Over rouw en rouwen Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan. Emoties zijn belangenbehartigers: signaal dat er iets belangrijks aan de hand is; toegangsweg naar spirituele betekenislaag. communicatie en contact maken van levensbelang: hoe doe je dat: ik kiek oe an, ie kiekt mie an, wie hebt contact (vd Meiden) Het leren kennen van de communicatie in een familie is van levensbelang: praten of voelen. Heb geen oordeel over of iemand het goed of fout doet Invoegen in levens is de kunst van ons vak Rouwen is heel persoonlijk, natuurlijk, rauw, privé; Rouw raakt alle dimensies van iemands persoonlijkheid. Rouwen is werkwoord net als leven, het gaat niet vanzelf. Bij rouwen is de tijd vertraagd, net als rond sterven, er worden trage vragen gesteld. Vragen waarop geen (duidelijk) antwoord is. Leren leven met de vraag.. Voorbij de maakbaarheid 1
Familie leeft in vertraagde tijd, bij een sterven hoort een ziektegeschiedenis, een familiegeschiedenis, er ontstaat een film rond een sterven; René Gude: speedboot - roeiboot Niemands kind meer zijn Hoe lang duurt het nog? Duurt het u lang? Bij rouwen is iemand bezig pijn en verdriet betekenis te geven Wij lopen stukje mee, de weg wordt niet korter, het voelt wel anders Afleren op overledene te wachten. Stervende rouwt, omgeving ook: het tempo is (heel) anders. Uiterlijke gebeurtenis die van binnen werkelijkheid moet worden Nieuw verlies raakt altijd aan eerdere. Steeds opnieuw wordt een verlies aangeraakt tijdens je leven; we kunnen alleen onze eigen tranen huilen en doen dat vaak bij uitvaarten (van onbekenden). Grote aandacht voor Lady Di, Fortuyn, Hazes, Mandela. Verlies van anderen raakt aan eigen grootste verlies (scheiding van de buren bij dood H.). 2
Rouw bepaalt het leven daarna, dit valt in 2 delen uiteen Gij zult praten, Gij zult afsluiten (M.vd Berg) voor betrokkenen begint het dan pas Verwerken betekent je ertoe blijven verhouden, het betekent niet achterlaten maar juist meenemen op je levenspad. Met alle emoties en gevoelens die daarbij horen. Een ingrijpend verlies gaat mee op de levensreis en is nooit voorbij of klaar. Kernverhaal blijven vertellen in je leven is gezond, van EKR geleerd. Anticiperend rouwen ziekbed, dementie Soms is dood opluchting met bijbehorende gevoelens. Wie tijdens leven openhartig spreekt over sterven en met stervenden lijkt soms beter in staat eigen terminale situatie onder ogen te zien: waarom ik niet? Aan rouwen kan geen tijdslimiet gesteld worden. Rouwen is ook genezen- helen, dit heeft met liefde te maken. 3
Verlies leidt naar ander vorm van leven. Crisis als kans? Dit mag iemand zelf ontdekken. Vertellen over: groep jongeren onder 40 jaar en wat ze deden na het sterven van hun geliefde. Recht op hoop, is grondrecht van een stervende. Zorg is geen krachtsinspanning voor morele helden, het is het onvermogen je af te sluiten. Gebruik jezelf als instrument in je werk, met alles wat je in het leven hebt opgedaan aan ervaringen. Dit hoeft niet breed te worden uitgemeten, het zit meer van binnen. Luisteren is een geschenk aan de ander. Het gevoel gehoord en begrepen te worden door een zorgverlener leidt tot het toedichten van meer deskundigheid aan deze persoon: investeer vooral in deze relatie. Goed afscheid nemen in het leven van alles wat zich voordoet is een goede voorbereiding op het grote afscheid. Zorgdriehoek: cliënt naasten zorgverlener. Na verlies ontstaat er een andere rol voor de achterblijver: geen partner/minnaar meer zijn, geen broer/zus meer, niemands kind meer zijn. 4
Je sterft gedeeltelijk mee. Veranderde familierelaties. Angst voor de dood bij zorgverlener doet afbreuk aan zorg voor de stervenden (EKR). Woede = liefde ook overlevingskracht: (Vaatstra) fysiek en relationeel soms schadelijk. 136.000 overlijdens per jaar in ons land: rond iedere stervende vier dierbaren dan al rouwenden; per dag sterven 360-370 mensen De dood reist ons hele leven (in herinneringen aan andere sterfbedden) met ons mee tot aan onze eigen dood. Troost moet je zoeken, het komt niet naar je toe; Michelangelo: rotsblok met daarin een engel die er alleen maar uitgehaald hoeft te worden In dankbaarheid terug denken kan helpen, de liefde voor de overledene verdwijnt nooit uit je lijf/ziel. Rondkijken in je huis/tuin naar herinneringen aan overleden geliefden. Cliënten hiertoe uitnodigen. 5
Om je verlies heen groeien (Riet Fiddelaers, blz 170) Oude ervaring pas veel later begrijpen (beppe plakte tekst pake in mijn album, hij hoort erbij) Zonder de dood heb je geen leven (Bert Keizer) Soorten verlies die rouwreacties geven: Echtscheiding; ongewenste kinderloosheid; geen partner; opname hospice/ziekenhuis/ verpleeghuis Verlies gezondheid/ zelfstandigheid Miskraam/doodgeboorte/abortus Toelaten (terminale) zorg ouder worden, ander perspectief ook: verhuizing (zelf of een dierbare) inbraak, verkrachting, of een combinatie verlies van werk/reorganisatie, vluchteling zijn, kind uit huis, pensioen overgangsverliezen: huwelijk, puberteit, geboorte, ouders sterven, kind uit huis Ook bij vreugde komen fasen voorbij. Versie voorjaar 2014 Trudy Willems 6