Actief Burgerschap en Sociale Integratie Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 1
1. Inleiding Sinds 1 februari 2006 zijn scholen verplicht aan dacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Actief burgerschap wordt door het ministerie van OCW omschreven als de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Het gaat erom hoe de school fungeert als een democratische gemeenschap, waarin wordt voorgedaan en voorgeleefd hoe democratie werkt. Om kinderen daadwerkelijk iets mee te geven op het gebied van actief en democratisch burgerschap zal de school zelf een oefenplaats moeten zijn voor democratisch burgerschap. Een plek waar kinderen zich op een vanzelfsprekende manier ontwikkelen tot actieve burgers die zich bewust zijn van de gemeenschap waarin ze leven en weten hoe zij hun steentje hieraan bij kunnen dragen. Ook de leerkracht zal een democratische leerkracht moeten zijn, die voortdurend model staat voor democratisch burgerschap. 2. Basisvisie Het voorbereiden van leerlingen op hun huidige en toekomstige rol in de samenleving is een taak die mede ligt bij de school. De samenleving kenmerkt zich door pluriformiteit en democratie en is gebaseerd op grondrechten. Deze kenmerken vormen de pijlers van de Nederlandse samenleving en vragen om constante aandacht en onderhoud. 2.1 Doelen Actief burgerschapsvorming en sociale integratie kunnen worden verdeeld in drie domeinen: democratie, participatie en identiteit. Democratie omvat zowel de grondbeginselen en hoe die in het dagelijkse leven worden toegepast, als de staatsrechtelijke aspecten. Participatie is een kenmerk van de democratische grondhouding en betreft het actief deelnemen aan het verbeteren van de omgeving. Identiteit gaat over de wisselwerking tussen persoon en omgeving en hoe persoonlijke opvattingen bepalend zijn voor het gericht zijn op de gemeenschap. 2.2 Inhouden Leerlingen kennis, vaardigheden en houdingen (weten, kunnen, willen) bijbrengen om zich betrokken te voelen bij hun omgeving en de Nederlandse samenleving en hen in staat te stellen daaraan een bijdrage te leveren. Inhouden zijn afgestemd op leeftijd en niveau. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 2
Domein 1: democratie In het onderwijs is het aanleren van een democratische houding een belangrijk aspect. Het opdoen van ervaringen is cruciaal. Die ervaringen kunnen plaatsvinden in de klas, de school of erbuiten. Domein Categorie Inhouden Democratie Kennis en inzicht -Democratie, parlementaire democratie, actief en passief stemrecht; -Meerderheid, pluriformiteit, conflicten, debat, besluitvorming; -Politiek en politieke stelsels; -Trias politica; -Scheiding van kerk en staat; -Grond- en vrijheidsrechten; -Rechtssysteem; -Democratische instituties naar schaalniveau; -Collectieve voorzieningen; -Republiek, monarchie, dictatuur, terrorisme; -Wetenschap, journalistiek en media; -Historische aspecten en personen democratie in Nederland; -Europese Unie: democratie en mensenrechten Vaardigheden -Informatie opdoen en beoordelen; feiten en meningen onderscheiden; -Vergelijken van individuele belangen, belangen van specifieke groepen en collectieve belangen; -Eigen mening vormen, uiten, open staan voor andere opvattingen; -Eigen opvattingen om kunnen zetten in gedrag; -Zich gedragen vanuit respect voor algemene aanvaarde waarden en normen; -Discussiëren, argumenteren; -Omgaan met kritiek; -Conflictoplossend handelen Houdingen -Betrokkenheid en verantwoordelijkheid -Solidariteit en empathie -Vertrouwen in anderen en instituties -Constructief-kritisch -Waarderen van de democratie -Opkomen voor vrijheid en democratie Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 3
Domein 2: participatie Participatie vereist inzicht in het eigen kunnen. Kunnen en willen participeren vraagt om sociaal-communicatieve vaardigheden en een voldoende sterk zelfbeeld om intenties om te zetten in gedrag. Toch participeren niet alle kinderen (en volwassenen). Processen van uitsluiting leiden ertoe dat sommigen zich niet meer betrokken voelen bij bepaalde sociale verbanden, bijvoorbeeld in de klas. En negatieve ervaringen met participatie zullen de drempel om dit in andere situaties wel te doen, verhogen. Een geleidelijke opbouw en positieve ervaringen zullen daarom bijdragen aan het ontwikkelen en in stand houden van de wil om te participeren. Domein Categorie Inhouden Participatie Kennis en inzicht -Inspraak/medezeggenschap -Samenleving -Kinderrechten -(On)Gelijkheid, discriminatie; -Verenigingen, instanties, NGO s (web)communicaties -Betaald en onbetaald werk Vaardigheden -Sociaal-communicatieve vaardigheden; -Assertiviteit; -Kansen zien en gebruiken; -Creativiteit/oplossingsgerichtheid; -Plannen, organiseren en mobiliseren; -Inzicht in eigen mogelijkheden en wensen; -Inzicht in wensen van anderen; -Omgaan met belangentegenstellingen; -Invloed uit kunnen oefenen; -Verschijnselen kunnen plaatsen in breder perspectief (bijv. historisch, ruimtelijk, economisch, maatschappelijk, politiek, sociaal-cultureel). Houdingen -Betrokkenheid bij en -Verantwoordelijkheid voor sociale en fysieke omgeving; -Initiatiefrijk; -Zelfvertrouwen; -Een rol willen spelen in de samenleving Participatietaken van leerlingen kunnen op drie niveaus onderscheiden worden: 1) uitvoeren, 2) organiseren en 3) analyseren en veranderen. Deze drie niveaus zijn toepasbaar op de diverse aspecten van burgerschap: activiteiten in de klas, in de school en buiten de school. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 4
Plaats van Niveau van Gericht op uitvoering Gericht op organisatie Gericht op verandering participatie participatie Leertaken Zelfstandig werken Plannen, kiezen werkwijze (onderwerp, aanpak, groep, presentatie vormen) Betrokken bij bepalen: meerkeuzewerk school voor VO onderwijstype richting levoles Binnen de klas/groep Helpen van andere leerlingen t.a.v. leerstof en welbevinden; onderhoud klas Organiseren van: activiteit uitje feestavond voor de klas (werkweek) Besluitvorming in kring Reflecteren op werkwijze of sfeer Binnen de school Helpen van andere leerlingen ten aanzien van leerstof (tutor) Onderhoud school; Helpen bij schoolevenement Organiseren van: Schoolfeest (afscheidsfeest gr. 8) Sportdag Schoolkrant Klassensite Betrokken bij klassenregels Onderzoek eigen school (leerling tevredenheidspeiling), Actie opzetten om verbetering te realiseren (dichtbij /veraf) Buiten de school Meedoen aan goede doelen: Nationale Postzegelactie Schoolmeubilair/materialen (bij overcompleet) voor Polen ten behoeve van Stichting Eemsmond Eindejaarsfeest ten bate van Stichting Madalief voor Madagaskar Dozenactie voor kinderen in Klenka/Polen samen met Stichting Eemsmond Meehelpen aan organisatie PR voor school Meebepalen beleid schoolomgeving: inrichting nieuwe school inrichting vernieuwd schoolplein Actie voor goed doel (lokaal, nationaal, internationaal) Onderhoud schoolomgeving: Nationale Boomfeestdag Nat. Buurtschoonmaakdag Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 5
Domein 3: identiteit Er is een constante wisselwerking tussen de identiteit van een persoon en de (sociale) omgeving. Mensen maken deel uit van meerdere gemeenschappen en kunnen zich verbonden voelen met datgene wat in die gemeenschap belangrijk wordt gevonden. Daarbij lopen veel jongeren tegen grenzen aan als deze gemeenschappen te zeer van elkaar afwijken en verschillende eisen stellen. Dit vraagt om flexibiliteit, maar ook het nemen van de verantwoordelijkheid om op een kritische manier te kijken naar deze verschillende gemeenschappen en het eigen gedrag. Gaandeweg leert iemand hoe om te gaan met deze verschillende loyaliteiten. Een leerling zal dan ook een balans moeten vinden tussen enerzijds zelfrealisatie en het leven volgens eigen waarden en normen, en anderzijds de grenzen en beïnvloeding van de omgeving. Domein Categorie Inhouden Identiteit Kennis en inzicht -Pluriform, multicultureel, cultuur, subcultuur; -Integratie; -Religieuze en levensbeschouwelijke stromingen; -Pluriformiteit en diversiteit in Nederland (verandering en continuïteit-globalisering, regionalisering en nationale identiteit; -Individualisme en groepsidentiteit; -Onderscheiden van persoonlijke en gemeenschapsbelangen Vaardigheden Houdingen -Omgaan met vrijheden en keuzes maken vanuit eigen ethisch kader; -Vanuit de eigen identiteit een bijdrage leveren aan de omgeving; -Wisselen van perspectief; -Eigen identiteit en opvattingen in balans brengen met eisen van de samenleving; -Reflecteren op eigen standpunt en gedrag; -Vergelijken van opvattingen; -In discussie of debat de eigen opvattingen ontwikkelen; -Omgaan met groepsdruk; -Omgaan met diversiteit -Zelfwaardering -Gelijkwaardigheid -Erkennen van verschillende opvattingen -Verdraagzaamheid -Open staan voor ontmoeting met andersdenkenden -Empathie -Zelfontplooiing Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 6
3. Leerlijnen Wil een leerling een voor de pluriforme democratische samenleving gewenste rol vervullen, dan dient deze leerling te beschikken over kennis en inzicht, uiteenlopende vaardigheden en de bereidheid om bepaald gedrag te vertonen. In dat verband wordt wel gesproken over een competentie. Een competentie uit zich in observeerbaar gedrag waarin kennis, vaardigheden en houdingen worden toegepast. Een persoon ontwikkelt deze competentie gedurende zijn leven, waarbij het onderwijs vaak de basis legt. Dit betekent dat de school slechts ten dele verantwoordelijk is voor de vorming van (aspirant) burgers. 3.1 Rol van de leerkracht De rol van de leerkracht moet niet onderschat worden. Hij/zij vervult een voorbeeldfunctie bij het in praktijk brengen van de burgerschapsdoelen, vooral waar het gaat om gelijkwaardigheid tussen mensen, het betrekken en motiveren van leerlingen, het ingaan op actuele gebeurtenissen en incidenten binnen en buiten de school. Kortom een leerkracht moet interpersoonlijk competent zijn. 3.2 Een leerplankundig model We hebben een samenhangend leerplan ontwikkelt om te zorgen dat de inhouden worden opgebouwd en deels cyclisch terugkomen, zie onderstaand model. Verticaal (kolommen) onderscheidt het model onderwijsinhouden en ervaringen. De onderwijsinhouden zijn onderverdeeld in kennis, vaardigheden en houdingen. De ervaringen zijn onderverdeeld in binnen- en buitenschools. De leeftijdsgroepen zijn op de horizontale lijn (rijen) geplaatst. Een aantal inhouden komt op verschillende plaatsen terug binnen een domein. Links in het schema staan de voorwaarden die nodig zijn om bepaalde gedragingen te tonen: weten, kunnen en willen. Rechts zijn de ervaringen opgenomen die leerlingen opdoen in en buiten de school. Het onderwijs heeft vooral grip op de kennis en vaardigheden (het weten en kunnen). Willen is een stuk lastiger te realiseren en vooral te beheersen. Ervaringen dragen daar zeker aan bij. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 7
Domein: democratie Leerinhouden Ervaringen Gr. Kennis en inzicht Vaardigheden Houdingen Binnenschools Buitenschools 7/8 -democratie, -republiek, ontstaansgeschiedenis Nederland als republiek -Europese gemeenschap, Verenigde Naties -wetten -politieke partijen -machtsmisbruik, onderdrukking, recht en onrecht -rechtspraak -kinderrechten -kritische vragen kunnen stellen bij maatschappelijke ontwikkelingen -informatie beoordelen -eigen standpunt toelichten en verdedigen in discussie -voor- en nadelen democratie, republiek en monarchie beargumenteren -gelijke behandeling etnische groepen -solidariteit -vertrouwen in instituties en instellingen -kritische houding ten aanzien van maatschappelijke kwesties -vier vrijheid (4/5 mei) -deelname aan schoolkrant; werkstuk; klassensite; in groepjes samenwerken -in kring besluiten nemen over klassenaangelegenheden -meisjes en jongens krijgen dezelfde kansen en taken -anti-pestaanpak: Pestprotocol,Kanjertraining -lezen (jeugd) krant -bezoek oorlogsmonument, voormalig concentratiekamp -bespreken van maatschappelijke kwesties thuis 4/6 -monarchie dictatuur democratie -gemeentebestuur en landschapsbestuur -afspraken nakomen en in groep oplossingen vinden bij conflicten; problemen -eigen standpunt bepalen en bijstellen -omgaan met kritiek -gelijke behandeling jongens en meisjes -vreedzaamheid -anderen de gelegenheid geven zich te uiten -neerleggen bij meerderheidsbesluit in groep -deelname aan schoolkrant; werkstuk; klassensite; in groepjes samenwerken -in kring besluiten nemen over klassenaangelegenheden -meisjes en jongens krijgen dezelfde kansen en taken -anti-pestaanpak: Pestprotocol,Kanjertraining -rolverdeling in teamsport -hiërachie in vriendenclub -inspraak in gezinszaken thuis -Jeugdjournaal -Kinderkrant 1/3 -Regels en afspraken -meedoen aan gesprekken in de groep -afspraken nakomen die in de groep gemaakt zijn -luisteren -afspraken nakomen -afspraken en regels maken -deelname in klassenkring -spelen en werken in gemengde groepen -mate waarin democratische besluitvorming thuis plaatsvindt Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 8
Domein: participatie Leerinhouden Ervaringen Gr Kennis en inzicht Vaardigheden Houdingen Binnenschools Buitenschools 7/8 -rollen vanuit de vier petten (Kanjertraining) -samenleving: dorp, regio, land, Europa, werelddelen -ongelijkheid en discriminatie -initiëren /organiseren van school/klassen activiteit: Prentenboek maken en voorlezen aan de o.b. Spelenmiddag organiseren voor gr. 0 t/m 6 Begeleiden gemengde leeftijdsgroep tijdens spelencicuit (St. Nicolaasfeest) -verantwoordelijkheid buitenschools -betrokkenheid bij school -verenigingsleven 4/6 -rollen vanuit de vier petten (Kanjertraining) -eigen opvatting omzetten in activiteit -invloed uitoefenen op besluitvorming in eigen groep -inzicht in eigen capaciteiten -aandragen oplossingen -meedoen aan georganiseerde actie voor klas/school -invloed uitoefenen op besluitvorming in eigen groep -verantwoordelijkheid voor groep school -creativiteit -deelname schoolkrant, klassensite, werkstuk -initiatief nemen tot of organiseren van actie ter ondersteuning van een goed doel -aspect van leefbaarheid van de school -tutor voor lln uit een lagere groep -actie om de buurt netjes te houden (Nat. Schoonmaakdag) -oud papier verzamelen -gemeenschapsruimte inrichten voor een presentatie/ ouderavond -besluitvorming over klassenaangelegenheden -meedoen geldinzamelactie voor een goed doel -wisselende taken/ verantwoordelijkheden in klas/school: klassenbeurt containers bij de weg zetten/in de schuur -kaart sturen naar/bezoek brengen aan zieke leerling/lkr. -KlasseTV digitaal lespakket over Burgerschap en over Wereldburgerschap -Kunstproject Wierde Ezinge (2009) -project Groningen -besluitvorming over klassenaangelegenheden -meedoen geldinzamelactie -lidmaatschap ideële organisatie ranger -zakgeld -verenigings-leven -structureel uitvoeren van kleine taken thuis Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 9
-rechten van het kind -samenleving: straat, dorp, provincie, land 1/3 -rollen vanuit de vier petten (Kanjertraining) -samenleving: straat, dorp -inzicht in eigen capaciteiten -aandragen oplossingen -meedoen aan georganiseerde actie voor klas/school -spreken en luisteren -aandragen oplossingen -meedoen aan georganiseerde actie voor klas/school -assertiviteit -bereidheid bijdrage te leveren aan kwaliteit omgeving (sociaal en fysiek) -betrokkenheid (bij groep) voor een goed doel -wisselende taken/ verantwoordelijkheden in klas/school: klassenbeurt (schoolomgeving opruimen) -kaart sturen naar/bezoek brengen aan zieke leerling -KlasseTV digitaal lespakket over Burgerschap en over Wereldburgerschap (gr.5/6) -project Groningen -helpen opruimen/vegen lokaal/plein -project Groningen -incidenteel helpen van familielid / buren Domein: identiteit Leerinhouden Ervaringen Gr Kennis en inzicht Vaardigheden Houdingen Binnenschools Buitenschools 7/8 -godsdienstvrijheid -Hindoeïsme, Humanisme, Christendom,Boeddhisme, Islam -multiculturele samenleving -symboliek en rituelen -etnische groepen in de samenleving -vooroordeel -jongerencultuur -herkennen symboliek in kunstuitingen -stereotypen herkennen -omgaan met vrijheden en beperkingen -zelf onderscheid maken tussen goed en slecht en dit vergelijken met wat gangbaar is in de samenleving -herkennen van discriminatie -omgaan met uitsluiting -waarderen van verschillen -geestelijke stromingen -deelname chr. of openbare levogroep -Kerst-Paasviering (chr. /openbare levogroepen) -Hemelvaart/Pinksterfeest (chr. levogroepen) -viering 4/5 mei -volgen troonreden/prinsjesdag -project Tikoen (2009-2010) Jodendom -Vredesweek -zelf deelnemen aan religieuze of identiteitsgebonden groep -met begeleider bezoeken cultureel / sportevenement -verbinden met een groep in de omgeving -project Tikoen (2009-2010) Jodendom Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 10
4/6 -Christendom, Islam -nationaliteit -verschillende gezinssituaties en leefvormen -persoonlijke held, idool -inzicht in eigen mogelijkheden,beperkingen en opvattingen -inzicht in verschillen tussen mensen -verplaatsen in de ander / perspectiefwisseling -rekening houden met opvattingen van anderen -herkennen uitingen cultuur en religie in straatbeeld -herkennen van discriminatie -zelf onderscheid maken tussen goed en slecht -gelijkwaardigheid -zelfkennis -zelfwaardering -anderen willen betrekken -gestructureerde groepsopdrachten met verschillende kinderen -feesten met religieuze achtergrond vieren -bezoeken van bijzondere plekken in de regio -vieren koninginnendag -leren over eigen woonomgeving: bijv. straatnamen herleiden -saamhorigheid in de klas ervaren -vrienden in de buurt bewust kiezen -deelname aan identiteitsgebonden sociale structuren -kennis maken met geloofsovertuiging bij vriendjes thuis -identificeren met voorbeeldfiguur 1/3 -mensen hebben overéénkomsten en verschillen -mensen hebben elkaar nodig -wel of niet geloven, God, kerk, moskee -onderscheiden van ik en de ander (uniciteit) -uiten van gevoelens, wensen en opvattingen -respectvol omgaan met anderen -empatie -anderen willen helpen -samen spelen en samen werken met verschillende kinderen -bezoeken buitenschoolse instantie -eerste contacten in de buurt -geloofsover-tuiging thuis Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 11
4. Materialen en bronnen 4.1 Levolessen Kenmerken van de methode Hellig Hart (openbare levolessen) Met de methode van Hellig Hart werken we aan de identiteitsontwikkeling van kinderen. Doel: Elk kind bewust te laten worden van zijn of haar leven en het leven in het algemeen en ze leren hierover te communiceren en zo te werken aan een betere wereld. Uitgangspunt van de methode is: Elk kind( mens) is uniek. Elk mens ontwikkelt zich om zijn of haar talenten te kunnen ontplooien Elk mens ontwikkelt zich om te kunnen doen waar hij of zij plezier aan beleefd Elk mens ontwikkelt zich om van nut te zijn in de maatschappij We leren om ons te wortelen in de cultuur, maar ook om onze vleugels uit te slaan en om onze eigen weg te gaan. We leren en worden ons bewust van: *Relaties *Geloof en plezier hebben in eigen kunnen *Iets te kunnen ondernemen, onafhankelijkheid te zijn en doelen te durven stellen en te beoordelen of je daarin succes hebt. *Samen te leven in een land met verschillende mensen met een andere etnische culturele afkomst. * Kennis en begrip ontwikkelen van anders levenden. * Voorkomen en tegen gaan van vooroordelen, discriminatie en racisme. Deze methode maakt gebruik van uiteenlopende materialen en werkvormen. Verhalen, internetlessen, videolessen, gesprekjes, werkjes, werkbladen enz. Kenmerken van de methode Kind op maandag (christelijke levolessen) * Geeft op moderne manier invulling aan het bijbels christelijk geloof. * Laat kinderen de rijkdom van Bijbelverhalen ontdekken. * Draagt bij aan de ontwikkeling van het waarden en normen besef. * Reikt kinderen een kader aan waarbinnen zij hun levensvragen kwijt kunnen. * Voorziet in de behoefte aan religiositeit * Geeft kinderen met een andere godsdienst en cultuur inzicht in de wortels van de Nederlandse samenleving. * Ondersteunt en geeft mede inhoud aan de godsdienstige identiteit van de school en levert concreet materiaal voor de godsdienstlessen: Bijbelverhalen, vrije verhalen, gespreksstof, toneelstukjes, websites met Bijbelse puzzels, spelletjes etc., werkbladen of andere speelse werkvormen * De leefthema s zijn herkenbaar in het dagelijkse leven van kinderen; herkenbaar in de Bijbelverhalen en het stelt een zingevingvraag aan de orde op het gebied van: geloof, waarden en normen of sociaal-emotionele ontwikkeling. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 12
4.2 Regel van de maand (domein identiteit) Elke maand staat middels een poster in de school/groepen een regel van de maand centraal. 4.3 Kanjertraining De Kanjertraining heeft lesmateriaal ontwikkeld voor het basisonderwijs en de brugklassen van het Voortgezet Onderwijs. De Kanjerlessen zijn effectief, duidelijk, verhelderend en helpen kinderen een keuze te maken in hun gedrag. De lessen gaan uit van een positieve levensvisie en zijn toekomst- en oplossingsgericht voor zowel kinderen, leerkrachten als ouders. Met de Kanjertraining worden de volgende doelen bereikt: Leerlingen durven zichzelf te zijn. Leerlingen voelen zich veilig. Leerlingen voelen zich bij elkaar betrokken. Leerlingen kunnen hun gevoelens onder woorden brengen. Leerlingen krijgen meer zelfvertrouwen De leerkracht wordt gerespecteerd. Pestproblemen worden hanteerbaar/lossen zich op. 4.4 Samsam Samsam wordt uitgegeven door NCDO in opdracht van het ministerie van Buitenlandse zaken. Bij elk nummer is een docentenhandleiding te verkrijgen op www.samsam.net. Samsam = samen. Het woord komt van het Maleise sama-sama, dat gelijkelijk of samen betekent. Via de opvarenden van de VOC (handelsorganisatie in de 17 e eeuw) kwam het woord in Zuid-Afrika terecht. Daar veranderde sama-sama in saam-saam of sam-sam. Het blad behandelt verschillende thema s, o.a. wereldburgerschap. Het blad vindt dat iedereen een goed leven moet hebben. Samen delen, samen werken aan de ontwikkeling van alle landen en voor alle mensen. In de uitbreiding van de website kunnen de kinderen grasduinen in de zeven wereldgodsdiensten: christendom, islam, boeddhisme, hindoeïsme, jodendom, voodoo en animisme, zie www.samsam-godsdiensten.nl 4.5 Filosoferen met kinderen Bij het filosoferen met kinderen gaat het niet alleen om de doelen op het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden. Attituden, houdingen en het belang van waarden spelen eveneens een belangrijke rol. Samen filosoferen is dus niet een afgerond pakket informatie. Het is een scheppen van een klimaat waarin: - een houding (mede vanuit de verwondering en nieuwsgierigheid); - een methode van werken (in dialoog met elkaar een filosofisch probleem of vraag een stap verder brengen); - een onderzoeksgebied (het domein van de filosofie) met elkaar verbonden worden. Het boek Denken door Filosofie wordt tijdens de openbare levolessen in gr. 3 t/m 8 gebruikt. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 13
4.6 Alles-in-1 In het schooljaar 2010 experimenteren we met deze nieuwe methode. Alles-in -1 is integraal onderwijs; de leerstof van de vakken komt in samenhang aan bod. Elke activiteit, of het nu gaat om spelling, begrijpend lezen, wereldoriëntatie, handvaardigheid of muziek, staat in het teken van het thema van het project. 5. De praktijk 5.1 Gemeenschapstaak Een andere interventie is de gemeenschapstaak (huishoudelijk bord). We werken aan een systeem waarbij alle leerlingen taken en verantwoordelijkheden in de klas hebben en waarbij de oudere leerlingen ook taken en verantwoordelijkheden in de school uitvoeren, zoals het begeleiden van jongeren kinderen tijdens uitstapjes (projectweek China), tutorlezen, enz. De oudste leerlingen leveren ook een bijdrage aan de buurt en de omgeving van de school (schoonhouden plein en omgeving, letten op de verkeersveiligheid en tuin) 5.2 Groeperingsvormen Een belangrijk aspect van burgerschapsvorming is attitudevorming en de sociale component. Afhankelijk van doelen en activiteiten kiezen wij voor het werken in kleine groepjes. Vormen, zoals tutorlezen, waarbij leerlingen met elkaar samenwerken zijn voor ons een bewuste keuze. Ook tijdens projecten, etc kiezen wij voor divers samengestelde groepen. 5.3 Plaats Burgerschapsvorming beperkt zich niet tot één vak. Onderdelen kunnen aan bod komen in verschillende vakken. Leefstijl. 5.4 Toetsing Ons leerlingvolgsystemen (Pedagogisch Didactisch Onderzoek, Zien en (mogelijkheid digitaal signaleringssysteem) Kanjertraining) geven inzicht in het totaal aan kennis en vaardigheden, opgedane ervaringen en veranderende opvattingen. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 14
Bijlage 1 Informatieve websites 1.1 Algemeen www.europa.eu Portal van de Europese Unie met informatie, bulletins, documenten, nieuwsbrieven en verslagen over burgerschap (citizenship) in Europese landen. www.minocw.nl/burgerschap Startpagina van het dossier burgerschap en sociale intergratie. Naast informatie over burgerschap biedt de website ook toegang tot alle publicaties, persberichten, toespraken, kamerstukken en dossiers over dit thema. www.burgerschap.kennisnet.nl Themasite over burgerschap van en voor het onderwijs, met informatie over burgerschap in de school, in Nederland en in europa. Tevens is er ruimte voor uitwisseling van meningen en ervaringen in de maatschappij. www.koninklijkhuis.nl Een website met uitleg over de Koningin, haar rol in de regering en over de Koninklijke familie. Daarnaast is er een link naar brieven en tekeningen die de Koningin in de afgelopen tijd van kinderen heeft gekregen. www.onzedemocratie.nl Deze website fungeert als platform voor actuele gebeurtenissen en debat op het gebied van de Nederlandse democratie. Ook wijst deze website de weg naar andere relevante informatie. www.zestienmiljoenmensen.nl Over de waarden en normen discussie in Nederland. Wat verstaan mensen onder waarden en normen? Wat gebeurt er in de Nederlandse samenleving? Wat doet de overheid? Hoe wordt in andere landen gesproken over waarden en normen? Deze site geeft antwoord op deze vragen. www.publiek-politiek.nl De website van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP), een landelijke niet-partijgebonden organisatie. Door advies en ontwikkeling en overdracht van nieuwe methodieken wil de organisatie de politieke en maatschappelijke participatie bevorderen. www.sociaalemotioneel.nl Met deze website wordt leraren in het basisonderwijs ondersteuning en achtergrondinformatie geboden bij het stimuleren van de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen en het omgaan van sociaal emotionele problemen in de lespraktijk. www.adviesorgaan-rmo.nl De raad voor Maatschappelijk Ontwikkeling (RMO), adviesraad van het kabinet en de Staten Generaal voor de sociale verhoudingen in Nederland, adviseert over participatie van burgers en stabiliteit van de samenleving. www.vormen.org/index De website van de Vlaamse organisatie voor mensenrechteneducatie geeft informatie over onder andere educatieve pakketten over dit thema. Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 15
www.nl.wikipedia.org Wikipedia is een gratis te bezoeken en te raadplegen vrije encyclopedie op het web, met uitgebreide informatie over burgerschap. www.teleblik.nl Teleblik is de toegang tot duizenden online radio- en televisie fragmenten via internet. www.anno.nl Anno maakt de Nederlandse geschiedenis toegankelijk voor een groot publiek. Anno vertelt over de Nederlandse identiteit. Over Nederlandse waarden, over democratie, de samenleving en cultuur. Met onderwerpen als onderwijs, veiligheid, integratie, sport en gezondheid, of wonen en werken. www.michielderuyter.com Website van Stichting 400 jaar Michiel de Ruyter. De stichting is een landelijke stichting die speciaal voor de viering in het herdenkingsjaar 2007 is opgericht en heeft als taak het bevorderen van de onderlinge saamhorigheid en eendracht bij brede lagen van de Nederlandse multiculturele bevolking, met als uitgangspunt de waarden en normen die De Ruyter heeft voorgeleefd. www.beeldengeluid.nl Voor alle vakken in het onderwijs biedt Beeld en Geluid een schat aan audiovisuele bronnen. Ter ondersteuning van de lessen heeft de website een aantal inspirerende lesbrieven. Lessen die vooral leuk zijn om te doen én in korte tijd uit te voeren. 1.2 Interactieve websites voor kinderen www.jouwwereldmijnwereld.nl Altijd eens een staatshoofd willen zijn? Via www.jouwwereldmijnwereld.nl kunnen leerlingen hun favoriete (fantasie) land inrichten. Op deze website is het mogelijk een eigen land te tekenen, landschappen aan te brengen, inwoners, dieren en platen toe te voegen en bijvoorbeeld vervoersmiddelen en bebouwing te kiezen. IJsberen in de woestijn, Neanderthalers die in wolkenkrabbers wonen, een waterval op de grasvlakte: het kan allemaal. www.dutchkids.nl Dutchkids is een website over identiteit, vooroordelen en discriminatie. Aan de hand van gesprekken tussen jongeren met uiteenlopende achtergronden wordt er stilgestaan bij verschillende thema s in de multiculturele samenleving, zoals religie, kledingkeuzes, inburgeren en racisme. De site is bedoeld voor leerlingen in de bovenbouw van de basisschool. Voor leerkrachten bevat de site suggesties om de thema s in de klas verder uit te werken. Bijlage 2 Inhoudsopgave Kanjertraining - Inhoudsopgave, Kanjertraining, map groep 1/2 - Inhoudsopgave, Kanjertraining, map groep 3/4 - Inhoudsopgave, Kanjertraining, map groep 5/6 - Inhoudsopgave, Kanjertraining, map groep 7/8 Actief Burgerschap en Sociale Integratie - SWS Op Wier - versie september 2010 16