26 // VLAAMS TIJDSCHRIFT VOOR SPORTBEHEER / 2013 / N 234 Sportaccommodaties in Nederland in beeld H t N d rlands Muli r Instituut publice rd b gin dit jaar Sportaccommodaties in b eld, en b ek dat en overzicht geeft van het sportaccommodatielandschap d van onze noorderburen. In dit artikel lichten de auteurs en aantal belangrijke conclusies uit Joke Van der maelen
SPORTINFRASTRUCTUUR // 27 Sportaccommodaties nemen een belangrijke plek in binnen het lokale sportbeleid in Nederland. 85% van het gemeentelijk sportbudget wordt besteed aan bouw, beheer en exploitatie van sportaccommodaties. Dit maakt dat in geld uitgedrukt sportaccommodaties het belangrijkste instrument zijn voor de bevordering van de sportdeelname. Een effectief accommodatiebeleid is daarmee van grote betekenis voor de lokale sport. Zodoende hebben gemeenten, net als andere aanbieders zoals sportbonden, fitnesscentra en overige private partijen, baat bij een adequate informatie over het huidige sportlandschap, inclusief de aanwezige sportaccommodaties en de ontwikkelingen in de sportbeoefening en het accommodatiegebruik. sportaccommodaties, zoals binnensportaccommodaties, sportvelden, zwembaden, fitnesscentra en schaatsbanen. De database bevat van ruim 12.000 sportaccommodaties de adresgegevens en het type sportaccommodatie (welke sporten er beoefend kunnen worden). Daarnaast zijn van een aantal accommodaties aanvullende gegevens bekend over bijvoorbeeld het aantal velden of banen, de afmetingen en het type ondergrond. Tevens is een database met sportaanbieders (verenigingen) gekoppeld aan de accommodatiedatabase. Dit betekent dat van de (meeste) locaties bekend is welke verenigingen er actief zijn. De gegevens van de Sportatlas worden via www.sportatlas.nl ontsloten voor beleidsmakers en burgers. zijn van de database van Sportatlas, omdat in de Sportdatabank Vlaanderen de ongeveer 12.000 sportvelden in Vlaanderen als losse accommodaties worden beschouwd. De Sportdatabank Vlaanderen is de grootste en meest volledige database van het sportaanbod in Vlaanderen. Ze wordt voortdurend bijgewerkt en aangevuld in overleg met alle sportfederaties en gemeentelijke sportdiensten. Via sportdatabankvlaanderen.be wordt de database voor publiek op een gebruiksvriendelijke manier ontsloten. De functionaliteiten van deze website komen sterk overeen met die van de Sportatlaswebsite. Het zou dan ook mogelijk zijn, en bijzonder interessant, om te onderzoeken in hoeverre de situatie in Vlaanderen over- Het boek Sportaccommodaties in beeld biedt op basis van de Sportatlas-database een uitgebreid overzicht van de spreiding van de ruim 12.000 sportaccommodaties in Nederland en beantwoordt verscheidene beleidsrelevante vragen. Zijn er in stedelijke gebieden per inwoner meer accommodaties dan in plattelandsgebieden? Klopt de veronderstelling dat er in wijken met lage sociale status relatief weinig sportaccommodaties zijn? En waar moeten burgers het verst reizen naar het dichtstbijzijnde zwembad? Daarnaast biedt Sportaccommodaties in beeld prognoses van regionale ontwikkelingen in de accommodatiebehoefte, met een overzicht waar overschotten ontstaan door krimp. Tot slot zijn in het boek verdiepende hoofdstukken opgenomen voor zwemmen, voetbal en tennis. In dit artikel presenteren we enkele uitkomsten. Maar eerst gaan we kort in op de overeenkomsten en verschillen tussen de Nederlandse Sportatlas-database en de Sportdatabank Vlaanderen. Sportatlas-database vs. Sportdatabank Vlaanderen De Sportatlas is een landelijke database met gegevens over duizenden 85% van het gemeentelijk sportbudget in Nederland wordt besteed aan sportinfrastructuur De Sportatlas-database is ontwikkeld door Stichting SportatlasNL, een samenwerkingsverband dat eind 2010 door vier partijen is opgericht: het Mulier Instituut (instituut voor sociaalwetenschappelijk sportonderzoek), InnoSportNL, Arko Sports Media en Sportservice Zuid- Holland. Begin 2013 is de Stichting SportatlasNL opgeheven en is het beheer en ontwikkeling van de Sportatlas-database in handen gegeven van het Mulier Instituut, die daarvoor financieel wordt ondersteund door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Ook Vlaanderen kent een dergelijke database: de Sportdatabank Vlaanderen. Die bevat gegevens over meer dan 20.000 sportorganisaties en -verenigingen en 19.000 sportaccommodaties. Het aantal van 19.000 accommodaties is niet te vergelijken met de ruim 12.000 sportaccommodaties die onderdeel eenkomt met de gepresenteerde resultaten uit de Sportatlas-database. Minder sportaccommodaties in lagestatuswijken Gemiddeld zijn er in Nederland 18,5 sportaccommodaties per 25.000 inwoners. De uitkomsten laten echter grote regionale verschillen zien (zie figuur 1). In meer stedelijk gebied zijn over het algemeen minder accommodaties per 25.000 inwoners (zie figuur 2). Ter illustratie: stedelijke regio s als Groot-Amsterdam, Utrecht, agglomeratie s-gravenhage en Groot-Rijnmond belanden in de top vijf met het minste aantal accommodaties per 25.000 inwoners, terwijl minder stedelijke regio s als Kop van Noord-Holland, Zeeuwsch-Vlaanderen, Zuidoost- Friesland, Zuidwest-Drenthe en Delfzijl en omgeving de top vijf vormen met de meeste accommodaties per 25.000 inwoners.
28 // VLAAMS TIJDSCHRIFT VOOR SPORTBEHEER / 2013 / N 234 FIGUUR 1 // Aantal sportaccommodaties per 25.000 inwoners per regio FIGUUR 2 // Het aantal sportaccommodaties naargelang de stedelijkheid van de regio, vergeleken met het aantal inwoners: relatief veel accommodaties in niet-stedelijke gebieden Niet alle types van accommodaties zijn in mindere mate aanwezig in stedelijk gebied. Fitnesscentra zijn bijvoorbeeld goed vertegenwoordigd in stedelijke gebieden. Hockeyaccommodaties laten eveneens niet zozeer een relatie zien met stedelijkheid van gebieden, maar meer met gebieden waar deze sport (van oudsher) populair is en bevinden zich nabij de potentiële beoefenaars in de hogestatuswijken. Lagestatuswijken hebben ongeacht het type sportaccommodatie minder accommodaties dan op basis van het inwoneraantal verwacht mag worden. Alle types accommodaties zijn ondervertegenwoordigd in lagestatuswijken, waardoor sprake is van een beperkt en eenzijdig aanbod. In deze wijken vormen fitnesscentra (32%) en voetbalaccommodaties (21%) de helft van de aanwezige sportaccommodaties.
SPORTINFRASTRUCTUUR // 29 Afstanden naar sportaccommodaties groter op het platteland De afstanden tot sportaccommodaties zijn beperkt. De gemiddelde afstand voor de onderzochte accommodaties (zwembaden, voetbalaccommodaties, tennisaccommodaties en sporthallen) varieert van 1,6 kilometer voor voetbal tot 2,5 kilometer voor zwembaden (zie figuur 3). De afstand tot de sportaccommodatie blijkt samen te hangen met stedelijkheid; een beperkte afstand in stedelijk gebied en een grotere afstand in minder stedelijk gebied. In Delfzijl en omgeving moet 40% van de inwoners meer dan 5 kilometer reizen naar het dichtstbijzijnde zwembad en in Zeeuwsch-Vlaanderen moet 39% van de inwoners meer dan 5 kilometer reizen naar de dichtstbijzijnde sporthal. Grote regionale verschillen in sportdeelname en accommodatiegebruik De sportdeelname varieert naar regio, uitgaande van ten minste 12 keer sporten per jaar, tussen de 53% in Zeeuwsch-Vlaanderen en 74% in Zuidwest-Drenthe. Landelijk sport 65% van de bevolking ten minste 12 keer per jaar. Voor de sportbeoefening maakt 26% van de bevolking gebruik van de openbare weg (hardlopen, wielrennen, etc.). Fitnesscentra, sportvelden en overdekte zwembaden worden elk door 16% van de bevolking benut en sporthallen door 14% van de bevolking. Het accommodatiegebruik voor de sport is a ankelijk van de bevolkingssamenstelling en de sportdeelname en verschilt hierdoor sterk tussen regio s. Niet-stedelijke regio s hebben relatief veel accommodaties per inwoner, lagestatuswijken eerder weinig FIGUUR 3 // Gemiddelde afstand (in meters) tot dichtstbijzijnde zwembad (links) en voetbalaccommodatie (rechts)
30 // VLAAMS TIJDSCHRIFT VOOR SPORTBEHEER / 2013 / N 234 Toekomstig accommodatiebeleid afhankelijk van sportdeelnameambities Kijkend naar de toekomst wordt duidelijk dat sportdeelname en accommodatiegebruik sterk blijven verschillen tussen regio s. Voor gebieden waar de krimp en/of de vergrijzing zich aandient is berekend, uitgaande van een trendmatige ontwikkeling in de sportdeelname, hoe groot de terugloop zal zijn van het aantal sporters en de daling van de behoefte aan gemeentelijke accommodaties (zie figuur 4). In Zuid-Limburg bijvoorbeeld daalt door de krimp en vergrijzing tot 2028 het aantal gebruikers van gymzalen, sporthallen, sportvelden en fitnesscentra met 10%. Maar mocht Zuid-Limburg meegaan in de landelijke ambitie om de sportdeelname te vergroten van 65% naar 75%, en dit weten te realiseren, dan is een toename van het aantal accommodatiegebruikers te verwachten. Flevoland daarentegen heeft in 2012 relatief weinig accommodaties per inwoner en ziet de druk op accommodaties toenemen tot 2028. Door de bevolkingsgroei neemt het aantal zwembadgebruikers toe met 21% en het aantal gebruikers van sportvelden met 16%. Wanneer ook Flevoland meegaat in de landelijke ambitie om de sportdeelname te vergroten van 65% naar 75%, en dit weet te realiseren, dan worden nog meer gebruikers verwacht (37% extra zwembadgebruikers en 30% extra gebruikers van sportvelden). De insteek voor het lokale accommodatiebeleid, met betrekking tot het sluiten, renoveren of verplaatsen van bestaande accommodaties en het uitbreiden van het aantal accommodaties, is dus sterk a ankelijk van het beoogde ambitieniveau voor de sportdeelname. Zwembaden, voetbalaccommodaties en tennisaccommodaties onder de loep FIGUUR 4// Ontwikkeling in aantal sporters op basis van bevolkingsontwikkeling en bevolkingssamenstelling uitgaande van gelijkblijvend aandeel sporters per leeftijdsgroep Sportaccommodaties in beeld bevat verdiepende hoofdstukken voor drie belangrijke types accommodaties wat accommodatievraagstukken betreft: zwembaden, voetbalaccommodaties en tennisaccommodaties. Data van VSG (Vereniging Sport en Gemeenten), KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbalbond) en KNLTB (Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond) zijn hiertoe in een nieuw perspectief geplaatst. Uit die gegevens blijkt dat 60% van de openbare zwembaden eigendom is van gemeenten maar de exploitatie is slechts in een kwart
SPORTINFRASTRUCTUUR // 31 60% van de openbare zwembaden is eigendom van gemeenten maar de exploitatie slechts in een kwart van de gevallen van de gevallen in handen van de gemeente. Ten aanzien van voetbalaccommodaties blijkt dat in regio s waar grond duur is en ruimte schaars sprake is van een hoog percentage kunstgrasvelden en een hoog aantal voetbalvelden per accommodatie, hetgeen bijdraagt aan efficiënt ruimtegebruik. In minder stedelijke regio s is meer aandacht voor de bereikbaarheid en het behoud van voetbalaccommodaties in kleine kernen en zijn voetbalvelden verdeeld over meer, maar kleinere, voetbalaccommodaties. Het tennishoofdstuk laat onder meer de spreiding zien in tennisaanbod, verschillen in eigendom en beheer van accommodaties en contributiehoogtes van de tennisverenigingen die gebruik maken van die accommodaties. Hieruit blijkt onder andere dat het voor de contributiehoogte geen verschil maakt of een tennisaccommodaties in eigendom is van een vereniging of van de gemeente, maar wel als de accommodatie in commerciële handen is. Tot slot Sportaccommodaties in beeld is een mooie bundeling van verschillende kengetallen en kernindicatoren en biedt beleidsmakers aanknopingspunten voor een effectiever accommodatiebeleid. Ondanks de omvangrijkheid van de huidige database en de gepresenteerde kengetallen is niettemin duidelijk geworden dat de database ook beperkingen kent en uitbreidingen nodig zijn om meer kengetallen en referentiematen voor het sportaccommodatiebeleid te ontwikkelen. De benodigde uitbreidingen richten zich op het opvullen van de witte vlekken in de database en, waar mogelijk, het toevoegen van meer detailinformatie. Ten aanzien van de witte vlekken is vooral winst te behalen door het toevoegen van gymzalen, maneges, voorzieningen voor gehandicaptensport en routesystemen voor sportief gebruik, zoals fiets-, wandel- en paardrijdroutes. Het opnemen van specifieke voorzieningen voor gehandicaptensport of de mate van toegankelijkheid van sportaccommodaties voor gehandicapten kan eveneens gezien worden als het opnemen van meer detailinformatie. Ook gegevens met betrekking tot de omvang van de sportruimte, zoals aantal bassins bij zwembaden, aantal zaaldelen bij sporthallen en aantal velden bij hockeyaccommodaties, en de typen sportvloeren die aanwezig zijn, zoals de aanwezigheid van kunstgrasvelden bij voetbalaccommodaties, zouden waardevolle toevoegingen zijn. Hiermee liggen nog voldoende uitdagingen klaar om de potentie van de Sportatlas-database optimaal te benutten en te laten renderen ten dienste van het sport(accommodatie)beleid. Het Mulier Instituut zal zich in de komende jaren blijven inzetten voor het monitoren van sportaccommodaties en ziet de publicatie Sportaccommodaties in beeld als een starteditie van wat hopelijk een lange reeks van publicaties over sportaccommodaties in Nederland gaat worden. // Hoekman R., Hoenderkamp K. & Van der Poel H. (2013). Sportaccommodaties in beeld. Utrecht: Mulier Instituut / Arko Sports Media. pp. 202, ISBN 978-90-5472-233-5. Voor meer informatie kan je contact opnemen met Remco Hoekman, senior onderzoeker bij het Mulier Instituut via tel: +31(0)30/721.02.33 of via r.hoekman@mulierinstituut.nl. KENN ANK i n f o r m e r e n d i n s p i r e r e n d Meer lezen over dit onderwerp? Zoek in de ISB-Kennisbank met de trefwoorden NEDERLAND, SPORTINFRASTRUCTUREN, ONDERZOEK