1 MONUMENTEN- EN WELSTANDSCOMMISSIE EDAM-VOLENDAM
2 3 Kwaliteit is overal om ons heen, je moet het alleen zien en zichtbaar maken MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Voorwoord In 2015 hebben we in Edam-Volendam zowel bij particulier opdrachtgeverschap als in projectmatige ontwikkeling, zoals de Broeckgouw een continue stroom van aanvragen gezien. Met Keetzijde is een mooi schakelstuk tussen Edam en Volendam ontworpen. Ook de particuliere woningverbetering, met name in de kern van Volendam, kent een continu verloop. Schijnbaar kleine ingrepen, zoals dakkapellen en dakopbouwen, vragen in de bestaande, historische kern van Volendam en de schil daaromheen veel aandacht. Vanwege de kleine schaal van de bebouwing zoeken de bewoners naar meer woonruimte onder het dak, maar door dezelfde kleine schaal van de bebouwing heeft een dakopbouw of -kapel veel impact op het beeld. In Edam hebben we met de opdrachtgevers van het project Damplein 9 een grote zoektocht gekend naar de mogelijkheid om een belangrijk gebouw door nieuw gebruik te revitaliseren, zonder de beeldbepalende verschijning ervan geweld aan te doen. Ook de openbare ruimte, met name de aanpak van monumentale bruggen en kades in Edam, hebben dit jaar veel aandacht gekregen en de commissie is verheugd dat zij gevraagd wordt om over beide te adviseren. De gemeente Zeevang is voor het eerst in dit jaarverslag 2015 opgenomen, vooruitlopend op de officiële samenvoeging in 2016. Het kent een bescheiden productie in 2015 en onderscheidt zich vooral door het karakter van het prachtige veenweide-landschap met zijn bebouwingslinten. Dat is voor de gemeente Edam-Volendam een waardevolle toevoeging. Ook de komende jaren zullen wij ons inzetten voor professionele en proportionele advisering over ruimtelijke kwaliteit en wij verheugen ons erop de samenwerking met de gemeente Edam- Volendam in 2016 te kunnen voortzetten. ir. Miranda Reitsma, voorzitter Monumenten- en Welstandscommissie Edam-Volendam
4 5 Inhoud 1. Het jaar 2015 6 2. Commissie 8 Bijzonder plan - Woning aan Dril 2 Volendam 12 3. Adviezen 14 Groot plan - Het Bouwblok Keetzijde Edam 22 4. Omgevingskwaliteit en beleid 24 Herbestemming - Verpleeg- en verzorgingshuis Kloosterbuurt 1 Volendam 26 5. Zeevang 28 6. Conclusies en aanbevelingen 33 Colofon 34
6 7 Hoofdstuk 1 Het jaar 2015 Voelt u zich thuis in de omgeving waar u woont of werkt? Waar bent u aan gehecht: aan de historische bebouwing rondom het Damplein of aan de nieuwbouw in De Broeckgouw? Hoe zal uw leefomgeving er over tien of vijftig jaar uitzien? De commissie Goede omgevingskwaliteit is een gemeenschappelijk belang. Het heeft te maken met duurzaamheid en gezondheid, met veiligheid en bruikbaarheid, met herkenbaarheid en aantrekkelijkheid. Bij elke verandering in de omgeving moet het gemeentebestuur beoordelen of de ingreep naast een privaat belang, ook het publieke belang dient. De Welstands- en Monumentencommissie Edam- Volendam is door de gemeenteraad ingesteld om het College van B&W daarover te adviseren. In dit jaarverslag vertellen we hoe die advisering in 2015 is verlopen. Voor de commissie was 2015 het jaar waarin de aanpak van de monumenten en panden in het beschermd stadsgezicht steeds beter wordt afgestemd met de gemeente. Met name de aanlevering van bouwhistorische rapporten voor de beoordeling van monumenten wordt steeds meer gemeengoed. Ook in 2016 willen we ons samen met u inspannen voor een mooi Edam- Volendam. Het is de moeite waard! Hopelijk spreken de voorbeelden uit dit jaarverslag voor zich.
8 9 Hoofdstuk 2 Commissie 2.1 Samenstelling De Welstands- en Monumentencommissie Edam- Volendam is een gemeentelijke adviescommissie. De commissie wordt in opdracht van de gemeente georganiseerd door Mooi Noord-Holland. De leden van de commissie zijn benoemd door de gemeenteraad en zijn onafhankelijk ten opzichte van het gemeentebestuur en de gemeentelijke organisatie. In 2015 was de commissie als volgt samengesteld: ing. Arie Boezaard Werkte als restauratietekenaar aan het restauratieproject Amstelhof, nu Hermitage. Hij is werkzaam geweest als projectleider stadsvernieuwing en later hoofd bureau Erfgoed van de gemeente Hoorn. Sinds 2012 is hij als monumentendeskundige verbonden aan MOOI Noord-Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies. ir. Miranda Reitsma Stedenbouwkundig adviseur en voorzitter van de commissie. Zij heeft haar eigen bureau Reitsma Stedenbouw, visie en strategie en was van 2007 tot 2011 Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit Noord- Holland. Op dit moment is zij, onder andere kwaliteitsadviseur voor de Hoeksche Waard, voorzitter van de Stichting Polderlab die kijkt naar herijking van de IJsselmeerpolders en was recent lid van de jury van de Eo Wijersprijsvraag 2014-1015 die ging over energietransitie. Sinds 2012 is zij als voorzitter verbonden aan MOOI Noord-Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies. ing. Hans Boonstra Werkte bij diverse architectenbureaus in Amsterdam, voornamelijk gespecialiseerd in stadsvernieuwing, renovatie en restauratie. Vanaf 1995 heeft hij een eigen ontwerpen adviesbureau. Hij is vanaf 2005 ook werkzaam als senior monumenten adviseur bij Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam. Zo was hij als adviseur betrokken bij grote restauraties in de westelijke grachtengordel (o.a. Westerkerk, Anne Frankhuis en Het Schip), stadsdeel West en stadsdeel Nieuw-West. Sinds 2012 is hij onafhankelijk burgerlid, op voordracht van de historische Vereniging Oud Edam, verbonden aan MOOI Noord-Holland. ing. Nico Zimmermann Directeur/eigenaar van ITZ-Architecten b.v. Daarnaast is hij actief als adviseur vormgeving voor de Provincie Noord- Holland en in die hoedanigheid betrokken bij multidisciplinair overleg met betrekking tot het realiseren van grote infrastructurele projecten. Hij was tot 2011 voorzitter van de BNA Kring Amsterdam Kennemerland en is bestuurslid van KIVI-NIRIA afdeling bouw. Ook is hij redacteur van het architectuurtijdschrift FORUM en Jellema Hogere Bouwkunde, het Nederlandse standaardwerk voor bouwkundigen. Sinds 2007 is hij als architect verbonden aan MOOI Noord- Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies. Thames Zwarthoed Studeerde Bouwkunde en is daarna werkzaam geweest bij een architectenbureau en vanaf 1973 werkzaam als zelfstandig ontwerper. Ook is hij van 2002 tot 2008 lid geweest van de monumentencommissie Edam- Volendam. Sinds 2015 is hij als onafhankelijk burgerlid, op voordracht van de Vereniging Oud Volendam verbonden aan MOOI Noord-Holland. De commissie wordt ondersteund door: Rob de Vries Eigenaar van architectenbureau De Vries Uitterhoeve Architecten BNA, vanaf 2011 De Vries Urban Architecture, gespecialiseerd in veel verschillende vormen van nieuwbouw in hergebruik van oude gebouwen, restauraties en het oplossen van stedenbouwkundige vraagstukken. In 2014 afgestudeerd in Bouwhistorisch onderzoek aan de Hogeschool Utrecht. Sinds 2012 is hij zowel als architect en als monumentendeskundige verbonden aan MOOI Noord-Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies. drs. Willy Meekes Commissiecoördinator MOOI Noord-Holland Marc Steur Bouw- en Milieuzaken gemeente Edam- Volendam Annelies Hoekstra Beleidsmedewerker monumenten gemeente Edam-Volendam
10 11 Impressie Keetzijde 2.2 Werkwijze De commissie komt iedere veertien dagen bijeen in Volendam. De agenda wordt enkele dagen eerder op de gemeentelijke website geplaatst. De vergaderingen zijn openbaar, iedereen is welkom om te zien en te horen hoe de commissie met initiatiefnemers (inwoners, architecten, ondernemers) over hun plannen spreekt. Vaak gebeurt dat al in een vroeg stadium; juist bij de eerste ideeën en schetsen is er nog ruimte om te zoeken naar een optimale inpassing in de omgeving. De commissie werkt binnen het beleid van de gemeente (zie hoofdstuk omgevingskwaliteit en beleid). Bij grotere plannen wordt zo vroeg mogelijk overlegd met de heer De Boer, hoofd van de afdeling Vrom. De commissie gebruikt een omgevingsinformatiesysteem waarmee de inpassing van het plan in de omgeving goed kan worden beoordeeld. Indien nodig gaan de commissieleden ter plekke kijken. Na elke planbehandeling wordt een kort advies uitgebracht. Als er meerdere behandelingen nodig zijn, is het voorgaande advies steeds het uitgangspunt. Daardoor verloopt de advisering consistent en efficiënt. In de gemeente Edam- Volendam worden, sinds de invoering van de Kan-bepaling de minder omstreden plannen ambtelijk afgehandeld. In 2015 werd 27% van het totaal aantal nieuwe omgevingsvergunning aanvragen ambtelijk afgehandeld. Dit zijn de zogenaamde kleine plannen die geen twijfel, discussie of precedentvorming oproepen. 2.3 Contacten en activiteiten in de gemeente De commissie is aanwezig geweest bij de heropening van het Edams Museum. In eerste instantie was het aantonen van de noodzaak en de gekozen aanpak voor met name de funderingsherstelwerkzaamheden niet duidelijk. Na het inschakelen van een onafhankelijk adviseur is er een constructief gesprek geweest met de gemeente. De commissie spreekt nu haar complimenten uit over de wijze waarop de restauratie is uitgevoerd. Hans Boonstra en Thames Zwarthoed hebben op een aantal locaties stenen beoordeeld en samen met de buitendienst inspecteur heeft Hans Boonstra ter plaatse de specifieke kleur voor de Constabelbrug uitgezocht. Bij plannen in de Broeckgouw en Keetzijde wordt zo vroeg mogelijk overlegd met de heer Huub Niessen, stedenbouwkundig supervisor van deze uitbreidingswijken. Bij de behandeling over het Damplein 9 is de voorzitter van de Vereniging Oud- Edam op de publieke tribune aanwezig geweest.
t 12 PROJECT JAARVERSLAG 2015 BIJZONDER PLAN VOLENDAM Woning Dril 2 Een woning uit 1941 aan het Dril 2 was in een dergelijk slechte staat dat sloop onafwendbaar was. Er diende een passend ontwerp te komen dat voldoende samenhang vertoonde met de omgeving. Dril 2 is gelegen naast de hoekwoning op nr. 85 met om de hoek nr. 83, een gemeentelijk monument. Bij het voorliggende plan werd de nieuwe woning met het monument verbonden, achter de hoekwoning langs. Het plan bestond uit vervangende nieuwbouw in een herkenbare Volendamse woningtypologie en in een stevige restauratie en woningverbetering van het monument. Over de samenvoeging van Dril 2 en 83 is door de commissie aanvankelijk bezwaar gemaakt tegen de manier waarop aansluiting werd gezocht op alle woonlagen, én vooral op het niveau van de kappen, waardoor het monument in haar omvang zichtbaar werd aangetast. Ook bevond zich een loggia achter in het pand op nr. 2 die eveneens goed zichtbaar is vanuit de openbare ruimte. Na overleg zijn er intern enige aanpassingen gedaan waardoor de kistachtige opbouw in het dakvlak van het monument meer naar achteren kon worden geplaatst. Door dit rechthoekige bakstenen volume tussen de beide daken ontstond een duidelijke scheiding tussen de beide bouwvolumes die zo individueel herkenbaar blijven. Zijgevels Dril 2 en Dril 83 13
14 15 Hoofdstuk 3 Adviezen 3.1 Cijfers In 2015 heeft de commissie advies uitgebracht over 154 aanvragen voor een omgevingsvergunning. De commissie boog zich over de vraag of het plan het aanzien waard is, of het goed aansluit bij de omgeving en of cultuurhistorische waarden gerespecteerd worden. In 39 gevallen werd al vóór de vergunningaanvraag advies gevraagd aan de commissie, het vooroverleg. De gemeente werkt met een geïntegreerde commissie voor erfgoedadviezen (ook binnen de gebieden met cultuurhistorische waarde) en voor adviezen die betrekking hebben op panden gelegen binnen het attentiegebied van Oud Volendam. In 2015 werden 55 erfgoedaanvragen ontvangen. Bij 52% van de aanvragen kon in één keer een positief advies gegeven worden Adviezen grote ontwikkelingen De commissie werd ook om advies gevraagd over grote en beeldbepalende ruimtelijke ontwikkelingen, aanpassing welstandscriteria en cultuurhistorische opgaven. In 2015 zijn 7 van dit soort ruimtelijke plannen aan de orde geweest, zoals de ontwikkeling van het woningbouwplan Keetzijde en de aanpassingen van de welstandscriteria voor de Broeckgouw fase 9 en 10 (deelgebied H). Impressie Damplein 9, Edam Bezoek De commissie heeft bij 37% van de planbehandelingen bezoek gehad van de architect en/of de planindiener. Uit de reacties van bezoekers blijkt dat zij vaak gespannen binnenkomen en opgelucht naar buiten gaan en dan bovendien voorzien van een plan dat er beter op geworden is.
16 Aantal planbehandelingen In 2015 heeft de Welstands- en Monumentencommissie Edam-Volendam 154 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 19 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met herhalingen was het totaal aantal planbehandelingen 225. Tabel 1 SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Omgevingsvergunning 131 195 waarvan een monument Aantal planbehandelingen 20 33 waarvan nieuwbouw 32 45 SOORT AANVRAAG waarvan verbouwing AANTAL AANVRAGEN 79 AANTAL BEHANDELINGEN 117 Omgevingsvergunning Preadvies* 131 12 195 18 waarvan een monument Reclameaanvraag 6 20 7 33 waarvan nieuwbouw Overige vergaderonderwerpen 5 32 5 45 waarvan verbouwing Totaal 154 79 225 117 * Preadvies* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunning 12 is ontvangen. 18 Reclameaanvraag 6 7 Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Overige vergaderonderwerpen 5 5 Tabel Totaal 2 154 225 * SOORT Dit zijn de AANVRAAG preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunning 2015 is ontvangen. 2014 2013 Nieuwe aanvragen 135 132 165 Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aanvragen van voorgaande jaren 19 19 13 Herhalingen 71 55 80 Aantal planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Totaal behandelingen 225 206 258 SOORT AANVRAAG 2015 2014 2013 Het aantal nieuwe plannen is met ca 2 % gestegen ten opzichte van 2014. Het aantal behandelingen steeg met Nieuwe aanvragen 135 132 165 ca 9 % ten opzichte van het vorige jaar Aanvragen van voorgaande jaren 19 19 13 Vorm van behandelingen Herhalingen 71 55 80 De Totaal commissie behandelingen behandelt de kleinere aanvragen 225 gemandateerd 206 door een architectlid en alleen 258 de grotere aanvragen in de plenaire commissie. Bij monumenten plannen of waarbij het belang van cultuurhistorie in het Het geding aantal is wordt nieuwe de plannen plenaire is commissie met ca 2 % aangevuld gestegen met ten monumentenleden. opzichte van 2014. Het aantal behandelingen steeg met ca Vorm 9 % ten van opzichte behandelingen van het vorige jaar Tabel 3 Vorm van behandelingen VERDELING AANVRAGEN 2015 2014 2013 De Totaal commissie behandelingen behandelt de kleinere aanvragen 223 gemandateerd door 206 een architectlid en alleen 257 de grotere aanvragen In de welstandscommissie in de plenaire commissie. Bij monumenten plannen of waarbij het belang van cultuurhistorie in het geding is wordt de plenaire commissie aangevuld 58 behandeld met % monumentenleden. 61 % 41 % In de geïntegreerde commissie Tabel 3 met monumentenleden 42 % 39 % 34 % VERDELING behandeld AANVRAGEN 2015 2014 2013 Totaal behandelingen 223 206 257 In de welstandscommissie behandeld In de geïntegreerde commissie met monumentenleden behandeld 58 % 61 % 41 % 42 % 39 % 34 % 17 Hoe vaak behandeld? In 2015 werden 135 nieuwe aanvragen* beoordeeld. Het aantal keren dat deze aanvragen behandeld werden tot een eindadvies is als volgt: Hoe vaak behandeld? Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W 2015 2014 2013 Totaal nieuwe aanvragen* 135 132 161 Bij eerste behandeling akkoord 39 % 35 % 45 % Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig) Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij) Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij) Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning 13 % 23 % 13 % 17 % 13 % 21 % 8 % 8 % 7 % 15 % 13 % 11 % 7 % 8 % 4 % * Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. Op www.mooinoord-holland/cijferbijlageedam-volendam2015 kunt u meer cijfers vinden.
18 19 Damplein 9, Edam 3.2 Effect van de adviezen De adviezen werden uitgebracht aan het College van B&W. Alle adviezen over aanvragen voor een omgevingsvergunning zijn openbaar. In 2015 zijn bijna alle adviezen van de commissie overgenomen door het College van B&W. Het College is contrair gegaan bij het plaatsen van de informatiezuilen in het Doolhof, nabij Meerzijde 24 en Kerkepad 2 in Volendam. De commissie wees de aanvraag af omdat zij ervan uitging dat de borden bedoeld waren om inzicht en achtergrondinformatie te geven over het gebied en zij was van mening was dat de borden afbreuk deden aan het de kwaliteit van het karakteristieke en kleinschalige karakter van deze oude wijk. In afwijking van het advies van de commissie heeft het College deels ingestemd met de plaatsing van 1 informatiezuil bij de kerk. Dit in verband met het verzoek van omwonenden, de positieve reactie van het kerkbestuur en de speciale constructie. Ook de aanvraag voor de uitbreiding van het terras aan de voorzijde van de woning aan het Noordeinde 89 heeft het College goedgekeurd. De commissie was ook niet in zijn geheel tegen de uitbreiding van het terras. Gelet op vergelijkbare situaties in de directe omgeving heeft het College afgeweken van dit advies. Evaluatiegesprek portefeuillehouder Op 17 mei heeft het jaarlijks evaluatiegesprek met de portefeuillehouder, de heer Koning plaats gevonden. Besproken is: Samenvoeging Zeevang. De welstandsnota s zullen worden samengevoegd. De commissie vraagt of er meer aandacht kan komen voor de ruimtelijke kwaliteit van het landelijke gebied en vraagt om een studie naar de mogelijkheid van verdichting aan de linten. Tevens is er vooralsnog geen verzoek binnen gekomen voor het installeren van een burgerlid voor de plannen uit de vm. Gemeente Zeevang. Ontwikkelingen in de gemeente. Edam- Volendam is een bruisende gemeente met veel verbouwings plannen en nieuwbouw. Het consistent adviseren van de commissie speelt hierbij een grote rol. Het project Keetzijde krijgt vaste vormen. De bouw van woningen is voor begin 2017 gepland. In de Broeckgouw is fase 9 en 10 van start gegaan. Op iets langere termijn wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een aantal (inbrei- ) locaties voor nieuwbouw. Monumentenadvisering. Er wordt steeds meer bouwhistorisch onderzoek gedaan. Dit is zowel voor de ontwerper als voor de toetser van belang. De burgerleden doen ook veel onderzoek en brengen vaak een bezoek ter plaatse wat het uitbrengen van het advies makkelijker maakt. Het College streeft ernaar monumentenpanden bewoonbaar te houden wat enige coulance met zich meebrengt richting de aanvrager. De commissie doet haar best hierin tegemoet te komen met behoud van de monumentale en karakteristieke waarde. Het dichtslibben van het straatbeeld is een zorg van de commissie, zij zou graag een totaalvisie zien van het beleid in de kernen. Er wordt voorgesteld met alle betrokkenen een wandeling te maken. Beleid openbare ruimte. Er wordt een visie / handboek opgesteld voor Oud Volendam, als de kaders bekend zijn wordt dat aan de commissie voorgelegd. Voor wat betreft het plaatsen van elementen in de openbare ruimte is sprake van continuïteit. Er wordt over de inrichting van de openbare ruimte een rapport / aanbeveling opgesteld met als uitgangspunt het BKP uit 2012. Dit rapport wordt ter aanbeveling aan de commissie gestuurd. Aanbeveling. De provincie gaat in samenspraak met de gemeenten de leidraad landschap en cultuurhistorie actualiseren. Dit wordt een basis document voor de nieuwe provinciale omgevingsvisie (in het kader van de Omgevingswet). In verband met de nieuwe Omgevingswet hebben veel gemeenten een kwartiermaker aangesteld. De gemeente Edam- Volendam heeft regionaal gezien veel overleg over hoe om te gaan met de nieuwe Omgevingswet. MOOI Noord- Holland biedt haar expertise aan zowel via de commissieleden als via gespecialiseerde adviseurs vanuit het kantoor in Alkmaar.
20 21 Informatiezuil Doolhof Werkzaamheden Kwakelbrug Fietstunnel Oosterweg 3.3 Het effect van welstand: verbouwing schoolgebouw Damplein Aan het Damplein in Edam wordt een voormalig schoolgebouw (gymnastieklokaal) uit 1890 verbouwd tot winkel met in de kap de mogelijkheid tot wonen. Het gebouw is gelegen op een markante locatie naast het Edams Museum en op de hoek van de Dam en de Breestraat. Het rechthoekige, eenlaagse gebouw wordt afgesloten door een flauw schilddak. Het beeldbepalende pand heeft een opvallende voorgevel uitgevoerd in een neo-classicistische architectuur met een markant middenrisaliet bestaande uit wit natuursteen met boven de kroonlijst een driehoekig fronton dat verwijst naar het fronton dat lager ligt, boven de openslaande deuren. De woonfunctie vereist echter aanpassingen in de kapvorm. In eerste instantie krijgt de kap een steile dakhelling en worden er meerdere ramen en dakkapellen geplaatst. In de voorgevel wordt het risaliet boven de kroonlijst doorgezet en afgesloten door een driehoekig fronton. De commissie maakte bezwaar, het ophogen van de kap met de vele toevoegingen en het ophogen van het middendeel in de voorgevel werd niet passend binnen het stadsbeeld gevonden en daarmee werd het cultuurhistorische karakter van Edam in onevenredige mate aangetast. Na meerdere sessies met de opdrachtgever en de architect, na uitgebreide studies en het plaatsen van het gebouw binnen de straatwandtekening bouw komt er progressie in de uitwerking van het ontwerp. De dakhelling wordt aangepast tot maximaal 53 graden en er is een oplossing gevonden voor het aanbrengen van gevelopeningen in het voordakvlak. Het timpaan blijft als bestaand en ruim achter het pannenvlak worden ramen geplaatst waardoor de pannen ogenschijnlijk zwevend boven het glasvlak komen te liggen. Tevens wordt het aantal dakkapellen in de rechterzijgevel dakvlak aangepast. De commissie reageert positief en nadat in het voordakvlak de verhouding open dicht en de afstand tussen de openingen werd aangepast was er sprake van een bijzondere oplossing die recht gaat doen aan het Damplein en het beschermd stadsgezicht van Edam. Informatiezuilen Doolhof Daarnaast heeft de commissie ook advies uitgebracht over het ontwerp voor de informatiezuilen in het Doolhof, de fietstunnel onder de Oosterweg, het vervangen van het landhoofd van de Kwakelbrug, het vervangen van de brug tussen het Groenland en het Nieuwvaartje in Edam, het plaatsen van ladders aan de kademuren van de Voorhaven en bij de Pompsluis in Edam, het plaatsen van een hekwerk rond de Zeesluis, het plaatsen van een beeldscherm met bewegende beelden aan de W.J. Tuijnstraat in Volendam (waar de commissie overigens niet mee akkoord ging) en het plaatsen van pannakooien op een sportcomplex. 3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling Goede omgevingskwaliteit is mensenwerk. Individuele plannen kunnen meerwaarde voor de samenleving krijgen als mensen samenwerken. Goede omgevingskwaliteit ontstaat niet achter een tekentafel maar is een gezamenlijke zoektocht naar de beste oplossing voor een opgave. Zo n zoektocht kan sneller gaan als op de goede momenten deskundigheid en creativiteit wordt ingezet.
t 22 PROJECT JAARVERSLAG GROOT PLAN 2015 EDAM Bouwblok Keetzijde Edam Deelgebied Keetzijde ligt ten westen van de Broeckgouw op het grondgebied van Edam. Dit gebied ligt aan het natuurpark en het sportcomplex en is omringd door water. Typerend voor dit gedeelte van de Broeckgouw is de diversiteit in de uitstraling van de gevels, geïnspireerd op het kenmerkende Edammer straatbeeld. Het ontwerp voor Het Bouwblok is geïnspireerd door de kenmerkende beeldstructuur in de oude kom van Edam. De woningen zijn hoofdzakelijk opgebouwd uit twee bouwlagen en een kap, met de nok evenwijdig aan of dwars op de voorgevel. Net zoals in het centrum van Edam hebben de woningen geen voor tuin maar een eigen stoep. Aan de noordzijde van de nieuwe buurt is Het Carré geprojecteerd. Een naar buiten georiënteerd bouwblok gelegen in het (openbaar) groen. Het blok onderscheidt zich allereerst door de (gedraaide) ligging ten opzichte van Het Bouwblok. Bij Het Carré ligt de nadruk meer op de eenheid en samenhang van het geheel en minder op de individuele herkenbaarheid van de woningen. De bebouwing langs de westzijde van het gebied vormt een verbijzondering ten opzichte van de woonblokken in het gebied Keetzijde en bestaat uit vrije kavels. De commissie heeft meegedacht met het ontwerp en is enthousiast over de uitkomst. Met Keetzijde wordt nog een mooie nieuwe stadswijk toegevoegd aan de bestaande woonmilieus. 23
24 25 Hoofdstuk 4 Omgevingskwaliteit en beleid 4.1 Welstandsbeleid In 2015 werden alle welstandsadviezen gebaseerd op welstandscriteria die door de gemeenteraad zijn vastgesteld. De welstandsnota bevat criteria voor verschillende welstandsgebieden en verschillende typen bouwwerken, plus algemene criteria voor bijzondere onverwachte plannen. De welstandsnota bevat ook criteria voor bestaande bouwwerken waarmee de gemeente kan optreden tegen zogeheten excessen. De welstandscriteria vormen voor de commissie een goed beoordelingskader, ze geven de agendapunten voor het gesprek over en de beoordeling van een plan. Voor indieners van plannen is dit ook duidelijk. In de loop van 2015 bleek dat de commissie bij de behandeling van monumenten niet altijd tijdig beschikte over de redengevende beschrijving, danwel een bouwhistorische rapport. Dit is aanleiding geweest om in overleg te treden met de gemeentelijke medewerkers en er wordt nu, over het geheel genomen beter in voorzien. 4.2 Monumentenbeleid Ons beoordelingskader is nu nog de monumentenwet 1988 en de erfgoedverordening Gemeente Edam-Volendam d.d. 2010. In 2016 vervalt de monumentenwet en wordt dit de erfgoedwet. Naast het Rijks beschermde Stadsgezicht Edam en de Rijks en provinciale monumenten, kent de gemeente in het oude deel van Volendam ook gemeentelijke monumenten. Daarnaast is een gebied rondom de Haven en het Doolhof aangewezen als gemeentelijk monument. De erfgoedverordening regelt de status van gemeentelijke monumenten via het bestemmingsplan. Naast een vergunningprocedure, ingevolge de Wabo voor rijksmonumenten wordt het bestemmingsplan als instrument gebruikt om het gemeentelijk cultureel erfgoed te beschermen. Dit cultuurgoed krijgt via een dubbelbestemming 'Waarde - Edams- Volendams erfgoed' (WR-EV) een vaste positie binnen het bestemmingsplan. Hierdoor worden de ruimtelijke kwaliteiten op het gebied van cultuurhistorie, architectuur- historie en landschap integraal bewaakt. Het nieuwe aan dit planologische erfgoedregime is, dat het systeem ontwikkelingsgericht is vanwege duidelijke richtlijnen voor toekomstig gebruik en dat er een koppeling wordt gemaakt met de Erfgoedverordening. Mede hierdoor wordt er als het ware een koppeling gelegd tussen de Wet ruimtelijke ordening, Monumentwet c.q. de daarvan afgeleide regeling en de Woningwet en Wabo, zodat een dekkend, meer integraal regime ontstaat. Daarnaast wordt het vergunningsvrij bouwen binnen het cultureel erfgoed beperkt, doordat in de begripsbepalingen van genoemde erfgoedverordening en bestemmingsplan de reikwijdte van het begrip 'gemeentelijke monument' is uitgebreid. Het voordeel van een dergelijk systeem is, dat door de koppeling van het bestemmingsplan aan de Erfgoedverordening een integrale bescherming mogelijk is in plaats van de traditionele fragmentarische en objectgerichte aanpak (in plaats van een gebiedsgerichte benadering). Het gemeentelijke Monumentenbeleid van Edam-Volendam wordt daarmee beheerst door door het bestemmingsplan en de Erfgoed verordening. 4.3 Op weg naar de Omgevingswet De nieuwe Omgevingswet die als alles volgens planning verloopt - in 2018 van kracht wordt, bundelt al het omgevingsgerelateerde recht in één wet. De nieuwe Omgevingswet biedt mooie kansen voor modernisering van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid en de kwaliteitsadvisering. Mooi Noord-Holland is nauw betrokken bij de ontwikkeling en implementatie van de wet. De gereedschapskist van de Omgevingswet bevat zes kerninstrumenten verdeeld over drie compartimenten: beleidsinstrumenten, regelende instrumenten en vergunnende instrumenten. Hoe het ruimtelijk kwaliteitsbeleid over deze instrumenten wordt verspreid is aan de gemeenten en provincies zelf. Een heldere inspirerende omgevingsvisie is uiteraard cruciaal. Een bestuur dat niet alles met regels dicht wil timmeren, heeft een democratisch vastgestelde visie op de omgevingskwaliteit nodig. In het omgevingsplan worden vervolgens alle regels vastgelegd. De regels met betrekking tot ruimtelijke kwaliteit kunnen vaak abstract en globaal zijn, aangevuld met uitwerkingen in een beleidsnota. Een ontheffingsmogelijkheid is van belang, liefst gekoppeld aan een kwalitatieve beoordeling. De welstandscommissie en de monumentencommissie worden in de Omgevingswet vervangen door een verplichte gemeentelijke adviescommissie die tenminste advies uitbrengt over wijziging van rijksmonumenten. Deze adviescommissie kan ook worden ingezet als een brede commissie voor omgevingskwaliteit, die ook aspecten van cultuurhistorie, welstand, landschap, stedenbouw en infrastructuur behandelt. Zelfs verdergaande integratie met milieu, water etc. is denkbaar. In de Omgevingswet wordt een aantal kwaliteitseisen voor die advisering opgenomen, zoals de koppeling aan het beleid, deugdelijke motivering, openbaarheid en verantwoording in een jaarverslag. MOOI Noord-Holland is al bezig met voorsorteren op de Omgevingswet. De commissieleden zijn in 2015 op verschillende manieren geïnformeerd over het nieuwe stelsel. In 2016 zal de commissie met de gemeente overleggen over de manier waarop de gemeente uitwerking kan geven aan de vernieuwing van het omgevingsbeleid.
26 MONUMENTEN- PROJECT EN WELSTANDSCOMMISSIE EDAM-VOLENDAM JAARVERSLAG RENOVATIE 2015 27 VOLENDAM Verpleeg- en verzorgingshuis Kloosterbuurt 1 Het tehuis is uniek gelegen aan de dijk in Volendam met zicht vanuit de huiskamers op de Gouwzee. Het complex uit 1992 bestaat uit twee bouwlagen, waarbij de verschillende units worden gekenmerkt door een topgevel ingevuld met plaatmateriaal. In verband met een functiewijziging worden de gevels aan de dijk, en een gedeelte van de gevels om de hoek gewijzigd. De units aan de dijk krijgen meer individualiteit door middel van differentiatie in materiaal en kleur, kapsoort en geveltype: topgevels uitgevoerd in trap- of halsgevel en het toepassen van verschillende kleuren houten beschot. De kunststof kozijnen worden vervangen door houten kozijnen en over het hele complex worden houten waai- en dekspanen aangebracht. De commissie sprak haar waardering uit voor het initiatief maar zag dat er nog meer kansen lagen. Door het veranderen van de grootte van de gevelopeningen op zowel de verdieping als de begane grond zou er meer reliëf in de gevels komen waardoor de individualiteit benadrukt zou worden. Nadat de detaillering en de uitwerking van de balkons meer aansluiting kreeg op de traditionele architectuur ging de commissie van harte akkoord met deze goed geslaagde kwaliteitsslag. Kloosterbuurt bestaand
28 29 Hoofdstuk 5 Zeevang 5.1 De gemeente Zeevang Zeevang wordt gekenmerkt door een uitgestrekt, open veenweide landschap, met bebouwingslinten. Tussen de bebouwing door is zicht op het achterland. In 2015 heeft de commissie een aantal plannen voorgelegd gekregen die aan de linten een nieuw soort erf koppelen, een woonerf. Dat is geënt op de typologie van de voormalige boerenerven, waarbij het erf van een stolpboerderij ontsloten wordt door een pad vanaf het lint. In dit geval worden geen schuren (erven) maar nieuwe woningen ontsloten. In het geval van bijvoorbeeld het Jacob Hoperf gaat het om moderne architectuur die in vorm en materiaalkeuze verwijst naar een schuur, om het beeld van de boerenerf te ondersteunen. Minister Schultz van Haegen met Flip ten Cate, directeur Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, en Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland. Onder het initiatief Mooiwaarts worden gesprekken gevoerd omtrent de ontwikkelingen van de nieuwe Omgevingswet. 5.2 Het plan Waterrijk Waterrijk is een plan dat al een aantal jaren loopt in Zeevang. De laatste jaren stond de uitgifte op een laag pitje vanwege de economische crisis. Om de uitgifte op gang te brengen is besloten om het plan op een aantal punten aan te passen. De goedkope sector is wat versoberd en een aantal andere woningtypes wat aangepast. Het blijft spannend om de uitgangspunten, zoals de landelijke uitstraling in het plan te kunnen behouden, maar in goed overleg met de supervisor leverden de aanpassingen een alleszins acceptabel beeld op en bleef de kenmerkende uitstraling van het plan intact.
30 31 Nieuw te bouwen stolpenensemble aan de IJsselmeerdijk te Warder Plan te verbouwen stolp te Beets 5.3 Stolpboerderijen In de voormalige gemeente Zeevang komen veel stolpboerderijen voor. Het piramidevormig boerderijtype is specifiek voor Noord-Holland en komt vanaf de 16de eeuw in dit deel van Nederland voor. Onder de hoofdkarakteristieken wordt in ieder geval verstaan de hoofdvorm met het gesloten dakvlak en het representatieve verschil tussen het woonhuisgedeelte en de stallen. Aan de IJsselmeerdijk in Warder wordt een stolp gesloopt en vervangen door een nieuwe stolp met kaakberg en bijgebouw. De nieuwe West-Friese stolp is voorzien van eigentijdse kenmerken zoals een transparante achtergevel en een transparant ingevulde cesuur in het dakvlak die tot in de zijgevels doorloopt. Tevens worden in beide zijvlakken èn in het voordakvlak nog raamstroken toegevoegd. Op advies van de commissie werd het dakvlak van de stolp versoberd. Aangezien een gesloten dakvlak kenmerkend is voor de stolp werden de vele openingen niet passend gevonden. Om de kaakberg meer als autonoom, maar ondergeschikt element herkenbaar te maken werd gekozen voor één materiaal en één donkere kleur. De commissie had waardering voor de ambitie die uit het plan sprak en was zeer positief gestemd over de geslaagde combinatie van historische vormen en eigentijdse elementen. Een stolp in het lint van Beets wordt verbouwd: aan de voorzijde van het pyramidedak komt een topgevel, de kozijnen in de voorgevel krijgen T-vensters en de grote gevelopeningen in de zijgevels worden verkleind. Tevens worden de achter- en zijgevels voorzien van zwart, houten potdekselwerk. De commissie sprak haar waardering uit voor het plan omdat met de aanpassingen het beeld van een echte stolp goed wordt benaderd. 5.4 Zeevang in cijfers In 2015 heeft de commissie advies uitgebracht over 38 aanvragen voor een omgevingsvergunning. De commissie boog zich over de vraag of het plan het aanzien waard is, of het goed aansluit bij de omgeving en of cultuurhistorische waarden gerespecteerd worden. In 29 gevallen werd al vóór de vergunningaanvraag advies gevraagd aan de commissie, het vooroverleg. Bij 42% van de aanvragen kon in één keer een positief advies gegeven worden.
32 33 Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Werken aan een mooi Edam- Volendam De commissie merkt dat een constructieve opstelling om te werken aan een mooi Edam- Volendam op brede steun kan rekenen, niet alleen onder professionals in de ruimtelijke ordening, maar vooral in de samenleving. De commissie concludeert dat ze haar grootste meerwaarde heeft in die gevallen waarin publieke en private belangen botsen en het voeren van gesprekken met initiatiefnemers noodzakelijk is om de belangen bij elkaar te brengen. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken over de ruimtelijke kwaliteit, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. 6.2 Aanbevelingen De ervaringen en inzichten die in 2015 zijn opgedaan, leiden tot de volgende aanbevelingen: Hoewel er inmiddels meer aandacht voor is, is het nog niet vanzelfsprekend dat er bij de behandeling van een monument een redengevende beschrijving of bouwhistorisch rapport van tevoren aan de commissie wordt uitgereikt. De commissie heeft het afgelopen jaar om die reden veel extra tijd besteed aan eigen onderzoek en aan bezoek ter plaatse. De commissie vraagt hier dan ook aandacht voor. Door de samenvoeging met de gemeente Zeevang komt er een groot areaal prachtig landelijk gebied met historische linten en soms monumentale stolpen en boerenerven bij. De commissie vraagt aandacht voor de borging van deze kwaliteiten, bijvoorbeeld door de actualisering van de welstandnota voor dit gebied. Gezien de prettige samenwerking vraagt de commissie zich tevens af of het supervisor schap van Waterrijk in zijn huidige vorm wordt doorgezet. Hoewel het nog even duurt voor de nieuwe Omgevingswet in werking treedt, adviseert de commissie de gemeente om tijdig hierop in te spelen. Vanuit Mooi Noord-Holland wordt hierbij alle nodige informatie en ondersteuning aangeboden. 6.3 Tot slot Als commissie werken wij met veel plezier voor de gemeente. De samenwerking met de ambtenaren en het College van B&W is open en prettig. We houden elkaar scherp. Graag nodigen we alle belangstellenden uit om in 2016 een vergadering bij te wonen.
34 Colofon Auteur Willy Meekes, coördinator Welstands- en Monumentencommissie Edam-Volendam Met bijdragen van Miranda Reitsma, voorzitter Welstands- en Monumentencommissie Edam- Volendam Nico Zimmermann, architectlid Welstands- en Monumentencommissie Edam-Volendam Hans Boonstra, burgerlid Welstands- en Monumentencommissie Edam- Volendam Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, juli 2016 MOOI NOORD-HOLLAND Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl