Trendanalyse van de arbeidsongeschiktheid in functie van de leeftijdscategorie Dr Chris Van Hul Adjunct medische directie Landsbond van Onafhankelijke Ziekenfondsen Context: Het OESO-rapport 23 «Transforming disability into ability» (een studie in 2 landen) geeft aan dat : De uitgaven uitkeringen AO = 2X uitgaven werkloosheid De AO uitkeringen = gemiddeld 1% van alle sociale uitgaven Deze uitkeringen tot 2% kunnen oplopen in sommige landen (NL, Pl, NO) De «Enquête naar de Arbeidskrachten 22» (gegevens alleen voor Vlaanderen) leert dat er In Vlaanderen personen tussen 15-64 j zijn met «handicap of langdurig gezondheidsprobleem» waarvan 45.7 % werkt ( VL gemiddelde : 63.5%) 4% werkzoekend is ½ van de «arbeidsgehandicapten» is dus niet-actief. Om het systeem betaalbaar te houden moeten we van een uitkeringsbeleid (passief) evolueren naar een inpassingsbeleid (integratie, actief): concept van de actieve welvaartstaat. Het OESO rapport 23 bevat daarvoor een aantal aanbevelingen, o.a. Aanbod op maat medische en beroepsrevalidatie ondersteuning bij zoeken naar werk ondersteuning op het werk Voor een dergelijk aanbod op maat moeten natuurlijk de karakteristieken van de te onderscheiden doelgroepen gekend zijn. Een van de parameters is de leeftijd. Bronmateriaal: Eigen cijfergegevens en statistieken. De Landsbond van Onafhankelijke Ziekenfondsen heeft een totaal marktaandeel (23) van >16 % van de Belgische bevolking. Voor de groep loontrekkenden is dit 15,49% ; voor de zelfstandigen 24,29%. 1
Het Riziv rapport 23 Andere Rizivgegevens : de cijfergegevens ivm toestemmingen deeltijdse arbeid, herscholingsaanvragen, pilootprojecten herscholing Jaargegevens van Securex Social Management, beheerder van het sociaal secretariaat voor 247. werknemers De SD Worx studie met gegevens over 21 en 23. SD Worx is «totaalaanbieder op gebied van personeelsbeleid» en berekende de lonen van 425. werknemers (voor 2. werkgevers) in 21; in 23 ging het over 6. werknemers. Bevindingen : primaire werkongeschiktheid (eerste werkongeschiktheid) : Populatie Primair uitkeringsgerechtigden zijn gerechtigden verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. In het stelsel van de loontrekkenden gaat het om werknemers uit de privésector en werklozen. De uitkeringsgerechtigden die al erkend zijn in invaliditeit vallen hier dus buiten. Volgens de officiële cijfers van het riziv gaat het in 23 om 3 422 883 personen. 2
In functie van de leeftijd zien we een maximum in de leeftijdscategorie 3-4j en nadien een daling die zich wat vroeger inzet bij de mannelijke arbeiders. Medisch Departement 14.1.24 4 3
Een analyse van de populatie LOZ (algemeen stelsel) bevestigt deze trend : de daling van de primair uitkeringsgerechtigden zet al in vanaf het leeftijdsegment 35-39j en is zeer markant vanaf 45j. De gemiddelde leeftijd van de verzekerde populatie neemt wel licht toe. De toename van het totaal aantal primair uitkeringsgerechtigden is deels te wijten aan een lichte stijging van ons ledenaantal en deels aan de nationale trend waarin de toenemende intrede van de vrouwen op de arbeidsmarkt belangrijk is. 21 Q2 22 Q1 23 Q1 Hommes 274.322 279.163 284.488 Femmes 239.79 246.254 254.893 Total T.I.P. 514.112 525.417 539.381 Evolution du nombre de TIP - 2,2 % 2,66 % 1. 8. 6. 4. 2. < 2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6+ TIP 21 TIP 22 TIP 23 4
Bij de zelfstandigen (riziv-gegevens) is er eveneens een afname van het aantal primair uitkeringsgerechtigden in functie van toenemende leeftijd. De afname begint later en de degressieve curve is wat minder uitgesproken. 5
Arbeidsongeschiktheid in primaire w.o. In hun statistieken hanteert het riziv de parameter aantal beëindigde ziektegevallen per leeftijd. Deze parameter is eerder interessant voor controleopdrachten. Medisch Departement 14.1.24 7 Medisch Departement 14.1.24 8 6
In de LOZ-studie, zijn we uitgegaan van het begrip werkongeschiktheidspercentage per leeftijdsgroep i.e. het % leden in primaire arbeidsongeschiktheid / het totale aantal primair arbeidsongeschiktheidsgerechtigden, per leeftijdscategorie. Het absolute aantal arbeidsongeschikten daalt (vanaf 4-44j). De primaire arbeidsongeschiktheid neemt toe tot het leeftijdssegment 45-49 en daalt nadien. Aantal personen in primaire werkongeschiktheid per leeftijdscategorie (LOZ) 25 2 15 1 5 < 2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6+ ITP 21 ITP 22 ITP 23 < 2 ans 2-24 ans 25-29 ans 3-34 ans 35-39 ans 4-44 ans 45-49 ans 5-54 ans 55-59 ans 6 ans et + 21 1.1 % 1.9 % 1.9 % 2.2 % 2.5 % 2.9 % 3.4 % 3.1 % 2.3 % 1.3 % 7.15 47.65 8.226 82.855 8.149 67.479 54.44 46.793 32.483 15.913 22.9 % 1.8 % 2. % 2.1 % 2.4 % 2.8 % 3.5 % 3.3 % 2.6 % 1.4 % 6.634 48.176 8.48 84.454 82.17 69.836 55.743 47.114 35.15 15.858 23 1.1 % 2. % 1.9 % 2.1 % 2.4 % 2.9 % 3.3 % 3.4 % 2.3 % 1.3 % 5.934 46.538 81.127 87.157 84.147 73.21 58.344 48.326 38.68 16.53 4% 3% 2% 1% % < 2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6+ ITP 21 ITP 22 ITP 23 7
Mogelijke verklaringen voor de relatieve onderrepresentatie van de hoogste leeftijdssegmenten in de primaire werkongeschiktheid: Wie belangrijke gezondheidsproblemen had is op die leeftijd in invaliditeit Relatieve onderrepresentatie van de subgroepen die meer werkongeschikt zijn : vrouwen (de pensioenleeftijd wordt pas in 29 voor iedereen 65 j) en arbeiders Percentage bedienden en arbeiders in primaire werkongeschiktheid 21 22 23 bedienden -mannen 1,3% 1,4% 1,3% - vrouwen 1,9% 2,% 2,% Totaal bedienden 1,6% 1,7% 1,7% arbeiders - mannen 3,5% 3,6% 3,5% - vrouwen 3,9% 3,6% 3,7% Totaal arbeiders 3,6% 3,6% 3,5% Hogere motivatie van wie dan nog aan het werk is 8
Bevindingen : invaliditeit : Het aantal invaliden in het algemeen stelsel neemt lijks significant toe (cijfers riziv). Op 31/12/22 is 5,4 % van de gerechtigden in het algemeen stelsel (som van primair uitkeringsgerechtigden en invaliden) op invaliditeit. Eenzelfde stijging zien we niet bij de zelfstandigen. 9
De stijging in het algemeen stelsel is in de eerste plaats te wijten aan een stijging in de hoogste leeftijdscategorieën(vooral vanaf 5j). Per leeftijdsgroep Arbeiders Arbeiders Bedienden Bedienden Totaal mannen vrouwen mannen vrouwen < 2 6 8 1 15 2-24 611 391 59 135 1 196 25-29 1 829 1 497 312 665 4 33 3-34 3 753 3 224 598 1 856 9 431 35-39 6 46 5 488 1 97 3 48 16 399 4-44 9 392 7 848 1 588 4 719 23 547 45-49 13 22 1 458 2 151 5 798 31 69 5-54 18 4 11 3 3 162 6 23 38 669 55-59 2 818 1 931 4 494 5 735 41 978 6-64 17 848 3 149 3 566 1 49 26 53 >64 293 45 338 Totaal 92 162 54 294 17 73 3 9 193 538 1
Het aantal zelfstandigen in invaliditeit blijft stabiel; op 31/12/22 is 3,2 % van de zelfstandige gerechtigden (som van primair uitkeringsgerechtigden en invaliden) op invaliditeit. Ook bij hen is er een uitgesproken stijging bij toenemende leeftijd. 11
De stijging van het aantal invaliden in het algemene stelsel is in belangrijke mate te wijten aan de stijging in groep 5 (psychische stoornissen) en in mindere mate groep 13 (ziekten van het bewegingsstelsel). Bij de zelfstandigen is dit niet het geval. Algemeen stelsel : Zelfstandig stelsel : 12
Opgesplitst per leeftijdsgroep zien we een zeer significante uittrede uit de arbeidsmarkt omwille van psychische aandoeningen (groep 5) al vanaf 4j en tot 59j; voor locomotorische (groep 13) en cardiovasculaire (groep 7) aandoeningen valt de piek later (segment 55-59j). Ziektegroep <2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6-64 > 64 Totaal 1 5 29 8 211 272 321 344 344 255 2 1.863 2 42 153 318 653 1.71 1.732 2.58 2.744 1.331 9 1.561 3 15 82 176 319 556 832 1.61 1.213 698 7 4.959 4 6 15 27 32 43 59 61 79 32 354 5 6 617 2.267 4.693 7.284 9.524 1.986 11.19 9.764 4.396 47 6.63 6 1 6 257 642 1.247 1.742 2.257 2.448 2.351 1.322 12 12.339 7 2 92 241 56 1.166 2.296 4.216 6.213 5.26 81 2.91 8 5 39 11 261 481 945 1.413 1.766 1.519 22 6.561 9 26 11 33 518 765 1.13 1.227 1.174 852 13 6.91 1 7 55 88 166 253 332 368 383 19 4 1.846 11 9 21 36 62 56 59 35 27 2 37 12 3 2 6 9 114 192 223 199 11 2 1.4 13 3 142 468 1.38 3.11 4.988 7.559 1.542 12.44 8.28 119 48.932 14 1 6 38 12 161 228 264 289 211 99 1.399 15 3 2 4 6 1 5 2 23 16 26 85 197 355 43 6 682 773 36 5 3.513 17 4 27 572 975 1.467 1.854 2.66 2.232 2.292 1.48 15 13.92 Onbekend Tot 15 1.196 4.33 9.431 16.399 23.547 31.69 38.669 41.978 26.53 338 193.538 evolutie van de pathologiefrequentie in functie van de leeftijd 14. 12. 1. 8. 6. 5 7 13 4. 2. <2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6-64 > 64 13
Globale ziekteverzuim 1 Vanuit het standpunt van de werkgever De studie van SD Worx gaat uit van algemene verzuimpercentages (totaal aantal dagen verzuim x 1/ het totaal aantal dagen per die voor prestaties in aanmerking komen), en ziekteverzuimpercentages (idem, alleen voor verzuim wegens ziekte). Hun bevindingen : Ziekte is de belangrijkste reden van verzuim (4,48 % in 21 en 4,9 % in 23). De trend is stijgend. Overzicht van de verzuimpercentages,38,52,56,5 Ziekte Arbeidsongevallen Zwangerschap 4,48 Gewettigde afwezigheid Ongewettigde afwezigheid Overzicht van de verzuimpercentages 23 SD Worx,56,5 Ziekte,35,61 Arbeidsongevallen Zwangerschap Gewettigde afwezigheid 4,9 Ongewettigde afwezigheid 14
Het totaal ziekteverzuim neemt toe vanaf 45 j en kent een uitgesproken stijging vanaf 55 j. Deze stijging bestaat niet voor de arbeidsongevallen, maar de verhouding afwezigheid tgv. arbeidsongeval / afwezigheid tgv ziekte is klein. Verzuimpercentages volgens leeftijd 21 SD Worx 12 1 8 6 4 2 Ziekte % Arbeidsongevallen % < 25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-55 > 55 Ziekteverzuim percentage 23 per leeftijdscategorie SD Worx 18 16 14 12 1 8 6 4 2 percentage ziekteverzuim <25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6-65 15
Dit ziekteverzuim bij de oudere werknemers is volledig te wijten aan langdurig ziekteverzuim (vooral ziekte > 1j) Ziekteverzuimpercentages volgens leeftijd 12 1 8 6 4 2 Carensdagen % Ziekte < 1mnd (excl. Carensdag) % Ziekte > 1 mnd % Ziekte > 1 j % Ziekte totaal % < 25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-55 > 55 Deze tendens bestaat voor arbeiders en bedienden, maar is veel duidelijker bij arbeiders ; het ziekteverzuim bij vrouwen is altijd hoger, zowel voor kort als voor langdurig ziekteverzuim (tussen 25 en 55 j ) Ziekteverzuimpercentages volgens geslacht 6 5 4 5,11 4,11 3 2 1,16,14 Carensdagen % 2,3 1,73 Ziekte < 1 mnd (excl.carensdag) % 1,71 1,22 Ziekte > 1 mnd % 1,,96 Ziekte > 1 % Ziekte totaal % man vrouw 16
Het Securex social management heeft op zijn populatie van 247. werknemers de berekeningen gemaakt van arbeidsongeschiktheid per leeftijdsklasse, geslacht, categorie, en per ziekteduur (gegevens 23). Dit geeft ons cijfers, niet enkel over het relatieve ziekteverzuim, maar ook over het aantal verzuimde ziektedagen per. De algemene trend wordt bevestigd : het langdurig ziekteverzuim neemt sterk toe in de hogere leeftijdscategorieën. 17
Absenteïsme mannelijke arbeiders - Cijfers per leeftijdsklasse 23 - Securex 25 2 15 1 5 Ziekte -1 maand % Ziekte > 1 mnd - 1 j % Ziekte > 1 j % Ziekte Totaal % - 25 j Arbeider 25-29 j Arbeider 3-34 j Arbeider 35-39 j Arbeider 4-44 j Arbeider 45-49 j Arbeider 5-54 j Arbeider 55 j en meer Arbeider Totaal aantal ziektedagen per mannelijke arbeider - 23 Securex 6 5 4 3 54,53 2 1 9,25 11,35 12,21 14,76 16,71 Ziekte Totaal (ZZ) Aant. Ziektedagen per werknemer 22,2 3,52 23-25 j Arbeider 23 25-29 j Arbeider 23 3-34 j Arbeider 23 35-39 j Arbeider 23 4-44 j Arbeider 23 45-49 j Arbeider 23 5-54 j Arbeider 23 55 j en meer Arbeider 18
2 Statistieken LOZ Populatie : totaal aantal primair uitkeringsgerechtigden + totaal aantal invaliden. De curve zal gezien het grote overwicht aan primair uitkeringsgerechtigden vooral door hen beïnvloed worden. 1. 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. < 2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6+ TIP+INV 21 TIP+INV 22 TIP+INV 23 Het totale ziekteverzuim (primaire werkongeschiktheid en invaliditeit) stijgt sterk in de hogere leeftijdsgroepen. Wanneer we de curves van het totale werkongeschiktheidspercentage en van het primaire werkongeschiktheidspercentage per leeftijdscategorie vergelijken zien we dat de stijging in de hogere leeftijdscategorieën uitsluitend te wijten is aan langdurige werkongeschiktheid. 2% 15% 1% 5% % < 24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6+ ITP+INV 23 ITP seul (23) 19
Pistes om het ziekteverzuim te verminderen 1 Deeltijds werk in het gewone arbeidscircuit Deeltijdse werknemers hebben globaal een hoger ziekteverzuim dan voltijdse (omdat deeltijds werken meer frequent is bij vrouwen) Boven 55 is er echter een belangrijke omkering van deze tendens: in de hoogste leeftijdsklasse (>55j) hebben de voltijds werkende werknemers een veel hoger verzuim dan de deeltijds werkenden. Vermits het ziekteverzuim bij die oudere groep van werknemers vooral langdurig is, wil dit misschien zeggen dat deeltijdse arbeid een aantal oudere werknemers langer uit de werkongeschiktheid houdt. Ziekteverzuimpercentages volgens werkregime/leeftijd 21 SD Worx 14 12 12,44 1 8 6 4 2 3,63 1,89 4,46 4,6 3,64 3,5 3,33 3,59 5, 4,18 6,28 5,15 7,35 7,46 6,58 < 25 j. 25-29 j. 3-34 j. 35-39 j. 4-44 j. 45-49 j. 5-55 j. > 55 j. Voltijds Deeltijds Totaal ziekteverzuim - 23 SD Worx 25,% 2,% 15,% 1,% Voltijds Deeltijds 5,%,% < 25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 >= 6 2
Kort ziekteverzuim - 23 SD Worx 3,5% 3,% 2,5% 2,% 1,5% 1,%,5%,% Kort ziekteverzuim Voltijds Kort ziekteverzuim Deeltijds < 25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 >= 6 Ziekteverzuim totaal - 23 SD Worx 3,% 25,% 2,% 15,% 1,% 5,% Voltijds Man Deeltijds Man Voltijds vrouw Deeltijds vrouw,% < 25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 >= 6 Kort ziekteverzuim - 23 SD Worx 4,% 3,5% 3,% 2,5% 2,% 1,5% 1,%,5%,% < 25 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 >= 6 Voltijds Man Deeltijds Man Voltijds vrouw Deeltijds vrouw 21
2 Toestemming tot deeltijdse arbeid (art 1 2 van de gecoördineerde wet) voor personen die arbeidsongeschikt erkend zijn binnen de ziv wetgeving. Slechts 6,4 % van de invaliden (11.79 àp een totaal van 184.19) maakt gebruik van de mogelijkheid tot deeltijds werk (situatie op 31/12/). Na 55j is er een scherpe terugval. groep Arbeiders Bedienden Totaal - Total Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Totaal < 2 / 2-24 / 6 26 2 12 62 38 1 25-29 / 225 163 42 16 267 269 536 3-34 / 436 262 79 31 515 563 1.78 35-39 / 719 391 15 534 869 925 1.794 4-44 / 84 469 179 625 1.19 1.94 2.113 45-49 / 873 465 248 655 1.121 1.12 2.241 5-54 / 856 348 29 493 1.146 841 1.987 55-59 / 61 185 236 255 846 44 1.286 6-64 / 32 56 14 51 424 17 531 > 64 / 25 18 43 43 Totaal 4.964 2.365 1.348 3.32 6.312 5.397 11.79 1. 9 8 7 6 5 4 Mannen - arbeiders Vrouw en - arbeiders Mannen - bedienden Vrouw en - bedienden 3 2 1 < 2 19-24 24-29 29-34 34-39 39-44 44-49 49-54 54-59 59-64 > 64 22
< 2 2-24 1,1 25-29 12,3 3-34 11,7 35-39 11,3 4-44 9,4 45-49 7,6 5-54 5,3 55-59 3,5 6-65 1,9 Percentage deeltijdse arbeid tijdens invaliditeit - Riziv 31.12. 14 12 1 8 6 4 2 < 2 2-24 25-29 3-34 35-39 4-44 45-49 5-54 55-59 6-65 23
3 Herscholingen via de riziv wetgeving Hoewel de riziv wetgeving op gebied van herscholing zeer veel mogelijkheden biedt, blijft het succes ervan gering. Boven 5j wordt van die mogelijkheid zo goed als geen gebruik gemaakt. 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 TOT % -18 1 1 18-25 35 37 28 34 39 34 34 35 33 39 8 26-3 61 96 73 74 71 96 12 9 7 733 18 31-35 69 98 94 126 137 116 132 122 17 99 24 36-4 55 92 77 88 132 131 139 118 133 965 23 41-45 35 52 53 6 75 6 93 122 132 682 17 46-5 22 26 25 23 25 28 45 58 61 313 8 5 4 7 2 4 5 2 16 2 16 76 2 TOT 281 48 352 49 484 467 55 566 552 469 1% 15 1 5-18 ans 18-25 ans 26-3 ans 31-35 ans 36-4 ans 41-45 ans 46-5 ans + de 5 ans 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24
Sinds mid-22 zijn onder impuls van het College pilootprojecten herscholing opgestart, in 3 pilootregio s (Mechelen, Luik en Eupen). Bedoeling is het aantal (geslaagde) herscholingen te verhogen en een performant registratiesysteem op te starten. Het is duidelijk dat ook hier de hogere leeftijdsgroepen niet worden bereikt. 22 23 24 TOTAL Total % - 18 ans 18-25 4 2 6 4 26-3 4 9 3 16 12 31-35 4 2 7 31 22 36-4 8 25 11 44 32 41-45 4 18 6 28 2 46-5 3 8 2 13 9 + 5 ans 1 1 2 1 TOTAL 24 85 31 14 1 % 25 2 15 1 5 22 23 24-18 ans 18-25 ans 26-3 ans 31-35 ans 36-4 ans 41-45 ans 46-5 ans + de 5 ans 4 Snellere initiatieven om de reïntegratie naar het wek te begeleiden Uit gegeven van de LOZ 1999-22 blijkt dat uittrede uit invaliditeit (alle redenen samen) slechts significant is gedurende de eerste 2. 28,1% uittrede gedurende het 1e invaliditeit 7,2% uittrede gedurende het 2e invaliditeit 2,4% uittrede gedurende het 3e invaliditeit 1,% uittrede gedurende het 4e invaliditeit 25
Algemeen besluit : Oudere werknemers zijn wat minder vaak ziek, maar dan wel voor veel langere periodes. Uittreden uit invaliditeit is realistisch in de eerste 2 en bijna onbestaand nadien. Herscholingen gefinancierd door het riziv, voor werknemers > 5 j zijn een marginaal fenomeen (2%) binnen een al kleine groep. Oudere werknemers maken relatief minder gebruik van de mogelijkheid tot deeltijds werken. De toename van het aantal invaliden is voor een groot deel te wijten aan een toename in 2 groepen van pathologieën : de psychische aandoeningen en de locomotorische aandoeningen. De sterke uitval omwille van psychische reden begint al vanaf 4, de piek bij locomotorische (en cardiovasculaire) aandoeningen valt duidelijk later. Een deel van de oudere werknemers zal misschien minder snel afhaken (lees : langdurig werkongeschikt worden ) als hun de mogelijkheid tot deeltijds werken geboden wordt. De overheid zou stimulantia (voor bedrijven en werknemers) kunnen uitwerken Oudere werknemers herscholen vrijwel nooit. Hun kans op de algemene arbeidsmarkt na herscholing is inderdaad minimaal en zij riskeren loonverlies. Maar een korte, intensieve omscholing tot een andere taak binnen het bedrijf is wel realistischer. Ook hier ligt een opdracht voor overheid, bedrijven en arbeids- en adviserende geneesheren. Dergelijke omscholingen moeten snel na de aanvang van de arbeidsongeschiktheid starten. Een belangrijke opdracht zal bestaan in het terugdringen van de zeer hoge uitval omwille van psychische aandoeningen ; deze pathologiegroep is verantwoordelijk voor bijna 1/3 van alle invaliditeitserkenningen, en voor de grootste toename. De invaliditeit begint hier vaak ook vroeger. Preventieve en heroriënterende maatregelen ter voorkoming van burn out, intensievere begeleiding naar werkhervatting toe, en meer uniforme arbeidsongeschiktheidsevaluaties zijn hier nodig. 26