WAT IS DE INVLOED VAN SCHOOLVOORLICHTING OP DE PROFIELKEUZE VAN DE LEERLINGEN? Pieter Breek, 953, Wiet de Bruijn, 583855, Begeleiders: Michel van Gessel, docent ILO (UvA) Henk de Koning, decaan Da Vinci College Purmerend Trees de Moel, decaan Bertrand Russell College Krommenie Juni 1
INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING...3 1.1 De geschiedenis van de onderzoeksvraag...3 1. Doel van het onderzoek...3 1.3 Vraagstelling(en) van het onderzoek...3. ONDERZOEKSMODEL EN ONTWERP....1 Literatuurstudie.... Voorlichtingsprogramma s profielkeuze....3 Onderzoeksmodel hoofdvraag.... Onderzoekspopulatie....5 Typering van het onderzoek... 3. RESULTATEN LITERATUURSTUDIE...5 3.1 Twee studies...5 3. Conclusie literatuurstudie...5. VOORLICHTINGSPROGRAMMA S PROFIELKEUZE....1 Bertrand Russell College.... Da Vinci College...7 5. UITVOERING ONDERZOEK HOOFDVRAAG EN DATA VERZAMELING...8 5.1 Uitvoering van het onderzoek...8 5. Planning dataverzameling...9. UITKOMSTEN...9.1 Uitkomsten kwantitatief onderzoek...9. Uitkomsten kwalitatief onderzoek...17.3 Mate van generaliseerbaarheid en toepassing van de resultaten...18 7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN...18 8. NAWOORD...18 9. LITERATUUR...
1. INLEIDING 1.1 De geschiedenis van de onderzoeksvraag. In een gesprek met conrector Drs. Renée Jonkman van het Bertrand Russell College te Krommenie kwam aan de orde dat het aantal leerlingen per profiel in de bovenbouw van de HAVO en VWO per jaar zo verschillend is. Zijn vraag was of we zouden kunnen onderzoeken welke factoren bepalend zijn voor de profielkeuze. Na een eerste verkenning van het onderzoeksveld is vastgesteld dat er een groot aantal verschillende factoren de profielkeuze van leerlingen beïnvloeden. Van invloed op de keuze van een profiel kan de zogenaamde "peer-pressure" door de vrienden of de adviezen van familie zijn. Ook de individuele schoolprestaties en de voorkeuren van leerlingen voor docenten op een school spelen een rol. Wij hebben daarom geconcludeerd dat het onderzoeksveld te omvangrijk is om in zijn geheel, in het kader van het verdiepingsonderzoek, te onderzoeken. Gekozen is daarom om ons te concentreren op een factor waar de school invloed op heeft. We willen daarbij kijken naar het voorlichtingsproces van de school. Het is namelijk tot op heden nog onduidelijk of en op welke wijze de verschillende onderdelen van het voorlichtingsproces de profielkeuze van de leerling beïnvloed. In dit onderzoek willen we deze vraag aan de orde stellen. We beperken ons hierbij tot HAVO 3 leerlingen. We zullen een onderzoek houden op twee scholen t.w. het Bertrand Russell College te Krommenie en het Da Vinci College te Purmerend. In deze scholen is er een profielkeuze programma wat gestart is in november 5 en loopt tot april. De decanen spelen een belangrijke rol in de voorlichtingsprogramma s. 1. Het doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in wat de invloed is van het voorlichtingsproces op de profielkeuze van de leerlingen. Wij hebben geen evaluatie van het voorlichtingsproces voor ogen. We zullen geen uitspraken doen over de kwaliteit van de voorlichting. Het gaat strict en alleen om de invloed van het voorlichtingsproces op de uiteindelijke profielkeuze door de leerlingen. 1.3 Vraagstelling(en) van het onderzoek Wat is de invloed van het voorlichtingsproces van de school op de profielkeuze van de 3 HAVO leerlingen? 3
Om deze vraag te beantwoorden dienen er een twee deelvragen beantwoord te worden te weten: a) Wat zijn algemene factoren die een profielkeus bepalen? Uiteraard wordt de profielkeuze niet alleen door de school bepaald. De ouders, familie en anderen kunnen een grote invloed hebben. De invloed van andere personen dan de school geeft het perspectief voor de invloed van het voorlichtingsprogramma van de school. Stel dat de invloed van de ouders erg groot is dan zal de invloed van het voorlichtingsprogramma relatief beperkt zijn. b) Hoe verloopt het voorlichtingsproces van de scholen? Inzicht in het voorlichtingsprogramma is nodig om de invloed van de verschillende onderdelen te kunnen meten.. ONDERZOEKSMODEL EN ONTWERP.1 Literatuurstudie Om de deelvraag wat zijn algemene factoren die een profielkeus bepalen? hebben we een literatuurstudie uitgevoerd. De uitkomsten van die studie zullen behandeld worden in hoofdstuk 3.. Voorlichtingsprogramma s Middels gesprekken met de decanen en informatie van de twee scholen zullen we in kaart brengen hoe de voorlichtingsprogramma s verlopen. Het is van belang te weten wat de verschillende onderdelen van het voorlichtingsprogramma zijn en wanneer ze gegeven worden. In hoofdstuk worden de programma s beschreven..3 Onderzoeksmodel hoofdvraag De kern van de onderzoeksvraag is de invloed van het voorlichtingsproces op de profielkeuze. Het gaat hierbij om de subjectieve en tijdsgebonden waarnemingen van de leerling. Door deze waarneming op verschillende momenten te meten en daaraan korte en soms langdurige interviews te koppelen verwachten wij over de invloed van het voorlichtingsproces op de profielkeuze uitspraken te kunnen doen. figuur 1 Meetmomenten onderzoek december 5 Tijdspad April Startmoment voorlichtingspr oces voorlichtingsmoment 1 voorlichtingsmoment voorlichtingsmoment 3 Defenitieve profielkeuze Nulmeting profielkeuze leerlingen. Tussenmeting tijdens voorlichtingsproces. (kwantitatief) Eind interview Enkele langdurige interviews. (Kwalitatief)
. Onderzoeks populatie Beide onderzoekers zullen een 3 HAVO klas gedurende de onderzoeksperiode volgen. Het betreft hierbij de HAVO 3B klas van het Bertrand Russell College (Krommenie) en de HAVO 3O klas van het DaVinci College (Purmerend). In de HAVO 3 klas van het BR-College zitten 8 leerlingen. In de HAVO 3 klas van het Da Vinci College zitten 8 leerlingen..5 Typering van het onderzoek. Het betreft een exploratief onderzoek. We willen antwoord krijgen op een open onderzoeksvraag t.w. op welke wijze beïnvloedt het voorlichtingsproces de profielkeus van de leerlingen? Aan de hand van het exploratief onderzoek willen we komen tot de formulering van hypothesen. 3. RESULTATEN LITERATUURSTUDIE 3.1 Twee studies We hebben twee studies gevonden die ons inzicht geven in de deelvraag: Welke algemene factoren zijn van invloed kunnen op de profielkeus van de leerlingen? a) Aromedia Data Services TKMST Monitor Aromedia Data Services heeft een onderzoek gedaan naar het belang van personen op de studiekeus van HAVO leerlingen. Alhoewel het onderzoek het belang van personen op de studiekeus van leerlingen aangeeft en niet het belang van personen op de profielkeus menen wij iets te kunnen zeggen over de invloed van personen op de profielkeuze. De tabel laat zien dat de invloed van familie, vrienden en kennissen groot is op de studiekeuze ten opzichte van de invloed van decanen, vakdocenten en mentoren. Ofwel ook nog op bovenbouw leerlingen hebben ouders en anderen invloed op hun studiekeuze. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat de rol van ouders op onderbouw leerlingen bij de keuze van hun profiel minimaal even groot is. Dit betekent dat de rol van het school (het voorlichtingsprogramma, de decanen, mentoren, vakdocenten) ten opzichte van het thuisfront relatief beperkt is. figuur belang personen studiekeuze 5
de Nijs Een andere studie betreft een onderzoeksverslag in het kader van de Universitaire Leraren Opleiding Universiteit Leiden Scheikunde februari 1997 opgesteld door Raimond de Nijs getiteld: Onderzoek naar het effect van de keuzebegeleiding in Klas 3 HAVO op het Cals College Nieuwegein. De Nijs geeft in zijn onderzoeksverslag aan dat leerlingen in de eerste drie jaren van het voortgezet onderwijs bezig zijn met het ontdekken van hun interesses, capasiteiten en waarden maar dat een stabiel zelfbeeld pas aan het eind van het voortgezet onderwijs komt. Hierbij geeft de Nijs aan dat het zelfbeeld sterk door het eigen sociale milieu wordt beïnvloed. Het blijkt dat ouders onbewust en meestal niet dwingend bedoeld een grote invloed op hun kinderen hebben (de Nijs, bladzijde 1-3). De Nijs pleit voor geintegreerde keuzebegeleiding van leerlingen. Daarvoor is begeleiding door vakdocenten, mentor, decaan en natuurlijk ouders en familie nodig (blz.). 3. Conclusie Literatuurstudie Gebleken is dat de invloed van de ouders en de direkte sociale omgeving op beslissingen van jonge mensen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs, groot is. De invloed van ouders bij de profielkeuze van leerlingen is derhalve groot. Dit betekent dat de invloed van het voorlichtingsproces van de school relatief gering is gezien in het kader van het totale beslissingsproces. Geintegreerde begeleiding (ouders, familie en school) van leerlingen koppelt de twee werelden aan elkaar en kan goed werken.
. VOORLICHTINGSPROGRAMMA S PROFIELKEUZE.1 Profielkeuzeprogramma Bertrand Russell College In de loop van de 3 HAVO klas dienen de leerlingen een profiel te kiezen dat ze in de bovenbouw gaan volgen. In de aanloop naar die keuze wordt er vanaf november van dat schooljaar een voorlichtingsprogramma gevolgd. Het voorlichtingsprogramma 5/ ziet er als volgt uit: November 5-Voorbereiding Profielkeuze: De decanen starten met het profielkeuzevoorlichtingsprogramma. In twee lessen krijgen de leerlingen een voorbereidingsklas over de profielen, de invulling van hun vrije deel en allerlei andere zaken die met de profielkeuze samenhangen. Tevens krijgen de leerlingen het Keuzeboek 3 HAVO uitgereikt. Het keuzeboek wordt door de leerlingen dit schooljaar gebruikt om informatie die helpt bij het maken van een profielkeus te verzamelen en te ordenen. Ook vindt er op 15 november 5 een ouderavond plaats over de profielkeuze. Februari -Voorlichting vervolgopleidingen, voortgang profielkeuze, vaklessen ter voorbereiding op de profielkeuze: In de week van -1 februari vinden er drie activiteiten plaats in het kader van het profielkeuzeprogramma. Allereerst bezoeken de leerlingen het Zaanlands Lyceum waar voorlichting gegeven wordt over vervolgopleidingen en een opleidingenmarkt gehouden wordt. Daarnaast wordt in twee lessen verdere informatie over de profielkeuze door de decanen en de mentoren gegeven. Tenslotte wordt in die week vaklessen gegeven door vakdocenten ter voorbereiding op de profielkeuze. Maart -Ouder en Kind avond Op 1 maart volgt er een ouder-kind avond. De decanen, mentoren en vakdocenten verstrekken de ouders en leerlingen verdere informatie. Tevens wordt het keuzeboek wederom gebruikt als hulpmiddel om tot een beslissing te komen. Het is de bedoeling dat de ouders en leerlingen op deze avond hun keuze bepalen. 3 April- Inleveren profielkeuze. Profielkeuzeprogramma Da Vinci College November 5- Voorbereiding Profielkeuze: Na een -tal introductie lessen door docent en decaan worden de leerlingen aan een soort gerichtheidsonderzoek onderworpen. Dit gebeurd aan de hand van een computerprogramma. In een -tal lessen worden allerlei voorkeuren van de leerlingen doorgenomen. Niet alleen schoolgericht, maar ook motivatie en interesses worden getoetst. Hieruit komt een globaal beeld van de voorkeuren van een leerling. 7
Januari Februari - Voorlichting Hoge School/Vakken voorlichting De maand januari staat meer in het teken van de vervolgopleidingen, o.a door het bezoek aan de Hoge School van Amsterdam (HvA) wordt daar invulling aan gegeven. Tijdens het bezoek wordt een diversiteit aan opleidingen gepresenteerd. De leerlingen vragen advies aan de vakdocenten over het vak in Havo. De verschillende vakdocenten geven een voorlichtingsles over de inhoud van het vak in de bovenbouw. Vervolgens vragen de leerlingen schriftelijk advies over hun mogelijkheden t.a.v. het vak in de bovenbouw. Aan de hand van de schriftelijke resultaten wordt met behulp van de mentor inzicht verschaft in de profielmogelijkheden. Maart -Ouder en Kind avond Op 1 maart volgt er een ouder-kind avond. De decanen, mentoren en vakdocenten verstrekken de ouders en leerlingen verdere informatie. Vaak zijn er ook individuele gesprekken met de ouders, waarbij de leerlingen zlef niet aanwezig zijn. 15 April- Inleveren profielkeuze 5. UITVOERING VAN HET ONDERZOEK HOOFDVRAAG EN PLANNING DATAVERZAMELING 5.1 Uitvoering van het onderzoek Beide onderzoekers hebben in de beginfase elk één HAVO 3 klas gevraagd of ze al een profielkeuze gemaakt hebben en zo ja wat de profielkeuze van de leerlingen op dat startmoment is, tevens is geïnventariseerd wat de verwachtingen zijn t.a.v. het voorlichtingsproces. Vervolgens is er, nadat een onderdeel van het voorlichtingsproces heeft plaatsgevonden (bijvoorbeeld bezoek Decaan), door middel van een korte kwantitatief onderzoek inzicht verkregen in de invloed van het betreffende voorlichtingsonderdeel. Na de definitieve keuze voor een profiel door de leerling is er nogmaals door middel van een langer interview stilgestaan bij de verschillende voorlichtingsonderdelen en hun invloed op de profielkeus. Elk van de onderzoekers heeft hiertoe diepte interviews gehouden. 8
figuur : Dataverzameling Nulmeting 1) Profielkeuze dat moment ) Verwachting invloed voorlichtingsproces Tussenmetingen 1) profielkeuze is wel veranderd t.o.v startmoment/laatste onderdeel voorlichtingsproces, wel invloed onderdeel voorlichtingsproces ) profielkeuze is wel veranderd t.o.v startmoment/laatste onderdeel voorlichtingsproces, geen invloed voorlichtingsproces 3) profielkeuze is niet veranderd t.o.v startmoment/laatste onderdeel voorlichtingsproces ) leerling weet nog niet welk profiel hij/zij zal kiezen Interview Korte vraaglijst, waarbij de leerling zelf de invloed van het onderdeel op de profielkeuze weergeeft Conclusie De verzameling van de data is derhalve zowel kwantitatief als kwalitatief. 5. Planning dataverzameling Wij hebben de volgende fasen doorlopen: Fase a) Vooronderzoek (literatuur studie, intake gesprek leerlingen) December 5 door Pieter Breek en Wiet de Bruijn op hun resp. scholen. Fase b) Interview leerlingen na een voorlichtings activiteit. Januari, Februari, Maart en April interview reeks gehouden door Pieter en Wiet na nieuwe voorlichtings activiteiten. Fase c) April -Eind interviewen leerlingen nadat ze hun profielkeuze hebben gemaakt. Fase d) Mei Verwerken gegevens. Fase e) Juni -Opstellen eindverslag en formuleren van conclusies en aanbevelingen.. UITKOMSTEN.1 Uitkomsten kwantitatief onderzoek De onderzoeksvraag is gericht op de invloed van de verschillende onderdelen van het voorlichtingsproces op de profielkeuze van de 3 Havo leerlingen. Voor en na een voorlichtingsonderdeel hebben wij door middel van een korte vragenlijst informatie (zie figuur) over deze invloed ingewonnen. 9
figuur: Vragenlijst leerlingen smoment NAAM: 1. VRAAG: HEB JE AL EEN PROFIELKEUS VOOR DE BOVENBOUW GEMAAKT? (omcirkel je keuze) NEE JA, namelijk : CULTUUR en MAATSCHAPPIJ ECONOMIE en MAATSCHAPPIJ NATUUR en GEZONDHEID NATUUR en TECHNIEK VRAAG: DENK JE DAT HET PROFIELVOORLICHTINGSPROGRAMMA VAN DE SCHOOL JE KEUZE ZAL BEÍNVLOEDEN? (omcirkel je keuze) JA NEE WEET NIET VRAAG: WAT VERWACHT JE DAT DE INVLOED VAN HET PROFIELVOORLICHTINGSPROGRAMMA OP JOUW KEUZE ZAL ZIJN? (omcirkel je keuze) ZEER GROTE INVLOED WEET NIET WAT VOOR EEN INVLOED EEN BEETJE INVLOED GEEN INVLOED De antwoorden van deze vragenlijst hebben we opgenomen in een datasheet. Om inzicht te krijgen in de invloed van het voorlichtingsproces hebben we de data verwerkt in tabellen. Vervolgens hebben we deze tabellen geanalyseerd en geïnterpreteerd. De uitkomsten hiervan zullen hieronder gepresenteerd worden. Analyse kwantitatieve gegevens We hebben eerst gekeken naar de gehele onderzoekspopulatie (de onderverdeling tussen Davinci en Bernard Russel blijft wel intakt). We hebben daarbij antwoord proberen te geven op de vraag of er sprake is van invloed van het voorlichtingsproces op de profielkeuze van de leerlingen. figuur: Leerlingen weet profielkeuze Davinci + Bertrand Russel 3 5 15 1 5 vooraf vooraf vooraf Aantal leerlingen die wel weet welk profiel Bertrand Russel Aantal leerlingen die wel weet welk profiel DaVinci x = Davinci = Bernard Russel 1
De bovenstaande tabel waarin de leerlingen zijn opgenomen die hun profielkeuze weten, vooraf en een voorlichtingsmoment. De tabel laat een continue groei van het aantal leerlingen zien van leerlingen die hun profielkeuze gemaakt hebben. Deze conclusie is natuurlijk niet schikbarend. Immers de kinderen moeten naarmate de tijd vordert weten welke profielkeuze ze moeten gaan maken. Het is alleen de vraag of het voorlichting proces ook invloed heeft. We kijken daarom ook naar de subjectieve beleving van de leerlingen of er wel of geen invloed bestaat van het voorlichtingsproces. Deze beleving wordt vooraf en van het voorlichtingsproces gemeten. We willen immers analyseren of er een positieve samenhang bestaat tussen het voorlichtingsproces en de profielkeuze. Door deze beleving vooraf en te meten krijg je een indicatie van deze mogelijke invloed. figuur: Bertrand Russel wel of geen invloed voorlichting 18 1 1 1 1 8 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Aantal leerlingen wel invloed van het voorlichtingsprogramma Aantal leerlingen weet niet invloed voorlichtingsprogramma Aantal leerlingen geen invloed van het voorlichtingsprogramma figuur: Davinci wel of geen invloed voorlichting 1 1 1 1 8 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 11
Uit beide tabellen blijkt dat de leerlingen vinden dat het voorlichtingsproces wel degelijk invloed heeft op de profielkeuze. Vooral in het begin van het voorlichtingsproces. Naarmate het vordert neemt die invloed af. Leerlingen waarderen het tweede voorlichtingsmoment een stuk negatiever. Opvallend omdat bij beide scholen dit gebeurd, terwijl het voorlichtingsmoment van elkaar verschilt. Misschien dat leerlingen in het algemeen een dip ervaren ten aanzien van de verwachting van het voorlichtingsproces. Aan het einde stabiliseert de beleving van de leerlingen weer. Er zijn dan ongeveer evenveel leerlingen die wel vinden dat het voorlichtinsgproces van invloed is op de profielkeuze als leerlingen die dat niet vinden. Er lijkt dus wel samenhang te zijn tussen profielkeuze en voorlichtingsproces. Het is echter niet voor elk voorlichtingsonderdeel even sterk. We hebben in de vragen lijst ook een waardering van het voorlichtingsproces opgenomen. We willen immers niet alleen weten welke richting de beleving van de leerlingen t.a.v. het voorlichtingsproces gaat, maar ook of deze invloed sterk wordt ingeschat. figuur : Bertrand Russel de mate van invloed voorlichting 15 1 5 1 voorlichting 1 figuur : Davinci de mate van invloed voorlichting voorlichting 3 voorlichting 3 Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma groot vind Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma beetje vind Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma nog niet weet Aantal leerlingen die vind dat het voorlichtingsprogramma geen invloed heeft 15 1 5 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 1
De eerdere conclusie dat de invloed op de profielkeuze van het voorlichtingsproces niet al te groot is, wordt versterkt door te kijken naar de waardering die de leerlingen geven. Er is maar een klein aantal leerlingen die invloed van het voorlichtingsproces groot inschat. Analyse Bij de bestudering van de kwantitatieve data viel op, dat een aantal leerlingen nooit veranderd van profielkeuze. Dit zijn blijkbaar leerlingen die prima weten wat ze willen. In ieder geval ten aanzien van hun profielkeuze. Wij hebben geconcludeerd dat voor deze groep het voorlichtingsproces een heel andere rol speelt dan voor leerlingen die nog niet weten welke profielkeuze ze willen maken. Immers als jij weet wat je wilt, zal je minder laten beinvloeden door het voorlichtingstraject. De leerlingen die nog niet weten of vaak wisselen zullen een groter belang hechten aan het voorlichtingsproces. We hebben daarom besloten de beide 3 Havo klassen op te delen in twee groepen. Een groep die nooit of maar 1 keer wisselt van profielkeuze. De tweede groep bestaat uit leerlingen die in het begin nog niet weet wat ze willen en/of die vaak wisselt van profielkeuze. Groep 1 We hebben eerste gekeken naar de groep van leerlingen die niet of maar 1 keer wisselt van profielkeuze. figuur Bertrand Russel leerlingen die niet of 1 keer wisselen 1 8 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Aantal leerlingen wel invloed van het voorlichtingsprogramma Aantal leerlingen nog niet weet invloed van het voorlichtingsprogramma Aantal leerlingen geen invloed van het voorlichtingsprogramma 13
figuur Davinci leerlingen die niet of 1 keer wisselen 9 8 7 5 3 1 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Het is duidelijk dat de leerlingen die niet of maar 1 keer wisselt, veel negatiever zijn t.o.v het profielkeuze proces. Terwijl voor de gehele onderzoekspopulatie het aan het einde wel ongeveer fifty/fifty is, blijkt bij deze groep over de gehele linie een veel negatievere score t.a.v. de beleving van het voorlichtingsproces. Als we de waardering van het voorlichtingsproces meenemen in de beoordeling, dan wordt dat beeld versterkt. figuur Bertrand Russel waardering voorlichtingsproces leerlingen die niet of 1 keer wisselen 1 1 8 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma groot vind Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma beetje vind Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma nog niet weet Aantal leerlingen die vind dat het voorlichtingsprogramma geen invloed heeft 1
figuur Davinci waardering voorlichtingsproces leerlingen die niet of 1 keer wisselen 7 5 3 1 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Uit de bovenstaande tabellen blijkt heel duidelijk dat de groep die vanaf het begin weet welk profiel ze gaan kiezen, t.o.v. de gehele groep veel minder invloed van het voorlichtingsproces verwacht. Groep Als we naar de tweede groep kijken veranderd het beeld. Deze groep bestaat uit leerlingen die vaak wisselt van profielkeuze of in het begin nog niet wist welke profielkeuze ze wilde maken. Het is gemakkelijk te veronderstellen dat in deze groep, het voorlichtingsproces van een veel grote invloed zal blijken. figuur Bertrand Russel leerlingen die niet weten of veel wisselen 8 7 5 3 1 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Aantal leerlingen wel invloed van het voorlichtingsprogramma Aantal leerlingen weet niet invloed voorlichtingsprogramma Aantal leerlingen geen invloed van het voorlichtingsprogramma 15
figuur Davinci leerlingen die niet weten of veel wisselen 1 1 1 8 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Uit de bovenstaande tabellen valt heel duidelijk te concluderen, dat deze groep een veel positievere beleving heeft van het voorlichtingsproces. Vooral aan het einde heeft een groot deel van de groep het idee dat het voorlichtingsproces van invloed is geweest. 1
figuur Bertrand Russel de waardering voorlichtingsproces leerlingen die niet weten of veel wisselen 8 7 5 3 1 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma groot vind Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma beetje vind Aantal leerlingen die de invloed van het voorlichtingsprogramma nog niet weet Aantal leerlingen die vind dat het voorlichtingsprogramma geen invloed heeft 9 8 7 5 3 1 1 voorlichting 1 voorlichting 3 voorlichting 3 Nu we de groep in beschouwing nemen die in het begin nog niet wisten welk profiel ze wilde kiezen of gedurende het proces vaak wisselde is duidelijk te concluderen dat voor deze groep duidelijk wel invloed van het voorlichtingsproces valt te signaleren. De mate van deze invloed is redelijk sterk. In ieder geval veel sterker dan voor de onderzoekspopulatie als geheel.. Uitkomsten kwalitatief onderzoek In totaal zijn er leerlingen van het BR College en leerlingen van het Da Vinci College geinterviewd. De antwoorden van de leerlingen van de verschillende scholen lagen dicht bij elkaar. Derhalve zijn de uitkomsten van het kwalitatief onderzoek als één antwoord gegeven. 17
Vraag: Wanneer was duidelijk welk profiel je ging kiezen? En wat is de invloed geweest van het voorlichtingsprogramma? Een aanzienlijk deel (5%) van de leerlingen weten al aan het begin van het schooljaar welk profiel ze gaan kiezen. Die leerlingen geven ook aan dat ze in de loop van het jaar ook niet veranderd zijn ten aanzien van hun oorspronkelijke keus. De invloed van het voorlichtingsprogramma van de school is beperkt geweest. Het voorlichtingsprogramma heeft bevestigend voor hun gewerkt maar heeft hun keuze niet beïnvloed. Deze leerlingen geven aan als gevraagd wordt welk onderdeel van het programma hen het meest aanspreekt dat de voorlichting over het vrije vak deel is. Een ander deel van de leerlingen heeft aan het begin van het schooljaar nog geen keuze gemaakt. Deze leerlingen hebben om verschillende redenen nog geen keuze gemaakt t.w. nog onvoldoende informatie over profielen, geen inzicht wat ze later willen gaan doen, (nog) geen inzicht in of ze een bepaald vak aankunnen, en dergelijke. Deze leerlingen geven aan dat het voorlichtingsprogramma heel relevant voor hen is. Tijdens het voorlichtingsproces wordt het hen steeds meer duidelijk welk profiel ze willen gaan kiezen. Zo gaf een leerlinge aan dat na het bezoek aan het Zaanlands Lyceum het haar duidelijk was wat ze wil gaan doen in de toekomst en dus welk profiel ze wil gaan volgen. Voor haar is de invloed van het voorlichtingsprogramma dus groot geweest. In het algemeen geldt dat voor leerlingen die nog geen profielkeuze gemaakt hebben de invloed van het voorlichtingsprogramma aanzienlijk is. De invloed van het programma daalt naarmate de tijd vordert. Slechts voor een klein groepje leerlingen zijn de laatste onderdelen nog relevant. Vraag: Welk onderdeel van het voorlichtingsprogramma vond jij de beste? De leerlingen van het BR College geven elk een verschillend onderdeel aan wat ze van belang vinden. De oudervoorlichtingsavond wordt het meest genoemd. De leerlingen van het Da Vinci College noemen met name de computertest en de ouderavond. Hierbij geven de leerlingen die de ouderavond als meest waardevol achten aan dat de ouderavond vroeger in het schooljaar gehouden moet worden. Op beide scholen wordt aangegeven dat informatie over het vrijedeel vak cq bijvakken belangrijk gevonden wordt. Profielen spreken voor een groot deel van de leerlingen voor zich in tegenstelling tot de informatie over bijvakken. Vraag: Indien je gaandeweg van profiel bent gewisseld wat was daarbij de invloed van het voorlichtingsprogramma? De leerlingen geven aan dat het voorlichtingsprogramma nooit doorslaggevend is om van profiel te wisselen. Doorslaggevende factoren zijn dat leerlingen in bepaalde vakken een onvoldoende scoren en dat leraren hen adviseren dat vak niet te kiezen. Hierdoor zijn ze soms genoodzaakt om van profiel te wisselen. Vraag: Wat voor een tips heb je voor de school met betrekking tot het voorlichtingsprogramma? Alleen de leerlingen van het BR College hebben een aantal de tips gegeven. Een aantal leerlingen van het BR College vinden dat de ouders er in het begin meer betrokken bij dienen te worden. Tevens vinden een aantal leerlingen het voorlichtingsprogramma te vrijblijvend. Het programma zou een meer verplichtend karakter moeten hebben. 18
.3 Mate van generaliseerbaarheid en toepassing van de resultaten. We hebben twee HAVO 3 klassen met elk 3 leerlingen volgen. Waarschijnlijk verschilt de achtergrond van deze populatie per jaar. Derhalve is het de vraag of de uitkomsten toepasbaar zijn voor volgende jaren. Twee klassen van 3 leerlingen hoeven ook niet representativitief te zijn voor een grotere populatie. Wel geven de resultaten een duidelijke richting aan. Tevens verschillen de resultaten van de twee onderzoeks scholen slechts minimaal wat een indicatie is van de generaliseerbaarheid en toepasbaarheid van de uitkomsten. 7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies: De kernvraag van dit onderzoek was wat is de invloed van het schoolvoorlichtingsprogramma op de profielkeuze van HAVO 3 leerlingen?. Uit literatuur studie kwam naar voren dat het kiezen van een profiel een proces is tussen ouders, familie en vrienden en de school, waarbij de rol van de ouders meestal bepalend is. In dat licht bezien is de invloed van de school op de profielkeuze derhalve beperkt. Dit is een belangrijk gegeven dat de conclusies van het onderzoek in een kader plaatst. De invloed van het voorlichtingsprogramma hebben we met behulp van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeken uitgevoerd. Uit het kwalitatieve onderzoek kwam naar voren dat er een tweedeling van de leerlingen relevant is voor dit onderzoek te weten: a) Leerlingen (ongeveer 5%) die al vanaf het begin van het voorlichtingsproces van de school hun profielkeuze al gemaakt hebben. Achteraf blijkt ook dat ze daarin consistent zijn. Deze leerlingen hebben weinig verwachtingen vooraf van het voorlichtingsproces en waarderen het voorlichtingsprogramma ook relatief laag. De invloed op de profiel keuze is derhalve miniem. Het voorlichtingsproces is meer een bevestiging van wat ze al weten. b) Leerlingen (ongeveer 5%) die nog geen keuze gemaakt hebben. De andere helft die nog geen keuze heeft gemaakt heeft wel een hoge verwachting en een hoge waardering van het voorlichtingsprogramma. De invloed van het school voorlichtingsprogramma op die leerlingen is relatief hoog. Verder kwam naar voren dat de invloed en het belang van het voorlichtingsprogramma daalt naar mate de tijd vordert. Dit heeft te maken met het feit dat gaandeweg er steeds meer leerlingen hun profielkeuze maken en dus minder behoefte hebben aan voorlichting. Het kwalitatieve onderzoek bevestigde de bevindingen van het kwantitieve onderzoek: de invloed en rol van de ouders wordt als cruciaal beschouwt terwijl de invloed van het voorlichtingsprogramma met name informatief is.uit het kwalitatieve onderzoek kwam voorts naar voren dat de ouderavond(en) als meest invloedrijke voorlichtingsonderdeel wordt gezien. Een slecht cijfer voor een bepaald vak of een negatief advies van een docent kan de profielkeuze echt beïnvloeden. Aanbevelingen: a) Ouders betrekken bij de voorlichting over profielen. Daar de ouders een cruciale rol spelen in het beslissingsproces dienen de ouders in een vroegtijdig stadium betrokken te worden bij het voorlichtingsproces. Dit gebeurt wel op 19
het BR College maar niet op het Da Vinci College. Verder adviseren wij ook in de tussenfase van het voorlichtingsproces de ouders er meer bij te betrekken. b) Relatief weinig energie steken in leerlingen weten wat ze willen. Leerlingen die al vroeg weten welk profiel ze willen gaan kiezen hebben weinig voorlichting meer nodig. Middels een vragenlijst aan het begin van het voorlichtingsproces kan de school erachter komen welke leerlingen dat zijn. Check is mogelijk in een later stadium. c) Relatief veel energie steken in twijfelaars. Leerlingen die nog niet weten welk profiel ze gaan kiezen hebben extra (individuele) begeleiding nodig. Wellicht kunnen de ouders van deze leerlingen ook meer betrokken worden bij het voorlichtingsproces. Deze leerlingen geven duidelijk aan dat ze nog geen keuze gemaakt hebben en zijn derhalve makkelijk te traceren. d) Aandacht voor voorlichting over vrije vakken en bijvakken. Er wordt veel gesproken over informatie over profielen maar er is veel behoefte aan informatie over vrije vakken en bijvakken. 8. NAWOORD Dit onderzoek hebben wij verricht in het kader van ons eerstegraads lerarenopleiding aan het Instituut voor Lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam. Wij willen allereerst de HAVO 3B leerlingen bedanken van het Bertrand Russell College en HAVO 3O leerlingen van het Da Vinci College. Telkens dezelfde formulieren invullen vroeg veel van hun doorzettingsvermogen. Verder willen wij Michel van Gessel bedanken voor zijn ondersteuning namens de ILO. Trees de Moel en Henk de Koning willen wij bedanken voor hun begeleiding vanuit school. Wij hebben het enorm leuk gevonden met elkaar samen te werken. Onze beider competenties sloten goed op elkaar aan. We zijn trots op het feit dat we de tweedeling in leerlingen gevonden hebben. Naar onze mening kan de tweedeling werkelijk een verbetering teweeg brengen in de kwaliteit van het voorlichtingsproces. Het gaat erom de te focussen op de leerlingen die het nodig hebben. Pieter Breek & Wiet de Bruijn Amsterdam, juni 9. LITERATUUR -Onderzoek naar het effect van de keuzebegeleiding in klas 3 HAVO op het Calscollege Nieuwegein. (onderzoeksverslag in het kader van de universitaire lerarenopleiding Scheikunde ICLON, februari 1997). Raimond de Nijs -Aromedia Data Services TKMST HAVO/VWO Monitor-belang personen op studiekeuze voor HAVo en VWO leerlingen. Bron: SEO Economisch onderzoek/aromedia Services 5.