Zorg in eigen hand Coachende vaardigheden bij laaggeletterde patiënten met een chronische aandoening Marjan Mensinga Hester van Bommel Symposium Zorg op maat in de huisartsenpraktijk. 29 september 2016
Suiker in eigen hand Doel Bevorderen van zelfmanagement vaardigheden bij laaggeletterde diabetespatiënten (type 2) Resultaat 1. Handboek voor de patiënt 2. Handleiding zorgverlener inzetten handboek 3. Praktische trainingsmodule Zorg in eigen hand (gericht op chronische aandoeningen)
Suiker in eigen hand Aanleiding Diabetes is een van de meest voorkomende chronische ziekten en komt onder laaggeletterden vaker voor dan onder hoog geletterden (po 12,4 % vs wo 1,9%) weinig kennis van diabetes en het menselijk lichaam korte termijn denken beperkt gezondheidsvaardig slechte/beperkte controle van bloedwaardes ongezonde leefstijl
Diabetes in Nederland in 2013 naar hoogst behaalde onderwijsniveau bij personen ouder dan 25 jaar Diabetes totaal type 1 type 2 % % % Basisonderwijs 14.9 2.5 12.4 Vmbo, mbo1, avo 8.8 1.6 7.3 Havo, vwo, mbo 5.3 0.7 4.6 Hbo 3.8 0.7 3.1 Wo 2.3 0.3 1.9 Onbekend 12.4 0.0 12.4 Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 14-7-2014
Definitie Gezondheidsvaardigheden Gezondheidsvaardigheden zijn de vaardigheden van individuen om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen, en te gebruiken bij het nemen van gezondheid gerelateerde beslissingen Gezondheidsvaardigheden: Stand van zaken; Fransen et al. 2011 (Gezondheidsraad)
Gezondheidsvaardigheden brede benadering, onderscheid: 1. Functionele vaardigheden 2. Communicatieve vaardigheden 3. Kritische vaardigheden (Nutbeam 1998)
Kortweg 2 mogelijkheden Verbeteren van individuele vaardigheden van de patiënt. Zorgen voor betere aansluiting van de manier waarop zorg wordt aangeboden en hoe daarbij wordt gecommuniceerd. (Nivel, kennisvraag Zorg op maat, 2016)
Persoonsgerichte zorg Niet ziekte, maar kwaliteit van leven staat centraal
Zelfmanagementondersteuning Theoretisch 3 manieren: 1. Aansluiten bij vraag en context patiënt. 2. Samen haalbare doelen formuleren en hierin begeleiden om ze te behalen. 3. Kijk breder dan alleen de aandoening, samenwerking met andere disciplines, integraal werken.
Tips voor communicatie Eenvoudig taalgebruik spreek duidelijk, niet te snel (ook niet te hard, tenzij de patiënt doof is) Géén Jip en Janneke taal Korte zinnen in de tegenwoordige tijd. Beperk de informatie per keer, streef niet naar volledigheid Gebruik geen spreekwoorden (bijvoorbeeld: ik wil een vinger aan de pols houden ) Gebruik geen jargon
Terugvertelmethode: Teachback methode Ik heb u veel verteld, ik wil weten of ik het goed heb uitgelegd kunt u mij vertellen wat we gaan doen? of: Wat vertelt u straks aan uw man / vrouw? Drie vragen die patiënt na consult moet begrijpen: Wat heb ik? Wat moet ik doen? Waarom is dat belangrijk?
Opdracht Leg aan je buurman/vrouw uit dat hij de volgende medicatie moet innemen: 3 keer per dag 2 tabletten A 1 keer per dag een halve tablet B 1 keer per dag 4 tabletten C
Tips aan elkaar
Coachende vaardigheden Motiverende gespreksvoering officieel: 1. Vraag toestemming: vindt u het goed dat we vandaag specifiek over uw insuline/pillen gaan praten. 2. Als je toestemming hebt: de voordelen voor de patiënt dat hij zijn insuline/pillen onregelmatig gebruikt 3. Motivatie/motivatieverhogend: de nadelen voor de patiënt voor het onregelmatig gebruik van insuline/pillen 4. Zelfvertrouwen: wie kan de patiënt steunen 5. Wanneer wil de patiënt zijn gedrag gaan veranderen. Doel.
Mogelijke nadelen bij mensen met lage gezondheidsvaardigheden: Het doet een groot beroep op het abstractievermogen van mensen. Ze kunnen heel andere dingen aan hun hoofd hebben waardoor ze er geen ruimte voor hebben. Bij allochtone patiënten kan taal een probleem zijn. Verschillen in verwachting. Patiënt verwacht dat de hulpverlener hem praktisch helpt, de hulpverlener verwacht dat de patiënt begrijpt dat hij het vooral zelf moet doen.
Coachende vaardigheden op maat; Weet wie je patiënt is Wat weet je van de achtergrond van de patiënt (sociaal, financieel, kinderen, cultureel, in welke wijk woont hij, lichamelijke en geestelijke klachten (depressie) scholing, werk etc.) Waar loopt de patiënt in zijn zelfzorg thuis tegen aan. Hoe zien de dagen van de patiënt er uit. Laat de patiënt vertellen en luister vooral, schrijf ook op. Als er heel praktische problemen zijn, verwijs naar de juiste instantie of schakel die zelf in. Vul af en toe een formulier in, als de patiënt daar mee komt, je wint zijn vertrouwen en je schept een band.
Casus
Tips en trics
Tips voor communicatie: Dank u voor wat u mij allemaal verteld heeft over uw situatie. Ik begrijp nu heel goed dat het voor u soms moeilijk is om elke keer op een zelfde tijd de medicatie in te nemen/inhalator te gebruiken. Mag ik u iets vertellen over waarom ik het zo belangrijk vind dat het goed gaat met u en de medicijnen. Ik maak mij zorgen over u. Ik heb ook patiënten die tegen mij zeggen dat ze bang zijn voor de bijwerkingen van medicijnen, hoe is dat voor u? Ik heb u veel verteld, wat vindt u het belangrijkste punt? Iedereen vergeet wel eens medicatie. Hoe zit dat bij u?
Tips voor communicatie (vervolg): Bij emoties van patiënt: Goed dat u gekomen bent, ik-boodschap; ik zie, ik hoor Bij psycho-sociale problemen: Laat patiënt vertellen, geef geen goedbedoelde adviezen, geef erkenning: Goh, moeilijk zeg, goed dat u dit vertelt, Vraag naar: hoe, wat waar en wie (niet waarom=daarom). Wat gebeurt er dan met u. Indirect adviseren: mag ik u een tip geven, ik ken iemand waarbij dit hielp, zou dat ook bij u kunnen helpen?
Dank voor uw aandacht. m.mensinga@pharos.nl h.bommel@pharos.nl www.pharos.nl 030 2349800