Milieu Sport & Leisure Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008 Een wereld vol mogelijkheden Water & Klimaat
Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008 Een wereld vol mogelijkheden Inhoud Een wereld vol mogelijkheden! 4 Missie 4 Kernwaarden 5 Bestuursverslag 6 Positief resultaat 7 Ondernemingsprofiel 8 Kerncijfers 8 Personalia directie 9 Raad van Commissarissen 9 Directieverslag 11 Groeisectoren 25 Voorwoord John Zegwaard 26 Water & Klimaat 28 Sport & Leisure 34 Milieu 40 Een wereld vol wetenswaardigheden 47 Jaarrekening 59 Code Tabaksblat 111 Organogram 112 Adressen en personalia 113 3 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Een wereld vol mogelijkheden! Prettig wonen, werken, reizen en recreëren kan alleen als we grip krijgen op ruimte. Oranjewoud is daarom actief op het gebied van stedelijke ontwikkeling, mobiliteit, bouw en vastgoedzaken tot landelijk gebied, water, milieu, veiligheid, sport en recreatie. Dat doen we in Nederland, maar ook internationaal. Onder aansturing van een Friese ondernemer werd Oranjewoud ruim een halve eeuw geleden groot in landinrichting. Inmiddels heeft ons bedrijf zich ontwikkeld tot een allround partner die veel meer is dan een ingenieursbureau. Missie Oranjewoud N.V. wil een toonaangevend partner zijn bij het ontwikkelen en toepassen van duurzame en integrale oplossingen voor alle facetten van onze leefomgeving, waarin we wonen, werken, recreëren en reizen. 4 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Wij werken op basis van de volgende kernwaarden: Ondernemend Oranjewoud heeft ambities als het gaat om de vormgeving van de wereld om ons heen. Ons uitgangspunt? Werken in een wereld vol mogelijkheden! Dat betekent voor ons kansen benutten en weloverwogen risico s nemen. Niet vastroesten in gebaande paden, maar zoeken naar andere oplossingen, innovatieve ideeën of simpelweg een efficiëntere methode. Dynamiek bereik je nooit alleen, dus ondernemen doen we met elkaar. Als medewerkers onderling én samen met opdrachtgevers en partners. Mensgericht Onze opdrachtgevers geven ons bestaansrecht en onze medewerkers zijn ons kapitaal. Bovendien staat de mens centraal in de leefomgeving waar wij aan werken. Ons doel? Prettig wonen, werken, reizen en recreëren. Om dat te realiseren, bieden we visie met oog voor realiteit. Dus we zijn resultaatgericht, maar letten óók op maatschappelijke belangen, milieu, de (financiële) speelruimte en de mens achter het werk. Voor ons is investeren in duurzame relaties daarom heel vanzelfsprekend. Ontwikkeling Een klein land vraagt om grote ideeën. Daarom creëren wij ruimte voor groei. Binnen ons bedrijf vertalen we dat in voldoende aandacht voor persoonlijke ontwikkeling. En in ons werk betekent het dat we ruimte zoeken in denken en doen. Letterlijk, door bijvoorbeeld over landsgrenzen te kijken, maar ook figuurlijk, door ideeën en plannen te laten groeien. Ons streven? Vraagstukken daadwerkelijk oplossen. Dat vraagt om een combinatie van kennis, ervaring, innovatie en creativiteit, maar bovenal om ruimte! Karakter Meer dan vijftig jaar ervaring en een no-nonsense mentaliteit maken dat Oranjewoud stevig met beide benen op de grond staat. Wij willen een partner zijn in het ontwikkelen van duurzame en integrale oplossingen voor alle facetten van onze leefomgeving. Onafhankelijk, deskundig en altijd met respect voor de omgeving. Onze grondhouding? Staan voor wie je bent! Als bedrijf, als medewerker en als mens. 5 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
6 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008 Gerard Sanderink Directeur Oranjewoud N.V.
Gerard Sanderink Directeur Oranjewoud N.V. Positief resultaat Wij presenteren in dit jaarverslag over 2008 onze cijfers en informeren u over de ontwikkeling van alle werkmaatschappijen binnen Oranjewoud N.V. Oranjewoud N.V. is op 18 oktober 2001 ontstaan door een juridische fusie tussen Multihouse N.V. en KSI International N.V. Alle activiteiten van Oranjewoud Beheer B.V. en haar dochterondernemingen zijn op 7 juni 2006 ingebracht in het beursfonds. In 2008 is de groep verder uitgebreid: per 1 januari zijn alle activiteiten overgenomen van Van der Heide Beheer B.V., gevolgd door Delta Environmental Consultants Inc. per 10 januari, Groenland Beheer B.V. per 2 juli en Gebrüder Becker GmbH per 23 december. Per 16 mei is een 50%- belang verworven in Edel Grass B.V. Deze succesvolle acquisities vormen in combinatie met de doorgevoerde fiscale en organisatorische optimalisatie in de groepstructuur een stabiele basis. Het resultaat in 2008 is, genormaliseerd voor eenmalige posten als de vrijval van de pensioenvoorziening ad. 6,9 mln. in 2007 en de opbrengst uit de verkoop van de Ité-groep ad. 1,8 mln. in 2008, ten opzichte van 2007 opnieuw fors verbeterd. Alle bedrijfsonderdelen hebben een positieve bijdrage aan dit resultaat geleverd. 7 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Ondernemingsprofiel Oranjewoud N.V. levert kwalitatief hoogwaardige diensten op het brede terrein van infrastructuur, ruimtelijke ontwikkeling, milieu, veiligheid, bouw en vastgoedzaken. Oranjewoud N.V. is vooral op het gebied van milieu en veiligheid ook actief in het buitenland; in 2007 nog met name in België en Frankrijk, maar per begin 2008 ook in de Verenigde Staten. Op het gebied van sport- en vrijetijdsvoorzieningen verzorgt Oranjewoud desgewenst het gehele traject van studie, advies, ontwerp, planvoorbereiding en directievoering tot realisatie, beheer en exploitatie. De detacheringstak van Oranjewoud N.V. richt zich op het detacheren van personeel in de brede range van bouwkunde, civiele techniek, industriële automatisering, werktuigbouwkunde, elektrotechniek, bedrijfskunde, beveiliging, industrie, infratechniek, telematica, utiliteit, olie en gas, (petro)chemie, on- en offshore, overheden, nutsbedrijven, infrastructuur, voeding, farmacie en ICT. Oranjewoud N.V. werkt vooral in opdracht van centrale en lokale overheden en het bedrijfsleven. De groep is genoteerd aan de officiële Markt van Euronext N.V. te Amsterdam en is een juridisch onderdeel van de Centricorganisatie. Het belang van Centric B.V. in Oranjewoud N.V. bedraagt ultimo 2008 89,89%. Kerncijfers 2008 2007 2006 2005 2004 Resultaat (bedragen x 1.000) Netto-omzet 363.081 236.329 120.963 33.117 37.670 Nettowinst (na belasting) 17.186 16.484 11.467 2.348 1.548 Netto kasstroom (11.392) (4.832) 18.972 5.796 707 Vermogen (bedragen x 1.000) Eigen vermogen (EV) 108.732 82.199 65.716 9.155 3.927 Totaal vermogen (TV) 219.386 170.156 144.363 12.718 7.815 EV/TV 49,6% 48,3% 45,5% 72,0% 50,2% Medewerkers (headcount) Aantal ultimo boekjaar 3040 2219 1853 321 336 De vergelijkende cijfers zijn niet aangepast voor beëindigde bedrijfsactiviteiten. 8 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Personalia directie G.P. (Gerard) Sanderink (1948) Na de afronding van zijn studies Wiskunde en Bedrijfskunde aan de Universiteit Twente, startte Gerard Sanderink in 1973 zijn loopbaan bij Tijl in Zwolle. In 1978 was hij medeoprichter en directeur van ICT Automatisering. Hij was medeverantwoordelijk voor het opbouwen van deze organisatie tot een toonaangevende ICT-dienstverlener. Na de verkoop van zijn belang in ICT Automatisering in 1992, startte Gerard Sanderink het bedrijf Sanderink Beheer, tegenwoordig Centric genaamd. De advies- en ingenieursdiensten zijn in 2006 ondergebracht in het beursfonds Oranjewoud N.V. Raad van commissarissen Gedurende 2008 is er geen Raad van Commissarissen geweest. De directie overweegt hoe om te gaan met de invulling van het toezicht houdende orgaan van Oranjewoud, te weten middels het one tier model danwel het two tier model. Na de keuze voor een model zal ze indien nodig, de Raad van Commissarissen ter benoeming voordragen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Op grond hiervan is de jaarrekening niet medeondertekend door commissarissen en bevat dit jaarverslag geen preadvies als bedoeld in de statuten van de vennootschap. 9 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
10 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Directieverslag 11 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
12 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008 Directie Oranjewoud (staand van links naar rechts) ir. K.G.J.M. Van Malderen, drs. J.A.J. Zegwaard en ir. G.P. Sanderink (zittend) ing. J.A. Meulman
Directieverslag Het verslagjaar 2008 kan worden getypeerd als een jaar met ongekende dynamiek. Bij Advies- en Ingenieursdiensten, Realisatie en Detachering - de drie kernsegmenten van de groep - was sprake van autonome groei en groei door acquisities. De meest opvallende acquisities in 2008 waren de overname van Delta Environmental Consultants Inc. in de Verenigde Staten (100% deelneming, per 10 januari 2008 heeft Oranjewoud control verkregen over deze deelneming), Van der Heide Beheer B.V. (100% deelneming, per 1 januari 2008 heeft Oranjewoud control verkregen over deze deelneming) en Edel Grass B.V.(50/50 joint venture met TenCate Nederland N.V., per 16 mei hebben de vennoten control verkregen over deze entiteit). Door de overname van Delta kan Oranjewoud, in combinatie met de internationale milieu-alliantie Inogen, haar internationaal opererende opdrachtgevers beter bedienen. Het organisatiemodel voor de adviesdiensten op het gebied van Environment, Health en Safety is aangepast. De organisatie bestaat uit een viertal kernen: Global Oil & Gas (vooral gericht op de wereldwijd opererende oliemaatschappijen), Global Corporate Consultancy, North- American Operations en European Operations. Op deze wijze kunnen zowel de traditioneel sterke thuismarkten worden bediend, als de wereldwijd opererende opdrachtgevers. In het projectportfolio van Delta zitten zogenoemde Environmental Risk Liability Transfer projecten. Dit type projecten wordt overwegend uitgevoerd in de Verenigde Staten voor grote oliemaatschappijen. Deze opdrachtgevers zijn op grote schaal begonnen met desinvesteringen in hun retail- of downstreamactiviteiten. De aandacht wordt door hen verlegd naar exploratie, productie, raffinage en logistiek. Bij de verkoop van de retailactiviteiten is de milieuaansprakelijkheid door bodemverontreiniging vaak een obstakel tussen koper en verkoper. Delta neemt als derde partij de contractuele verplichting - en niet de wettelijke verplichting - op zich om de bodem te saneren en maakt daarmee de transactie tussen koper en verkoper mogelijk. Dit type projecten wordt over het algemeen aangenomen voor een vaste som en wordt voor 100% voorgefinancierd door de opdrachtgever door middel van een escrow. Het risico van budgetoverschrijding wordt afgedekt door commerciële verzekeringsproducten. Ultimo 2008 was de backlog voor dit type projecten ruim $ 9 miljoen. Begin 2009 is onder meer een opdracht voor dit type projecten ontvangen van ConocoPhillips voor een bedrag van $ 138 miljoen. De andere grote overnames zitten in het kernsegment Realisatie. Van der Heide Beheer (100%) richt zich op bliksembeveiliging en corrosiebescherming. Binnen Oranjewoud zijn diverse raakvlakken met andere kernsegmenten vastgesteld. Voorbeelden hiervan zijn: peak shaving van capaciteit met het detacheringsbedrijf Nexes, corrosiebescherming bij kunstwerken en pipe-line engineeringsprojecten, advisering gericht op (externe) veiligheid en samenwerking binnen de groep op het gebied van inspecties. Binnen het kernsegment Realisatie is Sport & Leisure een zeer belangrijk onderdeel. Oranjewoud wil deze tak versterken (ketenverlenging) en streeft daarbij ook naar een international e positie. Daarom is in 2008 via een jointventure met TenCate een 50% belang genomen in Edel Grass, een toonaangevende producent en leverancier van kunstgrassystemen. Als vervolg op deze overname is eind 2008 een 85% belang genomen in het Duitse bedrijf Gebrüder Becker GmbH (per 23 december 2008 heeft Oranjewoud control verkregen over deze deelneming) en per 23 februari 2009 een 90% belang in het Noorse PST Sport AS. Beide bedrijven zijn belangrijke afnemers van producten van Edel Grass. Op deze wijze wordt bovendien vorm gegeven aan de gewenste ketenverlenging in internationaal perspectief. Oranjewoud heeft op 2 juli 2008 de resterende 75% van de aandelen van Groenland Beheer B.V. overgenomen. Dit bedrijf is actief in gebiedsontwikkeling. De activiteiten van Oranjewoud in gebiedsontwikkeling zijn na de transactie organisatorisch gefuseerd met die van Groenland Beheer. 13 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
In België zijn in 2008 de bedrijven Belconsulting N.V. en Belcoplan N.V. (eind 2007 overgenomen) juridisch gefuseerd met Soresma N.V. De redenen voor de fusie zijn bedrijfseconomisch en organisatorisch van aard. De vereenvoudiging van de juridische structuur leidt tot een transparante en kosteneffectieve organisatie, doordat de bedrijfsvoering zowel administratief als organisatorisch wordt geoptimaliseerd. In het kernsegment Detachering vond in 2008 een organisatorische fusie plaats tussen Interstep en Des Corps. Des Corps gaat per 1 januari 2009 verder onder de naam Interstep Des Corps. De backoffice integratie van beide bedrijven is in 2008 succesvol afgerond. Het is aannemelijk dat beide bedrijven in 2009 ook juridisch worden gefuseerd. Nexes B.V. werd in 2008 nog niet betrokken in de organisatorische optimalisatie van de detacheringsbedrijven, omdat in 2008 nog sprake was van een earn outregeling voor de oud-aandeelhouders. Oranjewoud N.V. heeft op 31 december 2008 de Ité-groep verkocht aan QMagic IT Professionals B.V., een onderdeel van Centric Holding B.V. De Ité-groep was de laatste actieve IT-dienstverlener binnen de Oranjewoud groep. De verkoopprijs bedroeg 8,5 miljoen. Deze reële waarde in het economisch verkeer is bepaald door een externe valuator, omdat het hier een transactie betrof tussen verbonden lichamen. Het reguliere resultaat van de Ité-groep is samen met de boekwinst (gerealiseerd door de verkoop van de Ité-groep) gepresenteerd onder resultaat na belasting uit beëindigde bedrijfsactiviteiten. Oranjewoud heeft in 2008 in Nederland een grootschalige arbeidsmarktcampagne gevoerd met het thema: Creëer je eigen wereld. In combinatie met een continue aanwezigheid op geselecteerde hogescholen en universiteiten geeft Oranjewoud zo verder vorm aan haar profiel als aantrekkelijke werkgever. De cijfermatige gegevens behorende bij onderstaande stukken zijn te vinden bij de gesegmenteerde informatie in noot 14 van de jaarrekening. Advies- en ingenieursdiensten Ruimte & Mobiliteit (R&M), Nederland Het thema professionaliseren stond in 2008 centraal. Dat leverde efficiëntere werkprocessen op en successen op het gebied van risicomanagement, kennisborging, het delen van best practices en accountmanagement voor belangrijke opdrachtgevers. De organisatie is op enkele punten aangepast; vooral de vorming van de businessgroep Engineering bleek een goede zet. De financiële resultaten van 2008 zijn prima: er is een omzet van 84 miljoen behaald (inclusief Groenland) en de Ebit bedroeg 5,9 miljoen. De orderportefeuille bleef in 2008 goed gevuld. Gedurende het jaar was er nog niet bijzonder veel te merken van de kredietcrisis, alleen in de hoek van gebiedsontwikkeling en bouwadvies werden opdrachten getemporiseerd of afgeblazen. Belangrijke opdrachtgevers voor R&M zijn de diverse overheden, vooral Rijkswaterstaat, Kadaster, Dienst Landelijk Gebied, gemeenten, waterschappen en provincies. Het personeelsbestand van R&M bestaat per ultimo boekjaar uit 734 fte; ten opzichte van eind 2007 is dit een toename van 25 fte. Hoewel we er steeds beter in slagen om goede mensen te behouden, is de uitstroom nog te hoog (15%). Gezien de economische ontwikkelingen is overigens te verwachten dat medewerkers minder mobiel worden. Vanaf januari 2009 zien we dat de effecten van de economische crisis zich duidelijker en sneller aftekenen. Enkele klanten in de overheidssfeer overwegen om bezuinigingen door te voeren. Ook in de businessgroep Bouw wordt uitgegaan van enige krimp. De oversteek is het motto voor de komende drie jaar en staat voor de internationale ambities van R&M, vooral op het gebied van water, klimaat en duurzame energie. Dit jaar worden verkenningen in Spanje, Duitsland, Engeland en Scandinavië uitgevoerd, gericht op het vormen van een wateralliantie. 14 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Binnen R&M zijn één groeisector en drie speerpunten gedefinieerd; de ambities voor de komende drie jaar zijn hieronder kort toegelicht. Groeisector Water & Klimaat Waterveiligheid, droge voeten en beperking van overlast en economische schade. De onderdelen van deze zogenoemde deltatechnologie zijn Kust en Rivier, Water en Natte Natuur & Infrastructuur (kunstwerken, dijken en keringen). De ambitie is om over drie jaar een top 3-speler in Nederland te zijn en internationaal een geziene speler met een totale omvang van 500 fte. De focus ligt op de Europese regio via een Alliantie; de uitbouw naar de Verenigde Staten gaat in samenwerking met Delta. Speerpunt Ruimtelijke Ontwikkeling & Economie Deze sector vormt één loket voor alle ruimtelijke ordeningvragen omtrent MER, bestemmingsplannen, structuurvisies, gebiedsontwikkeling, vastgoed, en planschade. Aansprekende projecten die zijn uitgevoerd binnen dit segment zijn: De Afsluitdijk en MER Randstad 2040. Speerpunt Bouwadvies, Duurzaamheid & Energie Dit betreft vooral bouwprojectmanagement, installatieadvies, constructieadvies, bouwfysica, bouwkostenadvies, beheer & onderhoud, huisvestingsadvies. Binnen deze groep worden ook de onderdelen duurzaamheid en energie gepositioneerd. Speerpunt Beheer & Leefbaarheid We zijn nu marktleider beheer openbare ruimte (vooral bij gemeenten: 140 klanten) met een sterk concept. Onze ambitie is verder te groeien; specifiek bij leefbaarheid (integratie fysiek- sociaal en wijkaanpak) en de regievoerende overheid (beheertaken integraal overnemen). Milieu & Veiligheid (M&V), Nederland Het jaar 2008 stond voor Milieu & Veiligheid in Nederland in het teken van verdere versterking van het dienstenpakket en accountmanagement. Elke businessgroep heeft hier op eigen wijze invulling aan gegeven. Rode draad was het beter benutten van de synergie tussen de groepen. Bodemadvies en Remediation Management zetten in op drie sporen: 1. Verbeteren: de organisatie inrichten voor veranderingen en vergroten van de efficiency; 2. Verbreden: ontwikkelen van (nieuwe) diensten, zoals archeologie, bodembeleid, bodembescherming en diepe ondergrond; 3. Verbinden: het bijeenbrengen van de kennis voor multidisciplinaire projecten. Bij Milieumanagement en Save is een scherpere focus gerealiseerd in sectoren (zoals bedrijfsadvisering, luchtkwaliteit, vergunningverlening en handhaving) en clusters (industriële externe veiligheid, brandveiligheid, brandweerzorg en crisisbeheersing). De omzet van M&V steeg in 2008 tot ruim 58 miljoen, bijna 20% hoger in vergelijking met 2007. De Ebit steeg een kleine 30% tot ruim 3,9 miljoen. De omzetgroei is autonoom geweest en toe te rekenen aan een verhoogde marktvraag, een heldere visie en focus op de markt(ontwikkeling) en een optimalisatie van de organisatie. De belangrijkste klanten/klantgroepen zijn de olie- en gasbedrijven, gemeenten, ministeries, rijksdiensten, waterschappen, industrie en aan railtransport gerelateerde bedrijven. In 2008 zijn veel aansprekende projecten uitgevoerd. Voor de olie- en gasindustrie waren dit vooral projecten rond het hergebruik van oude olie- en gasvelden. Er zijn diverse projecten uitgevoerd waarin de kennis van archeologie en bodemsanering is gecombineerd. Ook is een aantal grote bodembeschermingprojecten uitgevoerd bij afvalverwerkende bedrijven en industrie. Andere in het oog springende projecten waren de ontwikkeling van evacuatiestrategieën voor hoogwater en advisering rondom de luchtkwaliteit bij talloze infrastructurele projecten. 15 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Human Resources heeft binnen M&V veel geïnvesteerd in het boeien en binden en het vinden van nieuwe medewerkers. Evenals in 2007 was er een schaarste en het vroeg opnieuw veel inspanning om talentvol en gekwalificeerd personeel te werven. Voor een aantal businessgroepen heeft dit remmend gewerkt op de groei. M&V vervolgt de ingezette weg in 2009. Deze weg krijgt steeds meer internationale kenmerken (klanten en projecten) door de verdere samenwerking met Delta en het Inogennetwerk. De activiteiten voor de opdrachtgevers in de Olie & Gassector worden gebundeld met Delta. Verenigde Staten De belangrijkste gebeurtenis voor Delta was ongetwijfeld het feit dat zij begin 2008 is geacquireerd door Oranjewoud. Door de beperkte overlap tussen de Europese en Amerikaanse activiteiten, kreeg de samenwerking stapsgewijs vorm. De samenwerking richtte zich in eerste instantie op kennisuitwisseling en het delen van contacten met internationaal opererende opdrachtgevers. Delta werkt overwegend voor private opdrachtgevers. Het aandeel in de orderportefeuille voor overheidsopdrachtgevers ligt in de orde van 5%-10%. Het productenportfolio bestaat uit dienstverlening op het gebied van milieu, veiligheid en duurzaamheid. Strategisch gezien moet een aantal doelstellingen bereikt worden om de onderneming nog robuuster te maken. Voor de grote Amerikaanse oliemaatschappijen wordt over het algemeen dienstverlening geleverd aan de downstreamactiviteiten van deze bedrijven. Maar door de desinvesteringsstrategiën in het downstreamsegment is het noodzakelijk om ook upstream een positie te verwerven. Om dit te bereiken, is de organisatie aangepast. Alle activiteiten voor internationaal opererende oliemaatschappijen zijn ondergebracht in de groep Global Oil & Gas. Een tweede strategische doelstelling is het verbreden van het opdrachtgeversportfolio. Dit betekent concreet dat wordt nagegaan of het aandeel van overheidsopdrachtgevers kan worden vergroot, mits dit natuurlijk waarde creëert voor de onderneming. In 2008 zijn de volgende highlights vermeldenswaardig: Voor diverse opdrachtgevers, zoals British Petroleum, Shell, Ashland en ConocoPhillips zijn raamcontracten vernieuwd of verlengd. Het gaat om contracten met omzetvolumes van meerdere miljoenen dollars per jaar. Verder is het information management platform IntelligentEHS sterk verbeterd. Met dit platform kunnen opdrachtgevers hun milieu, veiligheid, facility en energie informatie vastleggen, beheren en ontsluiten. Deze krachtige softwaretool levert een bewezen bijdrage aan het succes van onze opdrachtgevers. Delta behaalde gedurende 2008 een omzet van bijna 72 miljoen en een Ebita van 2,2 miljoen. België & Frankrijk Milieu Door de overname van Belconsulting en Belcoplan in 2007, is in 2008 een aantal nieuwe producten aan het portfolio toegevoegd, namelijk Milieu-engineering met de disciplines afvalwaterzuivering, afvalbehandeling en energie. Ook zijn de activiteiten verder gedecentraliseerd. De oorzaak hiervan ligt voornamelijk bij de overname van Belconsulting (kantoor Tielt/Waregem) en de opstart van het kantoor te Leuven, naast de activiteiten die reeds plaatsvonden te Antwerpen, Gent en Genk. De uitdaging voor 2009 is het verder afstemmen van de samenwerking tussen de verschillende vestigingen. Ook wordt de klantfocus centraal gezet binnen de organisatie. Doordat het eenvoudiger wordt om resources te delen, is het bovendien gemakkelijker om multidisciplinaire projectteams samen te stellen. Wat betreft de lokale marktbenadering in de regio s West-Vlaanderen, Vlaams-Brabant, Limburg en Wallonië wordt het aanbieden van een breed dienstenpakket een belangrijk thema. Voor de regio Wallonië betekent dit een hernieuwde kennismaking. 16 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Op personeelsgebied heeft het relatief grote verloop gevolgen, vooral als het mensen met ruime ervaring betreft. Dit verloop was mede het gevolg van de integratie van de overgenomen bedrijven Belconsulting en Belcoplan in Soresma. Hier is inmiddels vervanging voor gerealiseerd. De optimale afstemming van de capaciteit blijft een intensief proces. Ruimte De divisie Ruimte is uitgebreid met Bouwkunde door de overname van Belconsulting. De werking van de onderdelen werd daardoor gespreid over een extra kantoor (dat overigens verhuisde naar een nieuwe en hoogwaardiger kantoorlocatie in Waregem). De integratie van Bouwkunde en het team InfraTop te Waregem was in 2008 een belangrijk aandachtspunt. Voor Bouwkunde zijn belangrijke organieke stappen gezet die reeds tot resultaat leiden. Verdere versterking van de teams is gewenst. Het succes hiervan bepaalt immers in belangrijke mate de werking, het commercieel succes en het financieel resultaat van het team voor 2009. De meest belangwekkende projecten voor de divisie Ruimte worden uitgevoerd binnen het rivierenbeleid op Vlaams niveau, evenals pijpleidingenprojecten en infrastructuuringrepen voor verkeersveiligheid. Daarnaast wordt een breed spectrum van diensten aangeboden aan overwegend overheden. Interessante ontwikkelingen op dat vlak zijn archeologische voorstudies en ontwerpdiensten voor aannemers in design and build contractvorming. De internationale activiteiten van de divisie Ruimte worden in grote mate gedomineerd door adviezen op het brede gebied van water, waarbij we er steeds beter in slagen om subsidiestromen te onderkennen en te benutten. In 2009 en 2010 zullen de Belgische en Nederlandse wateractiviteiten gebundeld worden. De omzet steeg 30% tot ruim 20 miljoen ten opzichte van 2007, vooral door de uitbreiding van de consolidatiekring met de overnames van Belconsulting en Belcoplan. Het resultaat bleef, als gevolg van integratieproblemen van genoemde overgenomen bedrijven, fors achter bij het resultaat van 2007. De Ebit daalde met 43%. Met de juridische en organisatorische fusie in België is de uitgangssituatie voor een toekomstige winststijging gelegd. Verder kijken we in 2009 uit naar mogelijkheden voor acquisities die de activiteiten in België kunnen versterken en verbreden. Een belangrijk deel van onze klanten bestaat uit overheden; in die gevallen zijn de macro-economische ontwikkelingen niet zorgwekkend voor de activiteiten. De belangrijkste private klanten bevinden zich in de sector van de nutsvoorzieningen (energie); de verwachting is dat ook daar de economische impact geen forse proporties zal aannemen. Realisatie Door de overname van bedrijven voegde Realisatie Holding circa 200 medewerkers aan het personeelsbestand toe en circa 38 miljoen aan de omzet. Autonoom is een groei bewerkstelligd van 28% ten opzichte van 2007. De Ebita groeide van 2,1 miljoen (3,7% van de omzet) naar 6,2 miljoen (6,7% van de omzet). Afgelopen jaar is hard gewerkt aan de helderheid van ons productportfolio. Er zijn werkgebieden benoemd waarin we een top 3-speler in de Nederlandse markt willen worden: Sport (voetbal-, hockey- en tennisvelden), ondergrondse infrastructuur; waterbouw, inrichting openbare ruimte, kunstwerken, bliksembeveiliging en corrosiebescherming. Oranjewoud Sport en Van der Heide Groep zijn een top 3-speler in hun segment in Nederland. Edel Grass en Gebrüder Becker voornamelijk in het buitenland. Projecten zijn uitgevoerd in Europa, Midden-Azië, Korea en in enkele landen in Afrika. Gebrüder Becker concentreerde zich hoofdzakelijk op de Duitse markt. Aanscherping op projectbewaking (zowel technisch, juridisch als financieel) is in de breedte nadrukkelijker ingezet. Binnen de backoffice en de stafdiensten is synergie bevorderd. Verder is een aanzet gegeven tot standaardisatie van de werkzaamheden en het beperken van het assortiment. 17 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Realisatie investeert blijvend in innovatie. Bij Sport wordt een kleinschalig R&D-Centrum opgericht, waar (samen met aan Sport gerelateerde werkmaatschappijen) thema s als conceptuele ontwikkelingen, sportsystemen, patenten en unieke projecten worden gedeeld. Bij Sport wordt extra aandacht besteed aan beheer en onderhoud van kunstgrasvelden. Bij de Van der Heide Groep wordt de bescherming tegen corrosie (kathodische bescherming) verder ontwikkeld en gedeeld met het werkgebied kunstwerken en pipe line engineering. Er wordt in meerdere werkgebieden gestreefd naar een top 3-plaats in de Nederlandse markt en tevens naar een vergroting van de positie op de buitenlandse markt. Detachering (Nederland) In het kernsegment Detachering nam de omzet ten opzichte van 2007 met ruim 25% toe tot 38 miljoen. De Ebit steeg van 6,5 miljoen in 2007 naar 7,8 miljoen in 2008. Een stijging van 20%. Het jaar 2008 kenmerkte zich door enkele organisatorische veranderingen. InterStep en des Corps zijn organisatorisch gefuseerd, waardoor er voor zowel de operatie als de marktbewerking centrale aansturing is gerealiseerd. Verder zijn bij zowel InterStep als Nexes nieuwe directies aangetreden. Dit was een logisch gevolg van het vertrek van de oud-aandeelhouders uit de onderneming na de overname. In de markt was er in 2008 meer vraag dan aanbod van personeel. Dit betekende dat de activiteiten met betrekking tot werving zijn geïntensiveerd. Zowel qua tijd, qua vorm als qua geld. Voor Nexes is de bouw- en installatiebranche de belangrijkste groep afnemers. De railwereld en scheepsbouw zijn daarnaast belangrijk voor InterStep. Des Corps begeeft zich in de sectoren olie en gas, (petro-) chemie en nutsbedrijven. De interne overlappingen zijn minimaal. Het was een roerig jaar. De oprichters hebben het bedrijf verlaten. Het salesteam is versterkt, zowel kwantitatief als kwalitatief. De backoffice is versterkt. Dit legt een goede basis voor de toekomst. Door vraaguitval bij opdrachtgevers verwachten we in 2009 een verminderde vraag. Het aanbod van personeel is iets beter. Medewerkers Voor Oranjewoud zijn de medewerkers het belangrijkste kapitaal; zij zorgen immers met elkaar voor groei en succes. De zichtbaarheid van Oranjewoud als aantrekkelijke werkgever is in 2008 vergroot door de arbeidsmarktcampagne Creëer je eigen wereld. Deze campagne heeft niet alleen een positief effect op potentiële nieuwe medewerkers, maar heeft ook een gunstig effect op het boeien en binden van Oranjewouders. Het aantal medewerkers binnen de totale Groep groeide van 2219 ultimo 2007 naar 3040 ultimo 2008. Deze groei is vrijwel geheel gerealiseerd door genoemde overnames, met als zwaartepunt de groei als gevolg van de overname van Delta. De personeelsformatie ultimo 2008 van Delta is 646 medewerkers. Door de verkoop van de Ité-groep daalde het aantal medewerkers met 110. Vestigingen Oranjewoud werkt vanuit kantoren verspreid over Nederland, België, Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten. Vanaf 2009 ook in Noorwegen. 18 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Vooruitzichten 2009 De directie doet geen concrete uitspraken over de omzet- en resultaatontwikkeling in 2009. De economische situatie is wereldwijd onduidelijk. De focus blijft liggen op het uitvoeren van de groeiambities van de groep, waarbij wel een zekere terughoudendheid wordt betracht ten aanzien van acquisities. De verdere (backoffice-) integratie van de overgenomen bedrijven vergt ook in 2009 nog de nodige inspanningen. De investeringen worden naar verwachting in 2009 voldaan uit de te realiseren kasstromen. Het personeelsbeleid wordt afgestemd op de bedrijfseconomische ontwikkelingen, rekening houdend met de vooruitzichten in de verschillende tot de groep behorende segmenten. Arbeidsmarkt In het verslagjaar 2008 was er in Nederland nog sprake van een overspannen arbeidsmarkt en konden sommige vacatures niet of niet optimaal worden ingevuld. In het laatste kwartaal van 2008 was een duidelijke kentering merkbaar. Het verloop nam af en het aantal open sollicitaties nam toe. Toch blijft het nog steeds niet eenvoudig om goed gekwalificeerd personeel binnen te halen. In België was sprake van een vergelijkbare situatie. Naar verwachting neemt het verloop in 2009 af, als gevolg van de stagnerende economie. De Verenigde Staten kennen een andere dynamiek. Arbeidsovereenkomsten zijn at will en kunnen op een eenvoudige wijze en op korte termijn worden aangegaan of worden opgezegd. Dit geldt zowel voor de werkgever als de werknemer. Het management van Delta heeft daardoor voldoende mogelijkheden om bij economische tegenwind het personeelsbestand direct aan te passen. Overigens geldt ook in de Verenigde Staten: goed gekwalificeerde medewerkers blijven een schaars goed. Bestuursverklaring De jaarrekening (opgenomen op pagina s 59 tot en met 111 in dit verslag) geeft een getrouw beeld van de activa, de passiva, de financiële positie en het resultaat over het boekjaar van Oranjewoud N.V. en de gezamenlijk in de consolidatie opgenomen ondernemingen. Het directieverslag (opgenomen op pagina s 6 tot en met 15 in dit jaarverslag) geeft een getrouw beeld omtrent de situatie op balansdatum, de gang van zaken gedurende het boekjaar van Oranjewoud N.V. en van de met haar verbonden ondernemingen waarvan de gegevens in de jaarrekening zijn opgenomen. In het jaarverslag zijn de wezenlijke risico s waarmee Oranjewoud N.V. wordt geconfronteerd, beschreven. 19 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Corporate Governance Code Tabaksblat In 2008 heeft zich een transactie voorgedaan zoals bedoeld in best practice bepaling III.6.4. Het betreft de verkoop van Ité-groep door Oranjewoud N.V aan QMagic IT Professionals B.V. een onderdeel van Centric Holding B.V. Gedurende 2008 is voldaan aan best pratices II.3.2 en II.3.4, ook bij deze transactie. Risicobeheer De belangrijkste financiële risico s worden in noot 13 van de toelichting bij de jaarrekening toegelicht (risico s met betrekking tot rente, valuta, liquiditeit en krediet). Door groeiende omvang van de groep en de geografische spreiding van de bedrijven, is het belang van risicobeheer in 2008 verder toegenomen. Door de group legal counsel is voor alle aangesloten bedrijven een code of conduct opgesteld voor het verantwoordelijk management. In de code of conduct worden onder meer de bevoegdheden van het verantwoordelijk management beschreven. Deze code of conduct wordt regelmatig geaudit. De audits hebben zowel een continu karakter - (onderdeel van de bestaande planning en control cyclus binnen de groep) als een incidenteel karakter (audits die worden uitgevoerd door certificerende instellingen of accountants). Binnen de groep bestaan risico s als het gaat om het contracteren en uitvoeren van projecten en de continuïteit van de IT-infrastructuur. Voor het contracteren en uitvoeren van projecten heeft de groep verschillende procedures en controlemechanismen ingevoerd, zoals de instructie tekenbevoegdheid, een risicobeoordelingsprotocol en uniforme administratieve voorwaarden voor het aangaan van verplichtingen. Medewerkers worden bovendien intensief getraind om risico s te onderkennen en te ondervangen. Om projecten te kunnen uitvoeren, is de continuïteit van de IT-infrastructuur van zeer groot belang. Deze ruggengraat van de onderneming wordt gewaarborgd door externe partijen via audits de mate van compliance ten aanzien van de noodzakelijke standaarden te laten beoordelen. Bij Delta in de Verenigde Staten wordt gebruik gemaakt van een risicobeheersysteem dat is afgeleid van de risicobeheersystemen van de grote oliemaatschappijen waarvoor Delta werkt. Binnen dit systeem worden alle incidenten die mogelijk kunnen leiden tot een risico of aansprakelijkheid vastgelegd, beheerd en gemanaged (waaronder begrepen near misses ). Vier keer per jaar worden de vastgelegde incidenten integraal besproken met het verantwoordelijk management, de legal counsel en verzekeraars. Alle medewerkers worden regelmatig getraind in het toepassen van deze risicobeheersystematiek. In 2008 zijn de werkzaamheden om het werkkapitaalbeslag binnen de groep in relatieve zin te verlagen, geïntensiveerd. Dit werd mede ingegeven door de snel verslechterende economische situatie. De treasury processen zijn geaudit door een externe partij. Hieruit zijn geen bijzonderheden naar voren gekomen. Wel is besloten extra resources in te zetten op het inningsproces van debiteuren. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen. Verder worden opdrachtgevers regelmatig getoetst op kredietwaardigheid. Hiervoor is een robuust werkproces ingericht. In Control Statement De directie van Oranjewoud N.V. is van oordeel dat de risicobeheersings- en controlesystemen een redelijke mate van zekerheid geven dat de financiële verslaggeving geen onjuistheden van materieel belang bevat. De systemen hebben in het verslagjaar naar behoren gewerkt en er zijn geen indicaties dat ze in het lopende jaar niet goed zullen werken. Wel is het proces van aanscherping van de beheersing- en controlesystemen een voortdurend punt van aandacht. Als het noodzakelijk is voor de directievoering, worden waar nodig aanpassingen doorgevoerd. 20 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Gevoeligheid van resultaten Ook Oranjewoud zal last krijgen van verslechterende economische omstandigheden die zich vanaf het vierde kwartaal van 2008 manifesteerden. Voor zowel de Nederlandse als de Belgische thuismarkten geldt dat de omzet- en resultaatontwikkeling vooral afhankelijk is van het niveau van overheidsuitgaven gerelateerd aan de kernsegmenten van de groep. Gezien de maatregelen die worden verwacht van de centrale overheden in beide landen, is het niet aannemelijk dat er sprake zal zijn van forse vraaguitval. Ook de economie in de Verenigde Staten (VS) is van invloed op de omzet- en resultaatontwikkeling, als gevolg van de overname van Delta Environmental Consultants Inc. in de VS. Daarbij kan echter de kanttekening worden geplaatst dat het klantportfolio van Delta overwegend bestaat uit multinationale oliemaatschappijen en chemische concerns, hetgeen de afhankelijkheid van de Amerikaanse economie sec weer beperkt. De opdrachten betreffen over het algemeen langjarige raamcontracten. Daarnaast is een groot deel van de werkzaamheden van Delta in de Verenigde Staten gericht op compliance ten aanzien van wet- en regelgeving op het gebied van milieu. Onze opdrachtgevers zullen compliant willen blijven, met als gevolg dat genoemde werkzaamheden worden gecontinueerd. De hoge volatility van de US dollar versus de euro is echter wél een risico. In 2008 is de koersontwikkeling van de US dollar ten opzichte van de euro intensief gevolgd. De groep heeft in 2008 nog geen aanleiding gezien de exposure definitief af te dekken. Dit beleid wordt ook in 2009 voortgezet, waarbij moet worden aangetekend dat de groep hedging instrumenten voorbereidt die doorlopend beschikbaar zijn om daarmee exposed posities juist en tijdig af te dekken. Dividend Voor 2008 stelt de directie voor om geen dividend uit te keren. De directie continueert het dividendbeleid zoals dat de laatste drie jaar is gevoerd. Dat betekent dat er - naar verwachting - geen dividend over 2009 wordt uitgekeerd, maar dat de verwachte winst over 2009 wordt toegevoegd aan de reserves en wordt geïnvesteerd in verdere groei van de onderneming. Tevens wordt hierdoor de balans versterkt. Financiering De directie van Oranjewoud N.V. heeft in december 2007 besloten tot een onderhandse emissie van 1,5 miljoen aandelen. Reden hiervoor is de versterking van het eigen vermogen van de vennootschap. De aandelen zijn in februari 2008 uitgegeven aan de vennootschap Centric B.V. in Gouda tegen de slotkoers van 5,70 (per 13 december 2007). Voor deze aandelen A is beursnotering aangevraagd. In het jaarverslag van 2007 werd aangenomen dat ook in 2008 de vennootschap zou overgaan tot emissie van aandelen. De financieringsbehoefte voor acquisities was, na de overname van Delta, Van der Heide en Edel Grass in 2008, echter beperkt. Dit, in combinatie met de positieve kasstromen in 2008 en de effecten van werkkapitaalmanagement, leidde niet tot de behoefte het kapitaal verder uit te breiden. Er is op dit moment geen voornemen om tot emissie van aandelen over te gaan. Dit is echter mede afhankelijk van mogelijke acquisities en de hiermee samenhangende, door de directie gewenste financieringsstructuur. In 2009 blijft de focus liggen op het verder verminderen van het werkkapitaal en het zorgen voor adequate cashbuffers. Enerzijds om te zorgen dat er bewegingsvrijheid blijft gedurende de tijd van economische tegenwind, anderzijds om de beslissingsvrijheid te hebben om toch nog te kunnen groeien in de kernsegmenten door acquisities. De vennootschap heeft in 2008 onderzoek gedaan naar mogelijkheden om de free float te vergroten, om zodoende de verhandelbaarheid van de aandelen te vergroten. Dit is in 2008 niet geëffectueerd. 21 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Kapitaalstructuur Het aandelenkapitaal van de onderneming bestaat uit aandelen A en aandelen B. De aandelen A zijn aan de beurs genoteerd (Euronext Amsterdam). Voor de aandelen B is geen beursnotering aangevraagd. Er is geen verschil in zeggenschap of winstrechten tussen de aandelen A en B. Het belang van Centric B.V. in Oranjewoud N.V. bedraagt ultimo 2008 89,89%. Wat betreft de langlopende financieringsbehoefte was de groep in 2008 vrijwel volledig gefinancierd met eigen vermogen. Alle acquisities in 2008 zijn gefinancierd uit eigen middelen. De verwachting was dat de groep voor een deel met vreemd vermogen gefinancierd zou worden, om verdere acquisities mogelijk te maken. Uiteindelijk is alleen als gevolg van de financieringsstructuur van Delta het vreemd vermogen licht toegenomen. De solvabiliteit is toegenomen van 48,3% naar 49,6%. Financiële instrumenten De belangrijkste financiële instrumenten van de groep omvatten bankleningen, bankkredieten, financial leaseovereenkomsten, geldmiddelen en kasquivalenten. De belangrijkste doelstelling is het aantrekken van financiering voor de bedrijfsactiviteiten van Oranjewoud N.V. Daarnaast bestaan verschillende andere financiële vaste activa en passiva, zoals handelsvorderingen en schulden aan leveranciers die direct voortvloeien uit de bedrijfsactiviteiten. Er zijn geen derivaten en financiële instrumenten voor handelsdoeleinden. Risico s Renterisico s zijn belangrijke risico s die voortvloeien uit financiële instrumenten. De renterisico s zijn beperkt en daarom niet afgedekt. Valutarisico s zijn tevens belangrijke risico s. Op termijn is het aannemelijk dat de risico s die voortvloeien uit valutaschommelingen beheerst worden door bijvoorbeeld opties, termijntransacties en leningen, maar tot op heden is dit nog niet het geval. Overname richtlijn Voorschriften statutenwijziging De bevoegdheid tot statutenwijziging ligt bij de algemene vergadering, met dien verstande dat een besluit alleen genomen kan worden op voorstel van de gecombineerde vergadering*. De gecombineerde vergadering dient voorafgaande aan het voorstel overleg te plegen met Euronext Amsterdam N.V. * de gecombineerde vergadering omvat alle in functie zijnde directeuren en commissarissen, derhalve Gerard Sanderink. De laatste statutenwijziging heeft plaatsgevonden op 30 mei 2006. In het verslagjaar 2008 zijn er geen wijzigingen geweest. 22 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Bevoegdheden tot het uitgeven van nieuwe aandelen Uitgifte van aandelen geschiedt ingevolge een besluit van de directie. Het besluit is onderworpen aan de goedkeuring van de raad van commissarissen. Deze bevoegdheid betreft alle nog niet uitgegeven aandelen van het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap. De duur van deze bevoegdheid wordt vastgesteld bij besluit van de algemene vergadering en bedraagt ten hoogste vijf jaar. In de algemene vergadering op 22 mei 2007 is deze bevoegdheid wederom aan de directie toegekend voor een periode van vijf jaar vanaf de datum van deze vergadering. Bevoegdheden tot verkrijgen van (eigen) aandelen 1. De vennootschap mag volgestorte eigen aandelen verkrijgen, doch slechts om niet of indien: a. het uitkeerbare eigen vermogen ten minste gelijk is aan de verkrijgingsprijs; en b. het gezamenlijke nominale bedrag van de aandelen die de vennootschap verkrijgt, houdt of in pand houdt of die worden gehouden door een dochtermaatschappij, niet meer beloopt dan een tiende van het geplaatste kapitaal van de vennootschap. 2. Verkrijging anders dan om niet kan slechts plaatsvinden indien de algemene vergadering de directie daartoe heeft gemachtigd. De directie heeft geen machtiging gevraagd aan de algemene vergadering ten behoeve van de inkoop van eigen aandelen. Toelichting verslag omtrent mededelingen Gezien het bovenstaande is er geen verdere toelichting. 23 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
24 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
Groeisectoren Inhoud Voorwoord John Zegwaard 26 Water & Klimaat 28 - Visie 29 - Projectbeschrijvingen 30 - Klant aan het woord 31 - Medewerker aan het woord 32 - Internationaal 33 Sport & Leisure 34 - Visie 35 - Projectbeschrijvingen 36 - Klant aan het woord 37 - Medewerker aan het woord 38 - Internationaal 39 Milieu 40 - Visie 41 - Projectbeschrijvingen 42 - Klant aan het woord 43 - Medewerker aan het woord 44 - Internationaal 45 25 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
26 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
John Zegwaard Namens directie Oranjewoud Werken in een wereld vol mogelijkheden Wereldwijd staan we op dit moment voor een flink aantal uitdagingen: de strijd tegen het water als gevolg van de klimaatverandering, het realiseren van nieuwe energiebronnen, demografische ontwikkelingen (de kloof tussen arm en rijk, bevolkingsgroei en vergrijzing) en de voedselvoorziening. Op de laatste twee hebben we weinig invloed, maar aan de eerste twee kunnen en willen we zeker een bijdrage leveren. Oranjewoud voelt een verantwoordelijkheid om de beschikbare kennis en ervaring in te zetten voor duurzame oplossingen voor de vraagstukken waar we voor staan. Aansluitend op onze missie doen we dit vanuit de idealistische gedachte : You cannot be successful in a society that fails. Thema Als thema voor ons jaarverslag hebben we gekozen voor Een wereld vol mogelijkheden. Een breed en veelomvattend thema dat betrekking heeft op de wereld van Oranjewoud en de wereld om ons heen. Het heeft te maken met de projecten die we uitvoeren, op de gebieden waarop we actief zijn, de mogelijkheden voor onze opdrachtgevers en medewerkers, onze internationale ambities, maar ook op de (soms) taaie thema s als duurzaamheid en leefbaarheid. Natuurlijk zijn ook wij voorzichtig in de huidige wereldwijde recessie. Niettemin blijven we optimistisch. We zoeken samen met onze klanten naar oplossingen en alternatieven, niet alleen om de crisis door te komen, maar ook om er beter uit te komen. Met andere woorden: de kredietcrisis brengt teweeg waarvoor pleitbezorgers van natuur, open ruimte en milieu al jarenlang hebben geijverd: het zicht op een duurzame, economische ontwikkeling. Duurzaam betekent onder andere minder CO2- uitstoot, minder afhankelijk van fossiele brandstoffen en een adequaat waterbeheer. Daarmee kan ook nieuwe werkgelegenheid worden gecreëerd en de investeringen van overheid zijn (hopelijk) ook vooral daarop gericht. Strategie De directie heeft gekozen voor drie sectoren, die wij internationaal willen uitbouwen: Water & Klimaat, Sport & Leisure en Milieu. Aan de hand van deze drie groeisectoren willen we u graag meenemen in de wereld van Oranjewoud. Om u een goed beeld te geven van onze visies en activiteiten, komen per sector medewerkers en klanten aan het woord, aangevuld met enkele projectbeschrijvingen. Uiteraard is de wereld van Oranjewoud breder dan de genoemde sectoren. Om ook een overzicht te kunnen geven van andere zaken die binnen ons bedrijf spelen en die Oranjewoud tot Oranjewoud maken, is er eveneens ruimte gereserveerd voor de wetenswaardigheden van Oranjewoud. Hierbij komen onder andere onze detacheringstak, duurzaamheid, talentmanagement en innovatie aan de orde. Ik wens u veel leesplezier! 27 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008
28 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008 Water & Klimaat
Visie Businessmanager Wim Kloezen Nederland moet weer durven ondernemen De sector Water & Klimaat roept bij businessmanager Wim Kloezen tegenstrijdige gevoelens op. De uitdagende vraagstukken waar we met z n allen voor staan, vragen een grote omslag. Ideeën en ambities? Die zijn er volop. Out of the box denken? Dat doen we steeds meer. Maar de ruimte om te ondernemen en te experimenteren, ontbreekt in ons land. We lopen vast in verkokerde institutionalisering en strakke regelgeving. Daar maak ik me zorgen om. In 2008 constateerden wij dat Nederland, in vergelijking met sommige landen, flink achter loopt als het gaat om het aanpakken van kansen voor een duurzame leefomgeving. Tijd dus om het roer om te gooien. Het spreekt voor zich dat Oranjewoud daar graag een voortrekkersrol en aanjaagfunctie in vervult. Wij werken op het snijvlak van waterbouw, ruimtelijke ordening, veiligheid en duurzame ecologie. Een goede uitgangspositie dus voor vraagstukken op het gebied van water, energie en klimaat, stelt Kloezen. Deze drie thema s hangen nauw met elkaar samen en zijn verweven in veel van onze projecten, maar van oudsher hebben wij de meeste ervaring op het gebied van water. Pakweg tien jaar geleden voerden we al discussies over ruimte voor waterberging. Zo n klein landje en zulke grote wensen; wat betekenen die voor de ruimtelijke claim? Datzelfde vraagstuk komt weer bovendrijven als je praat over ruimte voor klimaat en energie. Ontkokerd ruimtedenken is belangrijker dan ooit en vraagt om een paradigmashift. Samen verantwoordelijk Als het gaat om water, zijn wij geïnspireerd geraakt door het Deltaplan van de commissie Veerman. Nederland heeft zich bewezen als het gaat om droge voeten houden, maar met de huidige dijken redden we het niet in de toekomst. Veiligheid is ons uitgangspunt, maar bij Oranjewoud vertalen we dat door naar ruimtelijke ontwikkelingen. Want de oplossingen zitten uiteindelijk in de aanpak van onze leefomgeving, van landelijk gebied en stedelijke ontwikkeling tot infrastructuur. Een belangrijk besef daarbij is dat de verantwoordelijkheid niet alleen bij waterbeheerders ligt. Als het mis gaat, zijn de gevolgen voor iedereen. Dus het is belangrijk om bijvoorbeeld ook partijen als gemeenten, hulpdiensten en verzekeraars te betrekken bij deze opgave. Mouwen opstropen Oranjewoud maakt zich op voor deze uitdaging door kennis te bundelen, haar expertise aan te vullen en samen met opdrachtgevers na te denken over nieuwe servicemodellen. Ook bij ons is een omslag in denken en doen nodig, benadrukt Kloezen, en daar hebben we in 2008 een basis voor gelegd. Onze gedegen kennis en kunde blijft het uitgangspunt en we kunnen deze problematiek breed invliegen omdat we alle soorten professionals in huis hebben, van waterbouwers tot ecologen. Om het wiel niet opnieuw uit te vinden, zetten we ook in op internationale krachtenbundeling. We werken aan een Europese alliantie, want als het gaat om water, energie en klimaat vallen de grenzen weg. Bovendien zijn landen als Spanje en Duitsland een stuk verder in het aanpakken van klimaatproblemen. Het is dus zaak dat we in Nederland niet blijven steken in het poldermodel, maar de mouwen weer opstropen en aanpakken. 29 Oranjewoud N.V. jaarverslag 2008