2 0 0 9 special Meer over Meren Special over de Noordelijke Elfstedenvaarroute Op naar de Bonke! Voor actuele informatie over het Friese Merenproject en de werkzaamheden, kijk op www.friesemeren.nl
ruimte voor rust en recreatie De lange tocht van een mooi idee Wanneer de route klaar is kunnen boten uit de DM-klasse op de route varen en het verbreden en verdiepen van de vaarwegen is dan 10,25 miljoen beschikbaar. Als in mei 2008 het Waddenfonds een subsidie van 11 miljoen toekent, groeit de begroting naar 25,7 miljoen. Door de subsidie kan het werk aan de vaarwegen in één keer gecombineerd worden met investeringen in natuur en landschap. Ook is er nu geld beschikbaar voor toeristische en recreatieve initiatieven uit de regio. De eerste plannen om de Noordelijke Elfstedenvaarroute bevaarbaar te maken stammen uit de jaren zeventig. Vorig jaar is het verwezenlijken van deze droom begonnen met het aanpassen van twaalf van in totaal vijftien bruggen. Daar is dus een lange weg aan vooraf gegaan. De droom van een vaarroute van Berlikum via Bartlehiem naar Leeuwarden is steeds Stuurgroep en financiers De stuurgroep Noordelijke Elfstedenvaarroute bestaat uit de gemeenten het Bildt, Ferwerderadiel, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Menaldumadeel en Tytsjerksteradiel, provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van de stuurgroepleden, de Westergozone, het bestuurlijk overleg Stadsregio Leeuwarden, Het Friese Merenproject, ILG, Leader Noordwest, Leader Lauwersland, ND2, co-financiering Waddenfonds en het Waddenfonds. door nieuwe mensen in leven gehouden. Om de tien jaar duikt het idee weer op om dan weer stilletjes weg te zakken. Totdat aan het begin van deze eeuw enthousiaste inwoners regionale bestuurders warm krijgen voor de route. Doorbraak De zes betrokken gemeenten leggen in 2005 samen met Plattelânsprojekten het eerste geld op tafel. In de daaropvolgende jaren weten zij belangrijke partners waaronder provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân aan boord te krijgen. De ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst op 18 januari 2008 is het sein om de werkzaamheden aan vijftien bruggen te starten. Bruggen, sluizen en vaarwegen Voor het aanpassen van de bruggen, de aanleg van twee sluizen bij Wier en Alde Leie Vereniging De Friesche Elf Steden Onze vereniging is blij met de ontwikkelingen. Door het verhogen van bruggen en de betere infrastructuur van wegen en vaarten zal de Elfstedentocht voor de deelnemers iets gemakkelijker zijn, zeker bij donker, sneeuwjacht en ijzige kou. Als ijsmeester verwacht ik een betere ijsvorming door dieper en breder water. Ook de grotere doorvaartbreedte bij de bruggen kan een voordeel zijn door mindere stroomsnelheid en betere ijsgroei. De schaatsers zullen bij de sluizen verder moeten klunen dan bij de vaste dammen, maar we zullen er alles aan doen om de infrastructuur optimaal te maken voor de schaatser. De aanpassingen aan de route zijn een mooie investering voor de recreant in de boot of op de schaats. Jan Oostenbrug, ijsmeester 2
Hel van het noorden wordt hemel op aarde Toen de gemeenten samen met de provincie Fryslân en het Wetterskip de samenwerking ondertekenden, dacht ik: It giet oan!, aldus Jaap Keizer, wethouder van Leeuwarderadeel en voorzitter van de stuurgroep Noordelijke Elfstedenvaarroute. Het is uniek dat zes gemeenten samenwerken om de route tot een succes te maken, stelt Keizer. De Elfstedenroute is een A-merk. Wij willen het Noordelijke deel van de route in het licht zetten. Tijdens een Elfstedentocht zien de schaatsers maar een beperkt stuk van het weidse landschap, deels omdat het donker is en deels omdat hun focus op het volgen van de route ligt. Als stuurgroep willen we wat s winters de hel van het noorden is, s zomers de hemel op aarde maken. Zo n samenwerking tussen zes gemeenten is uniek Economische impuls De toerist die s zomers uit de boot het gebied in gaat, zorgt voor een economische impuls. Die impuls heeft voordelen voor ondernemers, maar ook voor inwoners uit de regio zelf: het bevordert werkgelegenheid. Keizer: Aangezien de vaarroute helemaal nieuw is, is moeilijk te voorspellen hoeveel boten er straks gaan varen. Ik verwacht zelf dat de werkgelegenheid in het toerisme zal groeien met 33 procent. De particuliere initiatieven in de regio sterken Keizer in zijn overtuiging: Regio in Actie heeft al meer dan 230 ideeën opgeleverd. Als inwoners en stuurgroep kunnen we samen de hemel op aarde een stukje dichterbij brengen. Zllt licht Naar verwachting zijn de werkzaamheden in 2011 afgerond en kan de route bevaren worden. Alhoewel Keizer zelf geen boot heeft, kan hij de route dromen. In gedachten vaart hij over het Wiersylster Rak, de Blikfaart en de Súdhoekster Faart: Typerend voor dit deel van de route vind ik de weidsheid, de panoramische luchten en het zilte licht dat van de Wadden lijkt te komen. Dan kom je op de Ouwe Rij die slingert op de oude grens tussen land en zee. Keizer vervolgt de route langs het akkerbouwgebied van Alde Leie tot Feinsum. Daarna vaar je via het bruggetje van Bartlehiem naar Burdaard en Dokkum en weer terug. Eenmaal in de Fryske Wâlden komt de horizon naar je toe. Het landschap wordt dichter, tot je over de Bonkefeart het kloppend hart van Fryslân binnen vaart. www.friesemeren.nl 3
De Noordelijke Elfstedenvaarroute: Zwarte Haan Oude Bildtzijl Alde Leie St. Annaparochie Vrouwbuurtstermolen Leister Feart Ouwe Rij Feinsum Blikfaart Wiersylster Rak Súdhoekster Faart Moddergat Berlikum Sluizen Bruggen 2 sluizen bij Wier en Alde Leie 8 bruggen zijn verhoogd 30 meter lang, 5 meter breed Bediening brug Aldtsjerk vernieuwd Speciale passages voor vissen en kano s 2 particuliere bruggen vernieuwd Passende kluunvoorziening 1 particuliere brug gesloopt Komende tijd worden nog 3 bruggen Aanlegsteigers aangepakt Bouw van 500 meter aanlegsteigers langs de route Vaarten Van Berlikum tot Bartlehiem worden de vaarwegen verbreed en waar nodig verdiept. Uitdiepen vaarwegen tot 1.50 meter Vaarwegen zijn gemiddeld rond de 15 tot 20 meter breed Bevaarbare breedte wisselt van 11 tot 15 meter Op delen van de Súdhoekster Faart en de Ouwe Rij wordt de vaarweg niet breder dan 8 meter, afgewisseld met passeerstroken Loopzand Tussen Wier en Alde Leie komt loopzand voor, dat makkelijk wegspoelt als er gegraven of gevaren wordt. Door onder water beschoeiing aan te brengen blijven de oevers stabiel. 4
Op naar de Bonke! Burdaard Feinsumsumer Feart Bartlehiem Aldtsjerkster Feart Stiens Aldtsjerk De Moark Versterken van de natuur Aanleg natuurvriendelijke oevers en Gytsjerk sloten bij verbreden van vaarten Bredere duikers voor sloten die uitkomen op vaarten Vispassages bij sluizen Plannen in ontwikkeling om in vier Alddeel Dokkum Staatsbosbeheergebieden en het gebied rond de Ouwe Rij de natuur verder te versterken Harlingen Franeker Leeuwarden Bolsward Bonkefeart Sneek Leeuwarden Hindelopen Stavoren Workum IJlst Sloten 5 www.friesemeren.nl
Sluizen en oevers Dam bij Wier Lieuwe Tamminga is als lid van het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân betrokken bij de route. Hij houdt de vinger aan de pols bij de plannen voor de sluizen en het werk aan de vaarwegen. Het uitdiepen van de vaarwegen zorgt ervoor dat het onderhoud van de kaden eerder aan bod komt. Wanneer een vaart verbreed wordt, maken we de oevers direct natuurvriendelijk. In de boezem willen we de kaden ophogen zodat zij voldoen aan de veiligheidsnormen. Via het project realiseren wij een aantal van onze doelen eerder. Dus kan de Noordelijke Elfstedenvaarroute op onze steun rekenen, aldus Tamminga. Hij legt uit waarom er twee sluizen bij Wier en Alde Leie worden aangelegd: Het zomerpeil in het Bildt is lager dan die in de Friese waterboezem. Als we zomaar de dammen weg zouden halen, moet teveel landbouwgrond opnieuw gedraineerd worden. Het zou de opbrengst van goede akkerbouwgrond verminderen. Dat moeten we natuurlijk niet hebben. Varende veiling Berlikum in ere herstellen Durk Osinga, een van de oprichters van stichting Voortvarend Berlikum, wil de varende veiling terugbrengen in Berlikum. Rond 1930 werden goederen, vooral landbouwproducten, per praam aangevoerd en vanuit de boot verhandeld aan handelaren. Het unieke aan de veilingplannen van nu is dat de producten direct aan de consument verkocht worden, zonder tussenhandel. Osinga zou het prachtig vinden als toeristen zelf mee gaan doen en producten verkopen vanaf het water. Naast de varende veiling heeft Berlikum genoeg attracties om toeristen uit de boot te krijgen. Matthé van Hout, voorzitter van Dorpsbelang Berlikum, legt uit dat Berlikum in feite de twaalfde Elfstedenstad is. Onze stadsrechten zijn destijds verkocht aan Franeker, maar we hebben er gelukkig wel een interessante historische kern aan overgehouden. v.l.n.r.: Matthé van Hout, Durk Osinga, Age Knol, Mathijs Kalma, Klaas Zijlstra, Andries de Haan, Bauke Wiersma en Klaas Smids Alleen samenwerking leidt tot succes Wie vanaf Leeuwarden schaatsend als eerste aankomt in Aldtsjerk wordt vereeuwigd op de plafondbalk in Café Moarkswâl. Een prachtige traditie die meer dan honderd jaar teruggaat. Tijdens de laatste Elfstedentocht in 1997 zag het zwart van de mensen op het terras aan de vaart van Henk Breeuwsma: Zo druk zal het in de zomermaanden nooit worden. Maar als de Elfstedenroute bevaarbaar is, hoop ik op een gezellige drukte op mijn terras. Om de route tot een succes te maken en te houden moeten overheid en ondernemers, volgens Breeuwsma, samenwerken. De Elfstedenroute is een ijzersterk merk. We moeten de Noordelijke Elfstedenvaarroute gezamenlijk blijven verkopen. Alleen dan maken we de route tot een succes. Henk Breeuwsma, eigenaar Café Moarkswâl in Aldtsjerk 6
Drie pijlers als basis De economie. De betrokkenheid van de regio. Natuur en landschap. Als we niet tegelijkertijd aan elk van deze drie pijlers hadden gewerkt, zou het project niet van de grond gekomen zijn, stelt Greetje de Heer, sinds 2005 procesmanager van de Noordelijke Elfstedenvaarroute. Het beste voorbeeld is de toekenning van de subsidie van 11 miljoen van het Waddenfonds. De Heer: Als je de toelichting van het Waddenfonds leest, blijkt de groei van het toerisme en de recreatie zwaar mee te wegen, omdat dit de leefbaarheid van dit gebied verbetert. Het investeren in het versterken van de natuur en het beschermen van het landschap is minstens zo belangrijk geweest. En nog hadden we deze subsidie mis kunnen lopen als het project geen draagvlak in de regio had gehad. Regio in actie Vanaf het begin denkt een grote groep van ondernemers, vertegenwoordigers van dorpsbelangen, culturele instellingen, belangenverenigingen van watersport tot natuur mee in Regio in Actie. De Heer: Juist die afgewogen aandacht voor alle pijlers, maakt dat de directe investering in de regio gegroeid is van 5 naar 10 naar 25 miljoen euro. Werken aan natuurwinst Het ecologisch onderzoeksbureau Altenburg en Wymenga heeft de natuur in het gebied van Noordelijke Elfstedenvaarroute onderzocht. Eddy Wymenga: Dit gebied heeft meer bijzondere natuurwaarden dan je in eerste instantie zou denken. Daar moeten we zorgvuldig mee omgaan. Hier valt niet alleen winst te behalen voor het toerisme, maar ook voor de natuur. Lepelaar Bij het Wiersylster Rak en de Blikfeart liggen drie natuurgebieden van Staatsbosbeheer. Wymenga: Deze gebieden zijn belangrijk voor weidevogels en steltlopers, maar vooral voor de lepelaar. Als er op de Wadden in het voorjaar nog geen voedsel te vinden is, trekt de lepelaar naar deze gebieden op de vaste wal. Verderop tussen Feinsum en Bartlehiem ligt een vierde natuurgebied; de Wide Mar. Met de juiste investeringen kan hier winst voor de natuur behaald worden. Wymenga noemt twee belangrijke opties: Als eerste: Verbind de natuurgebieden en maak ze nog geschikter als foerageergebied voor vogels. Als tweede: Leg natuurvriendelijke oevers aan langs de brede sloten die uitkomen op de Ouwe Rij. Dan versterken we de natuur. Ongestoord paaien Een bijzondere uitkomst van het onderzoek is dat in het gebied de beschermde vissoort bittervoorn leeft. Deze soort is afhankelijk van de zoetwatermossel die veel op de klei voorkomt. Wymenga: Met het aanleggen van plas-dras zones maken we het leefgebied van de vissen groter. Bovendien is het nodig om sloten onderling te verbinden. Vissen - dus ook de bittervoorn - kunnen dan ondiepe slootjes opzoeken om daar ongestoord te paaien. 7
In gedachten zie ik de schaatsers al aankomen De tocht langs elf Friese parels Paul van Gessel, directeur Fryslân Marketing, is enthousiast over het bevaarbaar maken van de Noordelijke Elfstedenroute. Want hou je van water dan kom je naar Fryslân. Daarnaast spreekt de heroïek van de Elfstedentocht in binnen- en buitenland tot de verbeelding. De tocht langs de elf Friese parels trekt volgens hem nieuwe toeristen. Deze parels vormen samen een parelsnoer. En met het bevaarbaar maken van de laatste ontbrekende schakels is de parelketting rond. De route is, volgens Van Gessel, vooral op langer termijn een impuls voor de regionale economie. Afke en Folkert Werkhoven van Camping De Blikvaart bouwen met een vooruitziende blik. Het pas aangelegde haventje op het campingterrein is hier een concreet voorbeeld van. Afke vertelt: Met het oog op de bevaarbare Noordelijke Elfstedenvaarroute verwachten we meer gasten, zowel op de camping s zomers, als s winters in de nieuwe groepsaccommodatie. Afke denkt dat de route nog meer mensen uit het westen zal trekken. Gasten vragen of de Blikfaart écht de sloot is waarop geschaatst wordt en ze willen de elf steden graag bezoeken. Voor zo n unieke route mogen we best wat meer publiciteit maken! Van kinderboerderij naar recreatiepark Het doortrekken van de Kletsefeart naar de Feinsumerfeart levert voor Stiens en omgeving een rondje Bartlehiem op van zo n 13 kilometer. Hille Bergsma, bedrijfsleider van Donia State, ziet vele mogelijkheden. De Kletsefeart stroomt straks als een natuurlijke afscheiding om ons terrein heen. De watertoerist koerst hiermee op onze kinderboerderij af. We gaan ons aanbod uitbreiden met een vijftien meter hoge terp met bovenop een vijver. Op de helling komen diverse speelwerktuigen zoals touwslingers en een klimwand. Naast Doniastate wordt een bungalowpark gerealiseerd. Een aantal woningen daarvan wordt geschikt voor recreatie met zorg. Zo groeit Donia State uit tot een recreatiepark dat het hele jaar geopend is. Ferwerderadiel geeft ons ruimte om te ondernemen Sjoerd Bosgra, samen met zijn vrouw Saskia eigenaar van Restaurant It Posthûs in Burdaard, is actief in Regio in Actie. Hij vertelt dat verbeterpunten vanuit de initiatiefgroep enthousiast worden ontvangen door de gemeente. De suggestie om stroomvoorziening aan de kade te realiseren werd direct overgenomen. Sjoerd Bosgra verklapt dat er ook alvast gebrainstormd wordt over promotieactiviteiten. Door toeristen bijvoorbeeld een stempel te laten halen in Dokkum komen ze twee keer langs Burdaard! 8 www.friesemeren.nl HET FRIESE MERENPROJECT WORDT MEDEGEFINANCIERD DOOR DE EUROPESE GEMEENSCHAP EUROPEES FONDS VOOR REGIONALE ONTWIKKELING EN SNN, EZ/KOMPAS Colofon - Januari 2009 Meer over Meren is een uitgave van Projectbureau Friese Meren, Provincie Fryslân, Postbus 20120, 8900 HM Leeuwarden, Snekertrekweg 1, 058 2925862, www.friesemeren.nl. Tekst en productie: Scheepens Communicatie, Wybrich Bakker en Silvana Fancel Camerik Voortman communicatie- en pr-adviseurs. Vormgeving: Ozingavorm Drukwerk: drukkerij van der Eems Heerenveen Fotografie: Recreatieschap de Marrekrite, Julius Visser, Visser en de Graef, Frans Scheepens, Fotobureau Hoge Noorden en Margreet Piek.