Energiebesparing Handleiding en stappenplan voor huurdersorganisaties Eerste druk, november 2007
ENERGIEBESPARING Handleiding en stappenplan voor huurdersorganisaties Eerste druk, november 2007 2007, Nederlandse Woonbond Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. auteurs Barbara Klomp Onno van Rijsbergen eindredactie Kees de Jong vormgeving René Jongeneelen foto omslag Cornelia Pithart drukwerk Drukkerij Palteam Amsterdam uitgever Nederlandse Woonbond Nieuwe Achtergracht 17 1018 xv Amsterdam telefoon 020-5517700 telefax 020-5517799 e mail info@woonbond.nl website www.woonbond.nl ISBN 978-90-6965-081-4 NUR 961
Inleiding 7 1 Energieverbruik 11 1.1 Wat is energieverbruik? 11 1.2 Verwarming: de warmtebalans 13 Transmissie 14 Ventilatie 14 Rookgasafvoer 14 2 Energiecertificaat 17 2.1 Mogelijkheden met het energiecertificaat 18 3 Verbetermogelijkheden 19 3.1 Trias energetica 19 3.2 Isolatie 20 Dakisolatie 20 Glasisolatie 21 Gevelisolatie 21 Vloerisolatie 22 Borstwering 23 3.3 Ventilatie 23 Tochtwering 24 Ventilatiesystemen 24 Collectieve ventilatie 25 3.4 Installaties 25 Individuele verwarming 25 Collectieve verwarming 25 Warm water 26 3.5 Koeling 27 4 Voorbeelden 29 4.1 Vooroorlogse eengezinswoning 30 4.2 Naoorlogse eengezinswoning 1945-1965 30 4.3 Eengezinswoning 1965-1975 31 4.4 Eengezinswoning 1975-1990 32 4.5 Eengezinswoning na 1990 32 4.6 Portieketagewoning 1946-1965 32 4.7 Galerijflat 1966-1988 33
5 Energiebesparingsmogelijkheden voor huishoudens 35 5.1 Bewonersgedrag bij verwarming 35 Vast bewonersgedrag 35 Variabel bewonersgedrag 36 5.2 Warm water voor douche en keuken 37 Douchekop 37 Begrenzers 37 5.3 Koken 38 5.4 Koelen, verlichten en overige apparatuur 38 Wassen 38 Droogtrommel 38 Koelen 38 Verlichting 39 Elektronica 39 6 Stappenplan voor huurdersorganisaties 41 Stap 1: Informeer bij andere bewoners 42 Stap 2: Neem contact op met uw verhuurder 42 Stap 3: Quick scan 43 Stap 4: Informeer en overleg met uw bewoners 43 Stap 5: Overleg met de verhuurder 44 Stap 6: Afspraken met de verhuurder 46 Bijlagen 1 Meer weten? 49 2 Wat is en doet de Nederlandse Woonbond? 50
I n l e i d i n g Energiebesparing is hot. En terecht. De energierekening is de afgelopen jaren bijna verdubbeld en neemt een steeds grotere hap uit het huishoudbudget. Alleen al daarom is energiebesparing ook voor huurders- en bewonersorganisaties een belangrijk onderwerp. U wordt namelijk regelmatig geconfronteerd met klachten van huurders over hun hoge energierekening, over tocht in de woningen, maar ook met plannen van uw verhuurder om energiebesparende maatregelen te treffen, al dan niet met een huurverhoging. Met deze brochure wil de Woonbond huurders- en bewonersorganisaties een praktische handlei ding bieden over energiebesparing. We leggen de belangrijkste principes uit van energie en energiebesparing, we helpen u met het herkennen van de mogelijkheden voor energiebesparing en presenteren een stappenplan waarmee u samen met uw verhuurder tot een plan van aanpak kunt komen. Recente ontwikkelingen Energiebesparing in de bestaande woningbouw is ook politiek een hot item. De noodzaak om meer aandacht te besteden aan de klimaatverandering dringt zich steeds overtuigender op. De zorg hierover neemt zienderogen toe en dringt in steeds bredere kringen door. De overtuiging groeit dat het klimaat verandert door de CO2-uitstoot. Om deze uitstoot te verminderen moet er minder energie verbruikt worden. Het opwekken van energie zorgt namelijk voor een belangrijk aandeel van de huidige CO2-uitstoot. N E D E R L A N D S E W O O N B O N D 7
i n l e i d i n g De Europese Unie heeft bepaald dat ieder huis dat vanaf 1 januari 2008 wordt verhuurd of verkocht een energielabel moet hebben. De verhuurder moet voor dit label zorgen. Woningcorporaties hoeven dat overigens pas per 1 januari 2009 te doen, maar dan wel voor al hun woningen, dus niet alleen voor opnieuw verhuurde. Het energielabel moet inzicht geven in het energieverbruik van de woning. Het inzicht dat het label biedt aan de huurder en verhuurder kan gebruikt worden om zuiniger om te gaan met energie. Hierdoor verlaagt de CO2-uitstoot (zie ook www.vrom.nl en www.energielabelgebouw.nl). Met name de gasprijs is sinds 2000 enorm gestegen, waardoor de kosten voor verwarming inmiddels een fors deel van de totale woonlasten uitmaken. Voor de lagere inkomens telt dat extra hard door, omdat de energielasten voor het volle pond voor hun eigen rekening komen. De energielasten stijgen al langere tijd veel sterker dan de huren. Tussen 2000 en 2005 steeg de gasprijs met 69% en de huurprijs met 15%. Ook voor verlaging van de woonlasten is energiebesparing dus belangrijk. Niet alleen Europa, maar ook de nationale overheid is steeds meer overtuigd van de noodzaak van energiebesparing. Zij probeert met gemeenten, verhuurders en energiebedrijven afspraken te maken om woningen energiezuiniger te maken. Roep om maatregelen Huurders hebben baat bij energiebesparing. Het energiezuinig maken van de woning is niet alleen goed voor de portemonnee van huurders, het draagt ook bij aan meer wooncomfort en aan een beter milieu. Als u bijvoorbeeld klachten heeft over vocht en tocht, of u krijgt uw woning niet comfortabel warm gestookt, kunt u dat verhelpen door energiebesparende maatregelen te (laten) treffen. U bespaart daarmee energiekosten én u krijgt meer comfort. Sommige huurders willen geen maatregelen omdat zij geen huurverhoging willen. De daling van de woonlasten is onzeker, maar de huurverhoging staat wel vast. Vaak is het ook niet duidelijk welke mogelijkheden er eigenlijk zijn en welke besparing daar tegenover staat. Daarnaast weten veel huurders(organisaties) weinig over de mogelijkheden van energiebesparing en over de rol die zij daarin kunnen spelen richting hun verhuurder. Deze brochure gaat daar uitgebreid op in. Rol van huurders(organisaties) Huurders kunnen veel bereiken op het gebied van energiebesparing. Zij kunnen zelf in hun woning maatregelen treffen en voor sommige maatregelen kunnen zij ook een vergoeding krijgen van hun verhuurder. Daarnaast kunnen bewoners met ideeën komen over maatregelen die huurders zelf niet kunnen treffen en waarvoor zij afhankelijk zijn van hun verhuurder. Huurdersorganisaties spelen een belangrijke rol als het gaat om het voorlichten en ondersteunen van bewoners, ook op het gebied van energiebesparing. Zij onderhouden het contact met de verhuurder en hebben een goed idee wat er speelt in de woningen. Ook kunnen huurdersorganisaties invloed uitoefenen op het energiebesparingsbeleid van hun verhuurder. N E D E R L A N D S E W O O N B O N D 8
i n l e i d i n g Standpunt Woonbond tijd voor maatregelen De Woonbond is van mening dat verhuurders op grote schaal energiebesparende maatregelen zouden moeten treffen. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan de betaalbaarheid van het wonen en het wooncomfort van de huurders. Daarnaast wordt daarmee de CO2-uitstoot verminderd. Ook heeft de Woonbond eigen ideeën over de vergoedingen die tegenover deze maatregelen zouden moeten staan. Een huurverhoging mag, maar de besparing van energiekosten moet gemiddeld hoger zijn dan de huurverhoging, zodat de huurder er gemiddeld op vooruit gaat. Woningwaarderingsstelsel Daarnaast zou energieprestatie volgens de Woonbond een belangrijke rol moeten krijgen in het woningwaarderingsstelsel (wws). Op dit moment tellen losse energiebesparende maatregelen apart mee als extra punten. Nieuwe uitvindingen komen niet voor in de puntentelling. Thermostaatkranen op de verwarming zorgen al voor extra punten, terwijl de ramen misschien nog enkel glas hebben. De Woonbond wil energieprestatie in het wws, zodat alleen naar de totale prestatie van de woning wordt gekeken. Op deze manier worden verhuurders gestimuleerd om creatief om te gaan met energiebesparing en kunnen zij zich er niet meer makkelijk vanaf maken met losse maatregelen. Het energielabel dat voor alle corporatiewoningen vanaf 1 januari 2009 verplicht is, zou hiervoor goed kunnen worden gebruikt. Huurverlaging Daarnaast is het ook belangrijk dat huurders in een woning met een slechte energieprestatie recht hebben op huurverlaging. De Woonbond zal zich inzetten om dit voor elkaar te krijgen. Een comfortabele energiezuinige woning zou namelijk een basiskwaliteit moeten zijn waar iedere huurder recht op heeft. Informatie en voorlichting Ook hebben huurders recht op informatie en voorlichting over energiebesparing. Er komt een belangrijk nieuw energielabel aan. Voor veel huurders is dat label nog onbekend, terwijl zij er zelf voordeel van kunnen hebben. Verhuurders, overheden en energiebedrijven moeten hun best doen om de invoering van het label inzichtelijk te maken voor de huurders en duidelijk te maken wat zij er mee kunnen. De Woonbond zelf draagt hierin natuurlijk ook een steentje bij. Initiatiefrecht De Woonbond vindt dat niet alleen de verhuurder, maar ook huurders initiatiefrecht zouden moeten krijgen. Hiermee kunnen zij zelf met voorstellen naar de verhuurder stappen, die deze voorstellen in principe zou moeten uitwerken als 70% of meer van de huurders het met het voorstel eens is. De verhuurder mag dan wel een redelijke huurverhoging vragen voor deze maatregelen. Met dit initiatiefrecht zouden huurders ook plannen kunnen maken om energiebesparende maatregelen te treffen in hun complex. Dit initiatiefrecht is dan de tegenhanger van het renovatievoorstel dat de verhuurder kan doen op basis van het Burgerlijk Wetboek. Daarin staat dat een voorstel van de verhuurder redelijk wordt geacht als minstens 70% van de huurders daarmee akkoord gaat. Ook de tegenstemmers moeten dit dan accepteren. Wel kunnen die de rechter binnen acht weken nog vragen uitspraak te doen over de redelijkheid van het voorstel van de verhuurder. N E D E R L A N D S E W O O N B O N D 9
i n l e i d i n g Integrale benadering Energiebesparende maatregelen moeten altijd bepaald worden in samenhang met andere aspecten, bijvoorbeeld het binnenmilieu. Isoleren mag bijvoorbeeld niet ten koste gaan van de ventilatiemogelijkheden in de woning, want dat is slecht voor de gezondheid. Onderzoek dus de samenhang van maatregelen en laat u adviseren over de specifieke mogelijkheden van uw woningen. N E D E R L A N D S E W O O N B O N D 10