. Daarnaast maken situaties van een krappe of ruime arbeidsmarkt verschil in de mate waarin arbeiders of eigenaren hun aandeel kunnen vergroten. 2. soorten loonsverhoging Om de hoogte van de AIQ te kunnen verklaren is het verschil tussen soorten loonsverhogingen belangrijk, en ook het begrip loonruimte (VWO). We onderscheiden drie soorten loonsverhogingen: - incidentele loonsverhogingen: individuele loonsverhoging die iemand krijgt voor bijvoorbeeld werkervaring of goed presteren. - initiële loonsverhogingen: loonsverhoging die alle werknemers in een sector krijgen vanwege de stijging van de arbeidsproductiviteit. - inflatiecorrectie (koopkrachtbehoud): een stijging van het loon ter grote van de inflatie om er niet in koopkracht op achteruit te gaan. 3. wat is loonruimte (VWO) Loonruimte is de ruimte die ontstaat voor loonsverhogingen. Deze ruimte ontstaat door twee zaken: stijging van de arbeidsproductiviteit en stijging van de prijzen (inflatie). Als de loonruimte volledig wordt gebruikt voor loonsverhoging dan blijft de verhouding AIQ - winstquote gelijk. Met andere woorden, de loonruimte biedt de mogelijkheid aan vakbonden om looneisen te stellen die niet ten koste van het winstaandeel van eigenaren gaan. In onderstaande voorbeeld werken we dit uit: stap 1 uitgangssituatie: Een fabrikant van metalen onderdelen voor de autoindustrie produceert een onderdeel voor auto motoren. Dat onderdeel wordt met de hand gemaakt. De fabrikant is per onderdeel 10,-- aan loonkosten kwijt (loonkosten per product). De fabrikant heeft (voor de eenvoud van het voorbeeld) geen verdere Pagina 1 van 5

2 kosten en hanteert een winstopslag van 25% per verkocht product. De verkoopprijs komt daar mee op 12,50 per product. Deze gegevens zijn verwerkt in onderstaande figuur: stap 2 uitgangssituatie: Als gevolg van gestegen prijzen in het land laat de fabrikant de prijs van het product stijgen met 10%. De vakbonden zullen eisen dat de lonen in de autobranche stijgen met 10% om de werknemers hun koopkracht te laten behouden (inflatiecorrectie). De verhouding tussen winst en loon blijft gelijk als deze loonstijging per product zou worden doorgevoerd. Onderstaande figuur laat de ontstane ruimte door inflatie zien. stap 3 uitgangssituatie: In 2015 stijgt ook de arbeidsproductiviteit van het bedrijf met 10%, ten opzichte van Dit is zichtbaar in onderstaande figuur. De kostprijs per product is door de gestegen arbeidsproductiviteit gedaald naar 9,-- per product. Als de gedaalde kostprijs per product niet aan de klant wordt doorberekend, kan dit Pagina 2 van 5

3 leiden tot een vergroting van de winst of een verhoging van het loon van de werknemers (of een mix daarvan). Het effect van zowel de inflatie als de stijging van de arbeidsproductiviteit leiden tot "loonruimte" 2,-- per geproduceerd product. 4. Het effect van loonsverhogingen, hoger dan de loonruimte, op de vraag- en aanbodkant van de economie. Aan de vraagkant van de economie is het effect van een loonsverhoging hoger dan de loonruimte: meer loonsverhoging leidt tot hogere bestedingen dus een stijging van het BBP Aan de aanbodkant van de economie is het effect van een loonsverhoging hoger dan de loonruimte: Loonsverhoging leidt tot een veranderde verhouding tussen arbeid en kapitaal (ten gunste van arbeid) waardoor bedrijven zullen proberen arbeid te vervangen door kapitaal, of, als ze die mogelijkheid hebben, mondiaal uit te wijken. De loonkosten per product zullen stijgen waardoor de kostprijs per product toeneemt omdat de werkgever de loonkosten doorrekent. Hier schuilt altijd het gevaar van de zogenaamde loon-prijs spiraal (door de hogere prijzen van producten daalt de koopkracht van werknemers die vervolgens een loonsverhoging eisen om de koopkracht te herstellen, waardoor de kostprijzen van de producten stijgen, etc). Pagina 3 van 5

4 5. Het effect van loonmatiging. Loonmatiging is de situatie waarin de lonen minder hard stijgen dan de loonruimte. De AIQ daalt. Het effect daarvan is dat arbeid relatief goedkoop wordt. Dat betekent dat de internationale concurrentiekracht van bedrijven toeneemt. 6. Alle oorzaken van een veranderende AIQ in een schema. Bovenstaande schema laat de factoren zien die de hoogte van de AIQ meebepalen. De paarse vakken geven de oorzaken weer. 7. Ontwikkelingen in Nederland: Effect van het aantal ZZP'ers op de hoogte van de AIQ Er is de afgelopen jaren heel veel geschreven over een ontwikkeling die zich voor doet in de Nederlandse economie, namelijk de groei van het aantal ZZP'ers (zelfstandigen zonder personeel). Het loon van ZZP'ers wordt door economen gezien als loon en niet als winst omdat deze mensen niet zozeer productiefactoren bij elkaar brengen om iets te produceren (ondernemerschap waar de beloning winst bij hoort) maar hun eigen arbeid Pagina 4 van 5

5 zelfstandig verhuren. Economen noemen hun beloning daarom "toegerekend loon". En dat betekent dat hun loon wordt meegeteld in de AIQ. Het aantal ZZP'ers begon te groeien in de periode voor de kredietcrisis. Het was toen hoogconjunctuur, en voor jezelf beginnen betekende een kans op een hoger loon voor ZZP'ers. In een krappe arbeidsmarkt werd er goed voor hen betaalt. Na het uitbreken van de crisis bleef het aantal ZZP'ers doorgroeien. Nu omdat mensen die ontslagen waren, en niet meer aan de slag kwamen, ZZP'er werden. De groei van het aantal ZZP'ers heeft een aantal belangrijke effecten op de werking van de arbeidsmarkt: - de arbeidsmarkt wordt flexibeler. Mensen die vroeger in loondienst waren zijn nu als zelfstandige aan de slag, en hun arbeid kan door hun opdrachtgever per direct worden gestopt. Je kunt ZZP'ers daarmee scharen in de rij uitzendkrachten en andere flexwerkers, zoals mensen met een tijdelijk contract of nul uren contract. - de lonen van de hele arbeidsmarkt staan onder druk. Omdat er zo'n grote groep ZZP'ers is op de arbeidsmarkt concurreren ze met werknemers in loondienst en concurreren ze met elkaar om opdrachten. Pagina 5 van 5