Dyslexie en Hoogbegaafdheid Amber de Wilde in samenwerking met Evelyn Kroesbergen - Universiteit Utrecht, afdeling Orthopedagogiek - Ambulatorium Universiteit Utrecht - Pieter Span Expertisecentrum Hoogbegaafdheid
Voorstellen
Signaleren
Prevalentie dyslexie bij HB Dubbel bijzonder ( twice-exceptionality ) Ongeveer 2-5% Net als in de totale populatie
Dyslexie & HB: valkuilen 1. Dyslexie wordt niet gesignaleerd 2. Begaafdheid wordt niet gesignaleerd 3. Beiden worden niet gesignaleerd Risico op emotionele en/of gedragsproblemen
HB - Wat zien we? Kunnen al vroeg lezen Vaak 2 jaar voorsprong lezen Grammaticale kennis en woordenschat Veel metacognitieve vaardigheden Tekstbegrip/ koppelen aan andere kennis Snellere leesontwikkeling Hoger werkgeheugen Hogere verwerkingssnelheid
Dyslexie Wat zien we? Vóór formatief lees/spellingonderwijs: Automatiseringsproblemen Geen interesse in letters/lezen Moeite met : rijmen/liedjes auditieve analyse vb. hakken: b/oe/k) auditieve synthese vb. als ik zeg b/oe/k, dan zeg ik? Vanaf groep 3: Traag leestempo Spellend lezen (fonologisch decoderen /m/ /o/ /l/ à /mol/) klank/tekenkoppeling Inaccuraat (radend lezen) Problemen begrijpend lezen Letters/klanken omdraaien vb. ua, ue, iu Klankverwisseling vb. bak of dak? Letters spiegelen
DIAGNOSTIEK
Definities
Definities Dyslexie: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau (Stichting Dyslexie Nederland).
Definities Hoogbegaafdheid: Hoogbegaafdheid is een combinatie van een uitzonderlijke intelligentie, creativiteit en doorzettingsvermogen (Renzulli).
Dyslexie: mogelijke oorzaken, o.a. Fonologisch bewustzijn Verbaal korte termijn geheugen Benoemsnelheid
Fonologisch bewustzijn Brand-r Moeder Gans
Verbaal korte termijn geheugen Woorden/cijfers nazeggen
Benoemsnelheid
Benoemsnelheid
Benoemsnelheid
Dyslexie en HB (Van Viersen et al., 2016) Doel: in kaart brengen van de prestaties op zowel lezen als de onderliggende vaardigheden van begaafde leerlingen met en zonder dyslexie. Maskeren en compenseren? Hypothese: Begaafde leerlingen met dyslexie scoren beter op lezen/ spellen dan kinderen met dyslexie, maar lager dan typically developing kinderen & HB kinderen. Begaafde leerlingen met dyslexie hebben specifiek cognitief profiel van sterktes en zwaktes, waardoor ze hoger scoren op leestaken dan andere leerlingen met dyslexie, maar lager dan begaafde leerlingen zonder dyslexie. Dit is ook zichtbaar in de onderliggende verklarende factoren (fonologie, verbaal geheugen, benoemsnelheid)
Van Viersen et al., 2016 121 leerlingen PO: Typically developing (TD) Dyslexia Gifted Gifted with dyslexia Lezen, spellen, fonologie, benoemsnelheid, VSTM, WM, grammatica, woordenschat
Van Viersen et al., 2016 HB kinderen met dyslexie: Tussen HB kinderen en dyslectische kinderen m.b.t. lezen/spellen. Zwaktes in fonologie en benoemsnelheid Sterktes in VSTM, WM, language skills
Van Viersen et al., 2016 WM, grammar, vocabulary Fonologie Lezen/spellen
Conclusies Leesvaardigheid Begaafde leerlingen met dyslexie scoren hoger dan andere leerlingen met dyslexie, maar niet zo hoog als begaafde leerlingen zonder dyslexie. Dyslexie-tekorten Begaafde leerlingen met dyslexie scoren op RAN en fonologie lager dan gemiddeld, maar niet zo laag als andere leerlingen met dyslexie, de tekorten zijn dus minder ernstig. Geen problemen in verbaal geheugen. Compensatie Begaafde leerlingen met dyslexie scoren hoog op grammatica, woordenschat en werkgeheugen, waarmee ze hun tekorten (zowel op lezen als onderliggende vaardigheden) deels kunnen compenseren.
BEGELEIDING
En nu? Standaardscores? Andere afspraken maken HB & dyslexie?
BEGELEIDING Niet anders dan anders, maar: Individuele afstemming (sterktes/zwaktes) Expliciete instructie, uitleg regels en taal/-tekstsysteem Compensatiemechanismen gebruiken: Werkgeheugen (visuele inprenting) Leesstrategieën/ verschillen tussen teksten Hoog tempo, vermijd teveel herhaling Teksten aansluitend bij interesse en denkniveau Compacten & verrijken, ook in taal! Ook compensatie bij pluswerk (zoals extra tijd, visuele ondersteuning, mondelinge rapportage, etc.)
Bedankt!