Take Home Examen. Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman. i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II

Transcriptie

1 Take Home Examen Het stijlbegrip volgens Nelson Goodman i Postvak 54 6 juni 2008 Blok BA CW 1 E Vraag II

2 De Amerikaanse filosoof Nelson Goodman heeft een boek geschreven, genaamd Ways of Worldmaking. In het hoofdstuk The Status of Style legt hij uit hoe het onderscheid tussen stilistische en niet-stilistische kenmerken van een kunstwerk bepaald kunnen worden. Hij legt daarbij een verband met de vorm en inhoud van zo n kunstwerk. Om te begrijpen hoe en waarom hij dit doet, is het van belang dat hoofdstuk samen te vatten en zijn theorie toe te lichten met behulp van verscheidene voorbeelden van kunstwerken uit het negentiendeeeuwse realisme. Goodman begint het hoofdstuk met de stelling dat het onderwerp van een kunstwerk in principe hetgeen is wat er verteld wordt en dat stijl te maken heeft met hoe het verteld wordt. Vervolgens geeft hij aan dat deze stelling niet geheel juist is. Om te beginnen is er niet altijd een onderwerp aanwezig in kunst, bijvoorbeeld in de architectuur en in de meeste muziek. In zulke gevallen kan er dus geen sprake zijn van hoe iets verteld wordt, aangezien er eigenlijk niets is dat daadwerkelijk verteld wordt. Zulke kunstwerken doen andere dingen en ondanks dat literaire werken meestal wel iets vertellen, doen ook die andere dingen. Bepaalde manieren waarop ze dat doen, zijn aspecten van het begrip stijl. Wanneer iets verteld wordt, zullen sommige aspecten van de manier waarop het gezegd wordt een kwestie van stijl zijn. In literaire werken zijn de verschillen in stijl hetzelfde als de verschillen in de manier waarop de functie van die werken wordt uitgevoerd. Soms bestaat het verschil in stijl volledig uit het verschil in onderwerp. Neem het volgende voorbeeld van Goodman: De ene historicus schrijft over een militair conflict en de ander schrijft over sociale veranderingen in dezelfde periode. Het verschil tussen beide verhalen zit in hetgeen wat er gezegd wordt, namelijk het onderwerp. Het verschil in stijl is dus toe te schrijven aan het verschil in onderwerp. Dit is niet altijd het geval, het kan namelijk ook voorkomen dat twee verhalen met hetzelfde onderwerp op een compleet andere manier worden geschreven, of geschilderd. Dit is duidelijk te zien in twee schilderijen over de executie van keizer Maximilian uit 1876 van de Franse schilder Edouard Manet. In beide schilderijen beschrijft Manet hetzelfde tafereel, al doet hij dit op totaal andere wijze. Het ene schilderij bevat veel duidelijkere contouren en lichtere kleuren dan het andere. Er zijn dus verschillen te zien in de manier van schilderen en presenteren in de beide werken. De stijl van schilderen verschilt, ook al betreft het twee keer hetzelfde onderwerp, nota bene geschilderd door dezelfde man. Stijl hoeft niet onderwerpsgebonden te zijn en bevat dus bepaalde karakteristieke eigenschappen van zowel het onderwerp als de bewoording; zowel de inhoud als de vorm. De inhoud moet gezien worden als datgene wat wordt afgebeeld of verteld. De

3 vorm heeft te maken met hoe dat wordt gedaan. In een schilderij kan dat onder andere het kleurgebruik zijn. Sommige mensen zeggen dat stijl niets te maken heeft met de logische, intellectuele zijde van de kunst, maar slechts met de emotionele, expressieve kant daarvan. Dan zou hetgeen wat gezegd wordt en hoe dat gezegd wordt alleen met stijl in verband worden gebracht als het een bepaalde emotionele waarde heeft. Volgens Goodman wordt het gebied van stijl echter niet door deze grenzen afgebakend. Wel speelt de emotie die een kunstwerk uitdrukt een grote rol in de bepaling van de stijl. Zo kun je spreken van een sombere schrijfstijl, of juist een vrolijke schrijfstijl. Somberheid en vrolijkheid zijn emoties en ze kunnen prima een bepaalde stijl omschrijven. Wat er wordt uitgedrukt en hoe dit gebeurt, is dus net als wat er wordt verteld en hoe dat wordt gedaan, betrokken bij stijl. Al deze eigenschappen van stijl hoeven volgens Goodman echter niet altijd stilistisch te zijn. Zo n eigenschap kan alleen als stilistisch worden gezien, als het werk daardoor geassocieerd kan worden met bijvoorbeeld een bepaalde periode, kunstenaar of plaats. Een aspect van stijl is dat het de eigenschap heeft te worden herkend als juist die ene specifieke stijl. Over het algemeen kun je aan de hand van de stijl bepalen door wie, wanneer en/of waar een kunstwerk is gemaakt, al is dit niet altijd het geval. Zo zal bijvoorbeeld een handtekening van de kunstenaar of een etiket op het kunstwerk inzicht geven in de maker ervan, uit welke periode het komt of iets dergelijks, maar deze kenmerken zijn absoluut niet stilistisch. Hetzelfde geldt voor de chemische eigenschappen van kleurstoffen die het mogelijk maken een schilderij te identificeren. Ook hier is geen sprake van stilistische eigenschappen. Deze eigenschappen zijn niet stilistisch, omdat ze geen symbolische functie hebben. Alleen alle aspecten met een symbolische functie kunnen namelijk stilistisch genoemd worden. Goodman (1978) formuleert dan ook de volgende conclusie: Basically, the style consists of those features of the symbolic functioning of a work that are characteristic of author, period, place, or school (p. 35). Goodman stelt dat stilistische eigenschappen er niet alleen toe dienen om kunstwerken te identificeren, maar dat ze ook bijdragen aan de visie op zulke werken en zodoende aan de schoonheid ervan. Hij kent dus een esthetische betekenis toe aan het begrip stijl. Als je een kunstwerk thuisbrengt in een bepaalde tijd of bij een bepaalde kunstenaar, zal dat ervoor zorgen dat je zo n werk op een andere manier gaat bekijken. Kennis van de oorsprong van een kunstwerk bepaalt voor een deel hoe er naar dat werk wordt gekeken. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het schilderij L Apres Diner à Ornans van de Franse schilder Gustave Courbet en je weet dat het uit de negentiende eeuw afkomstig is, zul je geneigd zijn op een aantal specifieke

4 kenmerken te letten. Je zult opmerken dat hier een scène uit het dagelijks leven op een realistische manier wordt afgebeeld, wat kenmerkend was voor die periode. De wijze van schilderen is karakteristiek voor de negentiende eeuw en het is duidelijk te onderscheiden van werken uit eerdere tijden, waarop vaak mythologische en historische gebeurtenissen afgebeeld werden. Hetzelfde kan gedaan worden bij literaire teksten uit de negentiende eeuw. Neem bijvoorbeeld Germinal van Emile Zola. Omdat je weet dat het een werk van Zola is, zul je bepaalde karakteristieke eigenschappen direct opmerken. In het geval van Zola zullen dat de sfeerbeschrijvingen en metaforen zijn, die bijdragen aan het uitdrukken van de ellende die de arbeiders ondervinden in het verhaal Dat is natuurlijk erg kenmerkend voor een naturalistische schrijver als Zola. Volgens Goodman kunnen stilistische eigenschappen dus met zowel de inhoud als de vorm van een kunstwerk te maken hebben. Het onderscheid tussen vorm en inhoud hoeft niet van invloed te zijn op het onderscheid tussen stilistische en niet-stilistische eigenschappen. De eigenschappen die als stilistisch omschreven kunnen worden, moeten een symbolische functie hebben en tegelijkertijd karakteristiek zijn voor de oorsprong van een kunstwerk. Daarnaast kent Goodman een esthetische waarde toe aan het stijlbegrip, omdat stilistische eigenschappen bijdragen aan de visie op een kunstwerk.

5 Literatuur Courbet, G. (1848/1849). L Apres Diner à Ornans. In Frascina, F., et al. (1993). Modernity and Modernism. French Painting in the Nineteenth Century (p. 70). New Haven & London: Yale University Press in association with The Open University. Goodman, N. (1978). Ways of Worldmaking. Indianapolis: Hackett Manet, E. (1876). L Exécution de l Empereur Maximilian. In Frascina, F., et al. (1993). Modernity and Modernism. French Painting in the Nineteenth Century (pp ). New Haven & London: Yale University Press in association with The Open University. Zola, E. (1993). Germinal (J. Versteeg, vert.). Amsterdam: G.A. van Oorschot. (Oorspronkelijke uitgave 1885)