20 jaar Natura 2000 Het is een plezier om deze verjaardag te mogen komen meevieren. Deze 20 ste verjaardag is een blije verjaardag, maar misschien niet noodzakelijk een gemakkelijke, want er liggen wel wat uitdagingen voor ons. Twintig jaar geleden was er ongerustheid over vele natuursoorten die verdwenen aan een alarmerende snelheid en over waardevolle habitats die verloren gingen door een vlugge verandering van landgebruik en de stedelijke uitbreiding. De 12 regeringen van de toenmalige Europese Gemeenschap keurden unaniem in mei 1992, temidden van een periode van economische recessie, de habitatrichtlijn goed. Dat was een uniek moment. Samen met de vogelrichtlijn die reeds uit de jaren 70 dateert heeft de habitatrichtlijn ervoor gezorgd dat vandaag 18% van het grondgebied van de 27 EU lidstaten beschermd natuurgebied is onder EU regelgeving. Het gaat hier om meer dan 26000 individuele sites op het land en zo n 200,000 km2 mariene gebieden. Dit is het meest uitgebreide netwerk van beschermd natuurgebied in de wereld. 1
De habitatrichtlijn beschermt over 1000 soorten en ongeveer 230 waardevolle habitats die van Europees belang geacht worden. De richtlijn beschermt niet alleen een paar iconische dierensoorten maar breidt de bescherming uit naar een breed gamma van meer obscure, maar daarom niet minder waardevolle, planten en dieren. Het beschermt zandduinen, heidevelden en ooibossen. Dit is iets waar Europa fier kan en mag op zijn. Maar er zijn stemmen, bij overheden en economische actoren, die zich afvragen of de milieuministers in 1992 niet verblind waren door teveel natuurambitie. Ze vragen zich af of deze Europese regels, vooral in tijden van crisis, geen onnodige belemmering van economische groei vormen. We moeten er dus werk van blijven maken om alle geledingen van de maatschappij uit te leggen dat het bij Natura 2000 niet gaat om een ontspoorde hobby van een paar natuurjongens en meisjes die opkomen voor onze biodiversiteit. Dat is heel waardevol op zich. Maar het gaat natuurlijk veel verder dan dat. Het gaat om het beschermen van biodiversiteit, van ons natuurkapitaal dat de maatschappij een onschatbare weelde aan ecosysteemdiensten oplevert zoals ons voedsel, medicijnen, water en luchtverversing, opslag 2
van koolstof en klimaatregeling, bescherming tegen overstromingen, lawines en kusterosie, bestuiving van gewassen, ziekte en pest beheersing En dat zijn er maar een paar van die ecosysteemdiensten. Een recente studie voor de Europese Commissie door het Institute for European Environmental Policy schat de waarde van alle ecosysteemdiensten door Natura 2000 geleverd op 200 tot 300 miljard euro per jaar. Vele malen groter dan de kost om het Natura netwerk te onderhouden. Het is ook logisch dat dit natuurbeleid op Europees vlak wordt aangedreven. We horen vaker en vaker mensen zich afvragen: waarom moet Europa zich daarmee bezig houden? Zijn er geen belangrijker zaken zoals de euro redden en de economische groei bevorderen? Dat zijn natuurlijke belangrijke en prioritaire opdrachten voor Europa, maar net op zulke momenten van crisis is het belangrijk dat we niet toegeven aan de verleiding om de economie op korte termijn een boost te geven op de rug van ons natuurlijk kapitaal, op de rug van ons milieu. De Europese Unie staat voor eerlijke concurrentie. Net zoals we economische of sociale dumping niet aanvaarden is het ook noodzakelijk om milieudumping tegen te gaan. Onze eerste uitdaging is dus het belang van natuurbehoud en biodiversiteitbescherming goed uitleggen en uitleggen waarom dit ook op Europees niveau een prioriteit hoort te zijn. 3
De tweede uitdaging is de stap te zetten naar de volgende generatie Natura 2000 beleid. De eerste fase van het vervolledigen van Natura 2000 als geografisch netwerk is stilaan voltooid. Nu zal meer en meer aandacht en energie moeten gaan naar het actief beheer van de Natura 2000 sites zodat soorten en habitats opnieuw tot een gunstige staat van instandhouding kunnen gebracht worden. De habitatrichtlijn voorziet daarvoor een moderne, flexibele en inclusieve benadering voor behoud en beheer van sites. Een benadering die de mens centraal stelt. De habitatrichtlijn erkent dat mensen een integraal deel uitmaken van de natuur en dat de twee dus best in partnerschap werken. Iedereen heeft daarbij een rol te spelen: overheden op alle niveaus, landeigenaars en gebruikers, ontwikkelaars, NGOs, wetenschappelijke experts, lokale gemeenschappen en het publiek in het algemeen. Het ontwikkelen van zulke partnerschappen tussen alle belanghebbende partijen zijn ook een vorm van praktisch en gezond verstand. De meerderheid van Natura 2000 sites worden op één of andere manier actief gebruikt en maken deel uit van het platteland. Het is dus belangrijk dat de verdere uitbouw en het beheer van de sites gebeurt in goed overleg. Dit is iets dat we meer en meer zien gebeuren en waartoe we ook vanuit de Europese Unie willen bijdragen. Zulke partnerschappen reiken vaak 4
over de landsgrenzen heen en betrekken verschillende maatschappelijke sectoren. Ze dragen bij tot een meer geïntegreerd en duurzamer beheer van landgebruik en ontwikkeling. Ze laten ook toe om de maatschappelijke waarde van natuurbehoud in de verf te zetten waarbij mensen van de natuur kunnen genieten, ecologisch toerisme zich ontwikkelt en werkgelegenheid gecreëerd wordt. En tezelfdertijd laat zo n benadering toe dat we het verder verlies van onze waardevolle biodiversiteit stoppen. Sommige soorten zien we zelfs terugkomen, zoals de bever, de bittervoorn of de groenknolorchis. Onze groeiende kennis van de behoudsbehoeften van zulke soorten laat toe om meer gericht actie te ondernemen. Dergelijke acties voor natuurbehoud en het ontwikkelen van partnerschappen wordt ook gesteund door het Europese LIFE programma, dat eveneens zijn 20 ste verjaardag viert en, als het van de Europese Commissie afhangt en de lidstaten willen mee, nog een belangrijkere rol zal spelen in de toekomst. Vlaanderen is een zeer gewaardeerde speler in dit Europees Natura 2000 verhaal. 5
De voorwaarden in Vlaanderen voor het opzetten van Natura 2000 waren van meet af aan niet gemakkelijk, niet in het minst door een hoge graad van verstedelijking en een intensief landgebruik. Vanaf het begin werd hier dan ook goed ingezet op een beleid dat zoveel mogelijk belanghebbende partijen er bij betrekt. Ik veronderstel dat veel mensen hier aanwezig zich daar actief hebben voor ingezet en ik zou dan ook onze waardering daarvoor vanuit de Europese Commissie willen uitdrukken. Wat betreft de implementatie van Natura 2000 is Vlaanderen een koploper geweest en blijft het dat ook. Het Vlaamse gedeelte van de Natura 2000 netwerken was als één van de eerste volledig. En ook qua inspanningen voor actieve natuurconservatie is hier al veel tot stand gebracht. Een groot aantal LIFE natuurprojecten, bijvoorbeeld, zijn hier uitgevoerd, veelal door publieke administraties en NGOs zoals Natuurpunt, en met prachtige resultaten tot gevolg. Het Vlaamse LIFE project omtrent militair grondgebied was één van de eerste van zijn soort in de EU en heeft veel navolging gekregen. Meer recentelijk zijn privé landeigenaars mee ingestapt als LIFE projectbeheerders, iets dat nog altijd te zeldzaam is in de rest van Europa. 6
De ervaring in Vlaanderen leert dat Natura 2000 veel kan verwezenlijken als de nodige middelen voor handen zijn niet alleen financieel maar ook competentie, motivatie en politieke wil. En als geïnvesteerd wordt in lokale steun en steun van bredere belanghebbende partijen. Maar we kunnen en mogen natuurlijk niet op onze lauweren rusten als we de ultieme doelstelling van de Natura 2000 richtlijnen willen verwezenlijken, namelijk alle beschermde soorten en habitats in een gunstige status van instandhouding brengen doorheen de EU. Op dit moment geniet slechts 17% van de opgelijste soorten en habitats van een gunstige en dus stabiele behoudstatus. En de situatie in Vlaanderen is, begrijpelijkerwijze, eerder aan de slechte dan aan de goede kant. Het zal er dus op aankomen om allemaal samen, doorheen de EU, de Europese biodiversiteitstrategie zorgvuldig en consequent uit te voeren. Die strategie bepaalt een ambitieus en tijdsgebonden target voor soorten en habitats die een gunstige status van instandhouding zouden moeten bereiken tegen 2020. De strategie kan en moet een belangrijke aanstuurder zijn voor de volledige uitvoering van de habitats- en vogelrichtlijnen. Het classificeren van sites in Speciale Conservatie Zones (SAC) met duidelijk conservatie en beheerdoelstellingen voor elke individuele site is een belangrijke benchmark in dit verband. 7
De deadline van 6 jaar voor de bepaling van SACs voor Vlaamse habitats is reeds verstreken. De Commissie is zich ervan bewust dat goede vooruitgang wordt gemaakt in Vlaanderen en ik zou iedereen die hierbij betrokken is willen oproepen om de aanduiding als SACs voor alle sites te willen steunen. Een andere uitdaging op korte termijn is het verzekeren van voldoende middelen voor de financiering van Natura 2000. We verwelkomen de intentie van de Vlaamse overheid om zogenaamde Prioritaire Actie Kaders in te stellen om de financiële behoeften beter uit te lijnen en om actief gebruik te maken van de geïntegreerde projecten in het volgende LIFE+ programma na 2013. Dit concept van geïntegreerde projecten zou moeten toelaten om middelen uit andere bronnen en programma s te mobiliseren ten voordele van Natura 2000, met name, maar niet alleen, het programma voor plattelandsontwikkeling dat waarschijnlijk de belangrijkste Europese financieringsbron voor Natura 2000 in Vlaanderen zal blijven. Dames en heren, Een 20 ste verjaardag is een heerlijk moment. Je bent de kinderschoenen en de kinderziektes ontgroeid en het leven ligt voor je; maar je hebt ook nog veel te bewijzen. Het is met Natura 2000 niet anders. 8
Natura 2000 blijft een hoeksteen van de Europese strategie voor duurzame ontwikkeling en moeten er allemaal samen voor zorgen dat het die rol ook effectief, dynamisch en zelfbewust blijft vervullen. Tezelfdertijd moeten we er ons van bewust zijn dat er nog veel werk aan de winkel is buiten het onmiddellijke bereik van de Natura 2000 gebieden. De transformatie van onze economie naar een groene economie, wat ook de inzet is van de Rio+20 top volgende maand, is een breder verhaal, maar zal ook zijn vruchten afwerpen op natuurbehoud als we daar succesvol zijn. Eén Europees agendapunt dat ik hier zou willen aanstippen omdat het van kapitaal belang zal zijn voor het welslagen van Natura 2000 in de toekomst en voor onze biodiversiteit is het voorstel van de Europese Commissie voor een vergroening van het Europees landbouwbeleid. De Europese Commissie heeft voorgesteld dat de landbouwers subsidies blijven krijgen als 30% van hun inzet naar natuurbehoud gaat, met name 7% van hun land voorbehouden voor biodiversiteit, de gewassen diversifiëren, permanent grasland in stand houden en de doelstellingen van de Europese water kaderrichtlijn nakomen. Dit zijn geen revolutionaire maar wel broodnodige maatregelen om onze biodiversiteit in stand te houden. Ik zou dan ook Vlaanderen, en België, 9
dat Natura 2000 koploper is, willen oproepen om de vergroeningsvoorstellen voor landbouw te steunen. De huidige economische crisis heeft ons geleerd welke prijs we moeten betalen voor het bouwen van een economie op basis van financiële schulden. De prijs die we zullen moeten betalen voor een economie gebouwd op ecologische schulden zal waarschijnlijk nog hoger liggen voor zover het mogelijk is zulke ecologische schulden in te lossen. 12 regeringen hebben in mei 1992 een unieke beslissing genomen met de habitatrichtlijn. Vlaanderen, en veel enthousiaste medewerkers in Vlaanderen, tonen elke dag dat de habitatrichtlijn niet zomaar een blaadje papier is maar een realiteit een mooie, groene realiteit waar we allemaal beter van worden. Dit zou een aansporing moeten zijn om verder die weg op te gaan en de moed op te brengen om verdere moedige beslissingen te nemen die een goede kwaliteit van leven verzekeren voor onszelf, voor onze kinderen en voor de kinderen van onze kinderen. Dit is in ieder geval de hoop en de wens die Commissaris Janez Potocnik mij heeft gevraagd vandaag aan u over te brengen. Hartelijk voor uw aandacht. Gelukkige verjaardag en nog heel veel natuursucces. 10