BIJLAGE 1: TOELICHTING PILOTS SPORT, LEEFBAARHEID EN DEMOGRAFISCHE TRANSITIE

Sport, leefbaarheid en demografische transitie Voorstel tot samenwerking tussen Ministeries VWS en BZK binnen Sport en Bewegen in de Buurt Ten behoeve van: Directeurenoverleg programma Sport en Bewegen in de Buurt Datum: 28 oktober 2014 1. DEMOGRAFISCHE TRANSITIE EN SPORT In Nederland is sprake van een demografische transitie: de bevolking vergrijst en ontgroent. o Landelijk zijn er in 2030 ongeveer 50% meer 65+ ers dan op dit moment (dat zijn 1,3 miljoen 65+ ers), en in 2020 zijn er al 5% minder 0-14 jarigen. o Ook de potentiële beroepsbevolking daalt, met zo n 5% (ruim 500.000 mensen). In een aantal gebieden in Nederland is die ontgroening en vergrijzing een stuk sterker dan in de rest van het land. Dit zijn krimpen anticipeergebieden, waar soms zelf de bevolking en het aantal huishoudens gaat krimpen. Voorbeelden zijn o.a. de Achterhoek, waar tussen 2010 en 2025 de basisscholen te maken krijgen met 33% minder leerlingen of Noordwest-Friesland, waar in 2030 zo n 70% meer 65+ ers woont dan op dit moment. In Parkstad Limburg wordt de grootste krimp van de bevolking verwacht, van ruim 10% tussen nu en 2030. Dit heeft invloed op de omvang, betaalbaarheid en kwaliteit van scholen, het draagvlak voor bijvoorbeeld sportvoorzieningen en op de zorgvraag. Maar het heeft ook economische consequenties, doordat het potentieel aan werknemers kleiner wordt. Er ontstaat met andere woorden een mismatch in vraag en aanbod van voorzieningen (zowel kwantitatief als kwalitatief). De veranderende bevolkingssamenstelling heeft zo ook invloed op de leefbaarheid in een dorp of stad, omdat deze voor een deel bepaald wordt door de aanwezigheid van voorzieningen. Uiteraard zal het ook financiële gevolgen hebben. De invloed van de demografische transitie op sportclubs en accommodaties is evident, door o.a. oudere en / of minder leden en vrijwilligers. Dat heeft b.v. gevolgen voor de levensvatbaarheid van de club en de (contributie)inkomsten. Ook heeft de financiële situatie van gemeenten nog invloed op de verenigingen en accommodaties. Movisie, NISB en NOC*NSF hebben in samenwerking met het Ministerie BZK oktober jl. een kennisdossier Sport, leefbaarheid en voorzieningen gepubliceerd over de positieve rol die sportverenigingen in krimpregio s (kunnen) spelen ten aanzien van leefbaarheid. De demografische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen die zich in het land voordoen, vinden gelijktijdig plaats in krimpregio s waardoor de gevolgen van de afzonderlijke ontwikkelingen elkaar (exponentieel) versterken in deze regio s. De druk op sportclubs en accommodaties in dan ook nergens in het land groter dan in krimpregio s om zodoende de leefbaarheid aldaar (enigszins) op peil te houden.

Naast een demografische transitie speelt er een aantal veranderingen binnen de sportbeoefening, die ook kansen bieden: o Trend multifunctionaliteit: van aanbodgericht en accommodatiespecifiek naar vraaggericht en multifunctioneel gebruik accommodaties o Sportclub als ontmoetingsplek en sociale magneet o Van sport naar sport en bewegen o Groeimogelijkheden binnen specifieke doelgroepen: VMBO scholieren (bijvoorbeeld dansen/meidenvoetbal) Ouders met jonge kinderen (bijvoorbeeld hardlopen tijdens training kinderen) Herintreders in de sport (bijvoorbeeld 45+ voetbal/wielrennen) ouderen: vitaal houden, meedoen in maatschappij, bestrijding eenzaamheid (bijvoorbeeld bridgen Denken en Doen) 2. LANDELIJKE INZET OP DEMOGRAFISCHE TRANSITIE EN SPORT Het Ministerie van BZK wil vooral gemeenten en provincies ondersteunen bij het leefbaar houden van krimp en anticipeergebieden. Daarbij worden in de aanpak: de gevolgen van de transitie inzichtelijk gemaakt, de ongewenste effecten beperkt en kwaliteit aan het gebied toegevoegd. Het gaat hierbij om het proces van bewustwording, naar visie- en strategievorming, naar programmering, uitvoering en verankering in de beleidscyclus. Instrumenten die worden ingezet zijn bijvoorbeeld dialoogtafels, meldpunt knellende regelgeving, experimenten én de Transitieatlas. De Transitieatlas is een instrument om met behulp van toekomstige kaartbeelden van voorzieningen partijen de dialoog te laten voeren over de gevolgen van de demografische transitie en de consequenties hiervan. Het resultaat is awareness, maar ook een belangrijke stap richting uitvoering. Het Ministerie van VWS, samen met NOC*NSF, het NISB en andere partijen hebben samen een vitale coalitie gevormd en zetten o.a. in op: o Vergroten van de sportparticipatie van 65% naar 75% o Gespecificeerde aanpak per: type sport levensfase: kansrijke leeftijdsgroepen definiëren en aanpak voor uitrollen en wijk: lokale sportbehoefte inventariseren en buurtactieplan ontwikkelen o Het versterken van sportaanbieders, zodat deze een (nog) meer maatschappelijke functie willen en kunnen spelen. In deze notitie worden vervolgstappen voorgesteld waarmee de resultaten opgedaan met de transitieatlas kunnen worden geborgd binnen de sportsector en gekoppeld aan de instrumenten en ambities van NOC*NSF i.s.m. VWS. Daarnaast wordt een overzicht te geven van de uitgangspunten en randvoorwaarden die nodig zijn om de borging te laten slagen. We gaan er daarbij vanuit dat de opgedane ervaringen in de krimpen anticipeergebieden ook toepasbaar zullen zijn buiten deze gebieden, aangezien hier ook in meer of mindere mate de hierboven geschetste trends een rol spelen.

3. HUIDIGE SAMENWERKING EN BESTAANDE INSTRUMENTEN In samenwerking met NOC*NSF is de Transitieatlas voor het onderdeel sport ontwikkeld. Het Ministerie BZK, NOC*NSF en Public Result hebben wederzijds gebruik gemaakt van instrumenten en data. Tegelijkertijd ontplooide NOC*NSF andere activiteiten op dit gebied en formuleerde het belangrijke doelstellingen voor het Nederlandse sportlandschap in de toekomst. Zodoende is een drietal instrumenten naast elkaar ontwikkeld, die in regio s en gemeenten kunnen worden ingezet om van inzicht en overzicht in deze uitdaging naar bewustwording, visievorming, programmering en uitvoering te komen. Het betreft: o Het KISS (NOC*NSF) o De Transitieatlas voor sport (Public Result) o De Open club sessies (NOC*NSF) Kennis- en Informatie Systeem (KISS) Gegevens over lidmaatschappen van sportbonden/sportverenigingen uitgesplitst naar geslacht, leeftijd en wijk/postcode Informatie kan, samen met andere data afkomstig uit Buurtscan instrumenten, door plaatselijke spelers worden gebruikt om buurtactieplan op te zetten: een vertaling van gemeentelijk sportbeleid naar een uitvoeringsplan op het niveau van een buurt. Transitieatlas sport In kaart brengen mismatches vraag en aanbod op diverse sportgebieden Consequenties voor mogelijke fusies, financiën, vastgoed (leegstand), afstanden Samenhang andere voorzieningen zoals zorg, welzijn Interactieve dialoog over normen waarden en criteria voor sport, bereikbaarheid, financiering en kwaliteit. Met alle betrokken partijen, clubbestuurders, gemeenten, dorpsraden, gemeenteraden, bestuurders Verkennen van innovatieve oplossingen: beleidseffecten van bijvoorbeeld intensivering van de sportdeelname en consequenties daarvan voor de verschillende sporten, mogelijkheden voor sportdorpen, multifunctioneel gebruik van buiten- en binnensportlocaties en samenwerking van sportclubs met andere voorzieningen als andersoortige verenigingen, onderwijs, zorg en welzijn. Transitieatlas sport: Uitgevoerd in Noordoost- Fryslân, Midden-Limburg en Kop van Noord-Holland. 2 sessies, minstens 2 gepland De Transitieatlas sport kan zeer goed onderdeel uit gaan maken van de Buurtscan. Hiervoor zoeken Public Result en NOC*NSF nadrukkelijk de samenwerking met NISB.

Open club sessies NOC*NSF organiseert, samen met diverse sportbonden en lokale/regionale sportorganisaties, inspiratiesessies om verenigingen te stimuleren zich open te stellen voor anderen en een grotere maatschappelijke rol te spelen. Hiertoe vindt met enige regelmaat afstemming plaats met VSG regioadviseurs. Goede voorbeelden van open clubs uit de regio vormen de inspiratie voor rondetafelgesprekken. Deze inspiratiebijeenkomsten worden idealiter opgevolgd door ondersteuning op maat aan de deelnemende clubs c.q. procesbegeleiding bij de totstandkoming van samenwerkingsverbanden tussen sportclubs onderling en/of andere organisaties. Inmiddels is in een drietal regio s samenwerking gezocht tussen de instrumenten, m.n. het KISS en de Transitieatlas. Het heeft geleid tot succesvolle analyses, scenario s en bijeenkomsten Transitieatlas Sport. De samenwerking wordt verder uitgewerkt in de overtuiging dat hiermee de doelstellingen van VWS met relatief geringe kosten en relatief geringe inspanningen een boost kunnen krijgen Samenhang en samenwerking Er is een logische opeenvolging van data (KISS), bewustwording en dialoog (Transitieatlas) en verdere interventies (Open club sessies en op-maat vervolg). De producten hebben op zich hun kracht maar excelleren in samenhang en opeenvolging. Inmiddels goede kruisbestuiving tussen instrumenten: o De scenario s sport zijn ontwikkeld in goede samenwerking met NOC*NSF en BZK. o Beide partijen zien de meerwaarde van het instrument en wisselen input en ervaringen uit. Zo maakt de Transitieatlas gebruik van gegevens uit het KISS zoals deelnamepercentages aan verenigingssporten. o De Transitieatlas maakt gebruik van richtlijnen voor bijvoorbeeld het aantal leden per voetbalvereniging of per tennisbaan. Hierin is afstemming gevonden met de KNVB en KNLTB. De KNZB is betrokken als het gaat om het wedstrijdzwemmen. Er is meer mogelijk in het aanbod richting lokale partijen maar ook in de verdergaande programmering van m.n. de Transitieatlas en het aansluiten van de output van het ene instrument als input op het andere. Dit levert een nog sterkere propositie op. Beide organisaties streven daarom naar een verdere uitrol van deze instrumenten in het land waarvoor we graag met partijen de businesscase, zoals in het onderstaande schematisch weergegeven, verder uitwerken door het uitvoeren van één tot drie pilots.

Input: lokale data, KISS e.a. regionaal TRANSITIEATLAS SPORT Input: Transitieatlas, lokale data, KISS (Buurtscan) gemeentelijk/lokaal OPEN CLUB SESSIES PROCES; financiering SBB, cofinanciering regio Input: Transitieatlas, lokale data, KISS (Buurtscan) Mogelijk: inzet Buurtsportcoaches lokaal/alliantie OP-MAAT BEGELEIDING Input: Transitieatlas, lokale data, KISS (Buurtscan) Mogelijk: inzet Buurtsportcoaches lokaal/alliantie Mogelijk: Sportimpuls aanvraag INHOUD; activiteitenbudget SBB als trigger van financiering gemeenten/regio

4. BORGING EN VERSNELLING DOOR AANSLUITING BIJ EEN VITALE COALITIE De ambities van een landelijke uitrol vragen aansluiting bij een bredere coalitie. Dit is noodzakelijk om de vereiste brede uitstraling te verkrijgen, maar ook voldoende backing te hebben voor investeringen door onder andere NOC*NSF en Public Result. Voorstel is de instrumenten onderdeel te laten worden Ondersteuningsstructuur Primair Onderwijs van het instrumentenpakket in het kader van Sport en Een voorbeeld van een gezamenlijke bewegen in de buurt. Met het programma Sport en ondersteuningsstructuur is te vinden in het Bewegen in de Buurt (SBB) wil minister Edith Schippers primair onderwijs, waarin het Ministerie van van het ministerie van VWS ervoor zorgen dat de BZK en Public Result samenwerken met het gezonde keuze ook een gemakkelijke keuze wordt. Ministerie van OCW, lokale procesbegeleiders Wanneer mensen gemakkelijker kunnen sporten en en de PO Raad in het omgaan met bewegen, bijvoorbeeld door aansluiting te zoeken bij leerlingdaling. De Transitieatlas PO is daarmee werk, school of het veldje om de hoek, worden zij onderdeel geworden van een groter pakket gestimuleerd in een actieve en gezonde leefstijl. Om dat aan maatregelen om samenwerking te te bereiken berust het programma op twee belangrijke bevorderen, dat staatssecretaris Dekker pijlers: een vraaggericht lokaal sporten beweegaanbod aanbiedt aan regio s waar de leerlingdaling en het stimuleren van meer lokaal maatwerk. sterk is. Naast het voorstel om deze instrumenten onderdeel te laten worden van het instrumentenpakket van Sport en Bewegen in de Buurt, lijkt het ook nuttig om nader te verkennen hoe van de instrumenten van SBB zelf gebruik kan worden gemaakt, o.a. van de inzet van Buurtsportcoaches, de interventies op de Menukaart Sportimpuls, de Buurtscan, de OndersteuningsOrganisatieSportImpuls (OOSI), Effectief Actief en de SBB database met praktijkvoorbeelden. Het ministerie van VWS heeft samen met de bestuurlijke partners, de VNG, NOC*NSF, VNO-NCW en MKB-NL, ondersteund door Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) en het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), de hoofdlijnen van dit programma Sport en Bewegen in de Buurt uitgewerkt. Daarmee zijn krachten en belangen van bedrijfsleven en overheid hierin verbonden. o Waarbij het Rijk inzet op het geven van een impuls aan de Nederlandse sportwereld op alle niveaus (VWS), via het Ministerie van Binnenlandse Zaken op het ondersteunen van krimpen anticipeerregio s en in de toekomst mogelijk ook via het stedenbeleid, en via SZW als het gaat om het creëren van sociale netwerken en armoedebestrijding. o VNG vertegenwoordigt de gemeentelijke belangen en zet hiermee in op verbetering van leefbaarheid, voorzieningen en met name ook het omgaan met de bezuinigingen die richting de gemeenten komen. o VNO/NCW en MKB-Nederland hebben belangen bij een goed sporten beweegklimaat als het gaat om het toenemen van de levensverwachting (het aantal in gezondheid ervaren levensjaren), voorkomen arbeidsongeschiktheid, verhogen arbeidseffectiviteit en verlagen ziekteverzuim.. Het aanbod van de instrumenten vraagt een transparante structuur naar partijen in het veld waarbij mogelijk ook procesmanagers voor de organisatie van het lokale/regionale proces een rol kunnen spelen (vgl. aanjaagteam wonen/zorg; procesmanagers leerlingendaling). Cofinanciering door lokale partijen kunnen deel uitmaken van het arrangement. Hiervoor is ruimte nodig, aangezien het optimaliseren van sportaccommodaties ook een efficiencyslag met zich meebrengt.

5. VOORSTEL Voorstel is om in 2015 in minimaal 1, maximaal 3 regio s in het kader van Sport en Bewegen in de Buurt pilots uit te voeren, met enerzijds als doel de Transitieatlas door te ontwikkelen en nog meer beleidsrijk te maken als het gaat om sport en bewegen en de verbinding met andere sectoren en anderzijds om ook de verbinding van de Transitieatlas met het instrument Open club sessies te toetsen. De pilot bestaat daarom uit twee elementen: o Uitvoering Transitieatlas voor de sport op regionaal niveau (hiertoe wordt de Transitieatlas sportbeleidsrijker gemaakt inbedding instrument in Buurtscan) o Open club sessies en procesbegeleiding op lokaal (gemeentelijk/kern) niveau (met inzet van o.a. OOSI (en VSG regioadviseurs)) Indien er drie pilots worden uitgevoerd is het de ambitie om: o daarvan twee uit te voeren in de krimpen anticipeerregio s o en één pilot uit te voeren in een (regio met een) 100.000+ gemeente buiten een krimp of anticipeergebied om het instrumentarium ook daar te testen; Gestreefd wordt naar cofinanciering van de pilots door de regio s waar deze zullen worden uitgevoerd Wanneer het bestuurlijke overleg begin november akkoord is met dit voorstel, dan zullen NOC*NSF, Public Result op korte termijn i.s.m. MinBZK 3 pilotvoorstellen neerleggen bij MinVWS binnen de randvoorwaarden van het voorstel Na een evaluatie van de pilot(s) eind 2015 dient te worden bepaald hoe het vervolg eruit komt te zien, waarbij de mogelijkheden bijvoorbeeld zijn: o Sportimpuls voor Krimpregio s (i.s.m. ZonMw) o Co-financiering MinVWS (samen met regio) van regionale coördinator t.b.v. regionale Transitiesessies en lokale Open club sessies en procesbegeleiding op maat 6. VERVOLGSTAPPEN a) Aansluiting coalitie Sport en Bewegen in de Buurt, go op voorstel 4 e kwart 2014 b) Plan van aanpak en selectie 1-3 pilots 1 e kwart 2015 c) Inrichting en uitvoering pilots 2 e en 3 e kwart 2015 d) Evaluatie en keuze vervolg 4 e kwart 2015 e) Opzet en implementatie gekozen vervolg vanaf 4 e kwart 2015

BIJLAGE 2: BROCHURE TRANSITIEATLAS

Transitieatlas: een instrument om voorzieningen in samenhang te optimaliseren Een gevolg van de demografische transitie is dat er verschillende mismatches ontstaan tussen de vraag naar en het aanbod van woningen, bedrijventerreinen en voorzieningen (zoals basisscholen, welzijnsaccommodaties en sportaccommodaties). De transitieatlas is een belangrijk inhoudelijk hulpmiddel om deze mismatches op te lossen. De transitieatlas is ontwikkeld in samenwerking met, en in opdracht van, het ministerie van BZK. In de transitieatlas worden met kaartbeelden verschillende scenario s getoond, voor verschillende voorzieningen, die een mogelijke toekomstige voorzieningenstructuur weergeven. De scenario s zijn bedoeld om een discussie te voeren over de normen, waarden en criteria die belanghebbenden in de regio belangrijk vinden bij het realiseren van een toekomstbestendige voorzieningenstructuur. De transitieatlas wordt dus opgesteld voor en door de regio. Kortom, het is een regionaal, intersectoraal en interactief instrument. Tijdens interactieve sessies in de regio worden de normen, waarden en criteria geïnventariseerd via een stemmodule (waarmee aanwezigen kunnen stemmen op vragen; de uitslag wordt direct getoond) en dialoog. Normen, waarden en criteria kunnen bijvoorbeeld zijn: De minimaal gewenste schaalgrootte van een basisschool De minimale bezettingsgraad van een sporthal Het alleen nog maar bouwen van nieuwe woningen voor specifieke doelgroepen (bijv. ouderen en/of starters) De transitieatlas kan daarmee ingezet worden om bewustwording te stimuleren, draagvlak te verkrijgen, verschillende belangen inzichtelijk te maken en te oefenen met scenario-denken. Het is dus een belangrijk communicatiemiddel voor de direct betrokken actoren, gemeenteraden en de bevolking. Deelnemers geven aan welke criteria zij van belang vinden bij het uitvoeren van de transitieopgave, maar vervolgens in de dialoog ook wat creatieve mogelijkheden zijn om met de gevolgen van bevolkingstransitie om te gaan. Het kan bijvoorbeeld gaan om het activeren van burgerkracht of het hergebruik van leegstaande voorzieningen. Uiteindelijk kunnen, mede op basis van de uitkomsten van de transitieatlas, kaders worden aangereikt waarmee de regio beleidsopties kan formuleren voor de noodzakelijke transitie van het woning-, bedrijventerreinen- en voorzieningenaanbod. Integrale Kaartbeelden Uiteraard kan de weergave van de transitieatlas per sector worden gegenereerd, maar van belang is ook een integrale weergave van de transitieatlas. Met deze intersectorale benadering, waarbij voorzieningen in samenhang worden meegenomen, kunnen eenvoudiger beslissingen worden gemaakt over welke voorziening op welke plek zou moeten staan. Door het tonen van de ruimtelijke consequenties van bevolkingstransitie wordt tevens bewustwording gecreëerd.

Transitieatlas po: praktijkvoorbeeld Voor het primair onderwijs is het mogelijk verschillende scenario s in de transitieatlas uit te werken. Regionale prognoses dienen als input voor het beslismodel dat leidt tot herverderling. Het beslismodel is ontwikkeld op basis van normen, regelgeving en gedragsvariabelen. Tijdens de interactieve sessie worden bij aanwezigen criteria opgehaald op basis waarvan uitspraken gedaan kunnen worden welk scenario deze criteria het beste benadert. Het onderdeel primair onderwijs in de Transitieatlas is gedetailleerd uitgewerkt en geprogrammeerd in specifieke software. Huidige situatie Het eerste kaartbeeld laat het aantal scholen zien dat momenteel in een regio is gevestigd. In deze regio zijn dat er 101 en gezamenlijk hebben deze scholen ongeveer 12.500 leerlingen. Dit aantal zal tot 2025 afnemen tot 11.000 leerlingen (een daling van ca. 10%). Interactief met stemtablets Aan de hand van de huidige situatie zal de discussie worden gevoerd. Dit gebeurt door middel van het stellen van vragen die worden beantwoord met behulp van stemtablets. De resultaten worden direct aan de deelnemers getoond en indien gewenst is er vervolgens ruimte voor een korte reflectie vanuit de zaal. Wat is een afstand die nog aanvaardbaar is voor het bereiken van een basisschool? Het is belangrijk dat de deelnemers uit de regio zelf input leveren voor de te stellen vragen tijdens de sessie. Dit kan bijvoorbeeld in subgroepen. Door de deelnemers zelf input te laten leveren wordt bewerkstelligd dat de discussie gaat over de thema s en issues die daadwerkelijk in de regio spelen. Na het beantwoorden van een serie vragen per thema worden de scenario s getoond. Aan de hand van de antwoorden kan worden bepaald welk scenario het best voldoet aan de criteria die door de aanwezigen zijn gekozen.

Minimale schaalgrootte van 50 Een criterium voor optimalisering van het aanbod zou kunnen zijn het nemen van een minimale schaalgrootte van 50 leerlingen, omdat dit door veel deskundigen (verwoord in wetenschappelijke literatuur) wordt gezien als ondergrens voor kwalitatief goed onderwijs. Kleinere scholen worden dus samengevoegd of opgeheven en de leerlingen worden toebedeeld naar de dichtstbijzijnde school die blijft bestaan. Daarbij is voor zover nodig rekening gehouden met verschillen in denominatie. De tweede afbeelding laat zien dat vooral in het noorden van de regio scholen onder de 50 leerlingen zullen komen, dit is aangegeven met de rode icoontjes. De exploitatietekorten van het doorexploiteren van de scholen kleiner dan 50 zouden ongeveer 11,2 miljoen bedragen. Dit komt omdat een klein aantal kinderen in een gebouw geschikt voor een 8-klassige basisschool meer extra kosten 1 met zich meebrengt dan een klein aantal kinderen in een gebouw geschikt voor een 3-klassige basisschool. Zou dit scenario worden uitgevoerd dan zouden de kosten netto contant 5,9 miljoen bedragen, de baten zijn 8,3 miljoen. Een batig saldo dus van 2,4 miljoen. De eventuele baten van verkoop van de vrijkomende schoolgebouwen zijn niet meegerekend, evenmin als de baten van het bundelen van meerdere functies (besparing op gebouwen en personeel). De kosten bestaan o.a. uit het organiseren van leerlingenvervoer en het uitbreiden van gebouwen die extra leerlingen op hun school krijgen na het samenvoegen of sluiten. De baten bestaan uit het niet langer doorexploiteren van te grote schoolgebouwen. Op de afbeelding rechts is het aantal resterende scholen per gemeente weergegeven. 1 De kostenramingen zijn uitgevoerd door het planeconomisch bureau PAS bv

Minimale schaalgrootte van 150 Een verdergaand scenario zou zijn het verhogen van de opheffingsnorm naar 150 leerlingen. Voor het aantal van 150 is gekozen omdat dit het aantal leerlingen is dat minimaal nodig is voor een 8- klassige basisschool. Dit kan ook een goede basis zijn om tot brede scholen of integrale kindcentra te komen. Deze bieden de mogelijkheid om meerdere functies (voorschoolse educatie, welzijn, sport, enz.) te bundelen wat materiële en niet-materiële voordelen biedt. De rode icoontjes rechts laten zien dat in dit scenario, vanzelfsprekend, meer scholen worden opgeheven of samengevoegd. De exploitatietekorten van het doorexploiteren van de scholen kleiner dan 150 leerlingen bedragen ongeveer 57,4 miljoen. Naast te veel leerlingen in een te groot gebouw zitten er extra kosten in bijvoorbeeld de aanschaf van lesmateriaal en personeelskosten: op een kleine school werkt er meer personeel per leerling dan op een school van normale omvang. De kosten van dit scenario bedragen netto contant 27,9 miljoen, de baten 1,4 miljoen. Een negatief saldo dus van 26,5 miljoen. De initiële investeringen in dit scenario zijn hoog, omdat de resterende scholen uitgebreid dienen te worden en er wordt uitgegaan van de ontwikkeling van brede scholen. De structurele baten zijn meegenomen tot 2025, maar bedacht dient te worden dat de inverdieneffecten door blijven lopen. Dit scenario is een extreem scenario, niet alle scholen hoeven 8-klassige basisscholen te zijn en niet elke school hoeft een brede school te worden. Het is mogelijk om andere criteria als input te gebruiken, dit levert andere kaartbeelden en andere kostenplaatjes op. Denk bijvoorbeeld aan het hanteren van de lokale opheffingsnorm als hard criterium. Ook kunnen er variaties worden toegevoegd. Een veel gebruikt argument tegen sluiting van een basisschool is dat het de laatste voorziening in een kern is waar bewoners elkaar ontmoeten. Dit kan worden meegenomen in de transitieatlas. Inzichtelijk wordt gemaakt om hoeveel kernen het in theorie gaat en hoeveel het zou kosten om de school open te houden, wellicht niet om onderwijs te verzorgen, maar als gemeenschapsaccommodatie.

De uitkomsten van de applicatie Transitieatlas po (in de vorm van verschillende scenario s) worden tevens globaal financieel doorgerekend, waarbij het gaat om de benodigde investeringen en exploitatielasten per prognoseperiode (uitgesplitst naar kostendrager: OCW, gemeenten, schoolbesturen) en mogelijke kostenbesparingen ten opzichte van het nulscenario (doorexploiteren scholen bij ongewijzigd beleid). De basis hiervoor zijn zowel de regelgeving van OCW (zoals vastgelegd in de normkostenpublicatie 2014 van de VNG), gemeentebegrotingen als uit de praktijk afkomstige kostenkengetallen (bijvoorbeeld sloopkosten, extra bouwkosten frisse scholenconcept, opbrengsten verkoop vrijkomende scholen). Hierbij wordt aangesloten bij de Toolkit van de PO-Raad, waarbij de uitkomsten zowel per school als per regio worden gepresenteerd. De kostenberekeningen zijn bedoeld om op het niveau van de regio s, schoolbesturen en gemeenten binnen bandbreedtes richtinggevende uitspraken te kunnen doen en scenario s te toetsen op financiële gevoeligheid. Aan het eind van de sessie wordt ook altijd de bruikbaarheid van het instrument getoetst. In de sessies tot nu toe kan het instrument op brede steun rekenen. 75% van de deelnemers in Noordoost Fryslân vond het nuttig instrument en 90% van de deelnemers in de Achterhoek. Aanvullend op het basismodel transitieatlas primair onderwijs kan een verdiepingsslag worden uitgevoerd. Met deze verdiepingsslag is het mogelijk: Contra-expertise uit te voeren op bestaande plannen en voornemens voor de primair onderwijsstructuur in een regio; Een marginale toets uit te voeren op andere beleidsterreinen; Criteria in te voeren voor het ontwikkelen van integrale kindcentra (IKC s) in een regio; Beleidsplannen van schoolbesturen voor invoering van passend onderwijs kwalitatief mee te wegen; Over Public Result Public Result is een bureau dat overheidsorganisaties, corporaties en andere partijen met organisatieadvies en procesmanagement ondersteunt in stedelijke ontwikkeling en beleid. Het bureau sluit aan bij de kracht en de sleutelfiguren in een wijk, gemeente of regio, formeert hechte interdisciplinaire teams, biedt ruimte aan innovatie en combineert een lange termijn strategie met korte termijn successen. Deze uitgangspunten leiden tot een resultaatgerichte aanpak. Bezoek voor de technische specificaties van de transitieatlas onze website: http://www.transitieatlas.nl Neem voor meer informatie contact op met Kees Stob (directeur) via 070-3468816 of e-mail naar info@publicresult.nl. Opdrachtgevers van de transitieatlas: Ministerie van BZK in samenwerking met OCW Versie: 7 juli 2014

BIJLAGE 3: BROCHURE VOTING RESULT

Voting Result Dé stemmodule voor uw interactieve sessie Wilt u naast speeches en presentaties meer uit uw bijeenkomst halen door de deelnemers te betrekken? Dat kan met de stemmodule van Voting Result. Deze innovatieve stemmodule maakt gebruik van moderne technologie waarmee direct de reacties en meningen van deelnemers kunnen worden opgehaald en getoond. Iedere deelnemer heeft een tablet in zijn hand die vragen, antwoorden en andere informatie laat zien. Met één druk op de knop geven ze antwoord op de door u gestelde vragen. Voting Result verzorgt een draadloos netwerk op locatie en in combinatie met de software kunnen resultaten in real time worden getoond en met elkaar in verband worden gebracht. Hoe gaat het in zijn werk? Voor elke sessie worden gebruiksvriendelijke (draadloze) stemtablets door Voting Result beschikbaar gesteld. Iedere deelnemer aan een sessie krijgt één stemtablet en kan zo zijn of haar stem uitbrengen op diverse vragen. De vragen kunnen vooraf geprogrammeerd worden, maar het is ook mogelijk deze tijdens te sessie toe te voegen. De module is dus volledig interactief. De stemresultaten kunnen direct (of indien gewenst na afloop) in beeld gebracht worden op het presentatiescherm. De resultaten worden getoond in heldere, goed leesbare grafieken. De tablets zijn gebruiksvriendelijk. De operator van Voting Result die tijdens de sessie aanwezig is, begeleidt het technische aspect van het stemmen en brieft de voorzitter van de bijeenkomst van te voren. Indien gewenst kan ook door ons een moderator / voorzitter beschikbaar worden gesteld. Wat zijn de mogelijkheden? De stemmodule biedt de volgende mogelijkheden: U kunt zelf uw vragen formuleren. Wij adviseren waar nodig in de vraagstelling. Het aantal vragen is in principe onbeperkt, maar hangt natuurlijk af van de aard van de bijeenkomst De vragen zijn altijd multiple-choice, met 2 tot 8 antwoordmogelijkheden, uiteraard door u zelf in te vullen. Stemmen gebeurt altijd anoniem, maar om een extra dimensie te geven aan de resultaten kan optioneel achterliggende informatie (achtergrondkenmerken) van de deelnemers worden verwerkt. Zo kunnen bij de start van de sessie kennismakingsvragen worden gesteld die terugkomen bij de weergave van de antwoorden. Daarmee kan zichtbaar worden waar vertegenwoordigers van bepaalde organisaties, gemeenten of politieke partijen voor kiezen. De stemmodule Voting Result is inzetbaar in een small en large variant. o De small variant is geschikt voor max. 30 deelnemers o De large variant is geschikt voor 100 deelnemers, maar op Voorbeeld invullen achtergrondkenmerken verzoek in overleg gemakkelijk uit te breiden. Met de web-based software kan de enquête ook online uitgezet worden onder een grotere populatie, zodat mensen die bijvoorbeeld niet bij de sessie aanwezig zijn ook de vragenlijst kunnen invullen. Voor wie? Voting Result stelt graag haar diensten beschikbaar aan iedereen bij wie een interactieve bijeenkomst meerwaarde kan bieden. Er kan gedacht worden aan overheden, verenigingen, politieke partijen, bedrijven en maatschappelijke organisaties voor congressen, sessies en (leden)vergaderingen. De stemmodule en de Transitieatlas Bureau Public Result heeft in opdracht van het Ministerie van BZK het interactieve instrument Transitieatlas ontwikkeld, waarmee waarden, normen en criteria voor voorzieningen in een gebied kunnen worden bepaald.

Wat krijgt u? We geven graag samen met u onze inzet vorm, zodat we de stemmodule op maat kunnen toepassen. Daarom start de inzet altijd met een intakegesprek, om de wensen en mogelijkheden te bespreken. Tijdens de bijeenkomsten verzorgen wij professionele begeleiding van onze stemmodule, zodat alle mogelijkheden optimaal worden benut. We werken altijd met een operator voor de technische bediening van ons systeem en liefst ook met een moderator of voorzitter die de deelnemers meeneemt in het gebruik van de stemtablets. Technische specificaties High-speed netwerk op locatie met 5 wireless accesspoints Acer-stemtablets met touchscreen Onbeperkt aantal vragen, maximaal 8 antwoordmogelijkheden Cross-reference mogelijkheid om antwoorden van verschillende vragen tegen elkaar af te zetten. Web-based, dus de vragenlijsten kan ook online worden uitgezet. Onze stemmodule werkt zelfstandig op locatie. Er is dus De vragen en antwoordmogelijkheden worden geen Wifi-, internetverbinding, of aanvullende apparatuur getoond op elke tablet. nodig; alleen een stopcontact en een beamer of Resultaten worden getoond in heldere, goed presentatiescherm is voldoende. We zorgen altijd dat we leesbare grafieken op de tablets van de ruim op tijd aanwezig zijn bij de sessie en maken de deelnemers en op de beamer. tablets en lokale server gebruiksklaar, zodat u meteen aan de slag kunt. We verzorgen een interactieve presentatie op locatie, de resultaten van de stemming kunnen indien gewenst per vraag of in een totaaloverzicht al tijdens de sessie worden getoond. Uiteraard is het ook mogelijk de resultaten pas achteraf te tonen. Hoe dan ook, krijgt u na afloop altijd een overzicht met de stemresultaten uit de bijeenkomst. Vraag vrijblijvend een offerte aan via info@publicresult.nl Over Voting Result De diensten van Voting Result worden uitgevoerd door Public Result BV. Als adviesbureau in de publieke sector hebben wij jarenlange ervaring in diverse beleidsomgevingen en (interactieve) bijeenkomsten op verschillende niveaus en in verschillende onderwerpen. Kijk voor meer informatie op www.publicresult.nl Neem voor meer informatie contact op met Kees Stob (directeur) via 070-3468816 of e-mail naar info@publicresult.nl.

BIJLAGE 4: PROGRAMMAPOSTER ECONOMISCHE TRANSFORMATIEMONITOR

Transformatiemonitor: economische ambities in beeld Huidige en toekomstige verdeling clusters, MKB en grootbedrijf groeiscenario s (ambities) Ambitie Gaan we het halen? Regiomarketing Ontwikkeling samenwerking Gat Clustervorming Onderwijs - arbeidsmarkt Versterken innovatief vermogen en ketendichtheid uitwerking naar de arbeidsmarkt 2020 / 2025 Verbeteren woon- en leefklimaat Verbinding andere regio s