BELGISCH ONTWIKKELINGSAGENTSCHAP MILIEUVERKLARING 2013
Verantwoordelijk uitgever: Carl Michiels Coördinatie: Claude Croizer Foto cover: BTC Milieuverklaring 2013. Actualisering van de gegevens van 2012. De zetel van BTC is een EMAS-geregistreerde organisatie en heeft het ISO 14001-certificaat behaald. BTC compenseert de CO 2 -uitstoot van zijn vliegreizen en zijn elektriciteitsverbruik (1.800 ton voor 2012). De volgende publicatie is voorzien voor juni 2014. Deze publicatie kan gedownload worden op www.btcctb.org Voor meer informatie: info@btcctb.org BTC, Belgisch ontwikkelingsagentschap, 2013. Reproductie van deze publicatie is toegestaan mits bronvermelding. Uitgegeven in het Frans onder de titel Déclaration environnementale 2013.
2012 was over het algemeen genomen een moeilijk jaar voor de openbare instellingen: ze moesten werken met beperkte middelen, zonder hun kwaliteitsambities terug te schroeven of af te zien van nieuwe projecten. De bilaterale ontwikkelingssamenwerking heeft deze periode goed doorworsteld. Bovendien werd een nieuw Samenwerkingsprogramma ondertekend met twee landen: Oeganda en Mozambique. In 2012 werd verder de Wet op de Ontwikkelingssamenwerking, die dateerde uit 1998, herzien. De nieuwe tekst onderstreept (art. 2; 12e lid) het belang van het principe van duurzame ontwikkeling voor de ontwikkelingssamenwerking. Die verzekert ook "een rechtvaardige overgang" naar een groene economie en "garandeert een toegang van de bevolking tot publieke basisgoederen en -diensten...". Aangaande de basisprincipes, onderstreept artikel 11 dat de Belgische Ontwikkelingssamenwerking "de genderdimensie en de bescherming van het leefmilieu en van de natuurlijke hulpbronnen, met inbegrip van de strijd tegen klimaatverandering, droogte en wereldwijde ontbossing" integreert op transversale wijze in al haar interventies. Wij moeten deze principes in daden omzetten en ze systematisch integreren in de interventies waarvoor wij verantwoordelijk zijn. De dienst Bijzondere Evaluatie van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking lanceerde in 2012 een uitgebreide evaluatie van de toepassing van de Strategienota 'Milieu' van de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) en van hoe er rekening wordt gehouden met de milieuproblematiek in de ontwikkelingsinterventies (multilaterale, bilaterale, via ngo's, universiteiten...). De resultaten worden verwacht in 2013. Wij zijn actief bij deze oefening betrokken die rechtstreeks vier partnerlanden betreft: de Democratische Republiek Congo (DRC), Peru, Tanzania en Vietnam. In het landenkantoor van partnerland Marokko hebben wij dan weer een milieu-expert aangeworven. Hij zorgt ervoor dat het thema milieu wordt opgenomen in de projecten en doet dat via opleidingen, begeleiding, advies en terreinbezoeken. Wij volgen deze ervaring met belangstelling om ze te evalueren en om deze aanpak eventueel over te nemen in andere landenkantoren. In Vietnam formuleerden wij een innovatief project om een Fonds op te richten (Facility) voor de financiering van acties rond het thema Green Economy. Deze denkoefening weerspiegelt de debatten van de RIO+20 conferentie waarvan het thema groene economie een van de pijlers was. In juni 2012 organiseerden we trouwens een conferentie met als titel "How can green economic models sustain development?" waaraan de OESO en de European Partners for the Environment deelnamen. Op intern vlak zetten we onze milieuaanpak voort. Zo vond in onze gebouwen een energieaudit plaats en deden we mee met enquêtes rond het Mobiliteitsplan van de Ondernemingen georganiseerd door Leefmilieu Brussel. Om onze zorg en inzet voor het milieu in de verf te zetten, publiceerden wij een folder ten behoeve van het personeel en de bezoekers van BTC. Om deze waaier aan acties, zowel op de hoofdzetel in Brussel als in onze partnerlanden, in goede banen te leiden op het vlak van coördinatie en communicatie, hanteren we al jaar en dag het EMAS-systeem. Carl Michiels Voorzitter van het Directiecomité Juni 2013 3
BTC is het Belgisch ontwikkelingsagentschap. BTC stelt zijn middelen en expertise ter beschikking om de armoede in de wereld uit te roeien. Het agentschap sluit zich aan bij de inspanningen van de internationale gemeenschap en wil een samenleving tot stand brengen die de huidige en toekomstige generaties alle mogelijkheden biedt om te bouwen aan een duurzame en rechtvaardige wereld. De medewerkers van BTC in Brussel en in het buitenland vertolken het engagement van de Belgische staat en van andere ontwikkelingspartners voor internationale solidariteit. Zij begeleiden ruim 300 ontwikkelingsprojecten en -programma s in een twintigtal landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. BTC luistert, adviseert en stelt de ervaring van zijn medewerkers ter beschikking van zijn partners. In de complexe wereld die hen omringt, zoeken zij naar vernieuwende oplossingen. Transparantie en integriteit, essentieel voor een vertrouwensrelatie, kenmerken de dienstverlening van BTC. In België profileert BTC zich als een expertisecentrum voor ontwikkeling. 4
Mijlpalen 2012... 7 Wat is EMAS?... 8 Scope van het milieubeheersysteem... 9 Structuur en verantwoordelijkheden van het milieubeheersysteem... 9 Wie doet wat?... 10 1. Water... 13 2. Energie... 14 3. Papier... 15 4. Afvalbeheer... 16 5. Aankopen en onderaanneming... 17 6. Preventie en veiligheid... 18 7. Mobiliteit... 20 8. Interne & externe communicatie... 22 9. Opleiding van het personeel... 25 1. Trade for development centre... 30 2. Juniorprogramma... 32 3. Infocyclus... 34 5
Als Belgisch ontwikkelingsagentschap ondersteunt BTC de voorbereiding en uitvoering van ontwikkelingsprojecten en -programma s in de partnerlanden van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Deze interventies zijn toegespitst op verschillende thema's: onderwijs en vorming, gezondheidszorg, basisinfrastructuur, landbouw en voedselzekerheid, maatschappijopbouw en ook op het milieu en de klimaatveranderingen, die in rekening gebracht worden als activiteitensector (projecten waarin het milieu centraal staat), of als transversaal thema, wanneer de milieukwesties passen binnen een totaalaanpak. BTC wil vastberaden zijn engagement opnemen om een eerlijke wereld tot stand te brengen, waarin milieuzorg en respect voor culturen de nodige aandacht krijgen en waarin gestreefd wordt naar permanente verbetering van zijn milieuprestaties. Het engagement van BTC situeert zich op verschillende niveaus: milieuzorg op de zetel van BTC stimuleren en zo elke vorm van vervuiling vermijden door voor de periode 2013-2016 concrete doelen voorop te stellen: o het waterverbruik onder de 3 m 3 /jaar/persoon houden; o het elektriciteitsverbruik onder de 40 kwh/jaar/persoon houden; o het papierverbruik met 10 % verminderen; o het gasverbruik met 5% verminderen; waar mogelijk milieucriteria integreren in de overheidsopdrachten voor leveringen of diensten; werken aan een duurzamer mobiliteitsbeleid en de CO 2 -uitstoot van de vluchten blijven compenseren (beleid opgestart sinds 2008); communiceren en informeren over het milieu zowel intern bij de medewerkers van BTC, als extern bij de stakeholders in België en in de partnerlanden; de milieuwetgeving opvolgen en naleven; het milieu beter aan bod laten komen in alle interventies waarbij BTC betrokken is, in België en in de partnerlanden, met als doelstelling de milieurisico s van zijn acties te beperken (vervuiling, verlies aan biodiversiteit, habitatdegradatie ). BTC wil ook positieve vernieuwingen stimuleren op het vlak van milieu, zowel in de voorgestelde aanpak en strategieën als in de gebruikte technieken en technologie. Op die manier bevestigt BTC zijn engagement van maatschappelijk verantwoorde onderneming die wil bijdragen aan duurzame en milieuvriendelijke menselijke ontwikkeling. 6
BTC begon al in 2002 met milieubeheer door het Ecodynamisch Bedrijfscharter van het Brussels Gewest te ondertekenen. In 2006 was BTC één van de eerste EMAS-geregistreerde en ISO 14001-gecertificeerde federale instellingen. Deze registratie werd in 2010 bevestigd voor een nieuwe cyclus van 3 jaar. In 2013 start BTC zijn derde cyclus EMAS-registratie en ISO 14001-certificering voor de periode 2013-2016. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Publicatie van de brochure "Development a matter of Energy: promoting renewable solutions", januari 2012. Deze publicatie kan gedownload worden van www.btcctb.org Officiële lancering van het project Clean Development Mechanism in Oeganda, februari 2012. Opstellen van een energiekadaster voor de gebouwen met de hulp van het federale agentschap FEDESCO, maart-juli 2012. Informeren van nieuwe medewerkers over het milieubeleid, maart 2012. Formulering van een groene-economieproject in Vietnam (Green Economy Facility), mei 2012. Organisatie, naar aanleiding van de Wereldmilieudag, van een conferentie met als thema "Can green economic models sustain development?" juni 2012. Deze conferentie trok 100 gegadigden, merendeels extern aan BTC. Aanwerving door de BTC-vertegenwoordiging in Marokko van een nationaal expert in milieuvraagstukken om de milieudimensie te integreren in projecten en programma's, juni 2012. Organisatie van een workshop in Marokko over het integreren van milieu in alle projecten in de water- en landbouwsector, juli 2012. Lancering door de Dienst van de Bijzondere Evaluator van een grote externe evaluatie over milieuzorg in de projecten en programma's gefinancierd en uitgevoerd door de Belgische ontwikkelingssamenwerking, juni 2012. BTC is lid van de stuurgroep van deze studie die haar conclusies zal bekendmaken in 2013. Ondertekening van een overeenkomst tussen BTC en de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu om onze expertises en middelen te delen, meer bepaald op gebied van klimaatverandering, augustus 2012. Verspreiding van een (papieren en digitale) folder die het milieu-engagement van BTC - op de zetel en op het terrein - vertaalt in praktische tips, september 2012. Opstellen van een praktische gids in Bolivia over de integratie van milieu in ontwikkelingsprojecten en programma's. Realiseren van een gedetailleerde studie over onze CO 2 -voetafdruk (inclusief een enquête bij het personeel op de zetel in Brussel en in de landenkantoren in het buitenland) en aankoop van 1.720 CO 2 -certificaten ter compensatie van de uitstoot veroorzaakt door dienstreizen met het vliegtuig voor het jaar 2011, oktober 2012. Ontwikkelen en verspreiden van een "Ecomania"-gezelschapsspel over ecoefficiëntie in Peru, als onderdeel van een project ter ondersteuning van het Ministerie van Milieu, november 2012. 7
EMAS (Eco Management and Audit Scheme) is een Europees milieubeheer- en auditsysteem. Het gaat om een formeel systeem dat de milieuprestaties opvolgt met de bedoeling deze permanent te verbeteren en het kent aan ondernemingen die zich effectief inzetten een label toe. Het EMAS-systeem bestaat uit 8 stappen. 1. Bepalen van een milieubeleid 2. Uitvoeren van een milieuanalyse Opmaken van een volledige balans van de impact en de resultaten verkregen op gebied van water, lucht, afval, energieverbruik, enz. 3. Opstellen van een milieuprogramma 4. Opzetten van een milieubeheersysteem 5. Realiseren van een milieu-audit 6. Opstellen van de milieuverklaring 7. Milieuverificatie. De erkende verificateur onderzoekt de aanpak en de milieuverklaring om na te gaan of het reglement werd nagekomen en valideert de registratie van de site. 8. De verklaring is gericht aan een organisme (Leefmilieu Brussel in het Brusselse gewest) bevoegd voor registratie van de sites, dat al dan niet zijn toestemming geeft. Het milieubeheersysteem is EMAS-geregistreerd, voldoet aan de eisen van EMAS III 1221/2009 en is IS0 14001 (2004) gecertificeerd. Voor meer informatie: http://ec.europa.eu/environment/emas 8
Het milieubeheersysteem geldt voor alle activiteiten op de zetel van BTC in Brussel, gelegen in de Hoogstraat 147 te Brussel. Het is van toepassing op alle rechtstreekse milieugebonden activiteiten van BTC: logistiek beheer op de zetel (water, energie, papier, mobiliteit, enz.), vorming van het personeel, externe en interne communicatie, aankoopbeheer, veiligheid van het personeel. De kantoren zijn verspreid over drie verdiepingen met een totale oppervlakte van ongeveer 4.518 m². Het gebouw beschikt ook over een parking met 36 parkeerplaatsen voor wagens en een zone voor tweewielers. Het milieubeheersysteem heeft bovendien ook betrekking op de onrechtstreekse milieuaspecten van BTC: de voorbereiding van ontwikkelingsprestaties voor onze partnerlanden (formulering) en de Noordprojecten, m.n. Infocyclus, het Trade for Development Centre en het Juniorprogramma. De landenkantoren van BTC in de partnerlanden en de projecten en programma s vallen niet onder het toepassingsgebied van het milieubeheersysteem. Toch ondersteunt en stimuleert BTC daar elk initiatief dat tracht te werken aan een beter milieubeheer (kapitalisatie en valorisatie van goede praktijken, vorming, advies, enz.). BTC heeft een procesbeheersysteem ingevoerd. Procesbeheer kan worden omschreven als een totaalaanpak om de performantie van een organisatie te verbeteren. Net als bij het milieubeheersysteem versterkt zo n aanpak het begrip van de binnen BTC beheerde processen, van de verantwoordelijkheden die iedereen opneemt en van de middelen die ter beschikking gesteld worden om de activiteiten uit te voeren. Logischerwijze steunt het milieubeheersysteem op dit algemeen beheersysteem. Alle BTCprocessen die het milieubeleid helpen verwezenlijken, zijn geïdentificeerd. De betrokken personen zijn gesensibiliseerd en garanderen dat het milieu systematisch in rekening gebracht wordt bij de uitvoering van die processen. Om ervoor te zorgen dat alle medewerkers zich het milieubeheersysteem toe-eigenen, worden de verantwoordelijkheden gedecentraliseerd zodat iedereen ziet welke rol hij/zij moet spelen. De milieuverantwoordelijke en de EMAS-medewerker nemen bovendien bijzondere EMASgerichte verantwoordelijkheden op. Hun takenpakket omvat de algemene coördinatie van het milieubeheersysteem (verklaring, opvolging van de doelstellingen, voorbereiding audits, uitvoering van bepaalde specifieke activiteiten, enz.) en de opvolging van het interne verbruik (gas, elektriciteit, water, papier, enz.). Tot slot ligt de eindverantwoordelijkheid voor het beheer van het milieubeheersysteem bij het Directiecomité waaraan de milieuverantwoordelijke verslag uitbrengt. Wettelijke vereisten BTC zorgt voor een permanente opvolging van het wettelijk kader (register milieuregelgeving) om in orde te zijn met de wettelijke verplichtingen. In december 2010 voerde een externe auditor (ESHER) een milieuregelgevingsaudit uit en in 2012 werd een regelmatige update van het register verzekerd. 9
De directeur-generaal ondersteunt als "sponsor" de goede werking van het milieubeheersysteem. De milieuverantwoordelijke staat in voor de opvolging en de controle van het milieubeheer. De verantwoordelijke procesmanagement werkt begeleid door de milieuverantwoordelijke het milieubeheersysteem uit, verbetert het en documenteert het. De verantwoordelijken voor de formulering van nieuwe projecten zorgen ervoor dat tijdens de formulering van een ontwikkelingsinterventie rekening wordt gehouden met de milieuaspecten. De verantwoordelijke voor de communicatie zorgt ervoor dat milieu-informatie goed verspreid wordt zowel binnen als buiten BTC en neemt het milieu op als een belangrijk element in de communicatiestrategie. De verantwoordelijke vorming organiseert en evalueert de vormingen binnen BTC. De verantwoordelijke logistiek staat in voor de aankopen en het onderhoud van het gebouw in overeenstemming met de milieuwetgeving. De verantwoordelijken voor de Noordprogramma s (Infocyclus, Trade for Development Centre, Juniorprogramma) zorgen voor het promoten van milieuacties binnen de programma s (vorming, publicaties, toepassing van de principes voor goed milieubeheer ). De juridisch adviseur zorgt voor de integratie van milieucriteria in de overheidsopdrachten. Dit is een overzicht van de hoofdverantwoordelijken voor het milieubeheersysteem. In de dagelijkse praktijk berust het systeem op de motivatie en de inspanningen van de personeelsleden en op hun individueel respect voor de principes van goed milieubeheer. 10
RECHTSTREEKSE ASPECTEN
Alle milieuaspecten die verband houden met de activiteiten van de zetel in Brussel vormen rechtstreekse aspecten van het milieubeheer. BTC heeft deze onder controle en ze vallen binnen de perimeter (scope) van de EMAS-registratie. De rechtstreekse aspecten worden geëvalueerd op basis van volgende criteria: de mogelijke milieu-impact, de metingen van het verbruik en hoe die evolueren, de milieuwetgeving en de beïnvloeding of het beheren van milieuaspecten. Elk jaar wordt er een milieuanalyse uitgevoerd om de belangrijkste rechtstreekse impact te evalueren. Deze analyse wordt gestaafd met de resultaten van de jaarlijkse CO 2 -voetafdruk. De analyse van 2012 bevestigt dat het programma 2013-2016 aandacht moet schenken aan onderstaande aspecten: opleiding van het personeel en interne communicatie; integratie van milieucriteria in de overheidsopdrachten; integratie van milieucriteria in de aankopen en het informaticabeheer (ICT); goed beheer van het gebouw met speciale aandacht voor de verlichting; energieverbruik met speciale aandacht voor het gasverbruik; beheer van gevaarlijk afval (lampen, inktpatronen, elektronisch afval...). De milieuaspecten worden meer bepaald geëvalueerd in functie van de door BTC bezette oppervlakte. Deze is als volgt: 2 256 m² op verdieping 2 voor kantoren, met terras, Sint-Gisleinstraat (sinds 1/1/2008) 2 1.712 m² op verdieping 2 voor kantoren 1 2.034 m² op verdieping 1 voor kantoren + vergaderruimte 0 516 m² op verdieping 0 voor kantoren -1 331 m² op verdieping -1 voor kelders/archief P Parking (36 plaatsen) T Dat is 4.518 m² kantoor- en vergaderruimte in 2012 De gegevens van water-, stroom- en gasverbruik worden systematisch ingevoerd in het EISsysteem (Environmental Information System) van de Regie der Gebouwen. Met dit systeem kan de informatie beter verwerkt worden en kunnen eventuele incoherenties opgespoord worden. Het laat vooral toe een fijnere analyse te maken, met "genormaliseerde" gegevens die rekening houden met bijvoorbeeld het aantal zonuren of met externe temperaturen. Zo ziet men gemakkelijker hoe de gegevens van jaar tot jaar evolueren en kunnen ze beter vergeleken worden. Het gebruik van deze databank is ook nuttig voor de Regie der Gebouwen die zo het verbruik kan verzamelen en opvolgen van de gebouwen waarin federale instellingen gevestigd zijn en meer indicatoren kan verkrijgen op macroniveau. 12
In 2012 bedroeg het waterverbruik per persoon 2,7 m 3 /VTE 1, d.i. een gelijkaardig resultaat vergeleken met het vorige jaar en een vermindering van 25 % vergeleken met 2008. We hebben dus onze doelstelling van een vermindering van 5 % over de periode 2010-2013 met vlag en wimpel bereikt. Toch zijn we ons ervan bewust dat het moeilijk zal zijn dit resultaat de komende jaren te behouden. In 2012 heeft ons maandelijks opvolgingssysteem van het verbruik zijn nut bewezen: in februari konden wij een groot waterlek opsporen via één van onze tellers. Zo konden wij snel ingrijpen om een defecte waterspoeling te herstellen. Het waterverbruik via de drinkfonteinen, die zijn aangesloten op het stadswater, had dan weer geen grote impact op ons totaalverbruik. In januari 2012 werden acht waterspoelingen vervangen vanwege kleine lekken. Ons waterverbruik onder de 3 m 3 /jaar/persoon houden vormt een uitdaging voor de komende jaren. We zetten de communicatie rond rationeel en redelijk waterverbruik voort. Het jaarlijks verbruik onder de 3 m³/vte houden; Lekvorming opsporen en snel reageren op incidenten; Verdere inspanningen leveren voor de communicatie ter bevordering van rationeel watergebruik. 1 VTE = voltijdsequivalent 13
Elektriciteit In 2012 is het elektriciteitsverbruik met 16 % verminderd ten opzichte van 2011 en het staat daarmee weer op het goede niveau van 2010. Wij wilden in 2012 een opdracht lanceren om een "groene" elektriciteitsleverancier te selecteren maar hebben uiteindelijk, bij het opstellen van onze CO 2 -balans, afgezien van dat project omdat we ons liever concentreren op de verbruiksbesparingen via communicatie en doorgaan met de installatie van bewegingsdetectoren. Uitstoot te wijten aan ons elektriciteitsverbruik is dus opnieuw in onze CO 2 -balans inbegrepen. Gevoerde acties: standaard in stand-by zetten van computers en printers; integratie van milieucriteria bij de bestelling van nieuwe computers en laptops; aankoop van milieuvriendelijk materiaal (spaarlampen, elektrische toestellen, enz.). Gas Het verwarmingssysteem en de koelinstallaties in het gebouw zijn gemeenschappelijk voor heel de "Espace Jacqmotte", een pand dat gedeeld wordt met een tiental huurders van verschillende omvang. Als huurder betaalt BTC zijn verwarmingsverbruik in verhouding tot de oppervlakte die het inneemt. BTC huurt de grootste oppervlakte. Vergeleken met 2011 is het gasverbruik (voor verwarming) in 2012 vrij sterk gestegen (+ 17 %). Deze stijging is te wijten aan twee zeer koude winters met een weerslag op de cijfers voor de maanden januari tot maart en oktober tot december. In termen van een genormaliseerd verbruik (rekening houdend met gemiddelde temperaturen) en vergeleken met 2011 is het verbruik in 2012 gedaald met 6,8 %. Blijven communiceren over rationeel energieverbruik (inclusief airconditioning) met bijzondere nadruk op het gebruik van de verwarming in de kantoren; Aandachtig de verbruiksgegevens van het gas opvolgen; Bij de Regie der Gebouwen het EPB-certificaat (Energieprestatie van Gebouwen) in 2013 of 2014 behalen volgens de auditkalender van de Regie. Het elektriciteitsverbruik onder de 40 kwh/m 2 /jaar houden; Het gasverbruik tegen 2016 met 5 % terugschroeven; De informatie-inspanningen over rationeel energiegebruik bij het personeel voortzetten. 14
Tot 2012 werd het papierverbruik geschat op basis van de maandelijkse tellerstand van de kopieermachines. In 2013 heeft BTC besloten dezelfde indicator te gebruiken als deze die algemeen gebruikt wordt door andere EMAS-geregistreerde federale instellingen, waarbij het papierverbruik wordt uitdrukt in gewicht (kilo) per jaar per persoon (VTE). Voor de Milieuverklaring 2013 vonden wij het nuttig beide indicatoren te presenteren. Het aantal kopieën wordt vanaf dan vervangen door het gewicht in kilogram. Voor 2012 staat het totaalverbruik van 6.662 kg papier voor een gemiddeld verbruik van 33,3 kg/persoon, wat duidelijk onder het gemiddelde van 40 kg/jaar ligt. Op gebied van kopieën stemt dit overeen met 555 kopieën/maand/vte, een vermindering met 21 % vergeleken met 2011. Op het vlak van papierverbruik kan echter nog vooruitgang geboekt worden; BTC blijft het personeel sensibiliseren om nutteloze afdrukken te vermijden en het gebruik van recto-versodruk en scanner te bevorderen. Alle publicaties van BTC worden met plantaardige inkt gedrukt op FSC-papier dat 50 % gerecycleerd is. De sensibilisering heeft blijkbaar resultaat opgeleverd. Het is belangrijk deze trend tijdens de komende jaren voort te zetten. Al te vaak worden bij vergaderingen papieren documenten (presentaties, enz.) uitgedeeld die niet steeds nodig zijn. Het papierverbruik tegen 2016 met 10% verminderen; Onderzoeken of het mogelijk is om het huidige papier te vervangen door 100 % gerecycleerd papier. 15
Afval sorteren BTC sorteert een groot deel van zijn afval: huishoudelijk afval: papier, pmd en glas in de keukens; printercartridges en toners: worden of teruggenomen door de leverancier (grote kopieermachines) of gerecycleerd en gevuld door een gespecialiseerd bedrijf (lasers en kleine printers); elektronische en elektrische toestellen: er is een schriftelijke overeenkomst met de firma CF2D, een onderneming in de sociale economie die toestellen herstelt of de onderdelen ervan recycleert. Na afhaling geeft CF2D de volledige lijst aan BTC, evenals de referenties van de gerecupereerde materialen; batterijen, gloeilampen en neonlampen: worden beschouwd als gevaarlijk afval en worden verzameld en naar een erkend verwerkingscentrum gebracht. Afvalpreventie Om de hoeveelheid afval te verminderen heeft BTC volgende initiatieven genomen: gebruik van glazen statiegeldflessen voor drank (water, fruitsap en melk); verslagen en brochures worden gedrukt met plantaardige inkt op FSC-papier dat 50% gerecycleerd is. Het personeel en dan vooral de nieuwkomers sensibiliseren om het sorteersysteem correct na te leven. Blijven communiceren om het personeel aan te zetten tot een goed gebruik van het sorteersysteem. In 2012 werd een register voor gevaarlijk afval opgestart. Het wordt twee keer per jaar bijgewerkt. Het gaat meer bepaald om een register voor batterijen, neonlampen en printercartridges. Bij gebrek aan een specifiek ophaalsysteem en als medehuurder van een gebouw meet BTC de hoeveelheid geproduceerd afval niet maar legt het accent op een nauwkeurig sorteersysteem. 16
De dienst Logistiek & Aankopen omvat drie cellen (juridisch, overheidsopdrachten, logistiek). Om de milieudimensie te integreren in deze dienst werd een werkgroep opgestart met vertegenwoordigers van de drie cellen. In functie van de noden komt deze werkgroep samen. Deze "EMAS"-werkgroep onderzoekt hoe milieucriteria, waar mogelijk, kunnen worden opgenomen in de bestekken voor opdrachten voor leveringen, diensten en werken. Aankopen worden meer en meer toegespitst op producten die de sociale en milieucriteria naleven, zoals voor (gerecycleerd) papier en onderhoudsproducten (Ecover). Het register voor overheidsopdrachten werd uitgebreid met een kolom "milieucriteria", zodat de opdrachten waarin milieucriteria zijn opgenomen, makkelijk herkenbaar zijn. In 2012 werden in 9 overheidsopdrachten specifieke milieuclausules opgenomen. Ze kunnen geraadpleegd worden in het register overheidsopdrachten. Ter illustratie... Auto's: Ecoscore (CO 2 -uitstoot; uitstoot van NO X, HCNM en fijn stof); energieverbruik (mj/km); Laptops: verpakkingen, gewicht, milieucertificering fabrikant, aandeel gerecycleerd materiaal; Vliegtuigtickets: aanduiding van de CO 2 -uitstoot/vlucht Schoonmaak gebouwen: gebruik van milieuvriendelijke onderhoudsproducten. Catering: biologische voeding, verse en lokale producten. Milieucriteria verder en beter in de aankopen integreren; Informatie inwinnen over hoe andere ontwikkelingsagentschappen of instellingen milieuclausules in bestekken opnemen (www.milieukoopwijzer.be; www.gidsvoorduurzameaankopen.be; Europese Commissie (environment green handbook). Onze leveranciers van goederen en diensten beter informeren over het milieubeleid en het engagement van BTC (logo + beknopte nota in de bestelbonnen, folder, enz.); De milieudimensie integreren in aankopen bestemd voor de Landenkantoren/projecten (terrein) en hen sensibiliseren. 17
De opleidingen van de laatste jaren bewezen duidelijk dat alleen een goed getraind team doeltreffend kan optreden tijdens de eerste minuten van een brand. Daarom is de post van EHBO'er gespecialiseerd in brand, een prioriteit voor BTC. Met een juist gebruik van de blusapparaten kunnen we de brand indijken, zelfs volledig doven. In 2012 kregen een 20-tal leden van het BTC-interventieteam een opleiding van de externe Preventiedienst. De cursisten konden hun kennis in praktijk brengen in een "fire truck" waar ze met verschillende blusapparaten konden oefenen op allerlei soorten brandhaarden. Bovendien organiseerden we in 2012 een driedaagse EHBO-opleiding waarbij acht medewerkers hun EHBO-brevet behaalden. Zo kan BTC in de toekomst een EHBO-post inrichten. In 2012 werden volgende acties ondernomen: Nieuw Globaal Preventieplan Eind 2012 heeft de externe Preventiedienst het globaal preventieplan vernieuwd. Dit plan is 5 jaar geldig. Het brengt de risico's in kaart op het vlak van veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. Het legt de activiteiten vast die we op centraal niveau moeten ondernemen tot in 2018. Externe inspectie Elk jaar inspecteert de externe Preventiedienst de bureaus en lokalen van BTC op gebied van veiligheid en werkomgeving. Ook de technische lokalen in Espace Jacqmotte worden geïnspecteerd en gecontroleerd. De bewijsstukken van het naleven van de technische controles, de veiligheidsfiches en het gebruik van sommige producten zijn aandachtspunten die in een verslag worden vastgelegd. Interne preventie In 2012 bracht de interne preventieadviseur advies uit over volgende punten: geleidelijke verwijdering van de koelvloeistof R22 uit het aircosysteem (nota aan de eigenaar); de brandveiligheid van de kerstversiering en aanverwante activiteiten; inrichting van de lokalen, ventilatie en temperatuur van de bureaus; veiligheid van de vergaderinfrastructuur overdag, 's avonds en in het weekend; eventuele aankoop en installatie van een defibrillator (AED). De interne Preventiedienst heeft verschillende informatieboodschappen op het intranet gepubliceerd. De recente wetgeving en eventuele amendementen werden doorgegeven aan de betrokken diensten. In 2012 werden in elke keuken branddekens geïnstalleerd. In 2012 werd een tweede vertrouwenspersoon aangesteld. Zij zal in 2013 een passende opleiding volgen. De doeltreffendheid van het interventieteam moet versterkt worden. Wegens personeelsverloop zijn het interventieteam en de EHBO'ers onderbemand. Dat vereist aanpassingen. De medewerkers moeten sterker gesensibiliseerd worden met betrekking tot veiligheid. 18
Voor 2013 is een bezoek van de brandweer gepland. De aanbevelingen moeten in het actieplan opgenomen worden. De bewegwijzering in de gemeenschappelijke garages grondig herzien. Sommige werkposten verbeteren en ergonomisch aanpassen aan de persoonlijke noden van de werknemers. Inrichten van een rustruimte bij BTC en organiseren van een permanentie van de EHBOpost. 19
Prioriteit voor de zachte mobiliteit: sinds zijn oprichting heeft BTC gekozen voor een proactief mobiliteitsbeleid dat zich op verschillende vlakken uit. Een centrale ligging: BTC is centraal gelegen en goed bereikbaar met het openbaar vervoer: halfweg tussen het Zuidstation en het Centraal Station en in de onmiddellijke nabijheid van bus-, tram- en metrolijnen. De weinig of niet-vervuilende vervoersmiddelen stimuleren: Het personeel van BTC krijgt zijn openbaar vervoer 100% terugbetaald (individuele abonnementen). De fietsvergoeding werd in 2012 op 0,22 /km gebracht. Drie dienstfietsen en een overdekte en beveiligde fietsparking van 20 plaatsen staan ter beschikking van het personeel. De fietsers beschikken ook over douches. Car-sharing promoten: het Trade for Development Centre maakt gebruik van de dienst Cambio car-sharing voor de verplaatsingen in de stad. Telewerk voor minder verplaatsingen: In 2012 genoten 69 medewerkers van occasioneel telewerk (maximaal 15 dagen per jaar, op aanvraag) en 25 medewerkers konden structureel telewerken (1 vaste dag per week). In 2012 kreeg het telewerkbeleid een nieuwe dimensie. Vroeger was het beperkt tot 12 % van het personeel (dat fulltime werkt en zijn proefperiode heeft afgesloten), nu wordt het recht op structureel telewerk toegekend aan iedereen die een aanvraag indient en die aan de voorwaarden voldoet. Voor 2013 werden dan ook 47 aanvragen voor telewerk ingediend, dat is 24 % van het personeel. Deze maatregel wordt steeds meer toegepast door bedrijven en overheidsadministraties en draagt substantieel bij tot een vlottere verkeersstroom en minder CO 2 -uitstoot. CO 2 -compensatie: In 2012 werd de reikwijdte van de CO 2 -balans uitgebreid naar aankopen van goederen, wat de totaaluitstoot vergroot. Dat is ook te wijten aan het feit dat we steeds preciezere cijfers krijgen. De uitstoot van de vluchten steeg in 2012 lichtjes naar het niveau van 2010. In 2012 werden 1.720 CER (Certified Emissions Reductions) aangekocht en geannuleerd om de CO 2 -uitstoot van de vluchten in 2011 te compenseren. Het aantal aan te kopen CER werd bepaald via een CO 2 -balans, uitgevoerd door experts van een extern bureau volgens de BilanCarbone-methode. De gekozen certificaten werden uitgegeven door een project voor methaancaptatie in een verwerkingsinstallatie van vast afval in Zuid-Afrika. De certificaten voldoen aan de voornaamste vereisten van de Gold Standard Foundation en garanderen dat er rekening werd gehouden met de principes van duurzame ontwikkeling. Het project is geregistreerd onder nr. UNFCCC Project 0925 "EnviroServ Chloorkop Landfill Gas Recovery Project". 20
De CO 2 -voetafdruk opvolgen en het aankoopprogramma van CO 2 -certificaten voortzetten. De CO 2 -balans van 2012 is te vinden op de website van BTC (http/www.btcctb.org). In 2013 een CO 2 -balans realiseren over de uitstoot van 2012; De uitstoot ten gevolge van de vluchten terugschroeven; Het CO 2 -compensatieprogramma voortzetten. 21
Om de medewerkers te responsabiliseren om hun steentje bij te dragen aan het milieubeheer van BTC en om de informatie omtrent het EMAS-systeem voor alle personeelsleden toegankelijk te maken worden de volgende communicatiemiddelen gebruikt: Intranet Het intranet is een van de belangrijkste communicatiekanalen voor het personeel (zetel in Brussel en terrein). De informatie over het milieubeheersysteem is gebundeld in de rubriek CSR. Regelmatig worden er informatie en berichten geplaatst. De nieuwe berichten verschijnen een à twee weken op de homepage en zijn daarna in de rubriek CSR te vinden. Er wordt om de veertien dagen een selectie van de verschenen artikels per mail naar alle medewerkers gestuurd (Extra Time). Volgende artikels werden gepubliceerd in 2012: Nieuwe publicatie: Development, a matter of energy. Promoting renewable solutions" (februari). Als voorproefje op de Wereldmilieudag werd een folder verspreid "Milieu. Ons engagement" met een aankondiging van de mobiliteitsenquête en een link naar de video's, "Animals save the planet" (mei) Rio+20: Uitdagingen en perspectieven (juni) Conferentie Green economy (juni) Ons engagement voor het milieu: Resultaten 2011 (september) Onthaal van nieuwkomers Er werd een kit voor nieuwe medewerkers ontwikkeld. Die bestaat uit een praktische gids en een reeks folders waaronder "Milieu. Ons engagement" Er is trouwens een jaarlijkse specifieke infosessie voorzien voor de nieuwkomers. Om het externe publiek over het milieu-engagement van BTC te informeren worden de volgende communicatiekanalen gebruikt: Website en nieuwsbrief In april 2012 werd onze website in een nieuw kleedje gestoken. De informatiearchitectuur werd verbeterd en de lay-out vernieuwd. De grootste nieuwigheid is de integratie van verschillende nieuwe platforms die onze aanwezigheid op het internet versterken (Twitter, LinkedIn, Facebook, YouTube, Issuu). We hebben ook een blog gelanceerd. Daar komen medewerkers aan het woord om hun expertise in de schijnwerpers te plaatsen. Het milieu-engagement van BTC is voortaan beter zichtbaar op de homepage (EMAS-logo). Artikels en casestudy's over het milieu die in 2012 verschenen zijn op de website www.btcctb.org: Rwanda: Een beter milieu dankzij een betere sanitatie. Rwanda: Hergebruik van afval en maatschappelijke erkenning Prioriteit aan natuurlijke hulpbronnen en lokaal bestuur in Tanzania. Folder "Milieu. Ons engagement" Rio+20: De groene economie heeft voor- en tegenstanders België steunt Vietnamese strategie voor groene economie 22
Blog van Pierre Dulieu: Quelques réflexions à propos de la Conférence de Rio Desarrollo económico y gestión de los recursos naturales en el Perú : video animado del PRODERN De nieuwsbrief (Local Time) van juni was grotendeels gewijd aan het milieu. Scoop.it: webmagazine rond ontwikkelingssamenwerking In 2012 werd een (meertalig) webmagazine gelanceerd. Daarmee kan de lezer de actualiteit van de internationale hulp rechtstreeks volgen. De geselecteerde artikels hebben betrekking op BTC, de partnerlanden en -instellingen van België, de sectoren en thema's van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Publicaties De voorkeur gaat uit naar elektronische informatieverspreiding (via de website, sociale media en in sommige gevallen via de nieuwsbrief). Alle publicaties van BTC worden gedrukt met plantaardige inkt op gerecycleerd - en/of FSC-papier. BTC heeft het aantal gedrukte exemplaren en de taalversies van zijn rapporten en publicaties gevoelig teruggeschroefd en geeft de voorkeur aan elektronische dragers. In 2012 heeft BTC volgende documenten gepubliceerd: Development, a matter of energy. Promoting renewable solutions". Folder "Milieu. Ons engagement" Milieuverklaring Jaarverslag: Voor het vierde jaar op rij werd het jaarverslag gepubliceerd volgens het GRI-model (Global Reporting Initiative). Voor het eerst hebben wij niveau B behaald in deze norm. Het jaarverslag 2012 ziet er helemaal anders uit dan vroeger: het is soberder qua lay-out en wordt op een beperkt aantal exemplaren gedrukt - 1000 (het kan wel gedownload worden van de website in pdf-formaat). Naast het traditionele jaarverslag hebben wij dit jaar voor het eerst een aantrekkelijk jaarmagazine gepubliceerd, toegespitst op het terrein (oplage van 10 000 exemplaren). Het is een beknopte brochure met de highlights van 2012 in onze partnerlanden en een overzicht van onze verwezenlijkingen in de zes sectoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Brochure met de activiteiten van BTC in Palestina. Evenementen Naar aanleiding van de Wereldmilieudag heeft BTC een conferentie georganiseerd rond het begrip "Green economy". Sprekers: Jon Lomøy, Director of the Development Co-operation Directorate, OECD, Raymond Van Ermen, Executive Director of European Partners for the Environment, EPE. Deze conferentie bracht een honderdtal mensen samen: ontwikkelingsactoren, Belgische en internationale organisaties, onderzoekers en universitairen, leden van sympathiserende ngo s Inkomhal In 2012 werd de powerpointpresentatie met het EMAS-milieubeheersysteem en de voorbeelden van resultaten en gevoerde acties bijgewerkt. Deze presentatie wordt in de inkomhal van BTC afgespeeld. De inspanningen verderzetten om op de website van BTC de EMAS-registratie en de milieuacties in de kijker te plaatsen. 23
Blijven opteren voor elektronische publicaties en deze systematisch ter beschikking stellen op de website; Een folder maken over milieuvriendelijk gedrag ten behoeve van de medewerkers in Brussel en op het terrein; Wanneer het intranet in een nieuw kleedje wordt gestoken, een milieurubriek creëren met alle relevante informatie; Communiceren rond het milieu ter gelegenheid van de Wereldmilieudag; Partnerships aangaan met andere nieuwsbrieven en websites uit de sector om webinhoud voor te stellen (bijvoorbeeld: newsletter CO2logic, Kauri, http://steunpunttrado.be/ ). 24
Milieu is een van de terugkerende thema's van het opleidingsprogramma van BTC, meer bepaald van de vertrekkersbriefing van de Technisch Assistenten en de Junior Assistenten. Doel van deze opleidingen is de milieustrategie van BTC voor te stellen, praktische tools aan te reiken (al dan niet uitgewerkt door BTC) en de BTC-experts te sensibiliseren om het milieuaspect zo veel mogelijk te integreren in hun project en programma. In 2012 werden 64 Technisch Assistenten en 41 Junior Assistenten hierin opgeleid. Er werd een bijzondere inspanning geleverd om de sessies over het milieuthema te individualiseren. Zo kunnen meer concrete actiepistes aangereikt worden, die beter zijn aangepast aan de specifieke contexten. Specifieke activiteiten in 2012: In 2011 keurde het Directiecomité een procedure goed om bij de verwelkoming van nieuwe medewerkers op de BTC-zetel een introductie tot de milieuvraagstukken te geven. Een dergelijke sessie werd in 2012 georganiseerd voor een tiental mensen. Dit gebeurt eenmaal per jaar. Deelname aan opleidingen en vergaderingen georganiseerd door de PODDO in het kader van het EMAS-netwerk (vier vergaderingen georganiseerd in 2012). In 2012 werd een conferentie georganiseerd rond "Green Economy". Actieve deelname aan het Learn4Dev-netwerk: Deelname aan de Annual Meeting in juni in Turijn, en aan de buitengewone vergadering van de Expert Groups Leaders van november in Brussel. De informatie aan nieuwe medewerkers over het milieubeheersysteem (vademecum, basisopleiding, briefing Technisch Assistenten, enz.) voortzetten en verbeteren. In het opleidingsprogramma voor het BTC-personeel specifieke opleidingen voorzien. Sinds 2012 werden de zomerseminaries vervangen door nieuwe opleidings- en uitwisselingsmomenten. We hebben het opleidingsaanbod grondig herzien en nieuwe tools geïnstalleerd. In 2012 werden de eerste Sectordagen georganiseerd bij BTC. Dat zijn uitgelezen momenten om sectorale kwesties te behandelen, ook, naargelang de behoeften, milieukwesties: deze opleidingen spitsen zich toe op de nieuwe uitdagingen en strategische keuzes binnen een sector. In december 2013 vinden de sectordagen "Sustainable operation and maintenance" plaats. Een week lang zullen experts in de materie samenkomen in Brussel. In juni 2013 een tweedaagse opleiding organiseren over de integratie van de klimaatverandering in de formulering van de projecten. Deze opleiding is een vervolg op een project ontwikkeld door Klimos. Blijven deelnemen aan activiteiten van de subgroep "Climate Change/Environment" van het netwerk Learn4Dev. 25
ONRECHTSTREEKSE ASPECTEN
De onrechtstreekse milieuaspecten hebben te maken met activiteiten ter voorbereiding, uitvoering en opvolging van de interventies in de partnerlanden. Net zoals in de meeste andere Europese landen heeft ook de Belgische ontwikkelingssamenwerking (in de wet van 1999 en de in 2012 herziene versie) van milieu een "transversaal" thema gemaakt. Dit betekent dat milieukwesties systematisch in alle sectoren van de ontwikkelingssamenwerking en in alle levensfases van de projecten (voorbereiding, uitvoering, evaluatie, enz.) worden geïntegreerd. Deze systematische integratie, ook mainstreaming genoemd, is echter moeilijk te realiseren omdat zowel de context van de landen waar BTC actief is als de sectoren van de ontwikkelingssamenwerking (infrastructuur, onderwijs, gezondheid, governance, landbouw) en de andere transversale thema's waarmee rekening gehouden wordt zoals gender of sociale economie en de milieuproblematiek zelf heel complex en verschillend zijn. Belangrijkste elementen waarop de milieu-integratie slaat: De projectstrategie: de projectdocumenten inspireren zich op het nationaal beleid, de strategieën en de wetgevingen, sectorale strategienota's van de Belgische staat, internationale conventies. Hierbij wordt ook rekening gehouden met documenten die verwijzen naar milieuvraagstukken (wetgeving op de milieustudies, Nationaal Klimaatplan voor Aanpassing aan de Klimaatverandering, enz.) om een goede samenhang tussen de samenwerkingsinterventies en het nationaal beleid te garanderen en om de betrokkenheid van de Belgische ontwikkelingssamenwerking met het milieu te bevestigen. Over het algemeen wordt ook aanbevolen dat de projectstrategieën tenminste twee dimensies integreren: milieurisico's voorkomen en innovaties in de benadering en de vooropgestelde technologieën promoten. Institutionele capaciteitsversterking: al te vaak zijn de capaciteiten van de voor het milieu verantwoordelijk lokale instellingen en organisaties zwak en bezitten ze weinig expertise in milieukwesties rond bijvoorbeeld hernieuwbare energiebronnen, ruimtelijke ordening, beheer van ziekenhuisafval... Ontwikkelingsprojecten zijn dan ook goede vectoren om de lokale capaciteiten te versterken op verschillende niveaus, in de vorm van opleidingen/coaching via projecten of onder de vorm van studiebeurzen/stages. Partnerships tussen instellingen, tussen België en de partnerlanden of tussen partnerlanden zijn prima middelen om kennis en knowhow te delen. De indicatoren: de noodzaak om de bereikte resultaten, geboekte vooruitgang, aangebrachte veranderingen zowel concreet (technologieoverdracht, ontwikkelen en uitvoeren van een strategie, versterking van een instelling...) als op gebied van (landbouw-, grond-, beheers-)praktijken en attitudes (t.o.v. afval, rationeel water- of energiebeheer...) op te volgen of tenminste te beoordelen (indien meten niet kan) vormt een belangrijke uitdaging voor de ontwikkelingsinterventies. Om deze resultaten op te volgen en te documenteren, moeten de projecten over betrouwbare en relevante indicatoren kunnen beschikken, die worden ontwikkeld of bepaald tijdens baselinestudies die steeds systematischer transversale elementen bevatten, met inbegrip van het milieu. Kapitalisatie van de goede praktijken: goede praktijken zijn één ding, we moeten ze ook doorgeven. Dat geldt zeker in de ontwikkelingssamenwerking waar onderlinge ervaringen goed van pas komen en waar we praktijken moeten verspreiden om te repliceren en te verbeteren. BTC zorgt ervoor dat elk project een luik communicatie en kapitalisatie bevat en organiseert, in Brussel en op het terrein, acties om de ervaringen en de lessons learned te delen. In 2012 werden de zomerseminaries voor BTC-experts en hun partners vervangen 27
door de Sectordagen die meer gericht zijn op het uitwisselen van ervaringen en goede praktijken. In maart 2013 staan de Sectordagen in het teken van landbouw (met inbegrip van agro-ecologie) en in december is het de beurt aan duurzaam onderhoud van de infrastructuur. Budget: het is niet altijd noodzakelijk om specifieke budgetlijnen te voorzien voor transversale thema's als milieu (idealiter wordt natuurlijk bij elke uitgave rekening gehouden met de potentiële milieu-impact). Toch is het nuttig om specifieke budgetten te voorzien voor studies (over milieu-impact), expertise (consultant gespecialiseerd in ecologisch bouwen), opleidingen (in milieubeheer), uitrustingen (fotovoltaïsche installatie) of communicatieactiviteiten. Het is beter een situatie te voorkomen waarin men zich geconfronteerd ziet met een milieuprobleem waarop men niet naar behoren kan reageren wegens een te krap budget. 28
In 2012 heeft de uitvoering van deze strategie net als in de voorbije jaren tot concrete acties geleid, waaronder: In 2012 werden 21 adviezen geformuleerd bij formuleringsdossiers, gewoonlijk tijdens multidisciplinaire vergaderingen, ofwel gedurende de scenariofase (vooraf) ofwel tijdens de formulering zelf, ofwel ter voorbereiding van het valideringscomité, en verder ook ter gelegenheid van eindreviews en mid-term reviews. Het gaat hier om 75 % van de 28 formuleringen die in 2012 werden afgerond. In Vietnam werd in 2012 de formulering afgewerkt van vijf projecten gelinkt aan de klimaatproblematiek. Bovenop de ondersteuningsprojecten aan drie kustprovincies met als thema Urbanisation & water management in the framework of climate change en aan de hieraan verbonden Technical Support Unit, heeft BTC een specifieke interventie geformuleerd om een steunfonds (Facility) op te richten voor de opstart van de Green Growth Strategy van Vietnam. Dit fonds is bestemd om opleidingen, studies, pilootprojecten... te financieren met als doel: groene investeringen te bevorderen en initiatieven om openbare en privéinvesteerders te helpen opteren voor milieuvriendelijker en energiezuiniger oplossingen en om de overgang naar ecologischer technologieën te begeleiden. In Mali heeft België zijn steun aan de stad Sikasso bevestigd, voor het beheer van het gemeentelijk afval. Door de moeilijke veiligheidssituatie kon de formulering niet afgerond worden maar ze gaat verder zodra de context het toelaat. In Rwanda hebben we verschillende nieuwe projecten in formulering op gebied van hernieuwbare energiebronnen en vooral dan geothermie. Er loopt een milieustudie, meer bepaald naar de geluidsvervuiling, die beperkende maatregelen moet voorstellen. In juni 2012 heeft de BTC-vertegenwoordiging in Marokko een nationaal expert in milieuvraagstukken aangeworven om de milieudimensie te integreren in projecten en programma's. Deze expert is agronoom van opleiding met een specialisatie Milieu. Hij ondersteunt de projectteams via begeleiding, advies, coaching, opleidingsworkshops, revisie van projectverslagen en -documenten. Doel is dat het thema milieu concreter wordt en dat de competenties versterkt worden. De milieu-expert ondersteunt ook de formuleringen van nieuwe projecten en programma's.. 29
Het Trade for Development Centre (TDC) heeft een dubbel doel voor ogen: eerlijke en duurzame handel promoten en de markttoegang verbeteren voor micro-, kleine en middelgrote ondernemingen uit het Zuiden. Daartoe voert het drie soorten acties: ondersteuning van de producenten, informatie en sensibilisering. In 2012 werkte het Trade for Development Centre verschillende initiatieven af m.b.t. het milieu en de biologische landbouw. Projectfiches van de garantiesystemen voor eerlijke en duurzame handel Deze fiches tellen vier A4-pagina's met uitleg over de actiedomeinen (producten, begunstigden, enz.), de certificeringskosten of lidgelden, en de meest gehoorde kritieken. Ze stellen volgende organisaties en initiatieven gerealiseerd in 2012 voor: Naturland Fair, Global Organic Textile Standard - GOTS, NaTrue, Alliance for Responsible Mining, Better Cotton Initiative en Fair Trade USA. In 2012 werden volgende fiches geactualiseerd: Marine Stewardship Council, Ecocert Equitable, Fair for Life (IMO), FairWild, Business Social Compliance Initiative, Ethical BioTrade, Fair Labor Association, Fair Wear Foundation, STEP en World Fair Trade Organization. Financiering van de organisaties die meedraaien in de eerlijke en/of duurzame handel In 2012 heeft het Trade for Development Centre verschillende projecten gefinancierd die een rechtstreeks verband hebben met het milieu, onder andere: - Fecafem (Ecuador): diversifiëring van de productie van de koffieboeren door het ontwikkelen van cashewnoten, notenolie en bio-fairtrade pindakaas; - Ecolink (Vietnam): versterken van de boerenorganisatie en ontwikkelen van ketens voor bio-fairtrade thee en -gember in de gemeente Tien Nguyen; - Gourmet Gardens (Oeganda DRC): capaciteitsopbouw van de boeren-producenten van bio-fairtrade cacao van hoge kwaliteit; - Ecolink (Vietnam): een productieketen opzetten voor bio-fairtrade thee en gember in de gemeente Tien Nguyen; - BacHaTea (Vietnam): versterking van de commercialiseringsketen van lokale biologische en eerlijke producten (groente, rijst en thee) en van de boerenorganisaties in het district Bac Ha, in de provincie Lao Cai; - BioFach 2012: Financiering van de deelname van vijf producentenorganisaties aan het BioAfrican Pavilion op BioFach 2012; - Ibn Al Baytar (Marokko): Versterking en ondersteuning aan de coöperatieven van arganolie in de regio souss massa daraa. - APROVAG (Senegal): capaciteitsversterking met het oog op de biocertificering van bananen. - Groenhart (Peru): ontwikkelen van een model voor duurzame handel in FSC gecertificeerd hout in het Amazonewoud; - Coopac (Rwanda): ontwikkelen van markttoegang voor biologische koffie; - Nogamu (Oeganda): ondersteuning aan kleine producenten-leden van de nationale biologische landbouwbeweging; - Fédération Yakaar Niani Wulli (Senegal): ontwikkelen en valoriseren van de ambachtelijke textielketen (bio-fairtrade katoen) van de federatie; Een marktstudie biologische specerijen In 2012 voerde het TDC een marktstudie uit over biologische specerijen (gember, vanille en 30