Communicatiehulpmiddelen Bedieningshulpmiddelen Omgevingsbediening

Communicatiehulpmiddelen Bedieningshulpmiddelen Omgevingsbediening Cognitieve ondersteuning Spelmaterialen Adaptatietechniek Catalogus 2014/2015

Voorwoord 01 Voor u ligt weer een nieuwe catalogus van rdgkompagne Een gedrukte catalogus, is dat nog wel van deze tijd? Die vraag hebben wij ons natuurlijk ook gesteld. Het internet biedt immers een schat aan informatie die niet op papier te evenaren is. Niet alle therapeuten gebruiken echter een computer of tablet tijdens hun contacten met cliënten. Dat kan een bewuste keuze zijn. Wij hebben gemerkt dat een gedrukte catalogus door veel van onze relaties nog steeds op prijs wordt gesteld, om snel een product aan een cliënt te kunnen tonen, of gewoon eens rustig door te bladeren. Wij komen u daarin graag tegemoet. De opzet van onze vorige catalogus blijkt dat doel goed te dienen en hebben wij dan ook ongewijzigd gelaten: met een zeer compleet overzicht van onze hulpmiddelen in de vorm van foto s. Per productgroep wordt een duidelijke uitleg gegeven over de mogelijkheden van en de verschillen tussen de apparaten. Uitgebreidere informatie over de afzonderlijke hulpmiddelen kunt u vinden op onze website, die wij onlangs geheel hebben vernieuwd. Niet alleen heeft deze een meer up-to-date uitstraling gekregen, maar hij is nu ook beter geschikt voor weergave op een tablet. Met behulp van de qr-codes in deze catalogus komt u snel op de juiste pagina s terecht, met ons meest actuele productaanbod. In de inleiding leest u meer over onze werkwijze en over onze aanvullende diensten. Voor instellingen hebben wij ons dienstenaanbod sterk uitgebreid. Bovendien kunnen wij instellingen nu ook een huurregeling bieden. Wij introduceren in deze catalogus ook weer veel nieuwe hulpmiddelen. De pagina s 68 t/m 73 zijn geheel gewijd aan materialen voor interactief snoezelen en leren communiceren. Oogbesturing en projectiesystemen bieden mogelijkheden voor het deelnemen aan activiteiten en communicatieontwikkeling voor personen met ernstige meervoudige beperkingen. De unieke nieuwe analysesoftware Gaze Viewer kan door het volgen van oogbewegingen inzicht geven in de cognitieve en communicatieve vermogens van personen van wie deze voorheen lastig te beoordelen waren. Wij hopen dat deze catalogus weer een zinvol naslagwerk voor u zal zijn. Wenst u meer informatie over onze hulpmiddelen en diensten, wilt u een hulpmiddel uitproberen of een afspraak maken voor een adviesgesprek, aarzel dan niet om contact met ons op te nemen. De medewerkers en directie van rdgkompagne

02 Inhoudsopgave Algemene informatie 03 Algemene informatie Voorwoord p 01 Inhoudsopgave p 02 Algemene informatie p 03 Communicatiehulpmiddelen Starters p 10 Plaatjessystemen p 14 Tekstsystemen p 18 Dynamische systemen p 22 Software p 26 Overige p 30 Bedieningshulpmiddelen Oogbesturing p 34 Schakelaars p 38 Muisbesturing p 42 Tekstinvoer p 48 Visuele compensatie p 54 Werkplekaanpassingen p 58 Omgevingsbediening p 60 Cognitieve ondersteuning p 64 Spelmaterialen Interactief snoezelen en leren communiceren p 68 Aangepast speelgoed p 74 Adaptatietechniek p 78 Hulpmiddelen rdgkompagne is de grootste adviseur en leverancier in Nederland op het gebied van communicatiehulpmiddelen, aangepaste bedieningen, pc- en werkplekaanpassingen, omgevingsbediening, middelen voor cognitieve ondersteuning en spelmaterialen voor mensen met een handicap. Hierbij is ons uitgangspunt een totaaloplossing te bieden, die bestaat uit een optimale combinatie van hulpmiddel, bediening en integratie in de leef- of werkomgeving van de cliënt. Een advies houdt dan ook niet op bij het vinden van het juiste hulpmiddel: het communicatieapparaat of de omgevingsbediening moet ook daadwerkelijk gebruikt kunnen worden. Behalve standaardoplossingen behoren ook individuele aanpassingen aan hulpmiddelen tot de mogelijkheden. Hoewel rdgkompagne naast adviseur ook leverancier is, zijn wij bovenal servicegericht. Bij de zoektocht naar de beste oplossing staat bij ons de cliënt centraal en de vraag van de cliënt voorop. Om u optimaal te kunnen helpen, hebben wij een zeer breed scala aan hulpmiddelen in ons assortiment. Hoewel wij voor deze hulpmiddelen uiteraard de beste ondersteuning kunnen bieden, zijn wij niet gebonden aan een vast aanbod. Wij denken graag met u mee, ook buiten vaste kaders, om tot een creatieve oplossing te komen. rdgkompagne is hierin graag uw betrouwbare, betrokken en deskundige partner. Behalve over hulpmiddelen, kunnen wij u ook adviseren over mogelijke vergoedingsregelingen. Om voor vergoeding van een hulpmiddel in aanmerking te komen, moet de cliënt aan bepaalde voorwaarden voldoen. Voor de zorgverzekeraar bijvoorbeeld dient het hulpmiddel de goedkoopste adequate optie te zijn. Onze adviseurs zijn tot in detail op de hoogte van wat wel en wat niet wordt vergoed. Derhalve is rdgkompagne in staat om adequaat advies uit te brengen en ondersteuning te bieden wanneer een aanvraag onverhoopt problemen oplevert. Wij zoeken altijd naar de optimale oplossing voor alle partijen. Indien gewenst kunnen wij echter ons advies opsplitsen en u adviseren over de verschillende mogelijkheden enerzijds en vergoedingsregelingen anderzijds, zodat u zelf een weloverwogen keuze kunt maken. Voor eenvoudige hulpmiddelen en spelmaterialen, waarvoor een advies niet per se noodzakelijk is, kunt u terecht in onze webshop. Werkwijze Advies Onze adviseurs assisteren gebruikers en hun begeleiders bij de keuze van het juiste hulpmiddel. Een adviesgesprek vindt plaats op locatie. Dat kan zijn bij de cliënt thuis of in de zorginstelling, maar ook bijvoorbeeld op school. Hierbij zijn normaliter de cliënt, de logopedist of ergotherapeut en de partner, een ouder of begeleider aanwezig. In het gesprek wordt de hulpvraag besproken, alsmede de eisen waaraan een hulpmiddel moet voldoen en eventuele aanvullende wensen van de cliënt. Hierbij is niet alleen de functionaliteit van het hulpmiddel van belang, maar ook de wijze van bediening. Als de keuze valt op een bepaald type hulpmiddel, kan in de praktijk worden nagegaan of het gekozen hulpmiddel voldoet. Veel van onze hulpmiddelen kunnen op zicht gestuurd worden, zodat de gebruiker de oplossing in zijn of haar dagelijkse omgeving kan uitproberen.

04 Algemene informatie 05 Wanneer een geschikt hulpmiddel is gevonden, wordt met de therapeut kan worden ingevuld. Voor sommige Na levering kunnen gebruikers en begeleiders zo nodig ISO-certificering bekeken of het moet worden opgebouwd op een rolstoel zorgverzekeraars heeft rdgkompagne een open mach- terugvallen op onze helpdesk. Wij blijven u dus ook na Sinds 2009 is rdgkompagne in het bezit van het ISO-9001 of andere voorziening en of er nog aanpassingen aan het tiging en kunnen wij zelf de toetsing uitvoeren. In die de uitlevering ondersteunen bij de ingebruikname van certificaat betreffende het gehanteerde kwaliteitssysteem hulpmiddel noodzakelijk zijn. gevallen kunnen wij extra snel tot levering overgaan. het hulpmiddel. en de toepassing ervan. Deze certificering geldt voor Aanvraag Het is een complexe taak een weg te vinden door al Voorzieningen voor instellingen het gebied adviseren, aanpassen en leveren van communicatiehulpmiddelen, computeraanpassingen en Op basis van de resultaten van het adviesgesprek wordt deze verschillende procedures. Daar komt nog bij Behalve individuele hulpmiddelen voor cliënten levert omgevingsbedieningen voor mensen met een handicap, door de adviseur, zo nodig in samenspraak met de dat procedures, maar ook de wetgeving voortdurend rdgkompagne ook voorzieningen voor revalidatiecentra, alsmede het verlenen van nazorg hieraan. Dit betekent werktuigbouwkundig specialist, een offerte gemaakt. veranderen. rdgkompagne volgt alle ontwikkelingen verpleeghuizen, scholen, kdc s en andere instellingen. Dit voor de relaties en klanten van rdgkompagne dat de Deze is nodig om een vergoeding te kunnen aanvragen op de voet, zodat wij steeds op de hoogte blijven en zo kunnen individuele hulpmiddelen zijn voor algemeen vastgelegde werkwijze garant staat voor een gedegen bij een betalende instantie. nodig tijdig onze interne processen kunnen aanpassen. gebruik en assessments, zoals communicatiehulpmid- procesvoering en maximaal bijdraagt aan een structurele Zo kunnen wij altijd optimaal adviseren over en delen voor de logopedie-, IC- of neurologieafdeling, en continue procesverbetering. Communicatiehulpmiddelen, aangepaste bedieningen ondersteunen bij het indienen van aanvragen. aanpassingen voor een computerlokaal, of demonstratie- en omgevingsbediening vallen onder de ZVW of AWBZ. en passingsapparatuur. Daarnaast levert rdgkompagne Voor deze hulpmiddelen heeft rdgkompagne con- Levering systemen die speciaal bedoeld zijn voor instellingen, tracten met alle zorgverzekeraars en zorgkantoren. Wanneer de opdracht wordt goedgekeurd, krijgt zoals oogbesturing voor laag ontwikkelingsniveau, inter- Woningaanpassingen daarentegen vallen onder de WMO. rdgkompagne hiervan bericht en zullen de artikelen actieve projectiesystemen en therapeutische materialen rdgkompagne voert woningaanpassingen uit die nodig besteld en een eventuele opbouw ingepland worden. (zie pagina 69). zijn voor omgevingsbediening. Hiervoor werken wij Als alle artikelen compleet zijn, zullen deze bij u worden samen met gemeenten. Daarnaast heeft rdgkompagne afgeleverd en geïnstalleerd. Ook krijgt u een instruc- Voor al deze voorzieningen kunnen wij ook een voor het aanpassen van werkplekken ten behoeve van tie. Soms volgen er in een later stadium nog meer huurregeling aanbieden. Hiervoor werkt rdgkompagne arbeidsre-integratie een overeenkomst met het UWV. instructiebezoeken. Voor sommige hulpmiddelen is een samen met BNP Paribas Leasing Solutions. Deze aanpassingen worden soms ook (deels) vergoed instructie niet noodzakelijk. In die gevallen zal het door de werkgever. Tenslotte zijn er diverse fondsen voor hulpmiddel per post worden bezorgd. Naast apparatuur hebben wij voor instellingen ook een hulpmiddelen die niet volgens een van de genoemde uitgebreid dienstenaanbod (zie pagina 6). regelingen worden vergoed. Organisatie Voor de verschillende instanties gelden verschillende De adviesgroep van rdgkompagne bestaat uit 12 regio- aanvraagprocedures en zelfs zorgverzekeraars onderling adviseurs, die adviseren op locatie in heel Nederland. hanteren verschillende procedures. Ook de benodigde De adviseurs werken vanuit drie regioteams, gesitueerd documenten voor de aanvraag verschillen. Dit kan bijvoorbeeld een motivatie zijn, een toetsingsformulier in het oosten, westen en zuiden van het land. Naast adviseurs bestaat elk regioteam uit servicemedewerkers Expertise en/of een verklaring van de behandelend arts. In buitendienst en een medewerker binnendienst. Het adviesteam van rdgkompagne bestaat uit een groep sommige gevallen dient de aanvraag door de betrokken professionals met een gezamenlijke ervaring van ruim therapeut ingediend te worden. De aanvrager stuurt dan Onze hoofdvestiging staat in Enschede. Behalve het 100 jaar en achtergronden in bewegingstechnologie, de documenten samen met het advies en de offerte van regioteam Oost, bevinden zich hier de afdelingen ergotherapie en logopedie. Wij vinden het belangrijk rdgkompagne naar de betreffende instantie. De adviseur werktuigbouw (WTB), elektro, logistiek, reparaties, help- voortdurend te werken aan het op peil houden en kan zo nodig adviseren over de formulering van de desk en administratie. Voor het realiseren van technische uitbouwen van onze expertise en geven daaraan dan motivatie. In andere gevallen wordt gebruik gemaakt van adaptaties hebben wij in Enschede een goed uitgeruste ook hoge prioriteit. Hiertoe maken wij onder andere een toetsingsformulier, dat door de adviseur in overleg werkplaats. onderdeel uit van ARKOM, een samenwerkingsverband

06 Algemene informatie 07 met partners uit Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk, Dienstverlening delen. Hierbij ligt de nadruk niet op de specifieke De basiscursus Handifon is bedoeld voor thera- met als doel het verbeteren en verbreden van kennis en Naast service gericht op het leveren van hulpmidde- eigenschappen van de apparaten of software, maar op peuten, begeleiders en ouders van (potentiële) Handi- ervaring op het gebied van ondersteunde communicatie len, bieden wij instellingen, bedrijven, instanties en de onderliggende methodiek. In deze cursus komt aan fongebruikers. In deze cursus worden de mogelijkheden vanuit internationaal perspectief (www.arkom-team.eu). particulieren verschillende aanvullende diensten. Deze bod: hoe stel je een dynamische kaart op, verschillende van het apparaat getoond en oefent u de basisfuncties. dienstverlening is uniek en richt zich op advisering, (nieuwe) benaderingswijzen, wat is er kant-en-klaar Aan de hand van praktijkvoorbeelden leert u hoe het rdgkompagne vervult graag een voortrekkersrol en ondersteuning, scholing en adaptatie. op de markt en hoe bruikbaar is dit. Deze cursus is hulpmiddel succesvol in het dagelijks leven kan worden houdt dan ook altijd de blik gericht op de buitenwereld geaccrediteerd voor logopedisten en ergotherapeuten; geïntegreerd. Na de cursus kunt u het apparaat inrichten en op de toekomst. Wel vinden wij het belangrijk om voor deelname aan deze cursus worden door Stichting voor de gebruiker en met diens ontwikkeling laten nieuwe hulpmiddelen uitgebreid en kritisch te evalueren, ADAP 6 accreditatiepunten toegekend. meegroeien. alvorens ze te introduceren. Daarbij kijken wij zowel naar technische stabiliteit en functionaliteit, als naar De cursus Leren communiceren richt zich op het Deze cursussen worden gegeven in onze vestiging in bruikbaarheid voor de doelgroep. Wanneer wij er dus leren inzetten van communicatieondersteunende hulp- Utrecht. Data, prijzen en een inschrijfformulier vindt u op voor kiezen een hulpmiddel wel of juist (nog) niet in ons middelen voor beginnende communiceerders. Uit- onze website. Voor instellingen aanbod op te nemen, dan is dat altijd een weloverwogen gangspunt hierbij is het leercurveconcept, dat nieuwe verzorgen wij ook workshops op maat en op locatie. beslissing. mogelijkheden biedt voor personen met een zeer laag ontwikkelingsniveau. Aan bod komen interactief Vocabulaires op maat Bij het zoeken naar oplossingen en introduceren van snoezelen, oogbesturing voor laag ontwikkelingsniveau Met onze vocabulairedienst ondersteunen wij the- nieuwe hulpmiddelen kunnen wij gebruikmaken van en aangepaste spelmaterialen. Met behulp van acti- rapeuten en ouders bij het maken van vocabulaires een groot wereldwijd netwerk. Elk van onze adviseurs viteiten op het gebied van verkennen en ontdekken, voor symboolgebaseerde dynamische communicatie- is bovendien productspecialist van een specifieke actie-reactie, keuzes maken en het voeren van een- hulpmiddelen. Het maken van dit soort vocabulaires is productgroep en onderhoudt hiervoor nauw contact voudige gesprekken worden de eerste stappen gezet in een tijdrovende klus; niet alleen omdat het soms zeer met ontwikkelaars en leveranciers. Hierdoor zijn wij altijd de communicatieontwikkeling en de omgang met een uitgebreide vocabulaires betreft, maar ook omdat met goed op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en communicatieondersteunend hulpmiddel. veel aspecten rekening moet worden gehouden. Om nieuwste mogelijkheden. Daarnaast werken wij nauw deze dienst optimaal te kunnen aanbieden, hebben samen met instellingen, hogescholen en universiteiten, De basiscursussen Mind Express en Tobii Communicator wij een uitgebreide interactieve vragenlijst ontwikkeld, en hebben wij door de jaren heen een waardevolle band zijn bedoeld voor mensen die nog niet of weinig met waarin alle relevante aspecten van een goed vocabulaire opgebouwd met veel cliënten en therapeuten. deze software hebben gewerkt. Er wordt getoond wat aan bod komen. In de lijst worden het individuele de mogelijkheden van het betreffende programma niveau, de leefwereld en interesses van de gebruiker in Op het gebied van oogbesturing is rdgkompagne hét zijn en u oefent de basisfuncties. Na afloop van de kaart gebracht, alsmede aspecten als bediening, type expertisecentrum in Nederland. In de ruim 15 jaar dat cursus kunt u in Mind Express of Tobii Communicator afbeeldingen en kleurgebruik. Bij het invullen van de rdgkompagne al met oogbesturing werkt, hebben een communicatiekaart maken en weet u hoe u de vragenlijst worden de effecten van de gemaakte keuzes wij de techniek sterk zien verbeteren, waardoor deze Cursusaanbod belangrijkste functies gebruikt. direct zichtbaar gemaakt in de vorm van afbeeldingen. voor steeds meer mensen in meer situaties kan worden rdgkompagne organiseert enkele malen per jaar work- Zo kunt u op een relatief eenvoudige manier aangeven ingezet. Het blijft echter een complexe techniek. Middels shops voor therapeuten, ouders en andere begeleiders. In de workshop Pc- en tabletaanpassingen maakt u hoe het hulpmiddel voor uw kind of cliënt moet worden een aparte website en een aanvullend dienstenpakket Wij nodigen u van harte uit om aan onze workshops deel kennis met computeraanpassingen voor mensen met ingericht en welke uitingen van belang zijn in zijn of wil rdgkompagne gebruikers van oogbesturing te nemen. motorische beperkingen. Aan bod komen aangepaste haar leven. Met behulp van uw antwoorden kunnen wij extra ondersteunen en therapeuten, begeleiders en toetsenborden, muisvervangers zoals joysticks en vervolgens het persoonlijke startvocabulaire samen- leerkrachten faciliteren. Ook geven wij informatie en In de cursus Inrichten dynamische systemen leert u hoe hoofdmuizen, oogbesturing en manieren om de stellen voor de cliënt, waarmee het hulpmiddel bij demonstraties aan alle belangstellenden. Lees meer op aan de slag te gaan met het maken van individuele computer of tablet met schakelaars te bedienen. levering wordt uitgerust. www.oogbesturing.net. vocabulaires voor dynamische communicatiehulpmid-

08 Algemene informatie 09 Adaptatietechniek In de eigen werkplaats van rdgkompagne is een groep professionals werkzaam die zich bezighoudt met het adviseren, ontwikkelen en realiseren van individuele aanpassingen die nodig zijn om hulpmiddelen, apparatuur of gereedschappen voor mensen met een handicap goed bedienbaar te maken. Dit kunnen aanpassingen zijn aan de apparatuur zelf, of aan de plaats waar deze gebruikt wordt. Deze werkzaamheden kunnen worden verricht in opdracht van bedrijfsverenigingen, ziektekostenverzekeraars, ziekenhuizen, verpleeghuizen, revalidatiecentra, thuiszorg, (collega)bedrijven, gemeenten en particulieren. Meer over de mogelijkheden leest u op pagina 79. Dienstverlening op maat Uiteraard kunnen partijen ook een beroep op ons doen voor dienstverlening op maat. Wij zetten onze expertise graag voor u in. I Instellingen, scholen en kdc s kunnen ons inschakelen voor advies of informatie bij de aanschaf van communicatieapparatuur en materialen voor communicatietraining, voor de inrichting van computerlokalen, technisch onderhoud aan apparatuur, het inrichten van apparatuur (bijvoorbeeld het maken van vocabulaires), voor scholing aan medewerkers, inhoudelijke begeleiding van medewerkers op regelmatige basis, individuele begeleiding van cliënten of leerlingen, en ondersteuning bij aanvraagtrajecten. Specifiek voor personen met een laag ontwikkelingsniveau kunnen wij ondersteuning bieden bij het vaststellen van de mogelijkheden van oogbesturing en interactieve projectiesystemen. Hierbij bestaat de mogelijkheid voor uitgebreider onderzoek in de vorm van een langdurig proeftraject. Instellingen kunnen bovendien gebruikmaken van onze afdeling WTB voor het maken van speciale adaptaties, zoals bevestigingen van hulpmiddelen binnen het gebouw of aanpassingen om reeds aanwezige apparatuur te bedienen. Denk daarbij niet alleen aan omgevingsbediening, maar ook bijv. aan het aanpassen van werkgereedschap, hobbymateriaal of muziekinstrumenten. Gebruikers van hulpmiddelen kunnen een beroep op ons doen voor extra begeleiding en ondersteuning, voor advies over hulpmiddelen en adaptaties die buiten de vergoedingsregelingen vallen, voor begeleiding bij het indienen van aanvragen, voor hulp in het keuzeproces en voor het inrichten van vocabulaires. Ook patiëntenorganisaties en belangenverenigingen kunnen een beroep op ons doen voor ondersteuning en advies. Daarnaast kan rdgkompagne informatiebijeenkomsten begeleiden, projecten en andere initiatieven faciliteren, en apparatuur in bruikleen verstrekken voor beurzen of demonstraties. Zorgverzekeraars kunnen onze expertise inschakelen voor protocollisering, second opinions, informatiebijeenkomsten en kennisvergroting van medewerkers. Gemeenten kunnen ons benaderen voor een beoordeling over de noodzaak van hulpmiddelen en voor het realiseren van voorzieningen. UWV en werkgevers kunnen ons inschakelen voor werkplekaanpassingen en advisering over het inrichten en aanpassen van werkplekken voor mensen met motorische beperkingen. Leveranciers kunnen ons benaderen voor het aanpassen van hun apparatuur of het opbouwen of monteren van apparatuur aan hun voorzieningen. Ontwikkelaars en producenten kunnen gebruikmaken van onze kennis over de markt, over apparatuur en over ziektebeelden. Ook kunnen wij voor hen productevaluaties uitvoeren. Voor opleidingen kunnen wij colleges verzorgen voor studenten, of bijscholingen voor docenten. Verder hebben wij voor studenten regelmatig stage- of projectplaatsen beschikbaar. Onderzoekers kunnen gebruikmaken van onze expertise en ons grote netwerk van klanten en producenten. Daarnaast kunnen wij apparatuur in bruikleen verstrekken ten behoeve van onderzoek.

10Communicatiehulpmiddelen Starters Communicatiehulpmiddelen 11 STARTERS Voor wie: mensen met een beginnend of zeer beperkt communicatieniveau. Voor wat: beginnende communicatie, oefenen van communicatieve voorwaarden zoals actie-reactie, beurt wisselen en aandacht vragen. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, of onderweg. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Onder starters verstaan wij eenvoudige spraakcomputers voor beginnende communicatie. Deze apparaten hebben slechts een of enkele knoppen, waaronder spraakboodschappen kunnen worden opgenomen. Wanneer de gebruiker op de knop drukt, wordt de boodschap ten gehore gebracht. Voor het maken van de spraakopnames hebben starters een ingebouwde microfoon. Starters zijn doorgaans groot van formaat en kleurig uitgevoerd. Soms hebben de apparaten een doorzichtig kapje, waaronder een afbeelding kan worden geplaatst. Ook zijn er starters met een klein plateau, waarop een voorwerp kan worden geplaatst. Dit kan voor de gebruiker iets duidelijk maken over de spraakboodschap op het apparaat. Sommige starters zijn koppelbaar, zodat ze samengevoegd kunnen worden tot één systeem met meerdere knoppen, dat meegroeit met het niveau van de gebruiker. Stap-voor-stapfunctie Heeft de schakelaar een stap-voor-stapfunctie, dan kunnen meerdere spraakboodschappen achter elkaar opgenomen worden. Bij elke activering van de schakelaar wordt de volgende boodschap afgespeeld. Deze functie kan bijvoorbeeld gebruikt worden om de gebruiker een verhaal te laten voorlezen terwijl de leerkracht de plaatjes toont, voor het voeren van een eenvoudig gesprek, of voor het geven van de opeenvolgende instructies voor een taak. Niveaus Heeft het apparaat meerdere niveaus, dan kunnen op elk niveau verschillende spraakboodschappen opgenomen worden. Door een begeleider is het apparaat dan snel aan te passen aan de situatie, door eenvoudig een ander niveau in te stellen. Alternatieve bediening Op sommige starters kan voor elke knop ook een externe schakelaar aangesloten worden. Zo kan de starter door gebruikers met onvoldoende handfunctie op een alternatieve manier bediend worden, bijvoorbeeld door de schakelaar bij het hoofd te plaatsen. Aansluitmogelijkheden Ook kan de starter een aansluitmogelijkheid hebben voor aangepast speelgoed op batterijen (zie pagina 75). Dit speelgoed kan dan met behulp van een mini-jackkabeltje

12 Starters Communicatiehulpmiddelen Communicatiehulpmiddelen 13 op de starter aangesloten worden. De gebruiker kan klas. Daarnaast kunnen starters ingezet worden om de het speelgoed nu met zijn starter bedienen, waarbij gebruiker te kalmeren, bijvoorbeeld met een boodschap eventueel gelijktijdig een spraakboodschap (of liedje) van moeder, of met een ingezongen liedje. klinkt. Onderlinge verschillen Gebruik Starters helpen op een speelse manier de communicatie op gang te brengen, door de gebruiker te stimuleren om actief deel te nemen aan activiteiten en communicatievoorwaarden te trainen, zoals beurt wisselen, actie-reactie en initiatief nemen (zie ook pagina 69). Starters kunnen ook heel goed gebruikt worden voor De starters verschillen onderling van elkaar in: Aantal knoppen Grootte van de knop(pen) Aantal niveaus Aantal spraakboodschappen per niveau Opnamecapaciteit Bedieningsmogelijkheden Aansluitmogelijkheden Partner/Plus en Partner/Plus Stepper Koppelbare schakelaars Partner/Plus 4 het opzetten van groepsactiviteiten, bijvoorbeeld in de Italk2 Talking Brix Koppelbare schakelaars BIGmack, BIG Step-by-Step, BIG Step-by-Step with Levels, BIG Step-by-Step Choice with Levels en BIG Step-by-Step Gameplay LITTLEmack, LITTLE Step-by-Step, LITTLE Step-by-Step with Levels, LITTLE Step-by-Step Choice with Levels en LITTLE Step-by-Step Gameplay TalkTrac Communicator Aan polsband Ablenet skinsets Stickers voor het personaliseren van de BIG en LITTLE macks en Step-by-Steps VideoBrix Met videoboodschap Doorkijkraam

14Communicatiehulpmiddelen Plaatjessystemen Communicatiehulpmiddelen 15 PLAATJESSYSTEMEN Voor wie: mensen met een beginnend of beperkt communicatieniveau. Voor wat: overbrengen van een beperkt aantal communicatieve uitingen. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, of onderweg. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Plaatjessystemen hebben een beperkt aantal toetsen waarmee een vast aantal boodschappen overgebracht kan worden. De systemen zijn bedoeld voor kinderen met een beginnend communicatief niveau, of volwassenen met een zeer beperkt cognitief niveau. Onder elke toets kan een spraakboodschap opgenomen worden. Hiervoor hebben de systemen een ingebouwde microfoon. Wanneer de gebruiker een toets selecteert, wordt de boodschap uitgesproken. Plaatjessystemen zijn doorgaans vrij groot van formaat, maar licht van gewicht, want ze moeten gemakkelijk meegenomen kunnen worden. Verder zijn de apparaten robuust uitgevoerd en hebben ze een goede geluidskwaliteit en instelbaar volume. Aantal toetsen Het aantal toetsen van plaatjessystemen kan oplopen tot 128. In de praktijk is 32 toetsen voor een plaatjessysteem echter wel het maximum. Bij een groter aantal toetsen worden deze erg klein. Bovendien zijn gebruikers die met meer toetsen kunnen omgaan vaak wel toe aan een dynamisch communicatiehulpmiddel (zie pagina 23). Sommige systemen hebben een flexibele indeling, wat inhoudt dat het aantal toetsen instelbaar is. Zo kan het apparaat meegroeien met het niveau van de gebruiker en uiteindelijk een goede opstap vormen naar een dynamisch systeem. Visuele scènes Op sommige systemen met een flexibele indeling is het ook mogelijk te werken met visuele scènes. De communicatiekaart toont dan één grote afbeelding, bijv. van een ruimte, situatie of groep personen. De spraakboodschappen kunnen gekoppeld worden aan de objecten of personen in de afbeelding. Raster Plaatjessystemen zijn doorgaans voorzien van een raster, waardoor de toetsen duidelijk van elkaar gescheiden worden. Onder het raster kan een papieren communicatiekaart worden geschoven, waarop pictogrammen of andere afbeeldingen zijn afgedrukt. Zo heeft elke toets zijn eigen afbeelding. Bij apparaten met een flexibele indeling zijn de rasters verwisselbaar. Niveaus Heeft het apparaat meerdere niveaus, dan kunnen op elk niveau verschillende spraakboodschappen opgenomen worden. Zo kan het systeem gebruikt worden in verschillende situaties, bijv. thuis, op school, in de dierentuin, etc. Door een begeleider is het apparaat snel aan te passen aan de situatie, door eenvoudig een ander niveau in te stellen en een andere kaart in het apparaat te plaatsen.

16Communicatiehulpmiddelen Plaatjessystemen Communicatiehulpmiddelen 17 Het niveau kan ingesteld worden met behulp van een Aansluitmogelijkheden knop op het apparaat. Er zijn ook plaatjessystemen met Het plaatjessysteem kan bovendien een of twee automatische kaartherkenning. aansluitingen hebben voor aangepast speelgoed op batterijen (zie pagina 75). In dat geval kan speelgoed Bediening met behulp van een mini-jackkabeltje op het systeem Standaard worden plaatjessystemen bediend door de aangesloten worden. De gebruiker kan het speelgoed toetsen in te drukken. Sommige plaatjessystemen heb- vervolgens met zijn plaatjessysteem bedienen, waarbij ben daarnaast aansluitingen voor externe schakelaars. eventueel gelijktijdig een spraakboodschap (of liedje) Bij apparaten met een kleiner aantal toetsen kunnen klinkt. soms evenzoveel schakelaars aangesloten worden. De toetsen worden dan een-op-een overgenomen door de schakelaars. Daarnaast zijn er systemen die beschikken over een infraroodzender, die het mogelijk maakt afstandbedien- SuperTalker Flexibele indeling van 1 tot 8 toetsen ProxTalker Met verplaatsbare symboolkaartjes bare spelmaterialen of andere apparaten met behulp Daarnaast zijn er apparaten die scannend bediend van de toetsen van het plaatjessysteem te bedienen. De kunnen worden. Op scannende apparaten worden zender wordt eenvoudig geprogrammeerd met behulp een of twee schakelaars aangesloten. Op de toetsen van de originele afstandsbediening. bevinden zich lichtjes, die een voor een gaan branden. Brandt het lichtje van de gewenste toets, dan activeert Communicatiekaarten de gebruiker zijn of haar schakelaar. De scansnelheid De papieren communicatiekaarten kunnen met behulp is instelbaar en soms ook de scanvolgorde. Heeft de van speciale software op de pc gemaakt en afgedrukt gebruiker twee schakelaars, dan kan hij of zij de snelheid worden. Dankzij deze speciale software krijgen de kaar- zelf bepalen door met de ene schakelaar de toetsen te ten en toetsen exact de juiste afmetingen (zie pagina 27). doorlopen en met de andere te activeren. In plaats van lichtjes kunnen sommige plaatjessystemen de toetsen ook aanduiden door middel van auditieve cues. Dit zijn korte spraakopnames die, al dan niet door een koptelefoon, duidelijk maken welke spraakboodschap zich onder de knop bevindt. Dankzij deze alternatieve bedieningsmogelijkheden kunnen de plaatjessystemen ook door cliënten met Onderlinge verschillen Plaatjessystemen verschillen onderling van elkaar in: Aantal toetsen en flexibiliteit Aantal niveaus en automatische niveauherkenning Opnamecapaciteit Bedieningsmogelijkheden Aansluitmogelijkheden Extra functies Tech/Speak en Tech/Scan 32 32 toetsen, in aanraak- en scannende versie Tech/Talk en Tech/Scan 8 8 toetsen, in aanraak- en scannende versie onvoldoende handfunctie en/of een visuele beperking gebruikt worden. Tobii S32 Flexibele indeling van 1 tot 32 toetsen en automatische kaartherkenning QuickTalker 7, 12 en 23 De boodschappen op de bovenste rij zijn op elk niveau gelijk GoTalk 4+, 9+ en 20+ De boodschappen op de bovenste rij zijn op elk niveau gelijk

18Communicatiehulpmiddelen Tekstsystemen Communicatiehulpmiddelen 19 TEKSTSYSTEMEN Voor wie: mensen met een communicatieve beperking die motorisch en cognitief in staat zijn te typen. Voor wat: overbrengen van communicatieve uitingen over elk gewenst onderwerp. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, op het werk/dagbesteding, of onderweg. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Voor jongeren of volwassenen die met tekst kunnen communiceren, wordt meestal gekozen voor een tekstgebaseerd hulpmiddel. Heeft de gebruiker geen bijkomende problemen met de handfunctie of andere aanvullende eisen, dan kan een eenvoudig tekstsysteem volstaan. Tekstsystemen bestaan uit een toetsenbord en een of twee tekstdisplays. Systemen met twee displays hebben een extra scherm aan de achterzijde, waarop de communicatiepartner kan meelezen wat de gebruiker typt. De grootte van de schermen varieert, alsook het aantal tekstregels en de tekstgrootte. Er zijn ook systemen met een afneembaar meeleesscherm. Dit kan handig zijn voor privégesprekken of juist voor groepsgesprekken. De meeste tekstsystemen zijn bovendien voorzien van een synthetische stem. Naar keuze kan een mannen- of vrouwenstem ingesteld worden. Op de verschillende systemen zijn verschillende spraaksynthesizers geïnstalleerd. Alle beschikbare stemmen zijn goed verstaanbaar, maar welke het prettigst klinkt, is zeer persoonlijk. Op sommige systemen bestaat de mogelijkheid stemmen voor meerdere talen te installeren. De synthetische stem kan uitspreken wat de gebruiker typt. Hierdoor kan het hulpmiddel niet alleen in een-opeen gesprekken gebruikt worden, maar ook in situaties waarin de communicatiepartner niet of moeilijk kan meelezen, zoals buitenshuis, in een groep of wanneer de gesprekspartner slechtziend is. Bediening De toetsenborden hebben standaard een QWERTYindeling. Sommige systemen zijn ook leverbaar in ABCuitvoering. Sommige tekstsystemen zijn standaard voorzien van een raster voor vingergeleiding, maar voor alle systemen zijn rasters als optie beschikbaar. Rasters kunnen nuttig zijn voor mensen met een beperkte coördinatie of motorische problemen. Door het raster komen de toetsen verzonken te liggen, zodat de gebruiker de hand op het raster kan laten rusten en de juiste toets kan kiezen, zonder daarbij ongewenste toetsen in te drukken. Woordvoorspelling Voor het versnellen van de tekstinvoer zijn tekstsystemen voorzien van woord- en/of zinsvoorspelling. De uitgebreidheid van deze functie varieert. Daarnaast is het op sommige systemen mogelijk veelgebruikte zinnen op te slaan.

20 Tekstsystemen Communicatiehulpmiddelen Tekstsystemen Communicatiehulpmiddelen 21 Extra functies Enkele systemen bieden de mogelijkheid met behulp van het hulpmiddel te telefoneren en/of sms en. Bij telefoneren wordt de spraak van het hulpmiddel direct door de telefoonlijn gezonden, zodat deze duidelijk verstaanbaar is. Onderlinge verschillen Tekstsystemen verschillen onderling van elkaar in: Aantal schermen Afneembaarheid meeleesscherm Aantal tekstregels en tekstgrootte op de scherm Stem Uitgebreidheid van de woordvoorspelling Bedieningsmogelijkheden Extra functies Allora 2 Met afneembaar meeleesscherm en sms-functie Lightwriter SL40 en SL40 Connect Standaard voorzien van sms-functie, met de Connect kan men bovendien telefoneren, ook beschikbaar in scannende versie SpeakOut Megabee Tekstgebaseerd doorkijkraam met twee displays

22Communicatiehulpmiddelen Dynamische systemen Communicatiehulpmiddelen 23 DYNAMISCHE SYSTEMEN Voor wie: mensen met een communicatieve beperking die een groter aantal uitingen willen kunnen overbrengen en/of vanwege bijkomende motorische beperkingen niet met andere hulpmiddelen overweg kunnen. Voor wat: overbrengen van voorgeprogrammeerde persoonlijke uitingen, die zijn ingedeeld in categorieën, eventueel aangevuld met een typmodule. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep, op het werk/dagbesteding, of onderweg. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Dynamische systemen zijn geschikt voor zowel tekst- als symboolcommunicatie. In tegenstelling tot de eerder beschreven statische systemen, hebben dynamische systemen geen vaste toetsen, maar een indeling die kan veranderen. Dit betekent enerzijds dat het scherm veranderlijk is: elke toets op het scherm kan verwijzen naar een nieuwe pagina met nieuwe toetsen. Anderzijds kan ook de inhoud van een dynamisch systeem steeds worden aangepast, zodat het als het ware kan meegroeien met het niveau, de leefomstandigheden en de interesses van de gebruiker. Dynamische systemen zijn speciaal voor de doelgroep ontwikkelde tabletcomputers met communicatiesoftware. De computer is voorzien van een aanraakscherm, krachtige speakers en mogelijkheden voor alternatieve bediening. Dynamische systemen zijn beschikbaar van zeer draagbaar pocketformaat tot grote 15 inch apparaten, die meer geschikt zijn voor bijv. oogbesturing. Communicatiesoftware Standaard is op dynamische systemen speciale communicatiesoftware geïnstalleerd. Met behulp van deze software wordt het communicatiehulpmiddel ingericht. Die inrichting bestaat uit een verzameling communicatiepagina s, die volledig kan worden aangepast aan de wensen en eisen van de gebruiker van het hulpmiddel. Met behulp van deze communicatiepagina s typt of kiest de gebruiker de boodschappen die hij of zij wil overbrengen. Geletterde gebruikers kunnen werken met schermtoetsenborden, zodat men alles kan typen wat men wil zeggen en niet in de communicatie beperkt wordt. Voor het versnellen van de tekstinvoer kan gebruik worden gemaakt van woord- en zinsvoorspellers. Daarnaast is het mogelijk te werken met voorgeprogrammeerde boodschappen. Deze boodschappen kunnen worden aangeduid met tekst of met afbeeldingen. Voor geletterde gebruikers kan dit een manier zijn om veelgebruikte uitingen snel te kunnen kiezen. Voorgeprogrammeerde boodschappen zijn bovendien geschikt voor ongeletterde gebruikers. Voor hen kunnen de boodschappen worden aangeduid met pictogrammen, eigen foto s of afbeeldingen van internet. Boodschappen kunnen bestaan uit hele zinnen of uit losse woorden, waarmee de gebruiker zelf zinnen kan opbouwen. Sommige systemen kunnen hierbij de woorden automatisch vervoegen. Uiteraard kunnen getypte, gekozen of samengestelde boodschappen ook uitgesproken worden. Hiervoor is het mogelijk gebruik te maken van synthetische en/of opgenomen spraak.

24 25 Communicatiehulpmiddelen Communicatiehulpmiddelen Dynamische systemen Extra functies Naast directe communicatie hebben veel dynamische systemen aanvullende mogelijkheden, zoals internetten, e-mailen, bellen, sms en, spelen, foto s maken en bekijken, muziek luisteren en omgevingsbediening. Bediening Dynamische systemen zijn uitgerust met een aanraakscherm. Vrijwel alle dynamische systemen bieden bovendien diverse mogelijkheden voor alternatieve bediening. Daardoor kunnen ze ook bediend worden door gebruikers met onvoldoende handfunctie en zijn ze voor mensen met degeneratieve aandoeningen snel aanpasbaar. Om het aanraakscherm beter bedienbaar te maken, kunnen de systemen voorzien worden van een raster voor vingergeleiding. Dit kan nuttig zijn voor mensen met een beperkte coördinatie of motorische problemen. Het raster zorgt ervoor dat de toetsen verzonken komen te liggen, zodat de gebruiker de hand op het raster kan laten rusten en de juiste toets kan kiezen, zonder daarbij ongewenste toetsen in te drukken. Daarnaast zijn veel systemen voorzien van een usbaansluiting en aansluitingen voor schakelaars, om het apparaat scannend te bedienen. De usb-aansluiting maakt het mogelijk een muisvervanger te gebruiken, zoals een hoofdmuis. Bij scanning lichten de toetsen op het scherm beurtelings op, bijvoorbeeld in de vorm van een gekleurd kader. Bevindt het kader zich om de gewenste toets, dan activeert de gebruiker zijn of haar schakelaar. Behalve met een visueel kader kunnen de toetsen ook met auditieve cues aangeduid worden. Dit zijn korte spraakopnames die, al dan niet door een koptelefoon, duidelijk maken welke spraakboodschap of functie zich onder de knop bevindt. Heeft de gebruiker twee schakelaars, dan kan hij of zij de snelheid zelf bepalen door met de ene schakelaar de toetsen te doorlopen en met de andere te activeren. Bij gebruik van één schakelaar is de scansnelheid instelbaar. Ook de scanvolgorde is instelbaar. Schakelaars zijn er in vele soorten, voor bediening met verschillende lichaamsdelen (zie pagina 39). Op de grotere en geavanceerdere systemen kan bovendien gebruik gemaakt worden van oogbesturing, met behulp van een (al dan niet ingebouwde) oogbesturingmodule. De gebruiker selecteert dan de toetsen door ernaar te kijken. Dit maakt de systemen zelfs geschikt voor gebruikers met zeer ernstige motorische problematiek (zie pagina 35). Formaten en opbouw De kleinere dynamische systemen zijn door hun formaat en gewicht extra geschikt voor gebruikers die kunnen lopen. Deze systemen worden geleverd met een draagtas. Sommige systemen hebben een uitklapbare beugel, waarmee ze rechtop op een tafel gezet kunnen worden. Zwaardere systemen zijn niet geschikt om te worden gedragen. Deze systemen, maar ook de kleinere, kunnen worden opgebouwd op bijv. een rolstoel of bij het bed. Doelgroep Dynamische systemen worden ingezet bij kinderen of volwassenen die gebruikmaken van plaatjes om te communiceren, maar waarvoor plaatjessystemen te beperkt zijn. Een voorwaarde om gebruik te kunnen maken van dynamische systemen is dat de gebruiker kan categoriseren. Daarnaast worden dynamische systemen ingezet wanneer de motorische problemen zo groot zijn, dat bijv. een eenvoudig tekstsysteem geen optie is. Tenslotte wordt dit soort hulpmiddelen ingezet voor personen met een progressief ziektebeeld, waarbij het hulpmiddel snel aangepast moet kunnen worden aan de veranderende lichamelijke situatie. Onderlinge verschillen Dynamische systemen verschillen onderling van elkaar in: Formaat / meeneembaarheid Software & mogelijkheden Bedieningsopties Mogelijkheden voor telecommunicatie Mogelijkheden voor omgevingsbediening Aansluitmogelijkheden Tobii M8 Met 8 inch scherm en Tobii Communicator software Tellus 4 Met 13,3 inch scherm en Mind Express software, ook te combineren met module voor oogbesturing Toughpad Robuuste 10 inch Windows tablet met Mind Express of Tobii Communicator software Tobii I12 en Tobii I15 Met 12 of 15 inch scherm, Tobii Communicator software en geïntegreerde module voor oogbesturing Zingui Smart 3 Met vereenvoudigde versie van Met vereenvoudigde versie Mind Express en 8,4 inch scherm van Mind Express en 4 inch scherm Mobi 2 Met 12 inch scherm en Mind Express software, ook te combineren met module voor oogbesturing TouchSpeak Speciaal ontwikkeld voor mensen met afasie, op 4 of 7 inch platform

26Communicatiehulpmiddelen Software Communicatiehulpmiddelen 27 SOFTWARE Voor wie: gebruikers van papieren communicatiekaarten of dynamische systemen en hun therapeuten, ouders en begeleiders. Voor wat: maken van papieren communicatiekaarten of activiteiten en inrichten van dynamische systemen. Voor welke situatie: thuis, in de therapiepraktijk of op school. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Grofweg kan onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten programma s voor ondersteunde communicatie: programma s voor het printen van papieren communicatiekaarten en programma s voor het inrichten van dynamische systemen. Printsoftware Met behulp van printsoftware kunnen papieren communicatiekaarten gemaakt worden, maar ook uiteenlopende activiteiten en educatieve materialen, of dagschema s voor in de klas of woongroep. Kaarten kunnen voor communicatie gebruikt worden door symbolen aan te wijzen. Daarnaast kan de software gebruikt worden voor het printen van kaarten voor plaatjessystemen (zie pagina 15). Voorgedefinieerde sjablonen voor veelgebruikte plaatjessystemen zorgen ervoor dat de kaarten en toetsen exact de juiste afmetingen krijgen voor het betreffende apparaat. U hoeft alleen nog afbeeldingen toe te voegen, de kaart uit te printen en deze langs de lijnen uit te knippen. Het maken van communicatiekaarten en andere materialen is eenvoudig. U kunt een van de aanwezige sjablonen kiezen of zelf een lay-out maken. Vervolgens voegt u symbolen of andere afbeeldingen toe, en evt. ook tekst. Dan kunt u nog de opmaak en kleur van de verschillende elementen op de kaart bepalen. Tenslotte drukt u de kaart af. Inrichten van dynamische systemen Dynamische systemen worden geleverd met speciale communicatiesoftware (zie ook pagina 23). Deze software bevat enerzijds de communicatiepagina s voor de gebruiker van het hulpmiddel en anderzijds het bewerkprogramma waarmee die pagina s worden samengesteld. De gehele verzameling van communicatiepagina s wordt ook wel het persoonlijke vocabulaire van de gebruiker genoemd. Vooral het maken van een vocabulaire voor symboolgebruikers is een tijdrovende klus. Er moet met veel aspecten rekening gehouden worden: welke boodschappen zijn voor de gebruiker van belang, is een bepaald kleurgebruik belangrijk, welke afbeeldingen begrijpt de gebruiker het best, hoeveel toetsen op het scherm kan de gebruiker overzien en hoeveel niveaus mag een hiërarchische structuur hebben, hoe groot moeten de toetsen zijn om goed bedienbaar én zichtbaar te zijn, etc. etc. rdgkompagne biedt een aantal producten en diensten aan die hierbij kunnen helpen: kant-en-klare vocabulaires (zie hieronder), de dienst Vocabulaires op maat en de cursus Inrichten dynamische systemen (zie pagina 6 en 7). Met sommige programma s kunnen behalve communicatiepagina s ook uiteenlopende andere toepassingen geprogrammeerd worden. Denk bijv. aan pagina s om te internetten, e-mailen, bellen en sms en, maar ook aan spelletjes en oefeningen, gesproken boeken, een

28 Software Communicatiehulpmiddelen Communicatiehulpmiddelen 29 agenda, fotoalbum of jukebox. Daarnaast kunt u pagina s uitvoering is rekening gehouden met de kenmerken maken voor het bedienen van apparaten in huis (als het hulpmiddel voorzien is van een infraroodzender), en voor het maken van foto s (als het hulpmiddel voorzien is van een webcam). van het hulpmiddel, zodat het vocabulaire bijvoorbeeld optimaal geschikt is voor bediening met de ogen. Spraaksynthesizers en het gebruik van de eigen stem Mind Express Voor het inrichten van dynamische systemen, standaard geïnstalleerd op de Mobi 2 en Tellus 4 en in vereenvoudigde vorm op de Smart en Zingui Communicatiesoftware kan ook op een pc geïnstalleerd Dynamische communicatiehulpmiddelen zijn vaak voor- worden om pagina s voor een cliënt of kind voor te zien van synthetische spraak voor het uitspreken van bereiden. Deze kunnen dan later naar het hulpmiddel getypte of geselecteerde boodschappen. Op de ver- overgezet worden. Ook kan de software gebruikt worden schillende systemen zijn verschillende synthesizers om met een cliënt aan de pc te oefenen, bijv. om vast te geïnstalleerd. Voor elke synthesizer is doorgaans zowel stellen of de cliënt met een dynamisch systeem overweg een mannen- als een vrouwenstem beschikbaar. Alle zal kunnen. Kant-en-klare vocabulaires Het maken van een volledig gepersonaliseerd voca- beschikbare stemmen zijn goed verstaanbaar, maar welke het prettigst klinkt, is zeer persoonlijk. Op Windows-gebaseerde systemen is het mogelijk Tobii SymbolMate Voor het maken van papieren communicatiekaarten en activiteiten en het inrichten van de Tobii S32 bulaire is niet altijd noodzakelijk. Met name voor een stem naar keuze te installeren. Dit maakt het ook geletterde gebruikers, of wanneer geen sprake is van een mogelijk een eigen gedigitaliseerde stem te gebruiken. cognitieve beperking, kan een kant-en-klaar vocabulaire Voor mensen die niet meer kunnen spreken kan het prima geschikt zijn. Er zijn kant-en-klare vocabulaires vervreemdend werken om te moeten communiceren beschikbaar voor verschillende doelgroepen en niveaus. met de stem van een ander. Voor mensen die dreigen Voor geletterde gebruikers geeft zo n vocabulaire hun stem te verliezen, bijv. als gevolg van ALS of een snel toegang tot alle functies van het hulpmiddel. Voor kinderen kan het een voordeel zijn dat kanten-klare vocabulaires toegang geven tot veel meer laryngectomie, biedt rdgkompagne daarom de dienst stemdigitalisering aan: met behulp van een relatief klein aantal spraakopnames wordt een nieuwe synthetische Symbol for Windows Paper Chart Maker Voor het maken van papieren communicatiekaarten The Grid 2 Voor het inrichten van een ipad als dynamisch systeem Proloquo4Text Voor het inrichten van een ipad als tekstsysteem uitingen dan al bekend zijn, hetgeen kan helpen bij de taalontwikkeling. Kinderen zonder beperkingen worden stem gegenereerd, die een treffende gelijkenis vertoont met de stem van degene die het materiaal heeft Kant-en-klare vocabulaires immers ook aan veel meer woorden blootgesteld dan ze ingesproken. Door opnames van de stem te maken zelf al kunnen gebruiken; op die manier breiden zij hun wanneer dat nog kan, kan men in een later stadium de vocabulaire steeds verder uit. Kant-en-klare vocabulaires eigen stem in een communicatiehulpmiddel gebruiken. zijn ontwikkeld op basis van uitgebreid taalkundig onderzoek onder verschillende doelgroepen. Bij de SymbolStix Online Voor het downloaden van SymbolStix symbolen Sono Key Voor tekstgebaseerde communicatie en pc-bediening, zeer geschikt voor oogbesturing Tobii Communicator Voor het inrichten van dynamische systemen en bedienen van de pc, standaard geïnstalleerd op de Tobii M8, I12 en I15 Eurovocs Suite Voor tekstgebaseerde communicatie Sono Primo Voor beginnende communiceerders, beschikbaar als kaartenset voor de Tobii S32 en als dynamisch vocabulaire

30Communicatiehulpmiddelen Overige Communicatiehulpmiddelen 31 OVERIGE Voor wie: mensen met een motorische en communicatieve beperking, mensen met een laag stemvolume of mensen met een cognitieve of visuele beperking. Voor wat: hulp oproepen binnenshuis, spreken, lezen en onthouden. Voor welke situatie: thuis, op school/werk of onderweg. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Naast een uitgebreid aanbod aan spraakcomputers, heeft rdgkompagne ook enkele eenvoudigere hulpmiddelen die de actieve of passieve communicatie kunnen ondersteunen. Binnenhuisoproep Voor personen met een motorische en communicatieve beperking kan het van belang zijn te beschikken over een systeem om binnenshuis hulp te kunnen oproepen. Soms is het communicatieapparaat of de omgevingsbediening al met zo n functie uitgerust. Voor separate systemen is het belangrijk dat ze bediend kunnen worden met een schakelaar, bijvoorbeeld bij het hoofd, of aangesloten kunnen worden op het communicatieapparaat, de rolstoel- of omgevingsbediening. Spraakversterkers Spraakversterkers kunnen een hulpmiddel zijn voor personen die problemen hebben met hun verstaanbaarheid door een laag stemvolume. Deze versterkers bestaan uit een compacte luidspreker en een headset-, dasspeld- of keelmicrofoon. Voorwaarde voor gebruik is een goede articulatie; onduidelijke spraak zal bij versterking niet tot een betere verstaanbaarheid leiden. Barcode- en RFID-scanners Barcodes (of streepjescodes) kennen we van allerlei producten en de bijbehorende scanners zien we bij winkelkassa s. RFID-chips bevinden zich o.a. in antidiefstalstickers en in de OV-chipkaart, de bijbehorende scanners bevinden zich in de welbekende poortjes. Er bestaan echter ook barcode- en RFID-scanners met een spraakfunctie. Deze scanners zijn speciaal bedoeld voor ondersteuning van de communicatie. Ze zijn voorzien van een ingebouwde microfoon en geheugen voor het opnemen en opslaan van spraakboodschappen. Deze boodschappen worden gekoppeld aan bijgeleverde barcode- of RFID-stickers, die op voorwerpen geplakt kunnen worden. De gebruiker haalt de scanner over de sticker en hoort dan de opgenomen spraakboodschap. Deze scanners kunnen een goed hulpmiddel zijn voor mensen met cognitieve beperkingen, zoals autisme, afasie en downsyndroom, in therapiesituaties, op school of thuis. De scanner kan gebruikt worden voor het vergroten van de woordenschat, het verbeteren van de uitspraak, het aanleren van de betekenis van pictogrammen, of voor zelfstandigheidsbevordering, bijv. door stickers in een kookboek te plakken en de instructies in te spreken. De scanners kunnen ook heel goed gebruikt worden in combinatie met een communicatieschrift, door stickers bij de pictogrammen te plakken, of met de Pictogenda, bijv. voor het overbrengen van boodschappen van ouder naar leerkracht en vice versa. Mensen met een visuele beperking kunnen dit soort scanners gebruiken voor het identificeren van voorwerpen, zoals opbergmappen of cd s.

32 Overige Communicatiehulpmiddelen Communicatiehulpmiddelen 33 Voorleesapparaten Barcodescanners Voorleesapparaten en -software Naast voorleesapparaten zijn er diverse voorlees- Een voorleesapparaat is een documentscanner met programma s voor op de pc. Deze programma s kunnen voorleesfunctie. Op de scanner kunnen getypte brieven, e-boeken voorlezen, of lezen wat u aanwijst, typt boeken, tijdschriften, bijsluiters van medicijnen, en selecteert. Behalve voor mensen met een visuele gebruiksaanwijzingen of andere gedrukte materialen beperking, kan dit een uitkomst zijn voor mensen met geplaatst worden. Het apparaat scant de tekst en leest dyslexie. deze voor met behulp van een spraaksynthesizer. Teksten worden herkend ongeacht hoe ze op de Memorecorders scanner worden geplaatst of hoe ze zijn opgemaakt. Mensen met een visuele of cognitieve beperking kunnen Sommige voorleesapparaten kunnen de teksten ook als geluidsbestand bewaren en naar bijv. een mp3-speler kopiëren. Ook zijn er voorleesapparaten waarop een gebaat zijn bij het gebruik van een memorecorder. Memorecorders zijn bedoeld om spraak op te nemen, bijvoorbeeld als geheugensteun. Voor mensen met Sophie en Sophie Pro B.A.Bar Scant bijgeleverde streepjescodes Brailleleesregel kan worden aangesloten. De tekst wordt visusproblemen zijn er memorecorders met voelbare dan omgezet naar Braille in plaats van spraak. toetsen in verschillende vormen en gesproken feedback bij de verschillende functies. Voorleessoftware Spraakversterkers Milestone 312 met Speakout Memorecorder met ingebouwde RFID labelscanner Echovoice Micro Voice Amp Easy Reader Leest digitale boeken voor Memorecorders Oproepsystemen Spika Leest wat u aanwijst, typt en selecteert, werkt vanaf USB-stick, ook beschikbaar binnen Fluency TTS Milestone 312 Wireless Pager Met voelbare toetsen Te activeren met Jelly Beamer en en gesproken feedback Big Beamer draadloze schakelaars

34 Bedieningshulpmiddelen Oogbesturing Bedieningshulpmiddelen 35 OOGBESTURING Voor wie: mensen met een zeer beperkte of ongecontroleerde motoriek, zoals bij de ziektebeelden ALS of CP. Voor wat: bedienen van communicatiehulpmiddel en/of computer met behulp van de ogen. Voor welke situatie: thuis, in de klas/groep of onderweg; op de rolstoel, in bed of op de werkplek. Scan de code voor ons meest actuele productaanbod. Oogbesturing is een alternatieve methode voor de bediening van computers, ontwikkeld voor mensen met zeer beperkte bewegingsmogelijkheden. De gebruiker hoeft slechts naar het scherm te kijken om objecten aan te klikken. voor het bedienen van een communicatiehulpmiddel. Er zijn dynamische communicatiehulpmiddelen met een ingebouwde module voor oogbesturing en er zijn losse modules die met communicatiesystemen gecombineerd kunnen worden. De huidige oogbesturingssystemen werken zeer nauwkeurig, ongeacht de aanwezigheid van een bril of contactlenzen, de kleur van de ogen en lichtomstandigheden. Zodra de gebruiker voor het systeem plaatsneemt, zullen de ogen van de gebruiker gedetecteerd worden. De eerste keer dat een gebruiker het systeem gaat bedienen, zal er een kalibratie doorlopen moeten worden. Deze kalibratie kan vervolgens als persoonlijk profiel bewaard worden. Dit maakt het mogelijk om een systeem in te zetten voor meerdere gebruikers. Er zijn (al dan niet ingebouwde) oogbesturingsmodules voor dynamische communicatiehulpmiddelen en modules voor pc-bediening. Communicatie Voor mensen die niet kunnen spreken en bovendien geen controle hebben over hun handen en andere lichaamsdelen, kan oogbesturing worden toegepast Geïntegreerde modules hebben als voordeel dat ze geen losse aansluitpunten of losse kabels hebben, wat de betrouwbaarheid ten goede komt. Het voordeel van een losse module is dat het hulpmiddel bij progressieve aandoeningen snel kan worden aangepast aan de veranderende lichamelijke situatie. Voor een effectief gebruik van oogbesturing is wel een bepaald schermformaat vereist. Daarom kunnen alleen de grotere dynamische communicatiehulpmiddelen uitgerust worden met een module voor oogbesturing. De compactste van deze systemen zijn geschikt om te worden opgebouwd op een rolstoel. Pc-bediening Modules met usb-aansluiting kunnen ook aangesloten worden op standaard pc s of laptops. De module wordt dan onder het beeldscherm gemonteerd en aangesloten op de usb-poort.

36 Bedieningshulpmiddelen Oogbesturing Bedieningshulpmiddelen 37 Wijze van besturing Er zijn drie methoden om computers met de ogen te besturen. Bij Red Dot Tracking zorgt speciale (communicatie) software ervoor dat de gebruiker niet de muispijl met de ogen hoeft te besturen, maar direct kan kijken naar objecten of knoppen op het scherm. De software legt daarvoor als het ware een onzichtbaar raster over de knoppen. Knoppen kunnen zo groot gemaakt worden als voor de gebruiker noodzakelijk is. Wanneer de gebruiker naar een knop kijkt, dan licht deze direct op, zonder dat er een muisaanwijzer aan te pas komt. Deze bedieningsvorm vereist veel minder inspanning dan het besturen van de muispijl. De gebruiker kan zich bovendien vrij bewegen voor de monitor, zonder de nauwkeurigheid van de oogregistraties te beïnvloeden. Windows Mouse Control is een methode waarbij oogbewegingen direct worden vertaald naar bewegingen van de muispijl op het scherm. Een muismenu maakt het mogelijk de verschillende klikacties uit te voeren. Zo wordt de gehele Windows-omgeving toegankelijk, inclusief alle muisbedienbare programma s. Het direct aansturen van de muispijl is echter voor de meeste gebruikers moeilijk en inspannend, enerzijds doordat het moeilijk is om de muispijl volledig stil te houden (ook al worden saccades uitgefilterd), en anderzijds doordat we van nature geneigd zijn de pijl met de ogen te volgen, in plaats van andersom. Op de systemen van Tobii is nog een derde besturingsvorm mogelijk: Tobii Gaze Selection. Hiermee wordt de volledige Windows-omgeving toegankelijk, zonder dat er een muispijl aan te pas komt. Gaze Selection verdeelt het computerscherm in een kijkgebied en een smalle menubalk, die de beschikbare functies toont. In het kijkgebied gebeurt niets, totdat een functie geselecteerd is in de menubalk. Voor het kiezen van een functie kijkt men kort naar het betreffende icoon om vervolgens weer direct terug te kijken naar het kijkgebied. De blik hoeft dus niet enkele seconden op het icoon gefixeerd te worden, zoals bij Windows Mouse Control het geval is. Groot voordeel van deze methode is bovendien dat de gebruiker gewoon rond kan kijken op het scherm en rustig teksten kan lezen, zonder per ongeluk objecten aan te klikken. Een unieke zoomfunctie maakt het mogelijk zelfs de kleinste gebieden op het scherm te selecteren. Bij alledrie de methoden kunnen objecten op het scherm geselecteerd worden door de blik erop te fixeren, te knipperen, of een schakelaar te gebruiken. Gevoeligheid versus nauwkeurigheid Oogbesturingssystemen verschillen van elkaar in de grootte van de trackbox. Dit is de ruimte voor het scherm waarbinnen de gebruiker zich vrij kan bewegen, zonder contact met het systeem te verliezen of aan nauwkeurigheid in te boeten. De trackbox van Tobii is een van de grootste op de markt. Het systeem legt geen bewegingsbeperkingen op, zodat de gebruiker zich vrij kan bewegen voor de monitor zonder precisie te verliezen of opnieuw te moeten kalibreren. Het Tobiisysteem is daarmee ook geschikt voor mensen die last hebben van ongecontroleerde bewegingen. Systemen met een kleinere trackbox zijn weliswaar gevoeliger voor bewegingen, maar kunnen geschikter zijn voor het aanwijzen van kleine objecten op het scherm en daarmee ook voor besturing van de muispijl. Welk systeem in de praktijk het beste werkt voor dit doel, is echter heel persoonlijk. Ook voor laag ontwikkelingsniveau Oogbesturing kan ook ingezet worden voor kinderen en volwassenen met ernstige meervoudige beperkingen. Speciaal voor deze doelgroep ontwikkelde toepassingen laten dingen op het scherm gebeuren wanneer de gebruiker slechts naar dat scherm kijkt. Zo kunnen meer actieve acties uitgelokt worden, waardoor gebruikers leren dat zij invloed hebben op hun omgeving. Sommige kinderen kunnen op deze manier spelenderwijs de eerste stappen zetten in communicatieontwikkeling en de omgang met oogbesturing, hetgeen voor hen op andere manieren niet mogelijk is (zie ook pagina 69). Onderlinge verschillen Systemen voor oogbesturing verschillen onderling van elkaar in: Aansluiting Trackbox Instelmogelijkheden en gebruiksvriendelijkheid Expertisecentrum Oogbesturing rdgkompagne is in Nederland hét expertisecentrum op het gebied van oogbesturing voor mensen met een Tobii PCEye Go Compacte module voor de pc of laptop handicap. In de ruim 15 jaar dat rdgkompagne al met oogbesturing werkt, hebben wij de techniek sterk zien verbeteren, waardoor deze voor steeds meer mensen in meer situaties kan worden ingezet. Het blijft echter een complexe techniek. Middels een aparte website en een aanvullend dienstenpakket wil rdgkompagne gebruikers van oogbesturing extra ondersteunen en therapeuten, begeleiders en leerkrachten faciliteren. Ook geven wij informatie en demonstraties aan alle belangstellenden. Lees meer op www.oogbesturing.net. Tobii I12 en I15 Dynamische communicatiehulpmiddelen met ingebouwde oogbesturingsmodule Tobii EyeMobile Houder voor het monteren van de PCEye Go onder een Windows 8 tablet Eyetech TM4 Module voor de Tellus 4 en Mobi 2