Land van Heusden en Altena Ongezien, Ongewoon, Ongekend! Visie en actieplan recreatie & toerisme
Inhoudsopgave Colofon: Opsteller compleet rapport: Wim van Hooff, NL RNT, Breda Tekst samenvatting: Wim van Hooff, NL RNT, Breda Tekstredactie: Cor Spek, TekstAtelier, Aalburg Vormgeving: Bram van Bakel, Spicks & Specks, Breda Uitgifte: juni 2011 Gemeenten Aalburg, Werkendam, Woudrichem en NL RNT NL RNT, Wim van Hooff Parkstraat 1b, 4818 SJ BREDA T: 076-533 5531 E: wimvanhooff@nlrnt.nl Voorwoord Aanbod Vraag Beleid en ontwikkelingen Sterkte / zwakte analyse Identiteit Thema s en ambities Doelgroepen en promotie Productontwikkeling Organisatie en overheid Actieprogramma 5 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Aalburg, Werkendam en Woudrichem werken in het Land van Heusden en Altena op veel terreinen samen. Ook binnen de sector recreatie en toerisme gebeurt dat op een goede manier. Om twee redenen is dat zinvol. Allereerst beperken recreatie en toerisme zich niet tot de fysieke gemeentegrenzen, ten tweede bereik je samen meer. De samenwerking op dit terrein is nog niet eerder vastgelegd in een gemeenschappelijke visie en een concreet plan van aanpak. Dat is nu gebeurd. De voor u liggende brochure bevat de samenvatting. De uitgebreide versie van de visie en het actieplan kunt u vinden op de websites van de drie gemeenten. De visie en het actieprogramma zijn het resultaat van een stevige inzet van en samenwerking tussen ondernemers, natuur- en cultuurorganisaties, VVV, beleidsmakers en andere belanghebbenden. Eerst is het bestaande beleid kritisch onder de loep genomen. Dat geldt eveneens voor het huidige aanbod van recreatie en toerisme. Landelijke trends en regionale ontwikkelingen zijn vanzelfsprekend in de beschouwingen meegenomen. Deze kennis en inzichten hebben mede geleid tot de uiteindelijke visie. Eén van de cruciale onderdelen in die visie is de identiteit van de streek. Ook over het gewenste imago is stevig gediscussieerd. Beide elementen liggen ten grondslag aan de visie en geven richting aan de verdere toeristischrecreatieve ontwikkelingen in onze regio. Kernwaarden maken een identiteit concreet. Voor het Land van Heusden en Altena zijn vier kernwaarden vastgesteld: blauw (natuurlijk), divers (verrassend), sober (eerlijk) en kleinschalig (menselijk). Aan de hand van deze waarden wil de regio zich scherper profileren en doet dat voor toerisme met name op het gebied van water en natuur en secundair op cultuur(historie). Het is duidelijk dat wij geen toeristische topregio zullen worden, maar dat hoeft ook niet. Wat wij wel willen zijn hoogwaardige recreatiemogelijkheden op het gebied van fietsen, wandelen, watersport en verblijf voor bewoners én bezoekers. Zaken die stuk voor stuk passen binnen het landschap. Aanvullende, duurzame, voorzieningen zullen de economische betekenis van recreatie en toerisme doen toenemen. Van die effecten zijn wij overtuigd. In het actieplan krijgen al deze plannen handen en voeten. Om de vertaalslag te maken van willen naar doen, richt de aandacht zich op dagtoeristen, gezinnen op campings, watersporters en op de zogenaamde groepsmarkten: (personeels) verenigingen, touroperators enzovoorts. Het uitgebreide actieprogramma bevat maar liefst zestien interessante projecten en er liggen nog veel meer goede ideeën op de plank. Onderdeel van het actieplan is ook de versterking van marketing en promotie. Tot slot zal de organisatie vereenvoudigd en meer gecentraliseerd worden. Wij hopen dat u ook enthousiast wordt en samen met ons de acties wilt gaan uitvoeren. Met dit rapport zijn immers niet alleen de gemeenten aan zet. Ook ondernemers en organisaties zijn actief nodig bij het realiseren van de plannen. Daarbij gaat het niet enkel om nieuwe initiatieven (van harte welkom!), maar ook om (financiële) bijdragen voor marketing en promotie. De streek rekent dus echt op uw steun. Wij zien volop kansen voor de groei en bloei van recreatie en toerisme. Alleen samen met ú is die te realiseren. Doet u mee? Loes Lijmbach Wim de Jong Bas de Peuter (wethouders recreatie & toerisme) Wijk en Aalburg, Werkendam, Woudrichem, juni 2011 5
Het toeristisch-recreatief aanbod in het Land van Heusden en Altena is in de tabel weergegeven en wordt beschreven in vier categorieën: Verblijf, Vermaak, Verteer en Vervoer. Verblijf Wie de verblijfsrecreatieve sector nader bekijkt, ziet dat deze over het algemeen weinig divers is en kleinschalig van opzet. Dit geldt met name voor minicampings, bed & breakfast en hotels. Deze kwalificatie geldt niet voor Recreatieterrein De Kurenpolder. Deze voorziening telt 645 verblijfseenheden en biedt veel faciliteiten. Een groot aantal verblijfsaccommodaties ligt - hoewel binnen handbereik - net buiten de regio en wel in Oosterhout, Drimmelen, Dordrecht, Gorinchem en Heusden. De jachthavens zijn vrijwel allemaal kleinschalig van opzet, maar bieden goede voorzieningen. Passantensteigers bieden aan 50 boten een ligplaats. Een kort verblijf is ook mogelijk op (tijdelijk) vrije ligplaatsen. Vermaak Uitstekende mogelijkheden tot fietsen en wandelen zijn te vinden in het mooie buitengebied. Daarnaast vertoeven veel toeristen in Nationaal Park de Biesbosch en Woudrichem. De Biesbosch is een afwisselend gebied voor de vaarliefhebber die - al dan niet met een eigen boot - op verkenning kan in de vele gaten en kreken. Rondvaarten staan eveneens hoog op het recreatiemenu. Dat valt ook te zeggen over vestingstad Woudrichem en andere cultuurhistorische bezienswaardigheden, zoals de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het Kasteel in Dussen. Voor mensen die een dagtrip willen maken, heeft de streek veel te bieden In Werkendam is dat natuurlijk het Biesboschmuseum en de Forellenvijver, in Hank de Geitenboerderij, maar ook de melkdrive / kaasboerderij in Genderen en de Klompenmakerij in Dussen vallen zeer in de smaak. Ander actief plezier is te vinden op de greens van Golfbaan Almkreek in Almkerk en in recreatiegebied De Kurenpolder. Het palet van regionale belevenissen kan worden uitgebreid met de Havendag in Werkendam, de (regionale) Open Monumentendag, de Giessense Markt en Visserijdagen in Woudrichem en het wielerevenement de Zevendorpenomloop van Aalburg. Verteer De regio heeft een redelijk aantal cafés en restaurants. De variëteit is helaas minder. Slechts vijf restaurants hebben een bovenlokale betekenis. In en rondom de belangrijkste streekattracties als de Biesbosch en het pittoreske Woudrichem is het aanbod feitelijk te laag om aantrekkelijk te zijn voor een breed publiek. Horeca in het buitengebied is schaars en enkele locaties aldaar zijn op zondag gesloten. Vervoer De regio heeft via de A27, de A15 en de A59 een redelijk goede auto-ontsluiting. De bereikbaarheid vanuit en naar de streek per openbaar vervoer is beperkt. Natuurlijk verbinden streekbussen de dorpen en pendelt de Interliner tussen Breda en Utrecht. Regionale fiets- en wandelroutes zijn er daarentegen volop. De streek is onderdeel van het provinciale fietsknooppunten- en wandelroutenetwerk. De ontwikkelingen op dit punt zijn nog steeds gaande. Het Land van Heusden en Altena scoort hoog met zijn talrijke fiets- en wandelverbindingen. Maar liefst tien veerponten varen bewoners en bezoekers hoog frequent heen en weer. Dat ligt anders in de Jacominapolder. Hier ontbreken nog goede verbindingen naar Lage Zwaluwe en het Eiland van Dordrecht. Voor wie te paard de streek in wil, zijn maar weinig ruiterroutes. Alleen door natuurgebied Pompveld loopt een geschikt ruiterpad. Soort bedrijf Aantal Capaciteit Soort bedrijf Openlucht + overdekte zwembaden Aantal Cafés en restaurant 100 Hotels Camping / bungalowpark 3 3 Bed en Breakfast Minicampings 16 3 110 bedden 825 verblijfseenheden Bedrijven te bezoeken 4 Jachthavens 14 ca. 1850 ligplaatsen Bootverhuur 3 Toeristisch aanbod in het Land van Heusden en Altena 3 + 2 Tennis en golfbanen 8 + 2 Musea 3 Kasteel en forten 1 + 5 Fietsverhuur 4 Rondvaarten 3 Veren 10 Maneges en paardenpension 5 + 1 6 7
Aan de hand van de Monitor Toerisme Land van Heusden en Altena 2009 en een aantal interviews is de markt voor recreatie en toerisme beschreven. De belangrijkste bezoekersgoepen zijn: 1. Dagrecreanten: voornamelijk vijftigplussers met interesse voor natuur (de Biesbosch), landschap (fietsers) en cultuur(historie). 2. Verblijfsrecreanten: voornamelijk gezinnen op campings. 3. Watersporters: recreanten met vaste ligplaatsen en toeristen voor kort verblijf. Naast deze categorieën ziet men in het Land van Heusden en Altena ook andere bezoekersgroepen. Behalve streekbewoners zijn dat deelnemers aan (bedrijfs)uitstapjes (feesten en partijen), familie- en schoolgroepen en de echte natuur- en cultuurliefhebbers. De laatsten bezoeken de Biesbosch, de forten en vestingstad Woudrichem. Toeristen die de regio bezoeken zijn voor circa 80% dagrecreanten en voor 20% vakantiegangers (zie figuur hiernaast). De eerste groep zijn vooral fietsers, de tweede campingtoeristen. Het grootste deel van de bezoekers (circa 50%) komt uit de eigen én de twee naastgelegen regio s (Midden-Brabant en Zuidoost Zuid-Holland). De eigen inwoners vormen binnen dit percentage het belangrijkste segment. Andere belangrijke regio s (ieder circa 5%) van waaruit bezoekers komen zijn: Rijnmond, Amsterdam en Noordoost- Brabant. Opvallend is dat de regio s West-Brabant en Utrecht (beide met circa 4%) lager scoren. Met meer dan 3% leveren steden als Dordrecht, Gorinchem, s-hertogenbosch, Tilburg en Waalwijk een relatief groot aandeel. Mensen die onze streek bezoeken zijn, gemiddeld genomen, 55 jaar. Deze toerist komt samen met zijn/haar partner (48%) of met het gezin (20%). 12% reist alleen. De rest bezoekt samen met familie, vrienden of andere groepen deze regio. De meeste bezoekers blijken de regio eerder bezocht te hebben en maar liefst 88% verwacht dat in de toekomst vaker te doen. Het herhalingsbezoek is dus zeer hoog! De helft van deze groep wint vooraf (daarom) geen informatie in. De andere helft vergaart die via familie / vrienden (34%), VVV / ANWB (26%) en internet (25%). Nationaal Park (NP) de Biesbosch blijkt de belangrijkste trekker in de regio. Veel bezoekers komen speciaal hiervoor naar de streek. Die trip wordt dan vaak gecombineerd met een bezoek aan het Biesbosch Museum en/of een vaartochtje of excursie. De tweede belangrijke trekpleister, naast fietsen door het landschap, is vestingstad Woudrichem. Noot: de Monitor Toerisme vermeldt geen groepsbezoekers (bijvoorbeeld voor rondvaarten) en laat ook bezoekers aan evenementen of andere specifieke activiteiten achterwege. horeca/terrasje pakken 3% varen/kanovaren 2% dagje/avondje uit 22% bezoek familie/ vrienden 4% op doorreis 2% overig 4% vakantie 19% familie/ vrienden 18% elders 1% wandelen museumbezoek 1% vestingstad Woudrichem 4% 8% jachthaven 23% camping 52% hotel/b&b 8 6% 9
De afgelopen decennia zijn vooral gemeenten, provincies en toeristische organisaties actief geweest met het ontwikkelen en uitvoeren van beleid op dit gebied. De komende jaren zullen zij daar zeker mee doorgaan. Maar daarnaast zijn er de komende jaren ook vanuit natuur, water en cultuur goede initiatieven voor recreatie en toerisme te verwachten. Direct of indirect zijn dus velen bij recreatie en toerisme betrokken, ieder op zijn eigen wijze. Vaak versterken die acties elkaar, maar het gevaar van versnippering ligt wel op de loer. Precies om die reden werden er in het vooronderzoek de volgende vragen gesteld: 1. Wat kwam er terecht van het toeristisch-recreatief beleid uit het verleden? 2. Wat is het huidige beleid in verschillende sectoren? 3. Welk ander beleid is voor de regio belangrijk? Samengevat zijn de belangrijkste conclusies: De drie gemeenten maken serieus werk van het eigen toeristisch-recreatief beleid. Deze initiatieven zijn over het algemeen kleinschalig. Anders gezegd: de ontwikkeling komt wel op gang, maar kost veel tijd. Als gemeenten dit proces (regionaal) willen versnellen, zullen de ambities naar boven bijgesteld moeten worden. De gemeenten zijn zich de laatste tien jaar duidelijk bewuster geworden van de eigen rol in recreatie en toerisme. Er liggen nu veel goede ideeën op de plank. Waar lokale overheden inmiddels goed samenwerken, kan dat met ondernemers en organisaties verbeterd worden. Een voorbeeld is een nauwere samenwerking met NP de Biesbosch. De plannen rond de Noordwaard, het beleid voor de gehele Biesbosch-regio en de intenties van de VVV bieden goede perspectieven. De Noordwaard-plannen, die in eerste instantie gericht zijn op ruimte voor de rivier en waterbeheer, geven recreatie en toerisme een stevige impuls door de extra mogelijkheden voor verblijf, watersport, natuurrecreatie, fietsen en wandelen. Vanuit het Parkschap NP De Biesbosch is er een plan voor toeristisch-recreatief (mede-) gebruik geschreven, dat nieuwe mogelijkheden biedt mits er stevig ingezet wordt op duurzaamheid. Nieuwe samenwerkingsvormen en de versterking van marketing leiden tot minder versnippering van inzet en middelen. De intenties van de VVV moeten worden waargemaakt. Deze kunnen de eenduidige marketing en promotie van het Land van Heusden en Altena fors verbeteren. Andere belangrijke beleidstukken voor recreatie in de regio zijn: de Projectenlijst Samenwerking Vitaal Altena, het Landschapsbeleidsplan en de West-Brabantse waterrecreatievisie Brabant aan Zee. Belangrijke trends voor recreatie en toerisme Bevolkingssamenstelling Aantal allochtonen groeit Gezinsverdunning Ontgroening en vergrijzing (vijfenvijftigplussers) Steeds grotere verschillen Veel tijd en veel geld (vijfenvijftigplussers) Weinig tijd en veel geld (tweeverdieners) Veel tijd en weinig geld (werklozen) Weinig tijd en weinig geld (grote huishoudens) Inkomen en arbeid Economische groei stagneert Groep werkenden krimpt Gemiddeld opleidingsniveau stijgt Flexibele arbeid neemt toe (sterke toename ZZP ers) Hoeveelheid vrije tijd neemt niet toe (minder atv en vut, verhoging AOW-leeftijd) Samenleving en cultuur Samen leven (vrienden, kennissen) wordt belangrijker dan samenlevingsvorm Individualisering Gezondheidscultuur Trends in de vrije tijd Vrijetijdsbesteding: vooral kort en hevig Hang naar authenticiteit (en cultuur) Zap-gedrag vraagt om veelzijdige vakanties Toenemende concurrentie vanuit buitenland Toename korte vakanties Toenemende belangstelling voor fitness Toenemende behoefte aan onthaasting Internet maakt alles toegankelijk voor iedereen Pleziervaart: groeiende markt voor sloepen en luxe kajuitmotorjachten 10 11
Sterkte / zwakte analyse Sterkte / zwakte analyse Visie en actieplan recreatie & toerisme Land van Heusden en Altena Ongezien, Ongewoon, Ongekend! Marktpositie, imago en promotie Rust, ruim en authentiek gebied Redelijk ontwikkeld natuur- en watertoerisme Bekendheid Biesbosch en Woudrichem Toeristische kaart Biesbosch en enkele websites Landschap en ligging NP De Biesbosch, uiterwaarden, Pompveld Open landschap rivieren halfopen oostelijk deel Gunstige ligging; dichtbij Brabantse stedenrij en Randstad Doelgroepen Dagtoeristen: fietsers, wandelaars, natuur- en cultuurgericht Watersporters (dag- en langer verblijf) Camping vakantiegangers (naast 50+ ook veel gezinnen) Verblijf en watersport Drie grote campings, m.n. Kurenpolder Veel, divers water voor uiteenlopende activiteiten Veel jachthavens, goede spreiding Vermaak Biesbosch Museum, incl. activiteitenprogramma Evenementen: Havendag, Visserijdagen, 7-Dorpenomloop Cultuurhistorie: Woudrichem, forten NHW, kasteel Dussen Kleine attracties: klompenmakerij, melkdrive, golfbaan Vervoer, routes Autobereikbaarheid (via A27, A15, A59) Fietsknooppuntensysteem en wandelroutenetwerk (in ontwikkeling) 10 veerverbindingen Samenwerking, organisatie en overheid 1 overkoepelende organisatie: SOVA, met werkgroep horeca & toerisme Harde werkers, goed ondernemerschap Samenwerking gemeenten binnen LvHA Marktpositie, imago en promotie Geen grote trekkers (naast NP Biesbosch) Weinig diversiteit in toeristisch-recreatief product Zwak imago (inhoud en kracht) Beperkte, versnipperde promotie, VVV in ontwikkeling Landschap en ligging Toegankelijkheid landschap is soms beperkend Schijnbaar geïsoleerde ligging Doelgroepen Beperkte groep verblijfstoeristen (vooral op campings) Dagtoerisme: voornamelijk 50+ Verblijf en watersport Te weinig bijzondere verblijfsmogelijkheden en hotels Rommelige inrichting haven Sleeuwijk Ontbreken echte watersportcentra met entourage Weinig waterrecreatiemogelijkheden, zoals strandjes, bootverhuur, rondvaarten Vermaak en verteer Weinig voorzieningen om gast langer dan 2 dagen te binden Weinig voorzieningen/attracties voor kinderen Evenementen: te weinig en te lokaal (te klein) Aanbod arrangementen en voor groepen Horeca: te eenzijdig; weinig terrasjes, weinig open op zondag Vervoer, routes Bereikbaarheid met openbaar vervoer Bewegwijzering en voorzieningen langs routes Toeristische Overstap Punten Samenwerking, organisatie en overheid In de sector matig, m.n. marketing en promotie, naar binnen gerichte houding Samenwerking gemeente - bedrijfsleven te gering Gemeenten geven te weinig richting aan ontwikkeling Aanbod Ontwikkelingen Noordwaard Kleinschalig verblijf, kinderattractie(s) Arrangementen maken en promoten Toeristische Overstap/Start Punten 1 of 2 grotere evenementen Uitbreiding horeca Verbetering waterbeleving en watersportfaciliteiten Streekproducten en streekkeuken Bewegwijzering en infopanelen Beleefbaar maken cultuur(historie) Markt Demografie: vergrijzing Populariteit fietsen en wandelen Groepsmarkt: bedrijven, families en dergelijke Gezondheid en wellness Belgische markt Marketing en promotie VVV verder ontwikkelen en gastheerschap invullen Samenhang brengen in aanbod, beleving vormgeven Meer promotie; infoborden, regiofolder, website Heldere communicatie over openingstijden op zondag Organisatie en samenwerking Meer samenwerking met Parkschap NP De Biesbosch Samenwerking met ANV en toeristische bedrijven Intensivering samenwerking ondernemers en gemeenten Beoordeling Bezoekers Uit de Monitor Toerisme Land van Heusden en Altena blijkt dat het merendeel van de bezoekers (56%) het gebied karakteriseert als mooi / prachtig, mooie natuur en landschappelijk. Ook typeringen als rustgevend (16%), gemoedelijk/sfeervol (13%) en authentiek (6%) scoren hoog. NP de Biesbosch wordt hoog gewaardeerd: 22% zegt zeer goed, 65% zegt goed. Opvallend is dat het kanovaren door 80% en een tocht door het NP door 40% als zeer goed beoordeeld wordt. Andere aspecten van het NP, zoals beleving en toegankelijkheid worden als goed gewaardeerd. Bedreigingen Grote bedreigingen zijn er voor het Land van Heusden en Altena eigenlijk niet, wel belangrijke aandachtspunten. Zo dient de regio te zorgen dat veranderingen in de agrarische sector niet nadelig uitpakken voor het landschap. Daarnaast is het noodzaak oog te hebben voor de concurrentie vanuit de omliggende regio s op toeristisch-recreatief gebied. Bovendien is het van cruciaal belang dat nieuwe plannen en actieve organisaties voldoende tijd en geld krijgen zich te bewijzen. Een centrale en sturende kracht dient goede ontwikkelingen dan ook krachtig te stimuleren. Samenwerking en organisatie zijn hier de sleutelwoorden. Voortdurende aandacht voor het draagvlak onder de streekbewoners, met name wat betreft de zondagrust, is en blijft nodig. Woudrichem wordt in zijn geheel genomen als goed (77%) tot zeer goed (16%) beoordeeld. Bij nadere analyse blijken de winkels, attracties en de horeca matig tot slecht te scoren. Gemiddeld 33% zegt die matig te vinden en 11% ervaart een en ander ronduit als slecht. Bij de algemene beoordeling van het hele gebied staat de waardering mooie natuur en landschap veruit bovenaan. Minder goed oordeelt men over: Gebrek aan horeca en terrasjes (17%) Bewegwijzering (12%) Weinig winkels (12%) Beschikbaarheid voorzieningen op zondag (11%) 12 13
De sterkte-zwakte-analyse toont overduidelijk aan dat het Land van Heusden en Altena een zwak imago heeft. Bewoners en ondernemers kunnen de identiteit, het specifieke van het gebied, maar moeilijk benoemen. Zo beschrijven de diverse websites het karakter van de streek op verschillende manieren. Die niet eenduidige beeldvorming maakt een gerichte promotie van het gebied lastig. De profilering van de regio moet daarom alle aandacht krijgen en gebaseerd zijn op een helder geformuleerde identiteit: Wat maakt de streek tot wat hij is? en het gewenste imago: Hoe willen wij dat de streek gezien en ervaren wordt? De onderstaande kernwaarden drukken de identiteit uit en zijn het resultaat van intensief overleg met betrokken ondernemers, organisaties en gemeentelijke vertegenwoordigers. Kernwaarden zijn zaken die je hebt (en wilt vasthouden). De identiteit van Het Land van Heusden en Altena karakteriseert zich dan ook het meest treffend in deze vier elementen: Blauw: natuurlijk Divers: verrassend Sober: eerlijk Kleinschalig: menselijk Op basis hiervan is de identiteit van de streek hiernaast omschreven. Toelichting De identiteit van een regio ligt besloten in fysieke, historische en sociaal-maatschappelijke dimensies en krijgt vorm door de wisselwerking daartussen. Het uiterlijk van onze streek wordt vooral bepaald door rivieren, kreken en andere waterlopen. Het water heeft niet alleen het landschap vormgegeven (denk aan de Biesbosch), maar ook het leven van mensen. Niet alleen vanwege de strijd tegen het water, maar ook door de beroepsvisserij en het ouderwetse rietsnijden, ooit belangrijke bronnen van bestaan. De binnenvaart biedt onze regio nog steeds veel werkgelegenheid. Verder is de streek verrassend divers naar natuur, cultuur, godsdienst, soorten bedrijven en (vormen van) dienstverlening. Tot slot is het gebied sober in de zin van puur, authentiek, kleinschalig en rustig: eigenschappen die breed gewaardeerd worden door bewoners, toeristen en woningzoekenden. Deze identiteit moet vorm en kleur krijgen in beelden en teksten, folders, kranten en websites. Uiteraard dragen de gemeenten de reputatie van de streek uit, maar ook bedrijven en organisaties kunnen (en moeten) daaraan hun onmisbare bijdrage leveren. De sectoren wonen, werken en onderwijs gebruiken deze kernwaarden eveneens. Door deze brede samenwerking krijgt de identiteit (nog) meer gezicht en zal het gewenste imago ontstaan. Gewenst imago Het Land van Heusden en Altena wil gezien en beleefd worden als: Een blauwe, natuurrijke oase - centraal in Nederland - met veel water, dijken en een open landschap. Een regio met een verrassende diversiteit aan geloofsbeleving, bewoning en cultuur, maar ook afwisselend naar natuur en ontspanning. Een sobere regio, waar hard wordt gewerkt, handelsgeest en ondernemerszin kenmerkend zijn en waar het goed en rustig wonen is. Een kleinschalig en uitnodigend gebied dat bewoners en bezoekers voor wonen, werken en recreëren wil behouden. Het Land van Heusden en Altena is een natuurrijke, verrassende, sobere en kleinschalige oase van rust midden in Nederland. Het is in meerdere opzichten ook een bijzondere regio: een eiland van eilandjes, een eiland van en voor ontspanning en ongezien maar letterlijk een eiland in Brabant. 14 15
Water, natuur en cultuur(historie) Water, natuur en cultuur(historie) mogen gezien worden als de trots van de regio en zijn zo belangrijke ingrediënten voor een beter herkenbare streek. Een doordachte promotie biedt dus alle kansen, maar heeft scherpe keuzes nodig. Daarom ligt de focus op twee zaken: NP de Biesbosch en de waterbeleving, óók in de regio, Vestingstad Woudrichem en het cultuurhistorisch erfgoed. Ambities De gemeenten willen het Land van Heusden en Altena als recreatieve en culturele trekpleister (maar ook als aantrekkelijke woon- en werkregio) beter op de kaart zetten. Daar is ambitie voor nodig. In de Regionale Nota Economisch Beleid wordt die aspiratie als volgt geformuleerd: Een versterkte groei door het intensiveren van extensieve recreatie en rekening houdend met de waardevolle kenmerken van het gebied. Met andere woorden: er mogen en moeten in de regio méér verblijfs- en andere recreatieve voorzieningen komen, mits passend in het landschap. Op termijn moet deze ambitie leiden tot een duurzame ontwikkeling, waarbij ecologische, esthetische, maar ook sociale en economische aspecten in balans zijn. Een uitdaging dus! Kwalitatieve streefbeelden Meer - in het landschap passende - vormen van verblijf. Meer - bij het gebied passende en economisch rendabele - bezoekpunten. Meer beleefbaar water, met faciliteiten als horeca en bootverhuur. Meer en gevarieerde horeca, graag ook met voorzieningen voor kinderen. Modern infotainment over regionale bijzonderheden (cultuur, natuur en dergelijke). Kwantitatieve streefcijfers Groei van het toerisme met 1,5% per jaar. (In de afgelopen tien jaar was de groei 1%.) Groei van de werkgelegenheid met 13 fte s per jaar. Het gaat in bovenstaande om een gemiddelde groei voor de hele regio. De groei in Aalburg zal waarschijnlijk lager zijn dan die in en rond de Biesbosch. Door de realisatie van de recreatiepoort Werkendam in de Noordwaard zal de groei na 2015 hier waarschijnlijk nog wel versterkt toenemen. 16 17
Toeristen die het Land van Heusden en Altena bezoeken zijn onder te brengen in verschillende doelgroepen. Op de belangrijkste doelgroepen gaat de promotie zich richten. De doelgroepen (in volgorde van belangrijkheid): 1. Dagtoeristen: lokale inwoners en die uit omliggende regio s (10-40 kilometer), vooral fietsers (vijftigplussers) met belangstelling voor natuur, landschap, cultuur en dagtochtjes. 2. Verblijfsrecreanten: op campings (met name gezinnen) en op camperplaatsen, bed & breakfast-adressen, hotels (met name vijftigplussers). 3. Watersporters: ligplaatshouders en passanten. 4. Groepen: zakelijk, verenigingen, families en dergelijke. Ook richt de promotie zich op kinderen en mindervaliden. De redenen zijn eenvoudig. Kinderen hebben bij de keuze voor uitjes en/of vakanties een belangrijke stem in het kapittel en bovendien bieden verschillende organisaties al activiteiten aan. Onze streek heeft ook mindervaliden veel te bieden. Mede door de vergrijzing vormen zij een steeds grotere doelgroep. Daarom zullen op de verschillende plaatsen - waar mogelijk - extra voorzieningen aangelegd worden. Promotie en branding Als je product onbekend is, zullen weinigen het kopen. Dat maakt promotie noodzakelijk. Het uitdragen van de identiteit is daarom de volgende stap. Een effectieve manier om die verder te versterken, te verspreiden en te bewaken is een digitale tekst- en beeldbank: een verzameling (van vrij verkrijgbare) teksten en foto s die het gewenste imago op perfecte wijze verwoorden en verbeelden. Een werkgroep van gemeentelijke voorlichters, VVV en ondernemers beheert deze tekst- en beeldbank. Zij benaderen bedrijven, instellingen en organisaties met het verzoek juist deze data in hun uitingen te gebruiken. Zo wordt de identiteit van de streek actief - en breed - gecommuniceerd. Een merk bestaat onder meer uit een naam. Om de merknaam Altena-Biesbosch inhoud te geven en de herkenning en belevingswaarde ervan te verhogen is branding nodig. Gemeenten, VVV en andere betrokkenen gaan hiertoe aan de slag met diverse acties, zoals een marketingplan voor een aantrekkelijke woon- en werkregio, het visualiseren en promoten van de streek op websites en infoborden en het organiseren van regionale evenementen. 18 19
Het streven is de producten verblijf, vermaak, vervoer en verteer overeenkomstig de visie en ambitie te ontwikkelen. Het moge duidelijk zijn dat realisatie (mede) afhankelijk is van bijvoorbeeld private investeringen en/of partijen zoals natuur- en landbouworganisaties. De visie wil in die gevallen sterk richtinggevend zijn. Verblijf Logiesmogelijkheden mogen er meer komen, naar aantal en diversiteit. Nieuwe initiatieven, zoals bed & breakfast en hotels, zijn allereerst een zaak van ondernemers. De regio zal hen stimuleren en helpen bij de ontwikkeling van karaktervolle, bij het gebied passende, accommodaties. Kampeerautotoeristen zijn gebaat bij kleinschalige (parkeer) locaties (maximaal tien plaatsen) voor kort verblijf, de zogeheten Gereguleerde Overnachtings Plaats (GOP). De regio neemt hiertoe het initiatief. Vermaak Fietsers en wandelaars komen in het aantrekkelijke buitengebied zeker aan hun trekken. Wandelen in de Biesbosch of fietsen langs en door het NP zijn een ervaring op zich. Ook op dit punt zijn aanvullende voorzieningen van harte welkom. Ondernemers en organisaties worden hiertoe uitgedaagd. Het is verstandig bestaande trekpleisters hernieuwd (en voortdurend) onder de aandacht van de toeristen te brengen. Dat kan onder meer via dagtochten en arrangementen. Hiermee gaat de VVV aan de slag. Het landschapsontwikkelingsbeleid Vitaal Altena ligt ten grondslag aan de roep om betere voorzieningen. Gedacht moet worden aan bewegwijzering, toegankelijkheid, bereikbaarheid, thematische routes, kindervoorzieningen, bankjes en picknickplekken. Ervaren en beleven van cultuur kan en moet meer op locatie. Om die reden zijn de historische elementen, zoals de Nieuwe Hollandse Waterlinie, verheven tot speerpunt. Particuliere initiatieven op dit gebied zullen gestimuleerd en ruimhartig ondersteund worden. Maar er dienen méér speerpunten ontwikkeld te worden, bijvoorbeeld op en rond het water: Het stimuleren van bootverhuur en rondvaarten (met name het elektrisch varen). De uitvoering van het aanlegplaatsenplan Aalburg. De ontwikkeling van de recreatiepoort Werkendam in de Noordwaard. De verbetering van de toegankelijkheid van het water en de aanleg van kleine strandjes. De moderne toerist laat zich graag en vaker verwennen in wellness centers. Het zorgtoerisme neemt hiermee een vlucht. Nieuwe initiatieven zijn daarom van harte welkom. Vervoer Voor recreatie en toerisme is een goede gebiedsontsluiting en een samenhangend routenetwerk uitermate belangrijk. Het laatste is in onze regio voor fietsers en wandelaars prima geregeld, hoewel nog wel enkele thematische routes en een veldfietsroute (ATB) gewenst zijn. Ook de regionale vaarroutes zijn over het algemeen voldoende. Wie echter peddelend door de streek wil, mist voldoende kanoroutes. Brabants Landschap en de Agrarische Natuurvereniging ontwikkelen een ruiterpad. Als er aantoonbare behoefte is aan meer ruiterroutes willen de gemeenten nieuwe initiatieven hiertoe zeker ondersteunen. Om van A naar B te komen zijn goede verbindingen voor recreanten belangrijk. In deze streek zijn dat de vele fiets- en voetveren. Waar nodig zal de bewegwijzering en informatievoorziening verbeterd worden. De regio ondersteunt van harte het onderzoek naar nieuwe fietsvoetveren tussen Lage Zwaluwe, Jacominapolder en Zuidhaven. Werkendam, Spieringsluis en Vissershang worden zogenaamde Toeristische Overstap Punten (TOP). Speciaal ingerichte (bewegwijzerde) knooppunten van waaruit het heerlijk fietsen en wandelen is. Een duidelijke informatievoorziening op die punten is noodzakelijk. Dat geldt ook voor parkeerplaatsen. In de directe nabijheid is de verhuur van fietsen en vaartuigen, waar mogelijk, zeer welkom. Het voornemen is ook bij Woudrichem, Fort Altena en een locatie in (gemeente) Aalburg een TOP te realiseren. Verteer Streekbezoekers wensen een gevarieerd horeca-aanbod. (Terrasjes bijvoorbeeld scoren hoog.) In de dorpen, bij recreatievoorzieningen en in het buitengebied is daar ruimte voor. Gemeenten zijn bereid, waar nodig, hun bestemmingsplannen aan te passen om zo een betere spreiding te krijgen. Geproduceerd en verwerkt in de eigen regio. Brabant aan de Biesbosch en de Agrarische Natuurvereniging stimuleren al langer het gebruik van échte streekproducten. Ook het Parkschap NP De Biesbosch is hier mee bezig. De gemeenten willen deze initiatieven steunen, maar stellen als voorwaarde dat de streekproducten onder één merknaam (bij voorkeur gekoppeld aan de Biesbosch) in de markt gezet worden. 20 21
De organisatie van de sector recreatie en toerisme is versnipperd, zo bleek uit het vooronderzoek. Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Veranderen vraagt derhalve om overleg en actie. In dit proces van verwachtingen, wensen en eisen, stroomlijnen de gemeenten de organisatie- en samenwerkingstructuur. Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden worden dan ook opnieuw gedefinieerd. De VVV krijgt de regierol op het gebied van promotie en identiteit. NP de Biesbosch coördineert de branding en productontwikkeling van de Biesboschregio. Brabant aan de Biesbosch richt de focus op het netwerk van ondernemers en ondersteunt hen bij productontwikkeling. Overheid Gemeentelijke overheden spelen vanzelfsprekend een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de regio en het is dan welhaast vanzelfsprekend dat overheidstaken raakvlakken hebben met recreatie en toerisme. Denk bijvoorbeeld aan de inrichting en het beheer van de openbare ruimte, het scheppen van de juiste randvoorwaarden en het stimuleren van toeristische ontwikkelingen, vergunningverlening en handhaving, organisatie en communicatie enzovoorts. Een voorbeeld van dat laatste is de gemeentelijke deelname aan relevante netwerken op toeristisch-recreatief gebied, zoals Brabant aan de Biesbosch, NP de Biesbosch en Brabant aan Zee. Het moge duidelijk zijn dat de gemeentebesturen van Aalburg, Werkendam en Woudrichem belang hechten aan een goede communicatie met de toeristisch-recreatieve branche. Om die contacten effectief en efficiënt te laten verlopen is (per gemeente) één bestuurlijk verantwoordelijke en één beleidsmedewerker recreatie en toerisme aangewezen. Deze functionarissen zijn tevens het eerste aanspreekpunt voor ondernemers in de sector. 22 23
Voor de komende vijf tot tien jaar zijn de doelstellingen van het toeristisch-recreatief beleid en actieprogramma voor het Land van Heusden en Altena als volgt: Het zoveel mogelijk (uniform) uitdragen van de vastgestelde identiteit en het bewerkstelligen van het gewenste imago door meer, betere en efficiëntere promotie. Het realiseren van een groei van recreatie en toerisme met gemiddeld 1,5% per jaar (gerekend in bestedingen en werkgelegenheid). Het creëren van heldere en stimulerende voorwaarden waarbinnen de recreatie, het toeristisch bedrijfsleven en ondernemende burgers de kansen kunnen benutten. Het initiëren van een sterkere organisatiestructuur, betere taakafbakening en samenwerking tussen de gemeenten en de toeristisch-recreatieve sector. Het uitvoeren van het actieprogramma. Strategie Het plan van aanpak voorziet allereerst in de verdere stroomlijning van toeristische samenwerkingsverbanden, de versterking van de VVV en de nadere uitwerking van de gebiedsidentiteit. Pas daarna en aansluitend daarop klinkt het startschot voor andere projecten en acties. Organisatie De uitvoering van die acties ligt in handen van de bestaande ambtelijke werkgroep van beleidsmedewerkers toerisme. De directeur van het VVV en de voorzitter van de werkgroep horeca en toerisme van de SOVA zijn daaraan toegevoegd. Als uitbreiding gewenst is, dan kan dat. De werkgroep voert uit, coördineert de verschillende projecten en acties, rapporteert en evalueert de voortgang, informeert en stimuleert bestuurders, (ondernemers)organisaties en andere betrokkenen. Kosten en financiering De geselecteerde projecten zijn merendeels begroot. Voor sommige kan dat in dit stadium nog niet. Ook voor diverse andere projecten, die gericht zijn op organisatie of een particuliere aangelegenheid zijn, heeft kostenraming weinig zin. Dit alles maakt het lastig om een exacte berekening voor het héle actieprogramma te maken. Daarom is een globale - vierjarige - begroting opgesteld. Deze bedraagt 800.000,--. Dit bedrag dient deels (circa 50%) door gemeenten opgebracht te worden, circa 15% komt uit subsidies en ongeveer 35% wordt van ondernemers gevraagd. Voor het gemeentelijke aandeel geldt de verdeling op basis van gangbare percentages: Werkendam 50%, Aalburg en Woudrichem ieder 25%. Projecten worden zoveel mogelijk uit de reguliere budgetten bekostigd. Verder is het streven dat de toeristenbelasting in de drie gemeenten op hetzelfde niveau gebracht wordt. Wat de financiering betreft dragen de gemeenten de verantwoordelijkheid dus samen met ondernemers en diverse andere organisaties. Dat alles is niet voldoende. Er blijven aanvullende middelen vanuit subsidieregelingen en fondsen nodig. Het actieprogramma omvat zestien projecten: 1. Herpositionering samenwerkingsverbanden en toeristische organisaties 2. Versterking VVV 3. Uitwerking identiteit: beeld- en tekstbank, websites verbeteren e.d. 4. Ontwikkeling arrangementen en groepsdagtochten 5. Gebruik van moderne ICT-middelen in de informatievoorziening 6. Vergroting beleefbaarheid cultuurhistorie 7. Regionaal evenementenbeleid, ontwikkeling regionale evenementen en promotie 8. Ontwikkeling recreatieve entrees (TOP s), inclusief fietsverhuur 9. Verbetering bewegwijzering 10. Verbetering toegankelijkheid water, incl. strandjes 11. Verbetering kleine voorzieningen: bankjes, visstekjes e.d. 12. Beleidsontwikkeling voor meer verblijf en horeca en ontwikkeling van camperlocaties 13. Ontwikkeling camping De Mostertpot 14. Uitvoering aanlegplaatsenplan Aalburg 15. Kwaliteitsverbetering Haven Sleeuwijk 16. Ontwikkeling recreatiepoort Werkendam in de Noordwaard Ook zijn vier (stimulerende) acties vastgesteld: a. Ontwikkeling streekproducten b. Stimuleren bootverhuur en elektrisch varen c. Cursus gastheerschap d. Stimuleren van meer verblijf en horeca 24 25
Deze brochure is een samenvatting van het uitgebreide rapport Visie en actieplan Recreatie en Toerisme en Regio Marketingscan Land van Heusden en Altena. Dit rapport kwam tot stand door de grote en betrokken inzet van ondernemers, natuur- en cultuurorganisaties, VVV, beleidsmakers, bestuurders en andere belanghebbenden tijdens individuele gesprekken, workshops, presentaties, commentaar op tussenrapportages et cetera. Bij dezen willen wij iedereen nogmaals hartelijk danken. In het uitgebreide rapport worden alle namen genoemd. Wij kunnen ons voorstellen dat u vragen heeft of inlichtingen wilt over productontwikkeling of over marketing- en promotiemogelijkheden. U kunt zich in dat geval het beste wenden tot de direct betrokken beleidsmakers en/of bestuurders. Een andere mogelijkheid is, vooral als het gaat om marketing en promotie, contact op te nemen met de directeur van VVV Altena-Biesbosch. Ook hij is intensief bij de opstelling van dit rapport betrokken geweest. Gemeente Aalburg Wethouder Mw. L. Lijmbach, tel. 0416-698773 e-mail: l.lijmbach@aalburg.nl Beleidsmedewerker: Mw. S. van Trigt, tel. 0416-698770 e-mail: s.vantrigt@aalburg.nl Grote Kerkstraat 32, 4261 BE Wijk en Aalburg Wim de Jong, Loes Lijmbach en Bas de Peuter VVV Altena-Biesbosch Directeur: Dhr. R. Holmes, tel. 0183-301202 e-mail: r.holmes@vvv-altenabiesbosch.nl Kerkstraat 7, 4285 BA Woudrichem Gemeente Werkendam Wethouder Dhr. W. de Jong, tel. 0183-507203 e-mail: wim.de.jong@werkendam.nl Beleidsmedewerker: Mw. D. Ernest, tel. 0183-507341 e-mail: danielle.ernest@werkendam.nl Raadhuisplein 1, 4251 VZ Werkendam Gemeente Woudrichem Wethouder Dhr. B. de Peuter, tel. 0183-308100 e-mail: bpeuter@woudrichem.nl Beleidsmedewerker: Mw. A. de Stigter, tel. 0183-308161 e-mail: astigter@woudrichem.nl Raadhuisplein 1, 4285 CP Woudrichem 26 9