In hoeverre kan zorgtechnologie worden ingezet om de kwaliteit van de zorg te verbeteren? 2014 Onderzoeksrapport Hans van Leeuwen 1604454 & Mart Knibbe 1601159
Inhoudsopgave Inleiding 3. Inleiding 4. Motivatie 6. CMD relevantie 7. Hoofdvraag 8. Deelvraag 1 9. Deelvraag 2 12. Deelvraag 3 13. Deelvraag 4 14. Deelvraag 5 15. Conclusie 16. Zelfreflectie Hans 17. Zelfreflectie Mart 18. Bronnen Tijdens de cursus seminar hebben wij een onderwerp uitgezocht wat ons inspireert, actueel is, en waar wij een documentaire over kunnen maken die interessant is voor CMD ers. Dat onderwerp is het gebruik van zorgtechnologie in de ouderenzorg geworden. Vroeg of laat worden de meeste mensen oud en krijgen zij te maken met zowel fysieke als geestelijke beperkingen. Het is een feit dat er tegenwoordig steeds minder geld beschikbaar is en er steeds meer zorg geboden moet worden omdat ons land aan het vergrijzen is. Zorgtechnologie kan daar een uitkomst bij bieden. Wanneer je op een creatieve manier omgaat met techniek in de zorg kun je de kosten drukken en de zorg verbeteren. In dit onderzoeksverslag kun je maar een fractie lezen van wat er allemaal beschikbaar is qua technologie in de ouderenzorg, maar je kunt er wel wat beter een beeld van scheppen na het lezen van dit verslag. Bij dit onderzoeksverslag is ook een korte film gemaakt over de tot stand koming van het UAS systeem in Baarn. Daar komen ook een aantal tips aan bod voor CMD ers, voor en nadelen van domotica Ik dit verslag komt de term domotica regelmatig naar voren. Dit woord is een samenvoeging van de twee Latijnse woorden domus + robotica. Eigenlijk wordt deze term niet veel meer gebruikt omdat je er bepaalde onderdelen van de zorgtechnologie mee uitsluit. Domotica gaat over technologie in huis, zorgtechnologie is de alomvattende term voor alle technologie die gebruikt wordt in de zorg, dus niet alleen in huis 2 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag 3
Motivatie Bij het bedenken van ons onderwerp kwamen wij met het idee om onderzoek te doen naar de zorg en de domotica die daarbij ontwikkeld en ingezet worden. Over het algemeen horen wij veel negatieve berichten uit de zorgsector komen. Er moet bespaard worden, veel ontslagen, minder werkgelegenheid met als gevolg mindere kwaliteit zorg. Deze kennis hadden wij op het moment van beslissen, en wij wilden op zoek gaan naar domotica die ervoor zorgt dat de ouderen alsnog de zorg krijgen die ze verdienen. Wij kennen beide mensen in onze directe omgeving die immobiel of minder mobiel zijn in vergelijking tot de gezonde mensen van deze leeftijdscategorie. Ook daardoor waren wij gemotiveerd om op zoek te gaan naar technologieen die mogelijk het leven zou kunnen verbeteren van deze mensen. Vooral het technische aspect hiervan is iets dat ons erg aanspreekt, ook omdat het veel relevantie heeft met onze opleiding en er op dit moment weinig aandacht aan wordt besteed binnen onze studie. Mart Hans 4 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag 5
CMD relevantie Ons onderzoek richt zich voornamelijk op de zorgtechnologie. Hierbij betrekken wij interfaces, ontwerpmethodes, onderzoeksmethodes en een algemene probleemstelling. Tijdens ons onderzoek hebben we gepraat met verschillende experts en hebben wij specifiek gevraagd naar een stukje achtergrond informatie voor de CMD ers. Zodat ook zij weten hoe de situatie was, hoe deze nu is, en welke rol zij hierin kunnen beteken. Monique Hinfelaar (manager Intramurale zorg) geeft in de documentaire ook aan welke rol de CMD ers zouden kunnen vervullen voor deze sector. Het UAS systeem wordt in de documentaire uitvoerig behandeld om de studenten uitgebreid te laten zien wat er allemaal aan te pas komt bij het bedenken User experience design 35% van domotica in de zorg. In de documentaire gaan we dieper in op de interfaces, en wat het ontwerpen voor deze doelgroep anders maakt dan voor andere doelgroepen. Dit is dan ook het meest interresant voor de user experience designers onder ons. Maar ook voor de visual en concept designers is er genoeg stof om over na te denken. Waarom zijn bepaalde keuzes voor het UAS systeem gemaakt zoals ze zijn? En hoe ontwerp je nou iets simpels voor mensen in de zorg? Dat zijn allemaal punten die wij geprobeerd hebben te behandelen in onze documentaire. Hierdoor is het voor de CMD ers voornamelijk een informatieve film geworden. Ook content designers kunnen hier wat aan hebben, hoewel wij toch zien dat content nog veel uit de zorgsector zelf wordt aangeleverd. Content design Onderzoek hoofdvraag In hoeverre kan zorgtechnologie worden ingezet om de kwaliteit van de zorg te verbeteren? Zorgtechnologie speelt tegenwoordig een grote rol in de kwaliteitsbehoud van de zorg. Neem bijvoorbeeld de preventiesystemen, zoals het UAS systeem. Dit soort systemen nemen veel werk van zorgmederwerkers uit handen. Zij hoeven minder vaak te controleren op een kamer, krijgen een melding wanneer iemand hulp nodig heeft en ze kunnen sneller ingrijpen dan dat ze hiervoor konden. Dat is een voorbeeld van een zorgtechnologie die de kwaliteit van de zorg verbeterd. Maar wij zijn ook andere technologien tegengekomen. Zelfs zoveel dat wij door de bomen het bos niet meer zagen, er zijn ontzettend veel leuke maar vooral ook goede intitiatieven. Uiteindelijk hebben ze allemaal hetzelfde doel, namelijk: De kwaliteit van de zorg behouden of verbeteren zodat er met minder personeel dezelfde of betere kwaliteit zorg geleverd kan worden. Ook vanuit de ouderen zelf komen veel positieve berichten over deze zorgtechnologien. Zij kunnen meer zelfstandig wonen en voelen zich minder afhankelijk van de zorgmedewerkers. Maar naast al deze voordelen vroegen wij ons ook af wat de nadelen hiervan kunnen zijn. Al gauw kwamen we op het privacy aspect terecht, er zijn namelijk veel systemen die camera s bevatten en de kamers van de inwonenden in de gaten houdt. Privacy blijft toch een hekel punt bij veel van de moderne initiatieven. Alles wat geregistreerd wordt door sensoren, gefilmd door camera s of vastgelegd wordt in een elektronisch bestand is gevoelig voor eventuele hackers met kwade bedoelingen. Deze producten moeten dan ook aan strikte eisen voldoen om ingezet te mogen worden in de zorg. Toch zie je vaak dat schending van enige privacy niet zo belangrijk is geworden voor de meeste cliënten. Als het de zorg verbetert, staat privacy niet meer bovenaan. Aldus Mirjam van Blanken. 25% Concept design Visual design 25% 6 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag 7
Onderzoek Deelvraag 1 Wat zijn op dit moment veel gebruikte technologische hulpmiddelen in de ouderenzorg? Onderzoek Deelvraag 2 Welke initiatieven zijn er in opkomst bij zorginstellingen? Momenteel is er een enorm aantal hulpmiddelen verkrijgbaar in de zorg. Niet alle hulpmiddelen zijn daarmee ook technologische hulpmiddelen. Waarin kunnen wij technologische hulpmiddelen ten opzichte van niet- technologische hulpmiddelen onderscheiden? Technologische hulpmiddelen, ook wel domotica, is eigenlijk een verzamelterm waar een scala aan hulpmiddelen onder valt. Bij domotica staat een technologie centraal. Zonder de moderne technologie zouden deze hulpmiddelen niet bestaan. Omdat de ontwikkeling tegenwoordig zo snel gaat op het gebied van techniek, worden er ook steeds meer initiatieven bedacht en ontwikkeld waarbij de moderne technologie aan de ouderenzorg wordt gekoppeld. Om het overzicht te bewaren maken veel bureaus gebruik van een bepaalde indeling. Er is momenteel géén indeling die door iedereen gebruikt wordt. Wij hebben ervoor gekozen om de indeling van Egbert Bos en Carien Stephan aan te houden (Stephan, 2010). Dat houdt in dat we onderscheid maken tussen specifieke hulpmiddelen, consumentenproducten, woningaanpassingen, domotica en telematica. Onder aan deze pagina vind je een klein overzicht per categorie. Er wordt tegenwoordig een scala aan technologische hulpmiddelen gebruikt, maar het is ook van belang dat de hulpmiddelen op de juiste wijze gebruikt worden. Daarom worden er overal trainingsdagen en cursussen aangeboden om ook de zorgverleners goed te trainen zodat zij goed leren om te gaan met de nieuwste ontwikkelingen in de zorg (Vilans, 2014). Tijdens ons onderzoek zijn we talloze technologische initiatieven tegen gekomen. Hiervan hebben wij een selectie gemaakt om de brede scala aan domotica aan te geven. 1. Happy Walker Het happy walker project is bedacht door TNO en helpt ouderen om het leven wat gemakkelijker te maken. Specifiek ouderen die niet meer zelfstandig kunnen lopen en ondersteuning nodig hebben (zoals een rollator). Door middel van een smartphone of smartwatch kunnen ouderen via de happy walker service bijvoorbeeld een dagje op stap. Een van de services die happy walker biedt is assistentie voor een dagje uit. Stel dat meneer x een dagje naar een exhibitie in Amsterdam wilt dan kan hij of zij dit via zijn smartwatch of smartphone regelen. Deze zijn tevens te bevestigen aan de rollator of rolstoel van deze persoon waardoor zij er altijd bij kunnen. Als zij aangeven dat ze een dagje weg willen wordt via de happy walker service alles geregeld zoals: Kopen van de tickets, reisplanning, beste route van het station naar de exhibitie en parkeerplek voor een eventuele mobiliteitsscooter. (Karkowski, Happywalker, 2011) 2. Health patch De health patch is een soort pleister met een biosensor eraan. Deze sensor registreert de volgende punten: Hartslag Hartslag verschillen Ademhalingsfrequentie Huidtemperatuur Lichaamshouding waaronder valdetectie Stappen Spanning Slaapritme Deze gegevens kunnen direct worden doorgestuurd naar verzorgers, familie en of andere mensen. Het voordeel hiervan is dat de patch ouderen met speciale hulp kan ondersteunen. Bijvoorbeeld door de samengevatte data te bekijken of doordat er real time meldingen worden gestuurd naar mensen in de directe omgeving zoals zorgverleners of familie (Vital connect, 2014). specifieke hulpmiddelen Consumentenproducten Woningaanpassingen Domotica = domus + robotica rolstoelen rollators loopstukken toiletverhogers wandbeugels douchezitjes helping-hands bedverhogers papegaaien trapliften boodschappenwagentje lange schoenlepel hoge kruk krukje voor onder de douche potopeners thermostaatkraan handgrepen opsta beugels wanddouchzitje hogere toiletpot drempels weg aangepaste keuken trapliftje toegangsdetectie deuropeners onraadmelding brandmelding telematica = telecommunicatie + informatica In de zorg moet men hierbij denken aan zorg op afstand (telemonitoring en teleconsultatie) en informatie op afstand. 8 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag 9
Onderzoek Deelvraag 2 Welke initiatieven zijn er in opkomst bij zorginstellingen? 3. E-learning zorgverleners Het trainen van zorgverleners is eigenlijk ook een vorm van zorgtechnologie. Het is dan wel vanuit de andere hoek bekeken, maar hierdoor kunnen zorgverleners op een efficiënte manier getraind en bijgespijkerd worden zodat zij altijd up to date blijven. Er worden al veel e-learning modules aangeboden, maar de kwaliteit is helaas nog erg wisselend. Dit zal waarschijnlijk op zeer korte termijn verbeterd worden (Houtenbos, 2014). 4. UAS (Unattended Autonomous Surveillance) Het UAS systeem is een nieuw concept gebaseerd op intelligente sensornetwerken. Dit houdt in dat er door een zorginstelling allemaal kleine sensoren worden opgehangen. Deze sensoren observeren gezamenlijk de situatie op de afdeling, vaak tijdens de nachtzorg, en ze zijn in staat alle noodsituaties te detecteren. Op het moment dat er een potentiele noodsituatie wordt gedetecteerd stuurt het systeem hier een melding van door naar de smartphones en/of de tablets. Het personeel van de zorginstelling kunnen deze meldingen aannemen om vervolgende de persoon in kwestie te helpen. De andere medewerkers zien vervolgens dat de melding is aangenomen door persoon x en kunnen zelf verder met andere werkzaamheden. Zodra een medewerker een melding heeft aangenomen moeten ze deze ook weer afmelden ze de persoon in kwestie hebben geholpen (Karkowski, 2014). De interface van het UAS systeem 10 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag11
Onderzoek Deelvraag 3 Waar moet je als ontwerper rekening mee houden als je ontwerpt voor zorgverleners? Onderzoek Deelvraag 4 Wat vinden de ouderen van de technologische ontwikkelingen? Als CMD er is het van belang dat je over de capaciteiten beschikt om je doelgroep in te schatten zodat je daar je userinterface en vormgeving op aan kunt passen zodat het product altijd naadloos aansluit bij de doelgroep. Ontwerpen voor mensen die werken in de zorg is vrij lastig, omdat het over het algemeen een groep mensen is die niet bepaald vooruit loopt wat technologie betreft. Vaak zijn de zorgverleners in de ouderenzorg iets ouder: zo n 40 tot 60 jaar, zijn ze niet zo thuis in het gebruik van smartphones en beschikken zij niet over de meest moderne apparatuur. Voorbeeld: wanneer we kijken naar de statistieken van de website free-learning.nl, een platform waar zorgverleners e-learning modules kunnen maken om kennis bij te spijkeren. Hieronder vind je testresultaten van beide bronnen (Statcounter, 2014). Landelijk: Free-learning.nl Chrome 42% Internet Explorer 55% Internet Explorer 31% Chrome 25% Firefox 17% Safari 8% Safari 8% Firefox 6% en de overduidelijke doelgroep levert dit een extra bewijs om de uitspraak van Irek Krakowski te ondersteunen. Het is heel uitdagend, zeker in de zorg: Het moet super intuïtief zijn en daarnaast is het van belang dat het systeemconcept volledig uitgewerkt is. Het is absoluut essentieel om het systeem volledig automatisch te maken zodat het waterdicht is en er geen onverwachte dingen kunnen gebeuren door onkunde. Daarnaast adviseert de CEO van Dutch Domotics eens te gaan kijken op locatie en een dag mee te lopen zodat je weet hoe de mensen te werk gaan, en dan kun je al direct de eerste potentiële problemen tackelen. Zo ontdek je bijvoorbeeld ineens dat mensen soms werken met latex handschoenen, of geen handen vrij hebben om een tablet mee te dragen. Daar kun je dan al tijdens het ontwikkelen van het concept rekening mee houden. Voor ons onderzoek zijn wij in gesprek gegaan met meerdere ouderen die woonbaar zijn in een zorginstelling. In deze zorginstelling wordt gebruik gemaakt van het UAS systeem, hierover zijn wij met hen in gesprek gegaan. Het UAS systeem bevat namelijk camera s die indien nodig real time beelden doorstuurt naar smarthphones en tablets van de zorgverleners. Dit is in eerste instantie bedoeld voor de veiligheid van de bewoners, maar hoe fijn vinden ze het zelf dat er iemand mogelijk naar ze kijkt terwijl ze slapen of lekker een boek lezen? De ouderen zijn zelf niet zo bang dat hier misbruik van wordt gemaakt. Uiteraard hopen zij niet dat dit gebeurd, maar zij geven aan dat de voordelen opwegen tegenover de nadelen. Het systeem zorgt ervoor dat ouderen meer onafhankelijk kunnen wonen, en dat de privacy hierdoor mogelijk in het geding komt is voor hen daarom dan ook niet zo n issue. Verder zijn de ouderen vooral bekend met de veel voorkomende traditionele domotica zoals bijvoorbeeld de traplift en de noodknop. De ontwikkeling van dit soort systemen naar een systeem als dat van UAS zien zij als een grote stap vooruit. Elk soort domotica heeft volgens hun weer zijn eigen voordelen. Het grootste voordeel van het UAS systeem vinden zij dan ook de veiligheid die het systeem ze geeft. Als er iets gebeurd hoeven zij niet bang te zijn dat ze lang hoeven te wachten, ook hoeven ze niet meer bang te zijn dat ze niet op tijd bij de noodknop komen. Dit wordt nu allemaal geautomatiseerd. Wat direct opvalt, is dat het gebruik van de voor geïnstalleerde browser van Microsoft verreweg de grootste is bij de website die bezocht wordt door voornamelijk mensen uit de zorgsector. Terwijl de browser landelijk de nummer twee is met 31%, scoort Internet Explorer op free-learning.nl een gebruikerspercentage van maar liefst 55%. Dit zegt wat over de ICT in zorginstellingen, maar ook over het computergebruik bij mensen in huis. Gezien de grote bezoekersaantallen 12 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag13
Onderzoek Deelvraag 5 Wat gaat de toekomst ons brengen in de ouderenzorg? Conclusie Na het maken van onze korte documentaire hebben wij veel geleerd over de mogelijkheden van technologieën in de ouderenzorg. Dat het een belangrijk onderdeel is geworden in de zorg wisten wij, maar we beseften ons niet dat de vraag naar deze manier van zorg leveren zó is toegenomen de laatste jaren. Dat komt voornamelijk door de technologische ontwikkelingen buiten de zorg om. Wanneer je zoveel bezig bent met het onderzoeken van een aantal technieken besef je pas dat er nog zo onnoemelijk veel kansen liggen op dit gebied. Smartphones ontwikkelen zich snel, en de smartgears zoals de Google Glass zijn in aantocht. Wie weet wat daar allemaal nog mee gedaan kan worden om de ouderenzorg te verbeteren. Irek Karkowski vertelt ons tijdens de interviews dat hij meerdere projecten heeft lopen, en dat er nog enorm veel werk is in de zorgsector. Serious Gaming is ook een interessante ontwikkeling waar nog het een en ander te behalen valt in de ouderenzorg. Mirjam van Blanken vertelt dat ze daar nu veel mee bezig zijn, en dat er uit onderzoek al een aantal interessante ontdekkingen zijn gedaan. wist je dat de standaard braintrain- apps helemaal niet werken voor dementerende ouderen? Het trainen van het geheugen van deze ouderen via trainers heeft dus weinig zin, maar daarentegen werken games als GTA juist super goed! Er zal binnenkort ongetwijfeld iets meer mee gedaan worden zodra er meer bekend is over de effecten en mogelijke resultaten die te behalen zijn. Monique Hinfelaar is er van overtuigd dat wij als CMD ers veel kunnen betekenen op dit gebied. Ik denk dat het goed zou zijn als mensen uit de zorgsector of adviesbureaus meer contact zouden zoeken met mensen van jullie opleiding, zodat de techniek en de mens steeds dichterbij komt. Dat bevordert alleen maar het gebruikersgemak en hopelijk gaan meer mensen zich realiseren hoe belangrijk het is voor de toekomst om goede zorg te kunnen blijven bieden. Er zijn al veel super moderne systemen en apparaten ontwikkeld, maar er is nog steeds veel winst te behalen. De systemen moeten voorlopig constant worden doorontwikkeld en aangepast aan de huidige standaarden. Als CMD er is dit zeker een interessante markt om je meer mee bezig te gaan houden. 14 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag 15
Zelfreflectie Hans Zelfreflectie Mart Bij de start van Seminar had ik besloten een essay te schrijven over domotica en de rol hiervan voor ouderen. De zorg wordt namelijk steeds interresanter voor ons vakgebied, kijk maar eens naar de concepten, visuals, interfaces, etc wat er de afgelopen jaren is bedacht in de zorg. Tijdens het bespreken van mijn onderzoek bleek dat Mart ook veel interesse heeft in dit gebied en zodoende hebben wij samen besloten om een documentaire te maken. Iets wat goed past in het CMD profiel die wij voor ogen hebben. Wij kenden elkaar nog niet zo goed en wisten ook niet wat we aan elkaar hadden. Maar nu terug kijkend heb ik absoluut geen spijt van deze keus. Wij hebben, naast dat we veel geleerd hebben, ook veel plezier gehad bij het maken van de documentaire. Wat mij vooral verbaaste bij het onderzoek doen is hoe open zorginstellingen zijn als je vraagt om informatie of hulp. Dit geldt trouwens voor de zorgsector in het algemeen. Toen wij Dutch Domotics hadden benaderd (bedenker UAS) hadden we binnen enkele dagen een afspraak staan. Sterker nog, bij aankomst bij Dutch Domotics bleken ze zelfs een CMD er in dienst te hebben van een andere Hogeschool. Een van de belangrijkste dingen die ik heb geleerd tijdens dit project is hoe lastig het is om goed te ontwerpen voor de zorg. Irek van Dutch Domotics gaf ons 2 voorbeelden van interfaces die ze hebben gemaakt. Eentje die vooral gemaakt is op basis van aannames, deze werd niet goed ontvangen in de zorg. En eentje waarbij de ontwerper een nachtje heeft meegelopen met zijn doelgroep. Hier kom je dingen tegen die je van te voren niet had bedacht, maar waar je als ontwerper wel rekening mee dient te houden. Normaal gesproken is het al belangrijk je doelgroep te betrekken, maar in de zorg is het essentieel. Deze mensen hebben over het algemeen minder kennis van de moderne techniek, bestaan veelal uit vrijwilligers, wisselen vaak van personeel en hebben daardoor niet de mogelijkheid om iedereen te trainen. Eigenlijk heb ik een aantal onverwachte wendingen gemaakt in het proces tijdens seminar. Toen ik begon was ik hard aan het zoeken naar een onderwerp zodat ik daar een goede hoofdvraag aan kon koppelen. Na het switchen tussen een scala aan onderwerpen ben ik begonnen met brainstormen over de nieuwe alcoholleeftijd verhoging naar achttien op 1 januari. Dit leek mij wel een interessant onderwerp, maar de verdere invulling was nog onduidelijk. Toen sprak ik Hans van Leeuwen en hij was aan het zoeken naar een goed onderwerp op het gebied van technologie in de zorg. Hij was ook al bezig geweest met een brainstorm en al snel kwamen wij erachter dat onze interesses veel overlap hadden. We besloten samen te gaan werken en een Documentaire te gaan maken van 8 minuten over technologie in de zorg. Zorgtechnologie is zo enorm breed, dat je niet zo goed kunt verdiepen in een filmpje van 8 minuten. Om die reden hebben wij gezocht naar een onderwerp waardoor er in het filmpje veel meer verdieping kwam zodat het interessant kon worden voor een CMD er om naar te kijken. We vonden een nieuw systeem: het UAS systeem. Daar zijn wij ons op gaan richten in de documentaire zodat we een doel hadden dat meer binnen bereik ligt. Hans had een kennis die werkte in een zorgcentrum in Baarn waardoor wij het systeem konden bekijken en interviews konden afnemen met zowel bewoners, als met een expert op dit gebied. Daarna hebben wij contact opgenomen met de ontwikkelaar van dit systeem, en we waren direct welkom om de CEO van Dutch Domotics te interviewen. Op CMD is AV eigenlijk een ondergeschoven kindje, maar ik vond het leuk om er meer mee bezig te zijn. Zowel het editen als het filmen zelf. Het was daardoor ook een leerzaam project en ik denk dat ik er veel van opgestoken heb. 16 Onderzoeksverslag Onderzoeksverslag17
Bronnen Houtenbos, R. (2014). Ehealth. Opgehaald van vilans.nl: http://www.vilans.nl/thema-ehealth.html Karkowski, I. (2011). Happywalker. AAL. Karkowski, I. (2014, mei 28). Dr. Statcounter. (2014, mei 28). statcounter. Opgehaald van http://gs.statcounter.com/: http://gs.statcounter. com/#desktop-browser-nl-monthly-201403-201405-bar Stephan, E. B. (2010). Ouderen en technologie. Etsel. Vilans. (2014, mei 29). Opgehaald van Vilans: http://www.vilans.nl/vilans-over-vilans.html Vital connect. (2014, mei 26). http://www.vitalconnect.com/healthpatch. Opgehaald van vitalconnect. 18 Onderzoeksverslag