HOE HOUDEN WE ONZE DORPEN LEEFBAAR? Bern Paret, regiocoördinator Westhoek Provincie West-Vlaanderen

Enkele begrippen Leefbaarheid: (subjectieve) beleving van de omgeving Voorzieningen:(sociale infrastructuur), voorwaarde én resultaat van menselijk handelen Sociale vitaliteit: inspanningen en initiatieven van bewoners gericht op de omgeving Autonoom dorp (voorzieningen belangrijk) versus woondorp (woonomgeving belangrijk): succesvol of minder succesvol hangt af van lokale betrokkenheid

Enkele cijfers - provinciale schaal 267 Kernen (zonder buitengebied) in West-Vlaanderen: 149 Geselecteerde kernen: 353.568 inwoners 105 groeiende kernen naar inwoners 44 krimpende kernen 98 niet-geselecteerde kernen: 50.666 inwoners 61 groeiende kernen naar inwoners 37 krimpende kernen

Enkele cijfers Regionale schaal 216.619 inwoners in de Westhoek 48.963 leven in de kernen van de 4 steden 44.457 leven in de 3 westkustgemeenten 123.199 leven in dorpskernen en verspreid in de open ruimte Ruim 85 (dorps)kernen 4

Enkele cijfers Lokale schaal 19.893 inwoners in Poperinge (1/1/14) 8.158 huishoudens 24 inw minder, 59 huishoudens meer dan 2013 13.214 in de kern Poperinge, 5.437 huishoudens 6.679 mensen wonen in de 7 dorpskernen en daarbuiten 5

Wat zeggen bewoners? Dorp uit de duizend KW-reeks 17/10/14 Dat de Klijte een afgelegen dorpje in the middle of nowhere is, willen Willy en Chris niet geweten hebben. Dit dorp heeft voor ons een ideale ligging. Het ligt centraal tussen Ieper en Poperinge. Voor de wekelijkse boodschappen komt dat goed van pas Als grootouders beseffen we dan ook dat het voor vele jonge gezinnen in de Klijte heel belangrijk is dat er nog steeds de mogelijkheid is om hun kinderen in eigen dorp naar school te laten gaan. Mocht de plaatselijke school wegvallen, dan zou dit een groot verlies voor het de dorp en de inwoners betekenen

Wat zeggen lokale politici? Dus, jonge gezinnen aantrekken in de dorpen is een grote noodzaak. Het aanmoedigen om bestaande huizen in de dorpskommen te renoveren of het creëren van nieuwe betaalbare bouwgronden vindt belangrijk. Alle slapende bouwgronden moeten in kaart worden gebracht en correct belast worden. Het sociale leven in de dorpen zal er wel bij varen en de kinderen kunnen schoollopen in hun eigen dorp. Waar kunnen we een nieuwe parking inplanten? Hebben de school en de bib een toekomst op de huidige locatie? Is er ruimte voor 15 bijkomende woningen? (* zie verder) Om een antwoord te krijgen op deze en andere vragen schreef Gooik een ontwerpwedstrijd uit. Gewoonlijk werken we in Gooik graag samen met lokale partners. Deze keer wouden we eens iets anders. We gaan met deze wedstrijd op zoek naar een ontwerper die ons dorp met een frisse blik bekijkt. 2013

Wat zeggen Vlaamse politici? Vlamingen kunnen niet in het huidige tempo verder blijven bouwen, verklaarde minister Muyters. Tussen nu en 2050 komen er één miljoen Vlamingen bij. Als die allemaal hun eigen villaatje met tuintje willen, wordt Vlaanderen één grote verkaveling. Dat zou ook gepaard gaan met een hoge maatschappelijke kost voor nutsvoorzieningen als riolering en post. Afgelegen wonen, wordt "luxe", waarvoor betaald moet worden.

Wat zeggen specialisten? Frans Thissen: Leefbare en vitale dorpen onderscheiden zich door: de kwaliteit van de woonfunctie (directe en indirecte woonomgeving) ontmoetingsplekken die zich openen naar alle inwoners aanwezig sociaal kapitaal: burgers met grote sociale netwerken die kunnen binden en bruggen kunnen en willen bouwen veranderende identiteit vraagt actieve oriëntatie van bewoners: vertellen van verhalen

Onderzoeken Universiteit Amsterdam (1997 ) 59 kleinste kernen Westhoek Interfluvium Meetjesland Zwalmstreek Grensdorpen Westhoek 10

Westhoek Schaalverandering speelt belangrijke rol in ervaren leefbaarheid: Schaalvergroting: de regio als referentie Werk en Voorzieningen Schaalverkleining: het eigen dorp/huis als referentie Woonomgeving Samenleven, sociaal klimaat Betrokkenheid Afname bevolking in dorpen komt vooral door de kleinere huishoudens, maar ook door aantasting van de woonomgeving

Strategie Opportuniteiten tijdens onderzoek Europese middelen! Hefbomen: Dorpsversterking; investeren in publieke ruimte Acties rond voorzieningen en doelgroepen Wonen in de Westhoek Imago: Op weg naar nieuwe tijden Vanaf 2001: - nadruk op ruimtelijke kwaliteit: kwaliteitskamer - nadruk op betrokkenheid bewoners! 12

1. Dorpsversterking 13 Leefbaarheidsprojecten

14 Leefbaarheidsprojecten

17 Leefbaarheidsprojecten

Balans na 15 jaar begeleiding 22 dorpskernvernieuwingen: ¼! 14 dorpszalen Diverse andere ingrepen: jeugdruimtes, speelruimtes, onthaal bezoekers, woonzorgprojecten, seniorenhoeve Carpe diem NESTOR! Navolging Woonwinkels

Kwaliteitsaanpak loont! LO - Er bestaat behoorlijk wat internationale belangstelling voor het nieuw administratief centrum op de Markt in Lo. Zo verschenen er al verschillende publicaties in de Nederlandse en Engelse pers en er waren al tal van nominaties voor architectuurwedstrijden. In Londen bestuderen studenten momenteel het gebouw, zegt Philippe Vierin van noaarchitecten die het gebouw ontwierp. Dat leverde al mooie maquettes op. Het administratief centrum wordt ook opgenomen in het Jaarboek Architectuur Vlaanderen. Dit is één van de belangrijkste waarderingen die een project kan krijgen in Vlaanderen, aldus nog Philippe Vierin.

*Belgian Building Award 2014 voor niet residentiële gebouwen* *Genomineerd voor de beste toepassing van keramische materialen, Wienerbergerprijs, bij de Belgische prijs voor architectuur en energie* *Geselecteerd voor de Belgische prijs voor architectuur en energie*

Categorie Publieke ruimte: de zevensprong in Nieuwkapelle van de stad Diksmuide De categorie Publieke ruimte omvat zowel de publieke ruimte binnen een bebouwde context (straten, pleinen ), als landschappen en infrastructuurprojecten. De jury hield bij de keuze van de laureaat vooral rekening met de open dialoog die de bouwheer tot stand brengt tussen de ontwerper, de beheerder en de gebruikers van de publieke ruimte. De stad Diksmuide slaagde daarin bijzonder goed met het project een zevensprong voor Nieuwkapelle. Het project draait rond de herinrichting van de dorpskern van Nieuwkapelle en de integratie ervan in het omliggende polderlandschap.

Maar problemen blijven Alveringem, Poperinge, Heuvelland, Mesen Voorzieningen Oude centra IJzer = barrière? Grens = harde grens! Autochtonen vs jonge hoogopgeleiden Aanbevelingen: Versterk de woonfunctie Omgaan met kwetsbare bewoners Belang dorpsactiviteiten met potentie voor streek Dorpen situeren binnen ruimere grensoverschrijdende regio

Wat stellen we nog vast? (Toegenomen) mobiliteit was hefboom, maar wordt achillespees? Bestuurskracht gemeenten! Financiële crisis Demografische veranderingen; vergrijzing-zorg, ontgroening-braindrain, kleinere huishoudens Hardnekkige beelden autonoom dorp Vlaanderen: (centrum)stad wint aan belang Alles wordt veel meer op regionale schaal georganiseerd 300.000 extra woningen nodig tegen 2030

Wat zeggen meer en meer specialisten? Ingenieur-architect Leo Van Broeck maakt in een rapport voor de Vlaamse overheid brandhout van onze ruimtelijke ordening. Stop met verkavelen en schaf de woonbonus af voor wie in het buitengebied wil wonen. De Tijd 20/11/14 Er zijn twee urgente uitdagingen: krimpen én grondfragmenten herschikken tot compacte gehelen nabij woonkernen. Steden en dorpen blijven, maar al het 'gruis' ertussen moet op termijn weg Leo Van Broeck, DM 3/12/14

Vragen voor een toekomstig dorpenbeleid DEMOGRAFIE: - Welk antwoord voor de toenemende vergrijzing? - Aging in place? - Moeten we verhuisbereidheid verhogen / stimuleren? Bij ouderen? - Welk antwoord heeft Vlaanderen op krimp? Zie Krimpbeleid Ndl en lopend onderzoek UHasselt - Wat met het cliché van de basisschool en de nieuwe verkavelingen? (het autonome dorp) - Welk antwoord op braindrain / ontgroening? - Welk antwoord op kleinere huishoudens? 28

Vragen voor een toekomstig dorpenbeleid RUIMTELIJKE PLANNING - Wie wil nog in dorpen wonen? Jonge gezinnen? In welke woonentiteiten (typologie)? - Hoe landschappelijke integratie van dorpen verhogen? - Hoe inbreiding en verdichting stimuleren? - Hoe een actief leegstandsbeleid voeren? - Sloopfonds voor verkrotte woningen/hoeves in buitengebied? - (Fiscale/groene) Verevening? - Welk kader voor appartementen in dorpen? Overaanbod of tekort? - Hoogbouw versus typisch karakter van dorpen? - 29

Vragen voor een toekomstig dorpenbeleid MOBILITEIT - Hoe organiseren we openbaar/collectief vervoer? - Leveringen aan huis binnenkort duurder op het platteland? - Beleid dat voorziet in kluisjes in de kern van gemeenten? - Laten leveren in je auto of bij de persoon zelf? Drones? - Wat betekent de zelfrijdende auto/bus voor dorpen? - Hoe Zorg op afstand - digitaal zorgaanbod organiseren. - Tele- en thuiswerk: Welk beleid? - Anders gaan wonen en werken? - 30

Vragen voor een toekomstig dorpenbeleid VOORZIENINGEN - Hoe kunnen we voorzieningen opnieuw op kleinere schaal organiseren? - Is steun aan mobiele oplossingen nog relevant? Vb. mobiele buurtwinkel, bibliotheekbus, mobiele speelotheek, - Hoe kunnen we kerken opnieuw centrale ontmoetingsplek maken? Invulling als centrale dienstverleningsplek? - Digitale evolutie maakt het leven in dorpen gemakkelijker: leveringen aan huis, Internet of things, 3D-printer - Investeren in het platteland = eerst investeren in snelle internetverbindingen? - Welke acties ifv. zorg op afstand - digitaal zorgaanbod. - Wat met grensoverschrijdende dienstverlening? - 31

Vragen voor een toekomstig dorpenbeleid BEWONERS EN BESTUURLIJKE SCHAAL - Hoe kunnen we bewoners nog meer betrekken geven? - Hoe creëren we een klimaat waarbij bewoners zelf initiatief nemen? - Welke rol speelt overheid dan zelf? - Kunnen we altijd maar meer verwachten van dezelfde bewoners/vrijwilligers? - Nabijheid van politiek op kleine schaal het argument om niet aan schaalvergroting te doen? - Is schaalvergroting hét antwoord? - Zijn kleine gemeenten per definitie niet bestuurskrachtig? - 32

MEER INFO? Bern Paret, Regiocoördinator Westhoek 0497/05 18 05 Bern.paret@west-vlaanderen.be 33