Languages Het beeld van de kunstenaar in Duitse en Nederlandse novellen van de 19de eeuw - Een vergelijking Seminar paper
Universität Oldenburg Het beeld van de kunstenaar in de 19e-eeuwse Nederlandse literatuur WS 2007/08 Het beeld van de kunstenaar in Duitse en Nederlandse novellen van de 19 de eeuw Een vergelijking HF Kulturwissenschaft, 9. Semester (HB) NF Niederländische Philologie, 9. Semester (OL) NF Politikwissenschaft, 9. Semester (OL) Leistungsnachweis 20.02.2008
Het beeld van de kunstenaar in Duitse Universität Oldenburg en Nederlands novellen van het 19 de eeuw Een vergelijking. Inhoud 1 Inleiding 2 2 Christine Antons verschillende kunstenaarfiguren 3 2.1 Die Figur des romantischen Künstlers 3 2.2 Die Figur des naturalistische Künstlers 4 2.3 Die Figur des Bürger-Künstlers 5 3 Analyse van de kunstenaarsnovellen 6 3.1 Eduard Mörike s Mozart auf der Reise nach Prag 6 3.2 Alberdingk Thijms De organist van den Dom 10 3.3 Theodor Storms Eine Malerarbeit 14 3.4 A.L.G. Bosboom-Touissants Eeen arme die rijk maakt 18 4 Vergelijking en samenvatting 21 5 Bibliografie 24 2
Het beeld van de kunstenaar in Duitse Universität Oldenburg en Nederlands novellen van het 19 de eeuw Een vergelijking. 1 Inleiding In de 19 de eeuw werden in Europa een aantal belangrijke kunstenaarsnovellen geschreven en gepubliceerd. Deze novellen reflecteren niet alleen de maatschappelijke rangen en het publieke beeld van kunstenaars, maar ook de eigen visie van de auteurs op het leven als kunstenaar. Door verstrekkende gebeurtenissen zoals de industrialisering of de Franse revolutie veranderde de structuur van de maatschappijen in Europa: oude verbindingen werden verbroken, nieuwe geschept en daarmee veranderden ook de rangen en het publieke beeld van kunstenaars. De novellen illustreren niet alleen de veranderingen in de samenleving, maar vooral wat deze voor artistieke concepten, haar leven en schepping betekende. Maar hoe zagen de beelden en zelfbeelden van kunstenaars er eigenlijk uit, hoe worden ze gethematiseerd en in hoeverre waren er verschillen tussen de culturele kringen? Zijn er overeenkomsten te vinden of waren de visies helemaal verschillend? Gemeten aan de omvang en aantal van Europese landen en novellen van dit tijdperk blijkt dit onderzoek bijna onmogelijk. Om deze vragen alsnog te kunnen beantwoorden en een klein inzicht te geven, zal dit onderzoek beperkt worden tot Nederland en Duitsland (of het Duitstalige gebied) in de jaren tussen 1849 en 1867. Omdat het begrip kunstenaar heel breed is, heb ik telkens van beide taalkringen een novelle over een musicus en een over een schilder gekozen. Daardoor kan er onmiddellijk vergeleken worden, en valt er dus gelijk te zien of er ook verschillen of overeenkomsten in dezelfde taal zijn terug te vinden. De onderwerpen van dit onderzoek zijn A.L.G. Bosboom-Touissants Een arme die rijk maakt (verschenen in 1858) en Theodor Storms Eine Malerarbeit (1867), en eveneens J.A. Alberdingk Thijms De organist van den Dom (1849) en Eduard Mörike s Mozart auf der Reise nach Prag (1856). Ter hulp bij de vergelijking zullen Christine Antons definities van verschillende kunstenaarfiguren gebruikt worden. 1 Deze beschrijven verschillende concepten van kunstenaars uit het tijdperk van het realisme, dat in het midden van de 19 de eeuw tot bloei kwam. 2 Dit is dus ten tijde van de publicatie van de hiervoor genoemde novellen. Voor het onderzoek is het dus eerst noodzakelijk de definities te verklaren, voordat deze op de novellen aangewend kunnen worden. Daarna zal iedere novelle 1 Vgl.: Anton, Christine: Selbstreflexivität der Kunsttheorie in den Künstlernovellen des Realismus, New York; Peter Lang Publishing, 1998, blz. 27 vgl. 2 Vgl.: dtv-lexikon, Ein Konversationslexikon in 20 Bänden, Band 15; Realismus, München; Deutscher Taschenbuch Verlag, 1976, blz. 75 vgl. 3