Waterplan Best Op naar een veerkrachtig watersysteem Gemeente Best Waterschap De Dommel Provincie Noord-Brabant Brabant Water Eindhoven, oktober 2005 projectnummer 188137 Waterplan Best 1
2
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Eindprodukt 5 1.3 Werkwijze 5 2 Streefbeeld 7 2.1 Waar staan we nu? 7 2.2 Streefbeeld 7 2.3 Waterthema's 9 2.3.1 Waterkwaliteit 9 2.3.2 Verdrogingbestrijding 13 2.3.3 Wateroverlast 15 2.3.4 Waterbeleving 17 3 Uitvoeringsprogramma 19 3.1 Realisatie streefbeeld 19 3.2 Prioritering van projecten 19 3.3 Uitvoeringsprogramma 2005-2009 21 3.4 Realisatiestrategie Waterplan Best 3
4
1 Inleiding 1.1 Aanleiding Het waterplan Best dient als input en toetsingskader voor de diverse lopende projecten en processen binnen het gemeentelijke grondgebied. U moet hierbij in het stedelijke gebied denken aan natuurlijk het GRP, maar ook het beheer en onderhoud van stedelijk water en de mogelijkheden van afkoppelen. Voor nieuw te ontwikkelen woonwijken aan de noordrand van Best en de bestaande bedrijventerreinen moet het waterplan richtinggevend zijn voor de invulling van het (toekomstige) watersysteem. In het landelijke gebied wordt de mogelijke rol van water bij ontwikkelingen zoals De Vleut, Piekenhoek door het waterplan Best in letterlijke zin op de kaart gezet worden. Natuurlijk vormen de natte natuurparels Scheeken en Mortelen als onderdeel van Het Groene Woud en het project Proeftuin kwaliteitsimpuls landschap, dat als doel heeft een blauwgroene dooradering van het landbouwgebied, een belangrijke bouwsteen van dit waterplan. Het waterplan vervult een spilfunctie in de afstemming tussen de grootschalige (boven-) regionale ontwikkelingen (o.a. waterbeheer 21 eeuw, Reconstructie plan Buitengebied) en de reeds genoemde locale initiatieven. Een heldere visie op het water in de stad en de landelijke omgeving is hiervoor onontbeerlijk. 1.2 Eindprodukt In het waterplan Best zal, door het opstellen van een realisatiestrategie en een beknopt uitvoeringsprogramma, aandacht worden besteed aan de wijze waarop de gemeente samen met haar waterpartners in de projectgroep, waterschap de Dommel, Brabant Water en de provincie Noord-Brabant tot realisatie van de doelstellingen wil komen. Iedere waterpartner heeft vanuit zijn takenpakket een belang bij het waterplan Best. Een overzicht van taken de waterpartners staat weergegeven in de onderstaande tabel. 1.3 Werkwijze Grondwater Ontwatering Afwatering Afvalwater + Het waterplan is tot stand gekomen na het doorlopen van twee stappen. 1. Opstellen van een integraal waterstreefbeeld voor de gemeente Best, vanuit lopende beleids- en planontwikkelingen; 2. Vertaling van het integrale waterstreefbeeld tot een realisatiestrategie en een uitvoeringsprogramma. waterkwaliteit Drinkwater Ruimtelijk gebruik Gemeente Best Waterschap De Dommel Rijkswaterstaat Provincie Noord-Brabant Brabant Water NV : hoofdtaak : deeltaak Waterplan Best 5
Nationaal Bestuursakkoord Water Op 2 juli 2003 is het Nationaal Bestuursakkoord Water getekend. Dit akkoord is een overeenkomst tussen het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen om de waterproblematiek in Nederland aan te pakken. Het akkoord heeft tot doel om in de periode tot 2015 de waterhuishouding in Nederland te verbeteren en daarna op orde te houden. Het gaat daarbij om het aanpakken van de gevolgen van de zeespiegelstijging, bodemdaling en een veranderend klimaat. De Kaderrichtlijn Water Een goede waterkwaliteit is voor Nederland van groot belang. Maar omdat water zich weinig aantrekt van landsgrenzen, is het voor een belangrijk deel ook een internationale zaak. Daarom is sinds eind 2000 de Europese Kaderrichtlijn Water van kracht. Deze moet ervoor zorgen dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa in 2015 op orde is. De Kaderrichtlijn Water (KRW) is erop gericht de kwaliteit van watersystemen te verbeteren, onder meer door lozingen aan te pakken. Verder is het de bedoeling het duurzaam gebruik van water te bevorderen en de verontreiniging van grondwater aanzienlijk te verminderen. Sector: Niveau: Ruimte Water Milieu Strategisch o.a o.a. o.a Rijk: Planologische kernbeslissing Vierde Nota Nationaal Milieubeleidsplan Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening Waterhuishouding Nationaal Bestuursakkoord Water Kaderrichtlijn water Provincie: Streekplan Waterhuishoudingsplan Provinciaal Milieubeleidsplan Reconstructieplan Deelstroomgebiedsvise Brabant-Oost Tactisch o.a. o.a. o.a. Waterschap De Dommel Waterstructuurvisie* Waterbeheersplan** Gemeente: Landschapsontwikkelingsplan* Waterplan*/GRP Gemeentelijk Milieubeleidsplan* Operationeel o.a. o.a. o.a. Waterschap: Waterbeheersplan** Emmissiebeheersplan * Waterbodembeheerplan* Waterbergingsvisie* Gemeente: Bestemmingsplan Rioleringsplan Milieuprogramma (MUP) *) Alle cursief weergegeven planvormen zijn facultatieve planvormen. **) Het waterbeheersplan is een planvorm met zowel tactische, als operationele elementen. 6
2 Streefbeeld 2.1 Waar staan we nu? Het waterplan heeft een afstemmingsfunctie tussen de verschillende water- en milieuvakgebieden van de waterpartners. Met name gericht op goede samenwerking op het gebied van de ruimtelijke ordening en inrichting van (nieuw) gebieden. Ieder voor zich is druk met het ontwikkelen van plannen en doorvoeren van beleidsregels. Alleen samen zijn de doelen, zoals die in de Europese Kaderrichtlijn Water, Nationaal Bestuurs-akkoord Water, Waterbeheersplannen, Reconstructieplan, Waterkwaliteitspoor, Landschapsontwikkelingsplan Best en Gemeentelijk Rioleringsplan zijn vastgelegd, bereikbaar. In dit plan is ervoor gekozen om alle plannen en beleidsontwikkelingen naast elkaar te leggen. Gezamenlijk is, op basis van de reeds verwoorde ambities en doelstellingen, een heldere gemeenschappelijke visie op het water in de stad en de landelijke omgeving van Best ontwikkeld, het streefbeeld. Hierbij bleken géén principiële belangentegenstellingen meer te bestaan. Indien deze wèl zouden hebben bestaan, waren enkele ontwikkelingsvarianten uitgewerkt, die ter bespreking/besluitvorming zouden worden overlegd. De visie is onderverdeeld naar vier thema's aan de hand waarvan de waterproblematiek beschreven en aangepakt kan worden. Deze waterthema's zijn: waterkwaliteit, verdrogingbestrijding, wateroverlast en waterbeleving. Om de opgave van de waterpartners in Best te benoemen is het van belang om ambities en doelstellingen per waterthema te formuleren. Deze ambities van de vier thema's vormen het streefbeeld voor het integrale watersysteem (watersysteem en waterketen) in 2020. De beleidsplannen zoals het Reconstructieplan en de Europese Kaderrichtlijn Water hebben een looptijd tot 2015-2018, waardoor aangenomen mag worden dat in 2020 de maatregelen uit deze beleidsplannen tot het gewenste streefbeeld hebben geleid. Beleidsmatige kaders ten aanzien van waterbeheer bestaan op verschillende niveaus en vanuit verschillende sectoren. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen strategische, tactische en operationele planvormen voor de sectoren ruimte, water en milieu. In de tabel op pagina 6 is ter illustratie een overzicht van relevante planvormen gegeven. 2.2 Streefbeeld Hoe functioneert het Watersysteem van Best dan in 2020? Best heeft in 2020 een gezond, veilig, veerkrachtig en robuust grond- en oppervlaktewatersysteem. Hoewel het watersysteem in de natuurgebieden, het stedelijke gebied en het tussenliggende overgangsgebied (voornamelijk met een agrarische functie) sterk verweven zijn, voldoet het grond- en oppervlaktewatersysteem in het grootste deel van de gemeente aan de wensen van de aanwezige gebruiksvormen. Alle bewoners en bedrijven gaan bewust en zuinig om met drinkwater en regenwater. Al het oppervlaktewater is van goede kwaliteit. "Goede kwaliteit" betekent een samenstelling die past bij de natuurlijke omstandigheden. Dat hoeft dus niet altijd helder en nutriëntenarm te zijn! Van de in Best gevallen neerslag wordt zo weinig mogelijk afgevoerd naar de RWZI. Door het scheiden van het schone en vuile water behoren riooloverstorten steeds meer tot de verleden tijd. Waterplan Best 7
8 Water als meerwaarde voor beleving
De aanwezige beken en sloten zijn aangepast op recente en voortgaande klimatologische veranderingen van de 21e eeuw. Het stedelijke gebied In het bebouwde gebied wordt geen (grond)wateroverlast ondervonden. Open water (sloten, beken, waterpartijen) wordt door de inrichting en de wijze van het beheer als een meerwaarde voor de beleving van het stedelijke gebied ervaren. Bij nieuwe grootschalige (ruimtelijke) ontwikkelingen, alsmede in- en uitbreidingen is water een volwaardig ordenend principe waarbij alle betrokken (beleids)makers intensief samenwerken. Recreatiepark Aquabest zal zijn intensieve waterrecreatiefunctie steeds verder ontwikkelen in een duurzaam parkconcept. De natuurgebieden Natte natuurparels als De Scheeken en De Mortelen, gelegen in het Nationale Park Het Groene Woud kennen geen verdroging meer; door de gewenste grondwaterstanden, voldoende kwel en een goede grondwaterkwaliteit kan de natuur tot volle wasdom komen. De overige natuurgebieden zijn behouden, hersteld of ingericht conform de door de natuurwaarden gestelde voorwaarden. Het overgangsgebied Het buitengebied van Best functioneert als een groen uitloopgebied voor de eigen dorpskern en de regio. Het vormt in het noorden de entree vanuit Eindhoven naar Het Groene Woud. Het biedt als zodanig aantrekkelijke mogelijkheden voor extensieve recreatie. Het agrarische gebruik van gronden is in evenwicht met de heersende grondwaterstanden. De aanwezige teelt is gebaseerd op het aanwezige grondwaterpeil en niet zoals vroeger dat de teelt het grondwaterpeil kan bepalen. De situering van agrarische gronden, type teelten en bedrijfsvoering zijn in overeenstemming met de natuurlijke grondwaterstanden. Ontwatering van gronden, wateraanvoer en grondwateronttrekkingen ten behoeve van beregening zijn geminimaliseerd en worden alleen daar toegepast waar het geen negatieve invloed heeft op verdroginggevoelige natuurgebieden of het regionale grondwatersysteem. Het pompstation is in bedrijf als grondwaterwinning, gericht op het blijvend leveren van goed drinkwater en proceswater. De grondwaterwinning is ook voor de toekomst veilig gesteld, de grondwaterkwaliteit voldoet aan de normen voor winning ten behoeve van drinkwater en wordt niet bedreigd door verontreinigingen. 2.3 Waterthema's Om het stedelijke gebied, de natuurgebieden en het overgangsgebied te ontwikkelen tot het hierboven beschreven beeld zal een zeker ambitieniveau nodig zijn. Het benodigde ambitieniveau en de daarmee gepaard gaande doelstellingen worden beschreven aan de hand van vier waterthema's, namelijk: 1. Waterkwaliteit; 2. Verdrogingbestrijding; 3. Wateroverlast; 4. Waterbeleving. 2.3.1 Waterkwaliteit Het thema waterkwaliteit heeft betrekking op het behouden en verkrijgen van schoon grondwater, schoon oppervlaktewater en schone waterbodems. Waterplan Best 9
10 Overstort Bergbezinkbassin Parallelweg
Dit wordt bijvoorkeur bereikt volgens de trits: voorkomen - scheiden - zuiveren Het water kan als "schoon" worden beschouwd, wanneer de kwaliteit van het water geen verstoring met zich meebrengt ten aanzien van de gebruiksfuncties in de omliggende gebieden. Resultaat De waterkwaliteit voldoet in 2020 aan de wettelijke minimum normen (nu betreft dat Maximaal Toelaatbaar Risico (MTR) -waarden in de toekomst zullen dit de normen uit de Kader Richtlijn Water worden). Ambitie en doelstellingen Ambitie Doelstellingen 2020 S1: Aanpak puntbronnen Het rioolstelsel / alle riooloverstorten voldoen aan het waterkwaliteitsspoor (nog te bepalen). Geen riooloverstorten of effluentlozing (rechtstreeks) op water met hoge natuurdoelstellingen. Het bronneringswater van de A2 uit de tunnelbak wordt op een effectieve manier gebruikt om natuurdoelstellingen te realiseren. Geen ongezuiverde lozingen in het buitengebied. Alle (verdachte) locaties voor wat betreft bodemverontreiniging zijn bekend. Geen bodemverontreinigingen in boringsvrije zone. S2: Aanpak diffuse bronnen Bij nieuwbouw en (her)inrichting stedelijk gebied worden duurzame, niet uitloogbare materialen gebruikt. Er wordt 15% van het op de gemengde riolering of verbeterd gescheiden (vgs) aangesloten verhard oppervlak (referentie 2005) afgekoppeld. Regenwater in nieuwbouwprojecten wordt niet meer gemengd met afvalwater. Zeer beperkt gebruik van verontreinigende bestrijdingsmiddelen bij beheer en onderhoud van openbare ruimte. Burgers en bedrijven zijn zich bewust dat water alleen schoon blijft zolang er niets kwalijks ingegooid wordt. De mestgift en het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw is afgestemd op het gewas en vormt geen aantasting van het grondwater. Voor waterlopen met een natuurdoelstelling is met 80% van de eigenaren een overeenkomst gesloten ten aanzien van natuurlijk beheer van de waterkanten. Waterplan Best 11
12 Verdrogingsbestrijding
2.3.2 Verdrogingbestrijding Water is een schaars goed, waar dan ook verantwoord mee omgegaan moet worden. Een duurzaam gebruik van (drink)water is bij de inwoners van Best al algemeen geaccepteerd. Optimalisatie van de waterketen, die bestaat uit waterwinning en -gebruik, riolering en afvalwaterzuivering zijn wel belangrijke onderdelen van dit thema. Hierbij komen aspecten aan bod als een duurzame watervoorziening, efficiënt watergebruik, een duurzame grondwaterhuishouding, lage kosten voor de burger, een efficiënt systeem en zaken als het zo min mogelijk afvoeren van regenwater naar de zuiveringsinstallaties. Resultaat Het grondwatersysteem wordt hersteld overeenkomstig het gewenste gronden oppervlaktewaterregime (GGOR). Deze GGOR geeft invulling aan het stedelijke gebied, de natuurgebieden als aan de functies in het overgangsgebied. Een duurzame (drink)waterwinning wordt in stand gehouden. Burgers, en bedrijven zijn zich bewust van hun watergebruik. Waar mogelijk wordt regenwater en oppervlaktewater ingezet om te voldoen aan de waterbehoefte. Ambitie en doelstellingen Ambitie Doelstellingen 2020 V1: Herstel regionale Waar mogelijk wordt het regenwater van het stedelijke grondwaterstroming gebied naar het grondwater geleid. Het ontwateringstelsel in het overgangsgebied wordt aangepast aan zowel de functie natuur als landbouw. Het waterpeil in de natuurgebieden is afgestemd op de aanwezige natuurwaarden. V2: Bewust gebruik grondwater Grondwater wordt alleen toegepast voor doeleinden waarvoor vanuit volksgezondheid en de Warenwet drinkwaterkwaliteit is vereist. Het totale drinkwaterverbruik per inwoner neemt niet toe t.o.v. het verbruik in 2005. Grondwateronttrekkingen voor landbouw zijn met 20% gereduceerd. Grondwateronttrekkingen door particulieren zijn met 30% gereduceerd. Bij nieuwbouw en verbouw worden waterbesparende apparaten gebruikt. Gebruik grondwater voor koude/warmte opslag in het kader van energiebewustzijn V3: Gebruik alternatieve water- Gebruik van hemelwater voor toiletspoeling in 2 openbare bronnen voor laagwaardige gebouwen, te beginnen bij het nieuwe gemeentehuis. gebruiksdoeleinden Toepassing hergebruik/proceswater op 1 bedrijventerrein. Bij elke woning staat een regenton van tenminste 90 liter t.b.v. beregening tuin. Auto's worden gewassen op wasplaatsen waar water wordt hergebruikt of hemelwater wordt gebruikt. De campagnes voor een bewuste omgang met drinkwater worden jaarlijks ondersteund. Waterplan Best 13
14 Intensieve regenbuien die tot water op straat leiden
2.3.3 Wateroverlast Met het thema wateroverlast wordt bedoeld dat er in 2020 een natuurlijk evenwicht bestaat tussen water en de gebruiksfunctie bebouwing. Door de grote oppervlakten verharding in de bebouwde omgeving, kan het regenwater niet meer op natuurlijke wijze in de grond infiltreren en/of afstromen naar beken. Piekafvoeren en inundaties buiten het stedelijke gebied zijn het gevolg. Binnen een veerkrachtig watersysteem dient water de ruimte te krijgen. Dit houdt ondermeer in dat de volgende trits moet worden gevolgd: Infiltreren - vasthouden - afvoeren Resultaat Nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen worden op duurzame wijze ingepast in het watersysteem, zodat echt sprake is van water als (mede)ordenend principe. De invloed van bestaande bebouwing wordt geminimaliseerd. Op verwachte klimaatsveranderingen wordt geanticipeerd en het watersysteem en de riolering voldoen aan de veiligheidsnormen voor inundatie en wateroverlast. Ambitie en doelstellingen Ambitie Doelstellingen 2020 O1: Geen wateroverlast door Stedelijke wateropgave met betrekking tot riolering en oppervlaktewater is in beeld gebracht en voor de huidige situatie uitgevoerd. Overlast vanuit de riolering (water op straat) vindt maximaal eens per 2 jaar plaats en er komt geen riool of regenwater in woningen en/of bedrijven. Er wordt 15% van het op de gemengde riolering of verbeterd gescheiden (vgs) aangesloten verhard oppervlak (referentie 2005) afgekoppeld. Wateroverlast als gevolg van inundatie treedt statistisch maximaal eens per 100 jaar op. Nieuwbouw vindt hydrologisch neutraal plaats. Er wordt voldoende ruimte in stedenbouwkundige ontwikkelingen gereserveerd voor het watervraagstuk. O2: Geen grondwateroverlast Stedelijke wateropgave met betrekking tot grondwater is in beeld gebracht en voor de huidige situatie uitgevoerd. Nieuwbouw in de lagere delen van de gemeente Best worden zodanig gebouwd, dat er geen grondwateroverlast kan ontstaan. Door het herstellen van de Natte Natuurparels kan grondwateroverlast ontstaan. Deze overlast wordt zoveel mogelijke gecompenseerd door kavelruil of een compensatie in de vorm van Blauwe Diensten. O3: Bij alle ruimtelijke ontwik- Er is een 'interne' watertoetsprocedure' met richtlijnen, kelingen wordt het water- werkafspraken en processchema's voor ruimtelijke plannen. systeem en de waterketen meegenomen als medeordenend principe Waterplan Best 15
16 Visvijver bij Heivelden
2.3.4 Waterbeleving Het water in Best wordt in 2020 door een ieder als een meerwaarde voor de beleving van de omgeving gezien. De toegevoegde waarde van water kan betrekking hebben op recreatieve waarden, belevingswaarden, cultuurhistorische waarden, landschappelijk waarden en natuurwaarden. Deze zijn allemaal afhankelijk van (het functioneren) van het watersysteem, maar vormen geen wezenlijk onderdeel ervan. Hetzelfde geldt voor de economische waarde van water(systemen). Resultaat De waterlopen en waterpartijen dienen een belangrijke drager voor de functies recreatie en natuur te worden in de kern, in het groene overgangsgebied en uiteindelijk in Het Groene Woud. Ambitie en doelstellingen Ambitie Doelstelling 2020 B1: Verbeteren natuurlijke Het Wilhelmina- en Beatrixkanaal krijgen hun natuurlijke karakter watergangen karakter terug en zijn tevens ingericht als EVZ. De overige watergangen zijn in het kader van de aanpak groenblauwe dooradering ingericht als natuurlijke beeksystemen voor natuur en landbouw. Knelpunten voor fauna om infrastructurele werken te passeren worden opgelost. B2: Bieden van goede Aquabest is ontwikkeld tot een intensief waterrecreatie recreatiemogelijkheden gebied in een park dat voldoet aan de hoogste waterdoelstellingen. In de Entree De Vleut wordt bezoekers van het Groene Woud inzicht gegeven in het functioneren van natuurlijke watersystemen. Langs de routes en bij de "natte natuurparels" staan informatieborden met uitleg over verschillende thema's. B3: Water is volwaardig Alle waterpartijen en watergangen in stedelijk gebied onderdeel ontwerpproces hebben voldoende ruimte. De inrichting van watergangen wordt getoetst op aspecten als veiligheid, beheerbaarheid en functionaliteit. Waterplan Best 17
18 Werk in uitvoering Heivelden
3 Uitvoeringsprogramma 3.1 Realisatie streefbeeld Om de ambities en doelstellingen voor de verschillende waterthema's te kunnen realiseren is het van belang om aan de doelstellingen projecten, maatregelen of beleidsvoornemens te koppelen. Hierdoor wordt inzichtelijk waar de waterpartners in Best tot 2020 ieder, maar ook gezamenlijk voor staan. Op deze wijze blijven alle doelstellingen en ambities de komende 15 jaar helder en inzichtelijk. Het spreekt voor zich dat wijzigingen ten aanzien van beleidsvoornemens kunnen leiden tot aanpassing van doelstellingen. Per waterthema is met de waterpartners onderzocht in hoeverre de bestaande situatie afwijkt van de gestelde doelstellingen c.q. streefbeelden. Alle benodigde en gewenste maatregelen zijn zonder verdere afweging geïnventariseerd. Soms betreft dit een onderzoek om meer inzicht te vergaren in de omvang of aanpak van een tekortkoming. Soms betreft dit een concreet uitvoeringsplan of het optimaliseren van bestaande beleidskaders. De genoemde oplossingsrichtingen en maatregelen zijn herkenbaar als direct knelpunt of aandachtspunt binnen het gemeentelijke grondgebied vanuit de op dat moment levende gedachten en behoeften. De maatregelen zijn niet geprioriteerd of onderzocht op hun haalbaarheid. In Bijlage 2 zijn alle maatregelen, projecten of beleidsvoornemens beschreven. Bij ieder van deze projecten is opgenomen het doel van de maatregel, de trekker, planning en waar mogelijk een indicatie van kosten. 3.2 Prioritering van projecten Het uitvoeringsprogramma voor de periode 2005-2009 volgt door aan alle noodzakelijke projecten voor 2020 (bijlage 2) prioriteiten toe te kennen. Twee criteria hebben bij de toekenning van prioriteiten een belangrijke rol gespeeld, namelijk: 1. Een maatschappelijk argument (o.a. milieurendement, draagvlak, kosten); vertaald in het relatieve belang dat op dit moment aan een waterthema wordt toegekend. Hiermee kan een afweging tussen projecten uit de verschillende waterthema's worden gemaakt. Projecten die een bijdrage leveren aan meerdere thema's krijgen daarmee dan ook een grotere prioriteit. 2. Een inhoudelijk argument, vertaald in de afstand van heden tot het streefbeeld in 2020. Hoe verder de aanpak van een waterthema op dit moment afstaat van het streefbeeld des te meer maatregelen noodzakelijk zullen zijn. Kansen die zich nu voordoen, moeten dan ook opgepakt worden; Door het bundelen van de twee criteria, inhoudelijke afweging en een maatschappelijke afweging, kan het gewenste ambitieniveau voor de vier waterthema's in 2009 worden benoemd. Dit vormt daarmee de basis voor het uitvoeringsprogramma 2005-2009. Om enig inzicht te geven hoe alle projecten zijn gewogen en beoordeeld zijn in de figuren op pagina 20 de twee criteria gevisualiseerd. De invulling van de afwegingscriteria in beide figuren heeft door de waterpartners op basis van hun expertise plaatsgevonden. In figuur 3.1 is aangegeven met behulp van een relatieve schaal hoe in 2005 de vier waterthema's vanuit een maatschappelijk belang ten opzichte van elkaar staan. Hierin wordt duidelijk dat in Best de aanpak van waterkwaliteit een hogere prioriteit heeft dan de andere thema's. Dit heeft vooral te Waterplan Best 19
Maatschappelijke prioritering waterthema's Waterkwaliteit Verdrogingbestrijding Wateroverlast Waterbeleving figuur 3.1 Afstand tot streefbeeld in 2005 en 2009 Waterkwaliteit Verdrogingbestrijding De waterthema's Wateroverlast Waterbeleving 2005 ambitie 2009 afstand tot streefbeeld na 2009 figuur 3.2 20
maken met de kwetsbaarheid van de aanwezige natuurwaarden in en aan de rand van Best. In figuur 3.2 is aangegeven met behulp van een relatieve schaal hoe ver de vier waterthema's verwijderd zijn van het streefbeeld in 2020 in 2005 en het beoogde ambitieniveau na afronding van het uitvoeringsprogramma in 2009. Hieruit volgt dat vooral door de complexiteit rond de uitvoering van projecten en maatregelen in het kader van verdrogingbestrijding en waterkwaliteit er ook na 2009 nog grote inspanningen nodig zullen zijn. De streefbeelden ten aanzien van waterbeleving en wateroverlast zullen als gevolg van de voorgenomen maatregelen al grotendeels ingevuld worden. Vooral door het opnemen van de benodigde maatregelen in de reguliere taken van de waterpartners zullen de streefbeelden van deze twee thema's in 2020 gerealiseerd zijn. Beide figuren gaan op zich niet in op de financiële aspecten van maatregelen en op welke wijze het eenvoudigst het rendement te halen is. 3.3 Uitvoeringsprogramma 2005-2009 De projecten en maatregelen die onderdeel vormen van het uitvoeringsprogramma van het Waterplan Best voor 2005-2009 zijn in tabel op pagina 21 opgenomen. De relaties tussen projecten uit verschillende thema's is hierbij ook inzichtelijk gemaakt. Hierdoor wordt duidelijk dat projecten een bijdrage leveren aan de invulling van een of meer van de vier waterthema's. Deze projecten en maatregelen komen uit de in bijlage 2 beschreven projecten en maatregelen. Om ook een ruimtelijk beeld te geven van de projecten uit het uitvoeringsprogramma zijn deze geprojecteerd op de ondergrond van Best. Alleen die projecten die ruimtelijk gevisualiseerd kunnen worden zijn opgenomen in dit kaartbeeld. Uit dit kaartbeeld wordt duidelijk dat projecten vanuit verschillende waterthema's raakvlak hebben met een gebied. Tevens wordt duidelijk dat de interactie tussen het stedelijke gebied en het landelijke gebied van Best voor alle waterthema's groot is. Per project en maatregel is aangegeven welke partij deze maatregel opneemt in zijn uitvoeringsprogramma. Tevens is per voornemen een indicatie van de kosten per partij opgenomen. De coderingen verwijzen naar bijlage 2. Hierbij gaat het om: S: Waterkwaliteit, V: Verdrogingbestrijding, O: Wateroverlast en B: Waterbeleving. Tot slot is nog aangegeven wat de verwachte stand van zaken ten aanzien van de maatregel is in 2009. Een aantal maatregelen is al zo concreet dat deze direct uitgevoerd kunnen worden. Enkele anderen vragen eerst om een ronderzoek, waarna pas na 2009 daadwerkelijk tot uitvoering zal worden overgegaan. Naast deze maatregelen en projecten zal water een vast onderdeel in de communicatie naar de burger zijn, gericht op waterbesparing en andere waterdoelen. Waterplan Best 21
22 Figuur 3.3 Overzicht projecten uitvoeringsprogramma Waterplan Best 2005-2009
Waterplan Best 23
24
3.4 Realisatiestrategie Het uitvoeringsprogramma Waterplan Best is de eerste aanzet om te komen tot de ontwikkeling van een duurzaam watersysteem in de gemeente Best. In dit proces zal zowel een traject binnen de waterbeheerders (gemeente, waterschap, provincie, Rijkswaterstaat en Brabant Water) gevolgd moeten worden als een extern traject met belanghebbenden (inwoners, gemeente Best, terreinbeherende organisaties, woningbouwcorporaties, landbouw en particuliere ondernemers). De in beide sporen te onderscheiden stappen worden hierbij toegelicht. Deze stappen zullen chronologisch doorlopen moeten worden om uiteindelijk te komen tot realisatie van het streefbeeld in 2020. Hierbij zal de nadruk in eerste instantie komen te liggen op projecten die in de planperiode 2005-2009 moeten worden opgepakt. 1. Vaststellen van het waterplan Best binnen de gemeente Best en de overige waterbeheerders. Eventueel het ondertekenen van een Convenant waarin bestuurlijke intenties en verantwoordelijkheden worden vastgelegd; 2. Communiceren met inwoners van Best en overige belanghebbenden over de voorgenomen plannen; 3. Implementeren van de projecten van het uitvoeringsprogramma in de verschillende beleidsvelden; 4. Per jaar nader bezien welke projecten uit het uitvoeringsprogramma in uitvoering worden genomen. Hiervoor zal monitoring van het uitvoeringsprogramma van wezenlijk belang zijn. Na circa 5 jaar zal het uitvoeringsprogramma herzien worden; 5. Projectsgewijs invulling geven aan de uitvoering van het programma en daarbij de projectideeën uit het uitvoeringsprogramma verder uitwerken. Per project zal beoordeeld worden welke partijen bij die uitwerking in de vorm van een klankbordgroep zullen worden betrokken. De voortgang van het waterplan zal in een jaarlijks voortgangsoverleg tussen de waterpartners worden besproken. Na circa 5 jaar zal het waterplan geactualiseerd worden. Waterplan Best 25
26
Bijlage 1: taakvelden van de waterpartners Partij verantwoordelijk voor Gemeente Best - Riolering, milieu en volksgezondheid - ruimtelijke ordening (incl. bestemmingsplannen) - groen, natuur, landschap en beheer - cultuurhistorie en recreatie - draagt zorg voor ontwatering en ondiepe grondwater - onderhoud niet leggerwatergangen in openbare ruimte binnen de bebouwde kom Waterschap De Dommel - waterkwaliteit en -kwantiteit voor het gehele beheersgebied (incl. handhaving Wvo), uitgezonderd waterkwantiteit rijkskanalen - draagt zorg voor afwatering - keur - onderhoud leggerwatergangen - afvalwaterzuivering - recreatief medegebruik Rijkswaterstaat Directie Noord-Brabant - waterkwantiteit rijkskanalen - scheepvaartfunctie rijkskanalen - ecologie rijkskanalen (inrichting oevers en dijken) - waterrecreatie rijkskanalen Provincie Noord-Brabant - kwaliteits- en kwantiteitsbeheer van het grondwater (Provinciale Milieuverordening t.a.v. grondwaterbeschermingsgebieden en Provinciale Verordening Water t.a.v. o.a. onttrekken van grondwater) - grootschalige recreatie - goedkeuring watertoets bij ruimtelijke plannen en besluiten - opstellen streekplan en uitwerkingsplannen en deze als toetsingskader gebruiken Brabant Water - winning, zuivering, transport en levering van drinkwater Grondeigenaren - onderhoud niet leggerwatergangen - ontwatering op eigen perceel Waterplan Best 27
28
Bijlage 2: Maatregelen voor realisatie streefbeeld in 2020 In de tabellen op de volgende pagina s zijn alle maatregelen en projecten opgenomen gekoppeld aan het ambitieniveau en de daarmee samenhangende doelstellingen. In cursief zijn alle maatregelen en projecten aangegeven die terugkomen in het uitvoeringsprogramma 2005-2009. In een aantal gevallen als inbedding in de reguliere taak van een waterpartner, in een groot deel van de maatregelen om een aanzet te geven tot realisatie van een doelstelling en natuurlijk als regulier project. De niet cursief weergegeven plannen hebben een opstart en doorlooptijd die na 2009 is gelegen. Waterplan Best 29
Ambitie Doelstellingen 2020 Benodigde maatregel/project/reguliere taak, Waterkwaliteit S1: Aanpak puntbronnen S2: Aanpak diffuse bronnen 1) Het rioolstelsel / alle riooloverstorten voldoen aan het waterkwaliteitsspoor (nog te bepalen). 2) Geen riooloverstorten of effluentlozing (rechtstreeks) op water met hoge natuurdoelstellingen. 3) Het bronneringswater van de A2 uit de tunnelbak wordt op een effectieve manier gebruikt om natuurdoelstellingen te realiseren 4) Geen ongezuiverde lozingen in het buitengebied. 5) Alle (verdachte) locaties voor wat betreft bodemverontreiniging zijn bekend. 6) Geen bodemverontreinigingen in boringsvrije zone. 1) Bij nieuwbouw en (her)inrichting stedelijk gebied worden duurzame, niet uitloogbare materialen gebruikt. 2) Er wordt 15% van het op de gemengde en verbeterd gescheiden riolering (vgs)aangesloten verhard oppervlak (referentie 2005) afgekoppeld. 3) Regenwater wordt in nieuwbouwprojecten niet meer gemengd met afvalwater 4) Zeer beperkt gebruik verontreinigende bestrijdingsmiddelen bij beheer en onderhoud van openbare ruimte. 5) Burgers en bedrijven zijn zich bewust dat water alleen schoon blijft zolang er niets kwalijks ingegooid wordt. 6) De mestgift en het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw is afgestemd op het gewas en vormt geen aantasting van het grondwater. 7) Voor waterlopen met een natuurdoelstelling is met 80% van de eigenaren een overeenkomst gesloten ten aanzien van natuurlijk beheer van de waterkanten. Trekker, planning en indicatie van kosten 1) Onderzoek naar aanvullend benodigde maatregelen in het kader van Waterkwaliteitsspoor en Kaderrichtlijn Water (KRW). Trekker: Water-schap (WS) Gemeente (Gem.) Kosten 20.000 euro in 2008 2) Aanpassing bergingsvoorziening Hokkelstraat c.a. is in voorbereiding. Dit heeft een sterke relatie met de ombouw van de afvoerleiding naar RWZI Sint Oedenrode. De eisen zullen aangescherpt worden in het kader van de KRW. Trekker Ws. Verdere uitvoering na 2009. 3) Onderzoek naar alternatieven en daarna uitvoering, Trekker Rijkswaterstaat in samenwerking met Ws en Provincie. Vanaf 2008. Kosten variëren tussen 4,5 ton en 4,5 miljoen euro. 4) Controle op (goede) aansluiting van panden in buitengebied + (juridische) opvolging. Trekker WS/Gem. Uitvoering vanaf 2007. Waterschap zal als reguliere taak WVO handhaven 5) Gem.: Verbeteren bodemkaart; continue actie 6) Indien bodemverontreinigingen voorkomen binnen de boringsvrijezone zullen deze gesaneerd worden. Trekker onderzoek is gemeente. 1) Trekker: Gem. afh. van regelgeving rijksoverheid. In het bouwbesluit moet dit worden vastgelegd. Waterschap zal dit aspect opnemen in haar wateradviezen. Continue taak. Stimuleren in het kader van de Duurzame Driehoek. 2) Bij vernieuwing riolering of grote (ver)bouwprojecten de mogelijkheden van afkoppelen bezien. Gem. trekker. Kosten in project. In de periode tot 2009 worden eerste stappen gezet. 3) In de waterparagraaf van elk uitleggebied, inbreidingen en grootschalige herstructureringen zal dit als uitgangspunt worden opgenomen. Trekker: Gem. 4) Het gebruik van verontreinigende bestrijdingsmiddelen wordt tot het absolute minimum beperkt of, daar waar mogelijk, uitgesloten. Trekker: Gem. 5) Gezamenlijke en afzonderlijke informatiecampagnes opzetten. Trekker: Alle partijen in de waterketen. 6) Controleren op juiste toepassing regelgeving en geven van voorlichting. Trekkers: m.b.t. handhaving AID/provincie/ministerie van landbouw. Lopend project, niet binnen directe invloedsfeer waterpartners. 7) Gemeente is trekker m.b.t. het komen tot overeenkomsten. Prov. En WS. zorgen voor medefinanciering van stimuleringsregelingen. 30
Ambitie Doelstellingen 2020 Benodigde maatregel/project/reguliere taak, Verdrogingbestrijding V1: Herstel regionale grondwaterstroming V2: Bewust gebruik grondwater V3: Gebruik alternatieve waterbronnen voor laagwaardige gebruiksdoeleinden 1) Waar mogelijk wordt het regenwater van het stedelijke gebied naar het grondwater geleid. 2) Het ontwateringstelsel in het overgangsgebied wordt aangepast aan zowel de functie natuur als landbouw. 3) Het waterpeil in de natuurgebieden is afgestemd op de aanwezige natuurwaarden. 1) Grondwater wordt alleen toegepast voor doeleinden waarvoor vanuit volksgezondheid en de Warenwet drinkwaterkwaliteit is vereist. 2) Het totale drinkwaterverbruik per inwoner neemt niet toe t.o.v. het verbruik in 2005. 3) Grondwateronttrekkingen voor landbouw zijn met 20% gereduceerd. 4) Grondwateronttrekkingen door particulieren zijn met 30% gereduceerd. 5) Bij nieuwbouw en verbouw worden waterbesparende apparaten gebruikt. 6) Gebruik grondwater voor K/W opslag in het kader van energiebewustzijn. 1) Gebruik van hemelwater voor toiletspoeling in 2 openbare gebouwen. 2) Toepassing hergebruik/proceswater op 1 bedrijventerrein. 3) Bij elke woning staat een regenton van tenminste 90 liter tbv beregening tuin. 4) Auto's worden gewassen op wasplaatsen waar water wordt hergebruikt of hemelwater wordt gebruikt. 5) De campagnes voor een bewuste omgang met drinkwater worden jaarlijks ondersteund. Trekker, planning en indicatie van kosten 1) Bij uitleggebieden wordt dit als uitgangspunt genomen. In het bestaand stedelijk gebied wordt, bij grotere aanpassingen in bebouwing of riolering, onderzocht of dit een optie is. Trekker: Gem. 2) Per gebied primaire functie aangeven. Daar waar natuur prevaleert op landbouw de financiële gevolgen in kaart brengen. Trekker: WS. Financier: Rijk en prov. 3) Voor de natte Natuurparel De Scheeken zal het waterschap in 2006 een breed gedragen gebiedsvisie opstellen. Trekker Ws. Financiering Ws, Reconstructie, externe partners. Voor de Natte Natuurparel De Mortelen zal het Waterschap het benodigde onderzoek uitvoeren en de maatregelen initiëren en regisseren. 1) Inventariseren wat de gevolgen zijn voor industrie en agrarische sector. Daar waar het bedrijfseconomisch haalbaar is zullen alternatieven worden ontwikkeld. Trekker: Prov./Brabant Water (BW) Planning 2005/2006. 2) Inwoners informeren en stimuleren tot bewust watergebruik. Trekker BW/WS/Gem. 3) Inventariseren wat de gevolgen zijn voor industrie en agrarische sector. Trekker: Prov./BW en Gem. Planning 2005/2006. 4) Inwoners informeren en stimuleren tot bewust watergebruik. Trekker BW/WS/Gem. 5) Stimuleren en informeren (Gem.). Daarnaast regelgeving aanpassen (rijk). 6) Voorbereiding, Uitvoering, exploitatie en investering door BW (Brabant Water). Gem. stimuleert K/W opslag bij grotere projecten. 1) Bij gemeentehuis en eerstvolgende nieuwe openbare gebouw opnemen in Programma van Eisen. Trekker: Gem. 2) Stimuleren en overleggen met bedrijven. Trekker BW/WS. 3) Eénmalige actie waarbij een ieder een regenton krijgt. Trekker: Gem. Financiering: Prov./WS /Gem. 4) Instellen wasverbod en aanleg wasplaatsen. Instellen wasverbod: Gem. Wasplaatsen Part. Initiatief. 5) In Best belang onderschrijven. Initiatief bewust omgaan met water. Trekker Brabant Water. Waterplan Best 31
Ambitie Doelstellingen 2020 Benodigde maatregel/project/reguliere taak, Wateroverlast O1: Geen wateroverlast door riolering en oppervlaktewater O2: Geen grondwateroverlast O3: Bij alle ruimtelijke ontwikkelingen wordt het watersysteem en de waterketen meegenomen als medeordenend principe 1) Stedelijke wateropgave met betrekking tot riolering en oppervlaktewater is in beeld gebracht en voor de huidige situatie uitgevoerd. 2) Overlast vanuit de riolering (water op straat) vindt statistisch maximaal eens per 2 jaar plaats en er komt geen riool of regenwater in woningen en of bedrijven. 3) Er wordt 15% van het op de gemengde riolering en verbeterd gescheiden (vgs) aangesloten verhard oppervlak (referentie 2005) afgekoppeld. 4) Wateroverlast als gevolg van inundatie treedt statistisch maximaal eens per 100 jaar op. 5) Nieuwbouw vindt hydrologisch neutraal plaats. Er wordt voldoende ruimte in stedenbouwkundige ontwikkelingen gereserveerd voor het watervraagstuk 1) Stedelijke wateropgave met betrekking tot grondwater is in beeld gebracht en voor de huidige situatie uitgevoerd. 2) Nieuwbouw in de lagere delen van de gemeente Best worden zodanig gebouwd, dat er geen grondwateroverlast kan ontstaan. 3) Door het herstellen van de Natte Natuurparels kan grondwateroverlast ontstaan. Deze overlast wordt zoveel mogelijk gecompenseerd door kavelruil of een compensatie in de vorm van Blauwe Diensten 1) Er is een 'interne' watertoetsprocedure' met richtlijnen, werkafspraken en processchema's voor ruimtelijke plannen. Trekker, planning en indicatie van kosten 1) Maatregelen zijn inzichtelijk gemaakt en in GRP als project opgenomen. Trekker: Gem. in 2005. 2) In het Basisrioleringsplan wordt dit als uitgangspunt voor de berekening opgenomen. Heeft relatie met de stedelijke wateropgave. Trekker: Gem. in 2005. 3) Zie S2.2 4) In het Basisrioleringsplan worden de gevolgen inzichtelijk gemaakt. Trekker: Gem. in 2005. 5) Bij uitleggebieden wordt dit als uitgangspunt in het PvE opgenomen. Wordt meegenomen in de watertoetsprocedure. Trekker: Gem. 1) Zie opgave stedelijke wateropgave (O1.1) 2) Bij uitleggebieden wordt dit als uitgangspunt in het PvE opgenomen. Trekker: Gem. 3) Waterschap werkt mee aan het opstellen van een Stimuleringskader Groene en Blauwe Diensten. Trekker Provincie. 1) Alle nieuwe ruimtelijke plannen worden projectmatig en integraal opgepakt. Trekker: Gem. 32
Ambitie Doelstellingen 2020 Benodigde maatregel/project/reguliere taak, Waterbeleving B1: Verbeteren natuurlijke karakter watergangen B2: Bieden van goede recreatiemogelijkheden B3: Water is volwaardig onderdeel ontwerpproces 1) Het Wilhelmina- en Beatrixkanaal krijgen hun natuurlijke karakter terug en zijn tevens ingericht als EVZ 2) De overige watergangen zijn in het kader van de aanpak groenblauwe dooradering ingericht als natuurlijke beeksystemen voor natuur en landbouw 3) Knelpunten voor fauna om infrastructurele werken te passeren worden opgelost. 1) Aquabest is ontwikkeld tot een intensief waterrecreatie gebied in een park dat voldoet aan de hoogste waterdoelstellingen 2) In de Entree De Vleut wordt bezoekers van het Groene Woud inzicht gegeven in het functioneren van natuurlijke watersystemen 3) Langs de routes en bij de "natte natuurparels" staan informatieborden met uitleg over verschillende thema's. 1) Alle waterpartijen en watergangen in stedelijk gebied hebben voldoende ruimte 2) De inrichting van watergangen wordt getoetst op aspecten als veiligheid, beheerbaarheid en functionaliteit. Trekker, planning en indicatie van kosten 1) Planuitwerking en realisatie i.o.m. gemeente. Trekker: Rijkswaterstaat 2) Gemeente voert pilot-project uit in samenwerking met de betrokken grondgebruikers en het waterschap. Trekker gemeente 3) Gemeente pakt in samenwerking met o.a. het waterschap de ontsnippering van de Vleutstraat en omgeving aan. Trekker Gemeente. Financiering gem/prov/ws. 1) Lopende ontwikkeling 2) Gemeente bouwt in samenwerking met de eigenaren en haar partners, waterschap, provincie, Brabants Landschap e.d de bestaande gebruiksfuncties om tot een duurzame ontwikkeling 3) Opstellen van communicatiestrategie en realisatie van de informatiemiddelen, trekker gemeente en waterschap, vanaf 2008. 1) In uitleggebieden wordt in het PvE hieraan aandacht geschonken. Trekker Gemeente. In bestaande wijken wordt, voor zover mogelijk, hieraan gewerkt in het kader van de overdracht stedelijk water. Trekker: WS. 2) Trekker Gem. en WS, wordt meegenomen bij de overdracht van het stedelijk water of meegenomen bij de planontwikkeling. Waterplan Best 33