INHOUDSOPGAVE Voorwoord / V Lijst van afkortingen / XIX Hoofdstuk 1 Personen- en familierecht in ontwikkeling: een introductie / 1 1.1 Familie en gezin in Nederland vanuit sociologisch perspectief / 1 1.2 Familie en gezin vanuit juridisch perspectief / 4 1.3 Rechtsbeginselen in het personen- en familierecht / 5 1.3.1 Het beginsel van vrijheid / 6 1.3.2 Het beginsel van gelijkheid / 6 1.3.3 Het beginsel van verantwoordelijkheid / 7 1.4 Plaats van het personen- en familierecht / 9 1.4.1 Vanuit nationaal perspectief / 9 1.4.2 Vanuit internationaal perspectief / 11 A Wanneer is sprake van familie- en gezinsleven? / 12 B De inhoud van het begrip familie- en gezinsleven / 15 C Verplichtingen voor de overheid / 19 D De rechter en het EVRM / 21 E Privéleven en het EVRM / 23 1.5 Buitenlanders en personen- en familierecht / 23 1.6 Harmonisatie van personen- en familierecht / 24 1.7 Terug naar het nationale personen- en familierecht / 26 Hoofdstuk 2 De persoon / 28 2.1 De persoon / 28 2.1.1 Inleiding / 28 2.1.2 Ontstaan van persoonlijkheid / 28 2.1.3 Het belang van het kind / 30 2.1.4 Het einde van de persoonlijkheid / 32 2.1.5 Verwantschap / 33 A Bloedverwantschap / 33 B Aanverwantschap / 35 2.2 Nationaliteit / 35 2.2.1 Inleiding / 35 VII
2.2.2 De Rijkswet op het Nederlanderschap / 37 A Algemeen / 37 B Begripsbepaling / 38 C Verkrijging van de Nederlandse nationaliteit / 38 D Verkrijging van het Nederlanderschap van rechtswege / 39 2.2.3 Het verlies van het Nederlanderschap / 49 2.2.4 Vaststelling van het Nederlanderschap / 50 2.3 Woonplaats / 50 2.3.1 Inleiding / 50 2.3.2 Soorten van woonplaats / 52 A Woonplaats minderjarigen / 53 B Woonplaats beschermde meerderjarigen / 54 2.3.3 Verlies van de woonstede / 56 2.3.4 Het sterfhuis / 56 2.4 Het recht op de naam / 57 2.4.1 Inleiding / 57 2.4.2 De voornaam / 57 2.4.3 Wijziging van de voornaam / 61 2.4.4 De geslachtsnaam / 64 2.4.5 Wijziging van de geslachtsnaam / 77 2.4.6 Het voeren van de naam van een ander / 84 2.4.7 De naam van de echtgenoten / 84 2.4.8 Adeldom / 86 2.5 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 88 2.5.1 Inleiding / 88 2.5.2 De ambtenaar van de burgerlijke stand / 90 2.5.3 Registers en akten / 92 A Algemeen / 92 B De geboorteakte / 94 C De overlijdensakte / 96 D De huwelijksakte / 97 E De akte van registratie van partnerschap / 97 F De akte van naamskeuze / 97 G Niet in een speciaal register opgenomen akten / 98 2.5.4 Latere vermeldingen / 98 2.5.5 Aanvulling van de registers / 99 2.5.6 Buitenlandse akten van de burgerlijke stand / 99 2.5.7 Toekomst / 100 2.6 Transseksualiteit / 100 2.6.1 Inleiding / 100 2.6.2 Wettelijke regeling / 103 VIII
Hoofdstuk 3 Het huwelijk / 105 3.1 Inleiding / 105 3.2 De openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht / 106 3.2.1 De Commissie Openstelling burgerlijk huwelijk / 106 3.2.2 De Wet Openstelling huwelijk / 108 3.3 Burgerlijk en kerkelijk huwelijk / 110 3.4 Rechtsgevolgen / 111 3.5 Schijnhuwelijk / 113 3.6 Vereisten tot het aangaan van een huwelijk / 115 3.6.1 Algemeen / 115 3.6.2 Leeftijdvereiste / 116 3.6.3 Geestvermogens / 117 3.6.4 Het monogame huwelijk / 117 3.6.5 Huwelijkstoestemming / 119 3.6.6 Relatieve vereisten / 120 3.7 Formaliteiten / 121 3.7.1 Huwelijksaangifte / 121 3.7.2 Bescheiden / 122 3.7.3 Ontbreken van bescheiden / 123 3.7.4 Extra formaliteiten bij minderjarigen / 124 3.7.5 Hertrouwende ouder / 125 3.7.6 Betekenis trouwbeloften / 125 3.7.7 Verklaring van huwelijksbevoegdheid / 125 3.8 Stuiting van het huwelijk / 126 3.8.1 De gevallen waarin en de gronden waarop stuiting mogelijk is / 126 3.8.2 De personen die tot stuiting bevoegd zijn / 127 3.8.3 De wijze waarop de stuiting dient te geschieden / 128 3.8.4 Opheffing stuiting / 129 3.9 De voltrekking van het huwelijk / 130 3.9.1 De periode van ondertrouw / 130 3.9.2 Naar het gemeentehuis / 131 3.9.3 Het jawoord / 132 3.10 De nietigverklaring van een huwelijk / 132 3.10.1 Personen die de nietigverklaring kunnen vragen en de gronden voor nietigverklaring / 133 3.10.2 Nietigverklaring wegens bedreiging of dwaling / 135 3.10.3 Nietigverklaring schijnhuwelijk / 136 3.10.4 Nietigverklaring op grond van geestelijke stoornis of ontbreken toestemming / 137 3.10.5 Gevolgen nietigverklaring / 138 3.11 Omzetting van een huwelijk in een geregistreerd partnerschap is niet meer mogelijk / 139 3.12 Bewijs van het bestaan van het huwelijk / 139 IX
Hoofdstuk 4 Het geregistreerd partnerschap / 141 4.1 Inleiding / 141 4.2 Totstandkoming Titel 5A van Boek 1 BW / 142 4.3 Het aangaan van een geregistreerd partnerschap / 144 4.3.1 De voorwaarden / 144 4.3.2 De aangifte / 145 4.3.3 Stuiting / 146 4.3.4 De registratie / 146 4.3.5 Nietigverklaring / 147 4.4 De rechtsgevolgen van het geregistreerd partnerschap / 148 4.5 Het einde van het geregistreerd partnerschap / 149 4.5.1 Beëindiging met wederzijds goedvinden / 149 4.5.2 Ontbinding door de rechter / 151 4.5.3 De omzetting van het geregistreerd partnerschap in een huwelijk / 152 4.5.4 Reparatie geregistreerd partnerschap of reparatiehuwelijk / 153 4.6 Geregistreerd partnerschap en ouderschap / 154 4.6.1 Inleiding / 154 4.6.2 Gezamenlijk gezag van geregistreerde partners / 156 4.6.3 De onderhoudsplicht van de geregistreerde partner / 157 Hoofdstuk 5 Ontbinding van het huwelijk en scheiding van tafel en bed / 159 5.1 Inleidende opmerkingen / 159 5.2 Echtscheidingsverzoek en -grond / 161 5.2.1 Het eenzijdig verzoek / 162 5.2.2 Het gemeenschappelijk verzoek / 164 5.3 Voorlopige voorzieningen / 164 5.4 Pensioenverweer en verevening van pensioenrechten / 166 5.4.1 Pensioenverweer / 166 5.4.2 Pensioenverevening / 167 5.5 Alimentatie / 168 5.5.1 Alimentatiebeschikking / 169 5.5.2 Behoeftigheid / 169 5.5.3 Draagkracht / 171 5.5.4 Limitering alimentatie / 173 5.5.5 Alimentatieovereenkomst / 176 5.5.6 Einde alimentatieverplichting op grond van art. 1:160 BW / 178 5.6 Totstandkoming echtscheiding / 181 5.7 Echtelijke woning / 181 5.8 Reparatiehuwelijk of -registratie / 182 5.9 Scheiding van tafel en bed / 182 5.9.1 Van toepassing zijnde echtscheidingsbepalingen / 182 5.9.2 Totstandkoming scheiding van tafel en bed / 183 5.9.3 Verzoening / 184 X
5.10 Ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed / 184 5.11 Kind en scheiding / 185 5.11.1 Gezagsvoorziening na scheiding / 186 5.11.2 Omgang, informatie en consultatie / 190 5.11.3 Kinderalimentatie / 192 5.11.4 De minderjarige als rechtssubject / 192 5.12 Scheidingsprocedure en scheidingsbemiddeling / 193 5.12.1 Alternatieven voor de scheidingsprocedure / 193 5.12.2 Scheidingsbemiddeling / 194 5.12.3 Overlegscheiding of collaborative divorce / 196 5.12.4 Scheiden zonder rechter? / 196 Hoofdstuk 6 Afstamming / 198 6.1 Inleiding / 198 6.2 Het afstammingsrecht van 1998 / 200 6.3 De familierechtelijke relatie / 204 6.4 Belang van het afstammingsrecht / 207 6.5 Ontstaan van een familierechtelijke relatie / 208 6.5.1 Het ontstaan van juridisch moederschap / 208 6.5.2 Duomoederschap / 209 6.5.3 Ontstaan vaderschap / 214 6.5.4 De 306-dagentermijn / 216 6.6 De juridische status van kinderen van transgenders / 216 6.7 Bewijs van staat van een kind/inroeping van staat / 217 6.8 Rechtsgevolgen van de familierechtelijke status / 219 6.9 Ontkenning van het vaderschap / 221 6.10 De procedure tot gegrondverklaring van de ontkenning van het ouderschap / 225 6.11 Rechtsgevolgen ontkenning vaderschap / 232 6.12 Buiten huwelijk geboren kinderen / 233 6.12.1 Inleiding / 233 6.12.2 Iets over de geschiedenis van de erkenning / 233 6.12.3 De wettelijke regeling van de erkenning / 236 6.12.4 Voorwaarden voor erkenning / 240 6.12.5 Duomoederschap en erkenning / 248 6.13 Vervangende toestemming / 249 6.14 Vernietiging van de erkenning / 252 6.15 De gerechtelijke vaststelling van het vaderschap (art. 1:199 sub d BW) / 254 6.16 Moderne voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 261 6.16.1 Begrippen en problematiek / 261 6.16.2 Afstammingsrecht, voortplantingstechnieken en draagmoederschap / 268 6.16.3 Afstammingsvoorlichting / 271 XI
6.16.4 Kunstmatige voortplanting en het recht op afstammingsvoorlichting / 277 6.16.5 Draagmoederschap / 283 6.17 Ten slotte / 285 Hoofdstuk 7 Adoptie / 286 7.1 Inleiding / 286 7.2 Iets over de geschiedenis / 287 7.3 Vereisten voor adoptie / 292 7.3.1 Het kennelijk belang van het kind / 292 7.3.2 Voorlichting van het kind / 294 7.3.3 De maximumleeftijd van het te adopteren kind / 295 7.3.4 Het vetorecht van de minderjarige van twaalf jaar of ouder / 297 7.3.5 Verzorgingsduur / 298 7.3.6 Gezag over het kind / 299 7.3.7 Vereisten ten aanzien van de adoptanten / 299 7.3.8 Een zeker leeftijdsverschil tussen adoptanten en adoptandus / 302 7.3.9 Geen tegenspraak van de juridische ouder(s) / 303 7.3.10 De minderjarige moeder moet op de dag van het verzoek de leeftijd van zestien jaar hebben bereikt / 306 7.4 Partneradoptie / 307 7.5 Rechtsgevolgen van de adoptie en partneradoptie / 310 7.6 Herroeping van de adoptie / 314 7.7 Adoptie van buitenlandse kinderen (interlandelijke adoptie) / 315 7.7.1 Inleiding / 315 7.7.2 De procedure tot adoptie van een buitenlands kind / 319 7.7.3 Het te adopteren buitenlandse kind / 324 7.7.4 Eisen aan de aspirant-adoptiefouders gesteld / 325 7.8 Procesrecht inzake de adoptie en interlandelijke adoptie / 326 7.9 IPR-kwesties / 327 7.10 Toekomst van de adoptie / 332 Hoofdstuk 8 Minderjarigheid / 336 8.1 Begripsbepalingen / 337 8.2 Handelings(on)bekwaamheid / 339 8.3 Handlichting / 348 8.4 Aansprakelijkheid van ouders en voogden / 350 8.5 Raad voor de kinderbescherming / 353 8.5.1 Algemeen / 353 8.5.2 Taak en bevoegdheden / 355 8.5.3 Klachtrecht / 358 8.5.4 Voorzieningen in de gezagsuitoefening / 360 8.5.5 Kwaliteitskader en Protocollen 2009 / 361 XII
8.5.6 Richtlijnen voor extern onderzoek / 362 8.6 Gezagsregisters / 364 Hoofdstuk 9 Ouderlijk gezag en voogdij / 368 9.1 Gezag / 372 9.1.1 Onbevoegdheid / 373 9.1.2 Inhoud ouderlijk gezag / 374 9.1.3 Bijzondere curator / 376 9.2 Ouderlijk gezag / 381 9.2.1 Gezamenlijk ouderlijk gezag / 381 A Gehuwde ouders en ouders met een geregistreerd partnerschap / 381 B Ongehuwde ouders / 384 9.2.2 Ouderlijk gezag uitgeoefend door één ouder, anders dan na echtscheiding / 387 9.2.3 Ouderlijk gezag na meerderjarigverklaring / 390 9.2.4 Gezamenlijk gezag van een ouder tezamen met een ander dan een ouder / 391 9.3 Het bewind van de ouders en de vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen / 394 9.4 Gemeenschappelijke bepalingen voor gezamenlijk ouderlijk gezag en de gezagsuitoefening door één ouder / 397 9.5 Het blokkaderecht van pleegouders / 399 9.6 Voogdij / 401 9.6.1 Bevoegdheid tot de voogdij / 403 9.6.2 Tijdelijke voogdij en schorsing van de voogdij / 404 9.6.3 Gezamenlijke voogdij / 405 9.6.4 Testamentaire voogdij / 407 9.6.5 Datieve voogdij / 409 9.6.6 De zorg van de voogd voor de persoon van de minderjarige / 412 9.6.7 Het bewind van de voogd over het vermogen van de minderjarige / 413 A Boedelbeschrijving / 415 B Handelingsbevoegdheid van de voogd / 416 C Toezicht, zekerheidsstelling en maatregelen bij tekortkomingen / 419 D Rekening en verantwoording bij het einde van de voogdij / 422 Hoofdstuk 10 Maatregelen van justitiële jeugdzorg / 424 10.1 Ondertoezichtstelling / 432 10.1.1 Inleiding / 432 10.1.2 De grondslag en het doel van de ondertoezichtstelling / 435 10.1.3 De ondertoezichtstelling en het EVRM / 441 10.1.4 De duur van de ondertoezichtstelling / 442 10.1.5 Schriftelijke aanwijzingen van de gezinsvoogdijinstelling / 444 XIII
10.1.6 Uithuisplaatsingsmachtigingen van de kinderrechter / 446 10.1.7 Ondertoezichtstelling en omgangsrecht / 453 10.1.8 Ondertoezichtstelling en medische behandeling / 456 10.2 Ontheffing van en ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 458 10.2.1 Inleiding / 458 10.2.2 Ontheffing van het ouderlijk gezag en de gedwongen ontheffing / 460 A Ontheffing / 460 B Gedwongen ontheffing / 462 10.2.3 Ontzetting uit het ouderlijk gezag / 464 10.2.4 Rechtsgevolgen van de ontheffing van en de ontzetting uit het ouderlijk gezag of de voogdij / 468 10.2.5 Herstel in het ouderlijk gezag / 469 10.3 Voorlopige justitiële jeugdzorgmaatregelen / 470 10.3.1 Inleiding / 470 10.3.2 De voorlopige ondertoezichtstelling / 471 10.3.3 Schorsing van het (ouderlijk) gezag en voorlopige voogdij / 474 10.4 Ius Constituendum / 480 10.4.1 De maatregel van opgroeiondersteuning gaat niet door / 481 10.4.2 De ondertoezichtstelling / 482 10.4.3 De rol van het cliëntsysteem (netwerkberaad en familiegroepsplan) / 483 10.4.4 Geschillenbeslechting / 484 10.4.5 Schriftelijke aanwijzingen / 484 10.4.6 Uithuisplaatsing en overheveling van gezagsonderdelen / 484 10.4.7 Omgangsrecht en medische behandeling / 484 10.4.8 Pleegzorg / 485 10.4.9 Verderstrekkende maatregel / 485 10.4.10 Informatierecht gezinsvoogd / 486 10.4.11 Toenemende bevoegdheden van de kinderrechter / 486 10.4.12 Jeugdwet / 487 Hoofdstuk 11 Omgang, informatie en consultatie / 489 11.1 Omgang tussen ouder en kind / 489 11.1.1 Het recht op omgang / 489 11.1.2 Een omgangsregeling / 492 11.1.3 De ontzeggingsgronden / 495 11.1.4 Aanvang uitoefening recht op omgang / 499 11.1.5 Wijziging omgangsregeling / 499 11.1.6 Omgangsrecht bij maatregelen van justitiële jeugdhulpverlening / 500 11.1.7 Omgangsrecht na adoptie / 501 11.2 Het omgangsrecht van de minderjarige / 501 11.3 Omgang met derden / 503 11.3.1 De verwekker / 505 XIV
11.3.2 Sociale ouders / 508 11.3.3 Grootouders / 509 11.4 Effectuering van de omgang / 511 11.4.1 Dwangmiddelen / 512 11.5 Omgangsbemiddeling en -begeleiding / 518 11.5.1 Omgangsbemiddeling / 519 11.5.2 Omgangsbegeleiding / 521 11.6 Het recht op informatie en consultatie / 523 11.6.1 Plichten van de ouder met gezag / 523 11.6.2 De informatieplicht van derden / 524 11.6.3 Overige belanghebbenden bij informatie / 526 11.7 Omgang bij gezamenlijk ouderlijk gezag (art. 1:377a BW) / 527 Hoofdstuk 12 Levensonderhoud / 529 12.1 Inleidende opmerkingen / 529 12.2 Algemene bepalingen / 532 12.3 Voorziening in de kosten van verzorging en opvoeding van (stief) kinderen door (stief)ouders / 539 12.3.1 Minderjarige kinderen / 540 12.3.2 Meerderjarige kinderen onder de 21 jaar / 549 12.4 Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen / 552 12.4.1 Kinderalimentatie / 552 12.4.2 De ouderbijdrage / 555 Hoofdstuk 13 Bescherming van meerderjarigen / 559 13.1 Inleiding / 559 13.2 Curatele / 561 13.2.1 Gronden / 561 13.2.2 Instelling van de curatele / 563 A De bevoegdheid een verzoek in te dienen / 563 B Bevoegde rechter en inhoud verzoekschrift / 564 C Procesrecht / 564 13.2.3 Het provisionele bewind / 565 13.2.4 De benoeming van de curator / 567 13.2.5 Publicatie en registratie / 569 13.2.6 Positie van betrokkene; handelingsonbekwaam met uitzonderingen / 570 A Algemeen / 570 B Aantasting van rechtshandelingen / 571 C Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid in Titel 16 van Boek 1 BW / 572 D Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid elders in Boek 1 BW / 573 XV
E Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid buiten Boek 1 BW / 574 13.2.7 Taak en bevoegdheden curator / 575 A Algemeen; relatie met de curandus / 575 B Vertegenwoordiging in het gezondheidsrecht / 577 C Vertegenwoordiging in het personen- en familierecht / 579 D Het bewind van de curator; algemeen / 579 13.2.8 Beloning en toezicht / 580 13.2.9 Curatele en de Wet Bopz / 582 A Inleiding / 582 B Onvrijwillige opneming / 583 C Dwangbehandeling en vrijheidsbeneming / 585 13.2.10 Einde taak van de curator / 587 13.2.11 Einde van de curatele, vervanging door mentorschap en/of beschermingsbewind / 587 13.3 Beschermingsbewind / 588 13.3.1 Grond; voorkeur boven curatele / 588 13.3.2 Instelling van het beschermingsbewind / 589 A Het verzoeken van het bewind / 589 B Procesrecht en omvang van het bewind / 590 13.3.3 De benoeming van de bewindvoerder(s) / 591 13.3.4 Positie van de rechthebbende / 592 13.3.5 Taak en bevoegdheden van de bewindvoerder / 592 13.3.6 Bescherming van derden te goeder trouw / 595 13.3.7 Toezicht en beloning / 596 13.3.8 Einde taak van de bewindvoerder en van het beschermingsbewind / 598 13.4 Mentorschap / 599 13.4.1 Totstandkoming en inleiding / 599 13.4.2 Grond; voorkeur boven curatele / 600 13.4.3 Instelling van het mentorschap / 601 A Het verzoeken van het mentorschap / 601 B Procesrecht / 601 13.4.4 De benoeming van de mentor / 602 13.4.5 Positie van de betrokkene / 603 13.4.6 Taak en bevoegdheden van de mentor / 603 A Algemeen / 603 B Vertegenwoordiging door de mentor / 604 13.4.7 Positie van derden / 605 13.4.8 Aansprakelijkheid, kosten, beloning en toezicht / 606 13.4.9 Einde van de taak van de mentor en van het mentorschap / 607 XVI
Hoofdstuk 14 Afwezigheid en vermissing / 609 14.1 Inleiding / 609 14.2 Afwezigenbewind / 610 14.3 Vermissing / 612 14.4 Rechtsvermoeden van overlijden / 614 14.4.1 Procedure en verklaring / 614 14.4.2 Beperkende voorschriften / 616 14.4.3 Terugkeer van de vermiste of onjuistheid van in akte opgenomen datum van overlijden / 617 14.4.4 Hertrouwen, staat van kinderen en gezag / 619 14.5 Vaststellen van overlijden in bepaalde gevallen / 619 Literatuur / 622 Jurisprudentieregister / 662 Trefwoordenregister / 693 Internetlijst / 708 XVII