Vragen en antwoorden Valquiz

Vragen en antwoorden Valquiz Thuiswonende ouderen Deel I: Feit of fabel. 1. Vallen hoort bij het ouder worden, je kan hier niets aan doen. FOUT Er kunnen verschillende maatregelen ondernomen worden om het risico op een val te verminderen. Valincidenten zijn geen automatisch gevolg van ouder worden. Men kan verschillende maatregelen nemen om het risco op een val te verkleinen. Doorheen deze valquiz zullen we jullie verschillende tips aanbieden. 2. Hoe meer je beweegt, hoe meer kans je hebt om te vallen FOUT Door te bewegen krijg je sterkere spieren, neemt je conditie toe en zal je evenwicht verbeteren. Het risico op een val zal dalen. 3. 1 op 3 ouderen valt minstens één keer per jaar. JUIST. Één op drie 65-plussers valt minimum 1 maal per jaar. 24% tot 35% van de 65-plussers zal minstens 1 maal per jaar vallen. 4. Het risico op vallen stijgt met de leeftijd. JUIST. Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je valt. Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans op chronische aandoeningen en/of een vermindering van de mobiliteit. Hierdoor zal het risico op een val ook groter worden. 5. Calcium (kalk) zorgt voor stevige botten. JUIST. Calcium versterkt de botten en verbetert het evenwicht. Stevige botten zijn nodig om het risico op breuken te beperken. Bij het ouder worden zullen onze botten echter brozer worden. Dit is vooral het gevolg van een verlies aan calcium. Calcium versterkt de botten en de spieren en zorgt voor een beter evenwicht. Vooral zuivelproducten zijn een bron van calcium, maar ook andere producten kunnen calcium bevatten. Zo vind je calcium onder meer terug in vis, broccoli, Chinese kool, spinazie, rammenas, radijsjes, abrikozen, appels, dadels, kiwi en pruimen. Het is heel belangrijk om voldoende voeding of drank te eten en drinken die rijk is aan calcium. Daarnaast is ook een voldoende inname van vitamine D onontbeerlijk. Bij 75-plussers zien we echter vaak zowel

een tekort aan calcium als een tekort vitamine D. De arts zal daarom meestal aanraden om zowel calcium als vitamine D bij te nemen. 6. Twee maal per week intensief gaan sporten is beter dan elke dag een half uurtje te bewegen. FOUT. Dagelijks 30 minuten bewegen is haalbaar voor iedereen en zal je gezondheid ten goede komen. Dit kan verder worden uitgelegd aan de hand van de activiteitenpiramide. Hoe ouder je wordt, hoe minder evident het is om te sporten. Zoek daarom een beweegactiviteit die aangepast is aan je eigen kunnen. Het is aanbevolen om dagelijks minimum 30 minuten te bewegen. Dit zou de gezondheid al ten goede komen. Je kan dit ook gemakkelijk integreren in je dagelijkse leven door bijvoorbeeld vaker te voet te gaan of door het verrichten van huishoudelijke taken zoals het stof afdoen, stofzuigen,... Verder ga je best ook op zoek naar een leuke sportieve hobby zoals zwemmen, fietsen of dansen. Deze probeer je 3 tot 5 maal per week te beoefenen. Deze vormen van beweging hebben een positief effect op je fitheid en uithoudingsvermogen. Daarnaast is het ook aanbevolen om tweemaal per week gedurende 30 minuten gerichte oefeningen te doen die specifiek inwerken op evenwicht, balans, kracht en lenigheid. Hierover kan een kinesist je meer informatie bieden. Tenslotte beperk je passieve activiteiten zoals TV-kijken, een boek lezen best tot een minimum. Men zou de gewoonte moeten kweken om na maximum 30 minuten ononderbroken zitten even op te staan en wat rond te wandelen. 7. Door het drinken van alcohol ga je trager reageren. JUIST. Door alcohol reageer je trager. Alcohol verdooft je hersenen. Hoe meer je drinkt, hoe trager je zal reageren. Drink niet meer dan 2 glazen alcohol per dag. 8. Een val heeft meestal geen grote gevolgen. FOUT. Een val kan ernstige lichamelijke en psychosociale gevolgen met zich meebrengen.

40-60% van de ouderen zullen een letsel oplopen als gevolg van een valincident. Hiervan zal het in 30-50% van de gevallen gaan om een klein letsel zoals een schaafwonde. In 10-15% van de gevallen zal een valincident echter een ernstig gevolg hebben, zoals een heupfractuur. Verder zijn 4 op de 5 ouderen bang om te vallen, ongeacht of ze al gevallen zijn of niet. De helft hiervan zal hierdoor bepaalde activiteiten vermijden. Dit zal op zijn beurt leiden tot een verminderde mobiliteit, depressie en sociale isolatie. 9. Ik moet mijn huisarts niet verwittigen na een val als ik geen letsel heb. FOUT De huisarts kan helpen om de oorzaak van het valincident te achterhalen en kan tips geven om dit in de toekomst te vermijden. Ook als men geen letsel heeft is het aangeraden om de huisarts hierover in te lichten. Hij/zij kan namelijk de oorzaak van het valincident achterhalen en zo de nodige preventieve maatregelen treffen. Ook kan hij/zij tips geven over hoe men een val in de toekomst kan vermijden. 10. Bewegen is goed voor je botten. JUIST. Door te bewegen krijg je sterkere botten. Beweging zorgt ervoor dat de botten belast worden. Deze belasting is nodig om het bot sterker te maken en zo in de toekomst meer belasting aan te kunnen. 11. Als je rechtkomt uit bed, blijf je best eerst een paar minuten zitten voor je gaat rechtstaan. JUIST. Filmpje tonen: Rik onderuit Als je duizelig bent wanneer je opstaat uit een bed of zetel, dan komt dit doordat je bloeddruk zich niet snel genoeg aanpast. Je ervaart als het ware een bloeddrukval. Daardoor krijgen je hersenen minder zuurstof en kan je wel vallen. Hoe kan je dit voorkomen? Ga op de rand van het bed, stoel of zetel zitten vooraleer je opstaat. Beweeg zachtjes met je benen (bv. knieën heffen) tot je hoofd niet meer draait. Adem een aantal keren diep in en uit. Plaats vervolgens je beide voeten lichtjes gespreid naast elkaar. Zet ze plat op de grond onder je knieën. Steun met je handen op je knieën en sta langzaam recht. 12. Enkel melkproducten zijn een bron van calcium (kalk). FOUT. Ook andere producten kunnen calcium bevatten. (zie foto)

Ook groenten en fruit kunnen calcium bevatten. Moeder natuur heeft echter wel bepaald dat ons lichaam calcium uit plantaardige voedingsmiddelen minder goed opneemt dan uit melkproducten. Zuivelproducten zijn dus nog steeds de calciumleveranciers bij uitstek, maar ook calciumrijke groenten dragen bij aan een voldoende inname. 13. Ik blijf beter zitten in mijn zetel, zo heb ik minder kans om te vallen. FOUT. Als je stopt met bewegen, vermindert je conditie en vergroot de kans om te vallen. Veel ouderen zijn bang om te vallen en blijven daarom liever zitten. Stoppen met bewegen zal er echter voor zorgen dat je conditie, spierkracht en evenwicht zal verminderen. Hierdoor zal de kans op een val toenemen. Door bang te zijn om te vallen zullen veel ouderen ook minder participeren in het sociale leven, waardoor zij een hoger risico zullen hebben om te vereenzamen en/of depressief te worden. Het is goed om alert te zijn en geen risico s te nemen, maar wees niet té angstig. Voldoende blijven bewegen blijft de boodschap! 14. Dagelijkse taken zoals tuinieren, schoonmaken, boodschappen doen, zijn geen beweegactiviteiten. FOUT. Dagdagelijkse activiteiten zijn ook een vorm van bewegen. Blijven bewegen is heel belangrijk. De aanbevolen norm is 30 minuten per dag matig bewegen. Dagelijkse activiteiten zoals tuinieren, schoonmaken, boodschappen doen, spelen met de kleinkinderen, gaan wandelen met de hond, vallen daar zeker en vast ook onder! 15. Vallen wordt enkel veroorzaakt door een onveilige omgeving FOUT Een veilige omgeving is van groot belang, maar het is ook belangrijk om je veilig te gedragen. Daarnaast spelen ook andere factoren een belangrijke rol, zoals veilig schoeisel, een goed zicht Het is belangrijk om een veilige omgeving te creëren, maar is het ook belangrijk om je veilig te gedragen. Wees alert tijdens het bewegen en uitvoeren van activiteiten en zorg voor je veiligheid door de meegegeven tips en aandachtspunten goed te onthouden en toe te passen. Naast een veilige omgeving en veilig gedrag spelen ook andere risicofactoren een belangrijke rol.

Even bewegen 1

DEEL II: kies het juiste antwoord. 1. Wat is de veiligste keuze voor in de badkamer? A Een bad B Een douche C Een bad met een badzitje B Een douche is in vele gevallen het veiligste, maar dit is niet altijd haalbaar. Bij iedere oudere wordt daarom best gekeken wat de meest geschikte oplossing is. Je kan hiervoor beroep doen op een ergotherapeut of inlichtingen vragen bij je ziekenfonds of diensten voor gezinszorg. In veel gevallen is een douche de veiligste optie om valincidenten te vermijden. Het is echter moeilijk om voor iedereen een douche aan te raden. In principe is het aan te raden dat bij iedere individuele oudere wordt bekeken wat voor hem/haar het meest haalbaar is. Indien een douche volgens een ergotherapeut de beste optie blijkt te zijn, zorg er dan voor dat er antislipmatten in of aan de douche liggen. In de douche is ook het gebruik van handgrepen aanbevolen! Je kan ook een badzitje of een badplank installeren. Een badzit is handig als je moeilijk kan gaan zitten op de badbodem en terug rechtkomen. De badplank wordt dwars over het bad op de twee badranden geplaatst en is voorzien van zijklemmen die maken dat de plank niet kan verschuiven. Zo kan je makkelijker in en uit het bad stappen of zittend douchen in bad. Daarnaast installeer je best ook een handgreep op de muur. Neem zeker de juiste maten van je bad, alvorens een badplank aan te kopen! 2. Je telefoon staat op een tafel naast de zetel. Het stopcontact bevindt zich echter aan de overkant van de kamer. Wat doe je met het snoer dat los op de vloer ligt? A Ik verplaats de telefoon zodat deze dichter bij het stopcontact staat B Ik leg een tapijtje over het snoer zodat ik er zeker niet over val. C Ik kleef mijn snoer vast aan de vloer met tape en leg er een tapijt over. A Probeer je woning veilig in te richten. Zorg ervoor dat er geen snoeren los over de grond liggen. Probeer je woning veilig in te richten. Zorg ervoor dat er geen snoeren los op de vloer liggen waar je mogelijks over kan struikelen. Plaats je meubelen op een goede manier, zodat er voldoende open ruimte is om ertussen te wandelen en geen losliggende draden te bespeuren zijn. Als er echt geen andere oplossing is, kan je eventueel het snoer vastkleven aan de vloer. Leg er geen tapijt over, want daarover kan je ook gemakkelijk struikelen!

3. Welke stelling is juist? A Ik ga 1 keer per 3 jaar naar de oogarts, zodat ik een voldoende aangepaste bril draag B Ik zorg voor voldoende verlichting, zo is het niet echt nodig dat mijn bril voldoende is aangepast C Ik ga regelmatig naar de oogarts én zorg er bovendien voor dat er voldoende verlichting in huis aanwezig is C Voldoende verlichting en een aangepaste bril zijn noodzakelijk om niet te vallen. Goed zien is noodzakelijk om niet te vallen. Ga regelmatig naar de oogarts, ook al denk je dat je nog arendsogen hebt. Duid ook telkens aan op je kalender wanneer je opnieuw een afspraak moet maken. Laat je brilglazen aanpassen indien nodig. En ook al ken je het huis op je duimpje, doe altijd het licht aan. Je kan altijd struikelen over iets dat je liet rondslingeren of iets dat omviel. Het is belangrijk dat er overal evenveel en voldoende licht is, zodat je duidelijk ziet waar je gaat en staat. 4. Met welke schoen is je kans om te vallen het kleinste? A B C C Je draag best gesloten schoenen met een brede en lage hak. (+ tonen filmpje Leen ligt er ) Heel wat valincidenten kunnen voorkomen worden door goede schoenen te dragen. Je vermijdt dus best slippers of schoenen die onvoldoende gesloten zijn. Kies voor schoenen die de hele voet omsluiten met een stevige, platte zool met reliëf. De schoen heeft best geen hak ofwel een hak van maximaal 2,5 cm hoog. Probeer ook schoenen te nemen die sluiten met velcro of veters. Draag pantoffels die je voeten goed omsluiten, geen 'instekers' dus! Loop nooit op kousen of nylons. Zorg ervoor dat de schoenen niet versleten zijn. De kinesitherapeut, ergotherapeut, arts of verpleegkundige kan altijd advies verlenen over veilig schoeisel. Als je last hebt van specifieke voetproblemen, kan je terecht bij de huisarts, podoloog of orthopedisch chirurg.

5. Het heeft gevroren en het pad buiten is spekglad. Wat doe je? A Ik vraag aan iemand om zout op het pad te strooien en begeef me nadien voorzichtig op het pad B Ik stap heel voorzichtig op het pad C Ik stap zoals gewoonlijk op het pad, zo glad zal het wel niet zijn A Vraag aan je buur, familie of vrienden om zout op het pad te strooien. Zo loop je geen risico om te vallen of iets te breken! 6. Welke foto is het veiligste? A B C Antwoord C Kies voor een stevige trapladder met een handvat waaraan je je kan vasthouden. 7. Welke stelling is fout? A Kalmeer- of slaapmiddelen maken je duizelig B Medicijnen die je zonder voorschrift kan verkrijgen of medicijnen op basis van kruiden (vb. valeriaan) maken je niet duizelig C Medicijnen moet je op het juiste tijdstip innemen B Medicijnen kunnen je slaperig maken. Ook medicijnen die je zonder voorschrift krijgt en medicijnen op basis van kruiden kunnen deze bijwerking hebben. Vraag advies aan je arts. Sommige medicijnen kunnen je slaperig, suf of draaierig maken. Ook van kruiden of medicijnen die niet op voorschrift te verkrijgen zijn kan je deze bijwerkingen krijgen. Ze kunnen je evenwicht verstoren, reacties verminderen en spieren slap maken. Als je wat ouder wordt, krijg je ook meer last van die bijwerkingen. Let daarom goed op dat je je medicijnen inneemt zoals het werd voorgeschreven. En als je toch last krijgt van bijwerkingen, contacteer dan je dokter.

8. Vanaf hoeveel medicijnen stijgt het risico op vallen? A Vanaf twee medicijnen B Vanaf vier medicijnen C Vanaf zes medicijnen B Vanaf 4 medicijnen kan het risico op een val toenemen. Bespreek dit met je arts. (+ filmpje tonen Nora gaat neer ) Vanaf 4 medicijnen wordt het risico op valincidenten groot. Hoe meer geneesmiddelen je inneemt, hoe groter het risico is om te vallen. Er kan een onderlinge interactie ontstaan die een verhoogd risico op valincidenten met zich meebrengt. Vooral de grote hoeveelheden geneesmiddelen, het gebruik van risicovolle geneesmiddelen, waaronder slaap- en kalmeringsmiddelen en het gebruik van verkeerde combinaties geneesmiddelen kunnen leiden tot valpartijen. Voorbeelden van risicovolle geneesmiddelen zijn o.a. slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva, medicatie voor het hart, plasmedicatie. Het is belangrijk om steeds correct je geneesmiddelen in te nemen. Indien je nevenwerkingen ervaart, signaleer dit dan zeker aan de verpleegkundige of je arts. 9. Hoeveel minuten per dag zou je minstens moeten bewegen om gezond te blijven? A 60 minuten B 15 minuten C 30 minuten C 30 minuten bewegen per dag is goed voor de gezondheid. Bij ouderen wordt aanbevolen minimaal 30 minuten te bewegen per dag. Maar je hoeft hier niet in te overdrijven. Bewaar of bouw je conditie op door dagelijks te wandelen, te fietsen, door huishoudelijke taken uit te voeren, door al wandelend naar de bakker te gaan, met de hond te gaan wandelen, te spelen met de kleinkinderen, de trap nemen in plaats van de lift, enzovoort. Je kan daarnaast ook oefeningen doen of een specifieke cursus volgen om je evenwicht, conditie of spierkracht te verbeteren, bijvoorbeeld: tai chi, dansen, turnen, yoga of lid worden van een wandelclub.

Even bewegen 2

Deel III: Veilig in en rond het huis. 1. Er zullen een aantal foto s worden getoond die een of meer risicofactoren voor een val bevatten. Geef aan welke risicofactoren in volgende foto s worden uitgebeeld. Hoe kan men de situatie verbeteren? Foto A Rechtstaan tijdens het wassen kan duizeligheid en vermoeidheid veroorzaken. Plaats daarom een aangepaste stoel voor de lavabo. Foto B Reinig dagelijks je brilglazen. Een goed zicht is een belangrijke factor bij de preventie van valincidenten. Foto C Je kiest best voor een schoen die de hele voet omsluit en een stevige, platte zool met reliëf heeft. De hak mag niet te hoog zijn en de schoen moet een goed sluitingsmechanisme hebben (velcro of veters) Foto D Een verhoogd toilet, met zithoogte tussen 46 en 50 cm vergemakkelijkt het gaan zitten en rechtstaan Installeer een handgreep aan de muur om het gaan zitten en rechtstaan te vergemakkelijken. Als er geen handgreep is, kan je een stoel of krukje naast het toilet plaatsen als extra opduwvlak. Leg geen mat voor het toilet. Deze kan verschuiven en zo een val uitlokken. Indien je toch een mat wil leggen, kies dan voor een antislipmat. Zorg ervoor dat de wastafel in het toilet voldoende hoog is.

Foto E Foto F Onderhoud het tuinpad, verwijder mos, overgroeiend groen, sneeuw, bladeren,... Zorg dat het tuinpad voldoende verlicht is Kies voor een goed bereikbare brievenbus die niet te laag staat. Laat geen spullen rondslingeren op de trap (schoenen, boeken,...) Kleef een fluostrip op de eerste en de laatste trede. Zorg voor goed verlichting, zowel onder- als bovenaan de trappen. Vermijd traplopers. Indien deze er toch liggen, zorg dat ze stevig bevestigd zijn en ze geen omkrullende randen hebben. Kleef eventueel een antisliplaag op de treden. Zorg liefst voor een trapleuning aan beide zijden van de trap als de trapbreedte dit toelaat. Leg geen mat onderaan de trap. Deze kan schuiven en een val uitlokken. Als je toch een mat wil leggen, kies dan voor een antislipmat. 2. Hoe kan je meer bewegen elke dag? Geef 3 voorbeelden. Neem de trap in plaats van de lift Verricht huishoudelijke taken (vb. stofzuigen) Tuinier Ga fietsen/wandelen/zwemmen Parkeer je auto iets verder Speel met de kleinkinderen Neem een hond Ga met de fiets of te voet voor korte afstanden 3. Wat kan een val uitlokken in de tuin? Geef 3 voorbeelden. Bladeren en mos op het tuinpad Drempels en opstapjes Losliggende tegels Rondslingerend tuingereedschap 4. In volgende foto zie je een aantal risicofactoren voor een val. Benoem deze. Slippers Bureaustoel Openstaande kast Losliggend snoer Mat

Even bewegen 3

DEEL IV: Hulpmiddelen 1. Plaats de hulpmiddelen in de juiste ruimte (Toilet, slaapkamer of badkamer) Toilet: Toiletwandbeugel Toiletverhoger Slaapkamer: Zelfoprichter Toiletstoel Badkamer: Handgreep Antislipmat Badopstap 2. Op volgende foto s worden een aantal hulpmiddelen afgebeeld. Geef aan om welk hulpmiddel het gaat en hoe je het moet gebruiken Foto A Met dit hulpmiddel kan je al zittend in een ligbad douchen. Het is vooral geschikt voor personen die moeilijkheden hebben bij het in en uit bad stappen. Ga op de badplank zitten en zwaai je benen over de rand. Voor steun kan je gebruik maken van de handgreep op de badplank of je kan een extra handgreep op de muur monteren. Zorg er wel voor dat de plank de juiste maat heeft voor het bad. Foto B Als je moeilijkheden hebt om uit bed te geraken omdat het te laag bij de grond staat, kan je gebruik maken van dit hulpmiddel om het bed te verhogen. Je moet deze bedverhogers onder alle poten van het bed plaatsen. Foto C Voorover buigen om uw voeten te kunnen wassen verhoogt het risico op een val. Door middel van dit hulpmiddel kan je uw voeten wassen terwijl je zit zonder dat u zich hiervoor moet bukken.

Foto D Veel ouderen vallen terwijl zij zich bukken om een voorwerp dat gevallen is op te rapen. Met dit hulpmiddel kan je het voorwerp oprapen zonder dat u zich hiervoor moet bukken. Foto E Plaats deze stoel in de douche zodat u zich op een veilige manier kan wassen.

Even bewegen 4

DEEL V: Zoek de fout 1. Volgende foto s tonen een verkeerd gebruik van een hulpmiddel. Zoek de fout. Foto A De handvaten staan te hoog ingesteld. Om de juiste hoogte te bepalen laat je je armen afhangen en stel je de handvaten in op hoogte van de polsen. Foto B Zorg ervoor dat de poten naar buiten gericht staan en het handvat naar achteren. Als de poten naar binnen gericht zijn, kan je hierover struikelen. Foto C Het doel van de badplank is dat je gemakkelijk in en uit het bad geraakt. Je moet er echter wel steeds voor zorgen dat het handvat aan de muurzijde wordt geplaatst. Zoniet zal dit het uit bad komen juist bemoeilijken. 2. Welke foto is juist? Geef ook aan waarom. Foto A Foto B Deze rollator biedt de mogelijkheid om tijdens het wandelen even te gaan zitten wanneer u zich moe voelt. Zorg er echter altijd voor dat de remmen opstaan, anders kan de rollator verschuiven bij het gaan zitten en zo een val uitlokken.

Foto B Foto B Zorg er steeds voor dat de wielen vast staan voor je gaat zitten. De stoel kan anders wegrollen terwijl je gaat zitten, wat een val kan veroorzaken.

DEEL VI: Woordzoeker. De spelbegeleider tekent de woordzoeker op het bord. De deelnemers zoeken samen naar de zes verborgen woorden. G E Z D A N S E N R E F H I T B K A U S W V E U B O V R S J A T E W B K O A P O N K W N R B A R L P D P A T W R T S L W E I A N T I S L I P L A Z S G L C U L M E V E U I O Z H A F N S T G I J K E T E Woorden: WANDELEN DANSEN ANTISLIP EVENWICHT BRIL - VAL

DEEL VII: hoe kom je weer recht na een val? De spelbegeleider gaat hierbij op de grond liggen en de deelnemers zeggen hoe hij/zij op een juiste manier terug kan gaan rechtstaan. Door op de foto te klikken kan men nog een filmpje afspelen.

Bij wie kunnen de thuiswonende ouderen terecht? Het is raadzaam om in de volgende gevallen je huisarts te raadplegen: Na een val Bij aanhoudende duizeligheid of loop- en/of evenwichtsproblemen De huisarts zal nagaan of je een verhoogde kans hebt om te vallen, en welke risicofactoren hierin een rol spelen. Zo nodig verwijst hij/zij je door naar een andere gezondheidswerker, zoals een kinesitherapeut, ergotherapeut of thuisverpleegkundige. Voor woningaanpassingen kan een ergotherapeut je verder helpen. Vraag meer informatie bij je huisarts of surf naar www.ergotherapie.be om een ergotherapeut in je buurt te vinden. Voor hulpmiddelen kan een ergotherapeut je verder helpen of kan je zelf naar een thuiszorgwinkel (www.thuiszorgwinkel.be) stappen. Je kan de meeste hulpmiddelen huren of zelf aankopen. Vraag steeds informatie over de terugbetalingsmogelijkheden. Voor de meeste hulpmiddelen krijgt u namelijk een deel van de prijs terugbestaald door uw mutualiteit. Bronnen voor het opstellen van deze vragen en antwoorden. - Opgesteld op basis van de Valquiz Logo Schelde-Dender - www.dezilverensleutel.be - - www.vermijdvallen.be - www.provant.be - www.thuiszorgwinkel.be - www.advys.be - Milisen, K. et al. (2010). Valpreventie voor thuiswonende ouderen: Praktijkrichtlijn voor Vlaanderen. Leuven: Acco. - Ziekenzorg CM: Folder Laat je niet vallen - Foto s logo Brugge-Oostende - Foto s thuiszorgwinkel Vivantia Leuven