Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt Gemeente Achtkarspelen mei 2015

Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt Gemeente Achtkarspelen mei 2015 BOP onderzoek en communicatie www.boponderzoek.nl

Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 2

Inhoudsopgave Inleiding 5 Samenvatting: belangrijkste constateringen 7 1 Algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen 17 1.1 Aantal inwoners, opbouw van de bevolking en bevolkingsprognoses 18 1.2 Aantal inwoners en bevolkingsopbouw per dorp 26 1.3 Achtergrondkenmerken jongeren en gezin 28 1.4 Voorzieningen in Achtkarspelen 32 2 Peuter- en kinderopvang 37 2.1 Peuter- en kinderopvang in Achtkarspelen 37 2.2 Deelname peuteropvang, kinderopvang en buitenschoolse opvang 40 2.3 Voor- en Vroegschoolse Educatie 43 2.4 Programma s/beleid op het gebied van taal en gezondheid 45 3 Basisonderwijs: 4 12 jaar 46 3.1 Basisscholen en leerlingaantallen 46 3.2 Prognose aantal leerlingen per basisschool 49 3.3 Resultaten basisscholen 51 3.4 Programma s taal, cultuur, sociale competentie, gezondheid en natuur 54 4 Voortgezet Onderwijs: 12 16/18 jaar 58 4.1 De scholen voor voortgezet onderwijs en het aantal leerlingen 59 4.3 Onderwijssoorten 60 4.4 (Zeer) zwakke en excellente scholen voortgezet onderwijs 63 4.5 Gezondheidsbeleid in het voortgezet onderwijs 63 5 Vervolgonderwijs: 16 23 jaar 64 5.1 Aantal leerlingen in het vervolgonderwijs en de scholen 64 5.2 Onderwijssoorten mbo 65 6 Voortijdig schoolverlaten 67 7 Abeidsmarkt & Onderwijs 71 7.1 Kenmerken beroepsbevolking Achtkarspelen 71 7.2 Werk en ondernemerschap in Achtkarspelen 76 7.3 Jeugdwerkloosheid- en uitkeringen 79 7.4 Prognose en oriëntatie op de arbeidsmarkt 84 7.5 Braindrain? 86 8 Gezondheid, welzijn en veiligheid 88 8.1 Overgewicht 88 8.2 Lid van een sportclub 90 8.3 Roken, drinken en drugsgebruik 92 8.4 Pesten en cyberpesten 97 Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 3

8.5 Psychosociale problematiek en ongunstige opgroeiomstandigheden 98 8.6 Ontwikkelingsachterstanden 101 8.7 Schoolmaatschappelijk werk 103 8.8 Jeugdzorg 105 8.9 Centrum voor Jeugd en Gezin 106 8.10 Mantelzorg in Achtkarspelen 108 8.11 Veiligheid in Achtkarspelen 109 Bijlage I Activiteiten Sociaal Cultureel werk per dorp 2013 111 Bijlage II Excellente basisscholen 114 Bijlage III Interpretatie scores Cito-eindtoets 115 Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 4

Inleiding De gemeente Achtkarspelen heeft BOP onderzoek en communicatie in december 2014 gevraagd een update te maken van de jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt. BOP verzamelde al eerder gegevens voor de monitor onderwijs en welzijn (in 2006, 2008 en 2011). In 2011 werd de monitor aangevuld met gegevens over arbeidsmarkt en onderwijs. In de jeugdmonitor 2015 is een breed scala aan cijfers met betrekking tot jeugd (0-23 jaar) opgenomen. De gegevens dienen als input voor beleid op het gebied van onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt. Opbouw monitor De monitor brengt gegevens over de volgende thema s in kaart: algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen peuter- en kinderopvang en voorschoolse educatie basisonderwijs: 4-12 jaar voortgezet onderwijs: 12-16/18 jaar vervolgonderwijs: 16-23 jaar voortijdig schoolverlaten arbeidsmarkt en onderwijs gezondheid, welzijn en veiligheid Aanpak BOP heeft gebruik gemaakt van onderzoeksgegevens uit bestaande bronnen. Daarnaast zijn er gegevens rechtstreeks bij organisaties opgevraagd. Cijfers zijn, waar mogelijk, vergeleken met de Friese en landelijke cijfers en ook met cijfers uit de vorige meting (2011). Bij alle gegevens is de bron van herkomst vermeld. BOP gaat ervan uit dat deze gegevens betrouwbaar zijn. Centraal staan de gegevens uit de schooljaren 2012/2013, 2013/2014 en 2014/2015. nen De gegevens zijn afkomstig uit de volgende bronnen: BRON (Duo) (via gemeente Achtkarspelen) www.achtkarspelen.nl www.partoer.nl www.cbs.nl www.monitorfryslan.nl www.trendsinbeeld.minocw.nl www.zorgatlas.nl www.landelijkregisterkinderopvang.nl www.smwf.nl/home Maatschappelijk werk Fryslân, jaarverslag 2013 www.scholenopdekaart.nl www.werk.nl Basisset Regionale Arbeidsmarkinformatie www.werk.nl Basiscijfers Jeugd informatie over de arbeidsmarkt, het onderwijs en leerplaatsen in de regio Friesland, van UWV en beroepsonderwijs bedrijfsleven, oktober 2014 www.ondernemersplein.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 5

www.fryslan.frl Wurkgelegenheid Fryslan. Uitkomst wurkgelegenheidsûndersiik 2013 www.fryslan.frl Naar een regionaal voorzieningenspreidingsmodel in Noordoost Fryslân 2020-2030, Tialda Haartsen & Marien de Bakker, januari 2014 JGZ/GGD Fryslân, Gezond opgroeien in Achtkarspelen 2010-2013 http://jeugdmonitor.cbs.nl Jaarrapport 2014 Landelijke Jeugdmonitor, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en CBS www.kinderbescherming.nl Thuis, ook in de cijfers, Raad voor de Kinderbescherming, Ministerie van Veiligheid en Justitie www.sfbo.nl http://www.vsvverkenner.nl www.rtlnieuws.nl www.rmcdefriesewouden.nl Regionaal Jaarverslag RMC- en leerplichtregio De Friese Wouden www.ad.nl www.devreedzameschool.nl BOP heeft daarnaast gegevens achterhaald bij de volgende organisaties: TIKO Kinderopvang Christelijke Kinder Opvang Krummel Kinderdagopvang De Bernebrêge Basisscholen gemeente Achtkarspelen Gemeente Achtkarspelen Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 6

Samenvatting: belangrijkste constateringen Algemeen Aantal inwoners, opbouw van de bevolking en bevolkingsprognoses Het aantal inwoners in de gemeente Achtkarspelen is en blijft tot 2025 redelijk stabiel. Daarna wordt krimp verwacht. In 2015 telt de gemeente Achtkarspelen 27.988 inwoners. In 2011 had de gemeente 28.089 inwoners. Dit is een daling van 101 inwoners (- 0,4%). Prognoses laten zien dat het aantal inwoners tot 2025 redelijk stabiel blijft (- 2,5% tot 2,5%). Naar verwachting zal het aantal inwoners tussen 2025 en 2040 gaan krimpen (-10% tot -2,5%). Het aantal 0 t/m 3 jarigen is de laatste jaren sterk gedaald. In 2010 telde de gemeente 1431 0 t/m 3 jarigen. In 2014 zijn dit er 1228. Dit is een krimp van 203 0 t/m 3 jarigen. Naar verwachting zal het aantal jongeren tussen 0 en 25 jaar in 2040 met 882 gekrompen zijn. In Achtkarspelen is in 2014 4,4% van de bevolking 0-3 jaar, 10,6% 4-11 jaar, 7,8% 12-17 jaar en 7,8% 18-24 jaar. In totaal zijn dit 8582 jongeren. Volgens prognoses zullen dit er in 2040 7700 zijn. Een krimp van 882. In Achtkarspelen ligt de groene druk (aantal 0-19 jarigen per honderd 20-65 jarigen) iets hoger dan in Nederland. In 2013 is de groene druk in Achtkarspelen 43,6 en in Nederland 38,4. De grijze druk in Achtkarspelen (aantal 65-plussers per honderd 20 tot en met 64 jarigen) is ongeveer gelijk aan die van Nederland. In 2013 is in Achtkarspelen de grijze druk 28,7, in Nederland 28,0. De demografische druk in Achtkarspelen (aantal 0-19 jarigen en aantal 65-plussers per honderd 20-65 jarigen) ligt hoger dan in Nederland. In 2013 is in Achtkarspelen de demografische druk 72,4, in Nederland 66,4. Dit heeft vooral te maken met het feit dat Achtkarspelen naar verhouding meer jongeren heeft. De demografische druk zal in Achtkarspelen, net als in de rest van Nederland, de komende jaren blijven oplopen. Dit heeft te maken met de grijze druk, de groene druk neemt af. In Achtkarspelen zal de demografische druk in 2020 op 79,2 liggen. Houden we rekening met de verhoging van de AOW-leeftijd, dan is dit getal 74,0. Achtergrondkenmerken jongeren en gezin In Achtkarspelen is het aandeel huishoudens dat leeft van een inkomen tot net boven het bijstandsniveau een beetje hoger dan dat van Friesland en Nederland. In 2012 leefden 1900 huishoudens in Achtkarspelen van een inkomen tot net boven het bijstandsniveau (tot 120% van het sociaal minimum). Dit is 17,2% van het totaal aantal huishoudens. In Friesland ligt dit percentage op 16,7%, in Nederland op 15,3%. In Achtkarspelen is het aandeel huishoudens met minderjarige kinderen dat leeft van een inkomen tot net boven het bijstandsniveau een beetje lager dan in Friesland en Nederland. In Achtkarspelen wonen in 11,2% van deze huishoudens kinderen tot 18 jaar. Dit zijn in totaal 700 kinderen. In Friesland en Nederland liggen deze percentages op resp. 11,8% en 12,6%. In Achtkarspelen wonen in vergelijking met Friesland minder jongeren (0-25 jarigen) in een eenoudergezin. In 2013 woonden 884 jongeren in een eenoudergezin. Dit is 10,2% van het totaal aantal jongeren van 0-25 jaar. In Friesland ligt dit percentage op 11,9%. In Achtkarspelen is het aandeel achterstandsleerlingen de laatste drie jaar sterk gedaald. In 2010/2011 was 14% van de leerlingen die naar het regulier basisonderwijs gingen Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 7

achterstandsleerling. In 2014/2015 is dit 8%. Achtkarspelen heeft vergeleken met Nederland een lager aandeel achterstandsleerlingen. In 2013/2014 is in Achtkarspelen 9% van de leerlingen achterstandsleerling. In Nederland ligt dit percentage op 11%. Peuter- en kinderopvang Peuter- en kinderopvang in Achtkarspelen In bijna alle dorpen in Achtkarspelen is een peuteropvang. Alleen de dorpen Surhuizum, en Boelenslaan hebben geen peuteropvang. In 4 van de 11 dorpen wordt kinderdagopvang (0-4 jaar) en buitenschoolse opvang (0-13 jaar) aangeboden. Het gaat om de dorpen Buitenpost, Gerkesklooster/Stroobos, Harkema en Surhuisterveen. In alle dorpen bieden gastouders zich aan voor de opvang van 0-13 jarigen. Het aantal gastouders in Achtkarspelen neemt af. In 2015 zijn er 114 actieve gastouders. In 2011 zijn dit er nog 158. Een afname van 44 gastouders. Het aantal kindplaatsen ging van 618 naar 453. Een afname van 165 kindplaatsen. Deelname peuteropvang (2-4 jaar), kinderopvang (0-4 jaar) en buitenschoolse opvang (4-13 jaar) Er gaan veel minder kinderen naar de peuteropvang. In 2014 bezoeken 205 3-4 jarige peuters uit Achtkarspelen de peuteropvang. In 2011 zijn dit er nog 299. Een verschil van 94. De afname van het aantal kinderen dat naar de peuteropvang gaat, heeft niet alleen te maken met de daling van het aantal 0-4 jarigen in Achtkarspelen. Ook het percentage peuters dat naar de peuteropvang gaat daalt. Van de dorpen waar een peuteropvang zit, bezoekt in 2014 70% van de 3-4 jarigen de peuteropvang. In 2011 is dit nog 81%. Er gaan veel minder 0-4 jarigen naar de kinderopvang. In 2014 gaan 155 kinderen naar de kinderopvang. In 2011 zijn dit er 276. Een verschil van 121 kinderen. Het aantal kinderen dat naar de buitenschoolse opvang gaat is nagenoeg stabiel. In 2014 gaan 258 kinderen naar de buitenschoolse opvang. In 2011 zijn dit er 248. Voor- en Vroegschoolse Educatie 18% van de kinderen in Achtkarspelen die naar een peuteropvang gaat, krijgt tutoring (sept. t/m dec. 2014). Dit zijn kinderen met een lage Cito-score (voornamelijk IV/V-scores). Kinderen die tutoring krijgen, boeken redelijke vooruitgang. De gemiddelde vooruitgang van 16 peuters met één jaar tutoring is 0,9. Dat betekent dat een kind bijvoorbeeld van een IV-score naar (bijna) een III-score gaat. In 2010/2011 was er een vooruitgang te zien van 1,7. Programma s/beleid op het gebied van taal en gezondheid 5 van de 10 peuteropvangen zijn gecertificeerd tweetalig (Nederlands en Fries). 3 van de 10 peuteropvangen werken met de Gezonde School. Basisonderwijs: 4-12 jaar Basisscholen en leerlingenaantallen Achtkarspelen telt 20 basisscholen. Dit zijn er twee minder dan in 2011. Reden is de krimp van het leerlingenaantal. Obs Lytze Wiman in Twijzel fuseerde met obs Mienskip in Buitenpost. Obs J.v. Zuilenskoalle en cbs De Stile in Boelenslaan fuseerden tot de samenwerkingsschool De Waldiik. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 8

Het aantal leerlingen in het basisonderwijs in Achtkarspelen daalt behoorlijk. Op 1 oktober 2014 gaan 2803 kinderen uit Achtkarspelen naar de basisschool. Op 1 oktober 2011 waren dit er nog ruim 100 meer (2905). Het aantal leerlingen dat naar het speciaal onderwijs gaat, stijgt licht. Op 1 oktober 2014 gaan 246 kinderen uit Achtkarspelen naar het speciaal onderwijs (2014). In 2011 waren dit er 204 (- 42). Een groot deel van deze kinderen gaat naar Sjalom (58), De Zwaai/Grewel (38) en Heechhof (31) in Drachten. Prognoses aantal leerlingen per basisschool De prognoses geven aan dat de komende 15 jaar in vrijwel alle plaatsen in Achtkarspelen het aantal basisschoolleerlingen daalt. Vooral in de plaatsen Buitenpost (-136), Harkema (-134), Surhuisterveen (- 91) en Kootstertille (-75) zal in 2030 het leerlingenaantal flink afgenomen zijn. Voor It Twaspan in Twijzelerheide kan de daling van het leerlingenaantal in 2020 een probleem gaan vormen. Het leerlingenaantal ligt dan mogelijk tegen de opheffingsnorm van 23 aan. Voorspelling is dat het aantal leerlingen in 2020 op 31 ligt. Maar omdat het werkelijke aantal leerlingen in 2014 een stuk lager ligt dan de voorspelling was (43 i.p.v. 52) zou deze daling sneller kunnen doorzetten dan voorspeld. Voor de scholen De Saad en Maskelyn in Augustinusga en De Balkwar in Kootstertille vormt de daling van het aantal leerlingen niet direct een probleem, maar het worden/blijven kleine scholen. Voorspelling is dat de scholen De Saad en Maskelyn in 2025 resp. 58 en 55 leerlingen hebben. Voor de Balkwar wordt voorspeld dat het aantal leerlingen in 2025 op 62 ligt. Maar omdat het werkelijke aantal leerlingen in 2014 een stuk lager ligt dan de voorspelling was (65 i.p.v. 80) zou dit aantal lager kunnen liggen. (Inmiddels hebben de scholen in Augustinusga besloten te fuseren tot een samenwerkingsschool). Resultaten basisscholen In de gemeente Achtkarspelen zijn geen (zeer) zwakke basisscholen. Obs De Mienskip is door de onderwijsinspectie als excellente school aangemerkt. De school behaalde dit predicaat in 2013 en 2014. Beide jaren was de school excellent in de thema s onderwijskundig leiderschap, maatwerk, en leraren en resultaten. De basisscholen in Achtkarspelen scoren goed op de Cito-eindtoets. Slechts 2 scholen scoren in 2013/2014 onder de ondergrens. In 2012/2013 waren dit nog 7 scholen. 4 scholen scoren in 2013/2014 zelfs boven de bovengrens. Op het onderdeel begrijpend lezen van de eindtoets in groep 4 wordt niet goed gescoord. 11 van de 20 scholen scoren in 2013/2014 onder het landelijk groepsgemiddelde. Op het onderdeel rekenen/wiskunde van de eindtoets in groep 4 wordt redelijk gescoord. 6 van de 20 scholen scoren in 2013/2014 onder de ondergrens. Programma s voor taal, cultuur, sociale competentie, gezondheid en natuur 3 van de 20 basisscholen in de gemeente Achtkarspelen zijn drietalig gecertificeerd. Op 11 van de 20 basisscholen in de gemeente Achtkarspelen is Algemene Muzikale Vorming (AMV) ingebed in het onderwijsprogramma. AMV wordt verzorgd door Cultuurcentrum de Wâldsang. 6 van de 20 basisscholen in Achtkarspelen zijn een Vreedzame school of werken met KiVa, programma s voor ontwikkeling van sociale competenties. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 9

9 van de 20 basisscholen in Achtkarspelen werken met de Gezonde School. Er wordt door basisscholen veel gebruik gemaakt van het NME-aanbod in Achtkarspelen. In 2013/2014 wordt in totaal 4649 keer deelgenomen aan een activiteit. Voortgezet onderwijs: 12-16/18 jaar Aantal leerlingen in voortgezet onderwijs en de scholen In de gemeente Achtkarspelen is het aantal leerlingen dat naar het regulier voortgezet onderwijs gaat behoorlijk toegenomen. In schooljaar 2013/2014 gaan 1732 leerlingen naar het regulier voortgezet onderwijs. Dit zijn 167 leerlingen meer dan in 2010/2011. Het aantal leerlingen uit Achtkarspelen dat naar het regulier voortgezet onderwijs buiten de gemeente gaat neemt toe. In 2010/2011 gaan 148 leerlingen naar een school buiten de gemeente. In 2013/2014 gaan 497 leerlingen naar een school buiten de gemeente. Leerlingen die binnen de gemeente voortgezet onderwijs volgen, gaan naar het Lauwers College in Buitenpost (679 in 2014), het vo in Surhuisterveen (400) en het Nordwin College in Buitenpost (156). (In werkelijkheid zitten er meer leerlingen op deze scholen. Dit zijn leerlingen uit andere gemeenten.) Leerlingen die buiten de gemeente voortgezet onderwijs volgen, gaan met name naar Drachten (Singelland 164, Gomarus College 91 en CSG Liudger 100). Onderwijssoorten Het aandeel leerlingen in de verschillende niveaus van het voortgezet onderwijs is nagenoeg gelijk gebleven. In 2013/2014 zit 11% van de leerlingen in vwo 3-6, 16% in havo 3-5, 15% in vmbo theoretische/gemengde leerweg 3-4, 12% in vmbo basis/kaderberoepsgerichte leerweg 3-4 en 4% in het praktijkonderwijs. Het aandeel leerlingen in het vwo, de basis- en kaderberoepsgerichte leerweg en het praktijkonderwijs is vergeleken met 2010/2011 met 1% afgenomen. In de theoretische/gemengde leerweg is het aandeel leerlingen met 2% gestegen. Het aandeel leerlingen in havo 3-5 is gelijk gebleven. Het niveau in Friesland (13% vwo, 16% havo) en Nederland (17% vwo, 16% havo) ligt nog steeds hoger. Het aandeel leerlingen in Achtkarspelen dat in het derde leerjaar Leerweg Ondersteunend Onderwijs (LWOO) krijgt neemt af. In 2013 krijgt 11,2% van de leerlingen LWOO. In 2009 was dit nog 16-18% van de leerlingen. (Zeer) zwakke en excellente scholen voortgezet onderwijs In de gemeente Achtkarspelen zijn geen (zeer) zwakke scholen voor voortgezet onderwijs. Osg Singelland (vmbo b/k) en het Lauwerscollege (vmbo-k) in Surhuisterveen scoorden in 2014 het beste op de examens in de provincie Friesland. Gezondheidsbeleid in het voortgezet onderwijs Alle vo-scholen in de gemeente Achtkarspelen werken met de Gezonde School. Vervolgonderwijs: 16-23 jaar Aantal leerlingen in het vervolgonderwijs en de scholen Het aantal leerlingen uit de gemeente Achtkarspelen dat naar het mbo gaat neemt af. In schooljaar 2010/2011 gaan 1091 leerlingen naar het mbo, in 2013/2014 zijn dit er 994. Een afname van 97 leerlingen. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 10

Het aantal jongeren uit Achtkarspelen dat naar het hbo en wo gaat lijkt toe te nemen. In schooljaar 2010/2011 gaan 511 jongeren naar het hbo en 90 naar het wo. In 2013/2014 zijn dit er resp. 687 en 240. Een toename van 176 hbo ers en 150 wo ers. Omdat het niet bekend is hoeveel jongeren er vanuit Achtkarspelen naar elders verhuizen om te gaan studeren, is het niet met zekerheid te zeggen of er meer jongeren hoger onderwijs volgen. Mbo-leerlingen uit Achtkarspelen gaan met name naar mbo-scholen buiten de gemeente. Binnen de gemeente is 1 mbo-school, namelijk het Nordwin College in Buitenpost (leerjaar 1 en 2). Hier gaan in 2013 in totaal 7 leerlingen uit Achtkarspelen naar toe. (In werkelijkheid zitten er meer leerlingen op deze school. Dit zijn leerlingen uit andere gemeenten.) Van de leerlingen die buiten de gemeente naar school gaan, zitten de meeste leerlingen op het Friese poort (550) en het Friesland College (201). Daarnaast gaan er veel leerlingen naar het Nordwin College (68), het Noorderpoort (52) en het Alfa College (46). Onderwijssoorten mbo Het niveau van mbo-leerlingen in Achtkarspelen stijgt. Er gaan meer leerlingen naar niveau 4a en 3, en minder leerlingen naar niveau 1 en 2. In schooljaar 2013/2014 gaat 42% naar niveau 4a, 34% naar niveau 3, 22% naar niveau 2 en 2% naar niveau 1. Vergeleken met schooljaar 2010/2011 gaan er 3% meer leerlingen naar niveau 4 en 6% meer leerlingen naar niveau 3. In Friesland en Nederland gaan er meer leerlingen naar niveau 4 (resp. 47% en 44%). Maar hier was de afgelopen jaren een lichtere stijging te zien van het niveau. Voortijdig schoolverlaten Het aandeel nieuwe voortijdig schoolverlaters in Achtkarspelen ligt binnen alle doelgroepen onder de landelijke streefnormen. In 2012/2013 zijn in de gemeente Achtkarspelen 38 nieuwe voortijdig schoolverlaters. Dit is 1,6% van het totaal aantal vo ers en mbo ers. Het aandeel voortijdig schoolverlaters ligt binnen alle doelgroepen onder de landelijke streefnormen. In 2009/2010 lag het percentage nieuwe voortijdig schoolverlaters veel hoger (3,2%). Dat het percentage nu veel lager ligt, heeft onder andere te maken met het feit dat een aantal doelgroepen, met de start van het vsvconvenant 2012-2016, niet meer als vsv er wordt aangemerkt. Het aandeel nieuwe vsv ers in Achtkarspelen ligt lager dan in Nederland en is ongeveer gelijk aan het aandeel in RMC-regio De Friese Wouden. In Achtkarspelen ligt het aandeel nieuwe vsv ers een half procent lager dan in Nederland (1,6% tegenover 2,1%) In De Friese Wouden ligt het aandeel vsv ers 0,1% lager dan in Achtkarpelen (1,5% tegenover 1,6%). De meeste vsv ers komen uit het mbo. In 2012/2013 verlaat 4,4% van de leerlingen uit het mbo voortijdig de school. Vooral binnen niveau 1 en 2 vallen veel leerlingen uit. In het voortgezet onderwijs ligt dit percentage op 0,1%. Een groot deel van de vsv ers in RMC-regio De Friese Wouden is opstapper/wil werken of is overbelast. De Regio Friese Wouden maakt onderscheid tussen verschillende typen vsv ers. De cijfers over het schooljaar 2012/2013 laten zien dat 39% van de vsv ers opstapper is of aan het werk gaat, 28% van het aantal vsv ers overbelast is, 17% van de vsv ers niet in staat is om een opleiding op het niveau van een startkwalificatie te behalen en tot de niet-kunners behoort, en 6% twijfelt over de beroepskeuze en daarmee een loopbaantwijfelaar is. Van de opstappers heeft 40% daadwerkelijk een baan. 60% wil wel werken, heeft genoeg van school, maar heeft nog geen werk gevonden waarmee in het levensonderhoud kan worden voorzien. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 11

Arbeidsmarkt & Onderwijs Kenmerken beroepsbevolking Achtkarspelen In Achtkarspelen werkt bijna eenderde van de beroepsbevolking in de gemeente Achtkarspelen. 48% werkt elders in Friesland en 20% werkt buiten Friesland. Een groot deel van de beroepsbevolking in Achtkarspelen is laag opgeleid. Een klein deel is hoog opgeleid. In 2011/2013 ligt het percentage laagopgeleiden op 41%. In vergelijking met Friesland en Nederland is dat veel (resp. 30% en 28% in 2013). Het percentage hoger opgeleiden ligt in 2011/2013 op 14%. In vergelijking met Friesland en Nederland is deze groep erg klein (resp. 23 en 29% in 2013). 45% van de beroepsbevolking in Achtkarspelen is middelbaar opgeleid. In Achtkarspelen stijgt het aandeel mensen van de beroepsbevolking met een middelbare opleiding (havo/vwo, mbo 2, 3 en 4). In 2007/2009 heeft 41% van de beroepsbevolking in Achtkarspelen een middelbare opleiding, in 2010/2013 is dit 45%. Het percentage laagopgeleiden nam met 5% af. In Friesland en Nederland daalt het percentage lager opgeleiden ook, maar neemt het percentage hoger opgeleiden iets meer toe. De bruto arbeidsparticipatie in Achtkarspelen (het percentage mensen dat werk heeft of zoekt) stijgt licht, maar ligt lager dan in Friesland en Nederland. In 2008/2010 ligt dit percentage op 64,7, in 2011/2013 op 67,9. In Friesland en Nederland liggen deze percentages in 2013 op resp. 72,2 en 72,1. De bruto arbeidsparticipatie van jongeren (25 tot 35 jarigen) in Achtkarspelen stijgt flink en ligt hoger dan in Friesland en Nederland. In 2008/2010 heeft of zoekt 83,1% van de 25 tot 35 jarigen werk, in 2011/2013 ligt dit percentage op 93,5. In Friesland en Nederland liggen deze percentages in 2013 op resp. 86,7 en 86,1. De netto arbeidsparticipatie (het aandeel mensen van de beroepsbevolking dat werk heeft) in Achtkarspelen is stabiel, maar ligt lager dan in Friesland en Nederland. In de periode 2008/2010 heeft gemiddeld 62,4% van de beroepsbevolking in Achtkarspelen werk. In 2011/2013 ligt dit percentage op 62,2. In Friesland en Nederland liggen deze percentages hoger (resp. 65,5 en 66,1 in 2013). De netto arbeidsparticipatie van jongeren (25 tot 35 jarigen) in Achtkarspelen stijgt flink en ligt hoger dan in Friesland en Nederland. In 2008/2010 heeft 79,1% van de 25 tot 35 jarigen werk, in 2011/2013 ligt dit percentage op 88,5. In Friesland en Nederland liggen deze percentages in 2013 op resp. 78,5 en 79,1. Werk en ondernemerschap in Achtkarspelen Het aantal bedrijven/vestigingen (inclusief nevenvestigingen) in de gemeente Achtkarspelen neemt toe. In 2015 heeft Achtkarspelen 2.212 bedrijven (inclusief nevenvestigingen). In 2010 heeft Achtkarspelen nog 2079 bedrijven. De meeste bedrijven zijn te vinden in de sectoren zakelijke en persoonlijke dienstverlening (712), bouwnijverheid (440), en detailhandel en ambachten (356). Het aantal fulltime banen in de gemeente Achtkarspelen neemt af. In 2013 heeft Achtkarspelen 6593 fulltime banen. In 2010 waren dit er 7396. De meeste fulltime banen zijn te vinden in de sectoren Industrie/delfstoffenwinning (1718), Handel en reparatie (1175), en Bouwnijverheid (950). In de gemeente Achtkarspelen zijn naar verhouding iets meer zelfstandigen dan in Friesland en Nederland. Van de werkende beroepsbevolking in Achtkarspelen zijn in 2010/2013 1900 van de 10.700 mensen (18%) zelfstandig. In Friesland ligt dit percentage op 17 en in Nederland op 15. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 12

Er zijn weinig jongeren (15-27 jaar) in Achtkarspelen die zelfstandige zijn. Maar het percentage jonge zelfstandigen ligt in Achtkarspelen iets hoger dan in Friesland en Nederland. In 2013 zijn 100 van de 2400 (4,2%) werkzame jongeren zelfstandige. In Friesland ligt dit percentage op 3,3 en in Nederland op 3,2. In de regio Noordoost Fryslân is veel belangstelling voor de startersavond en de cyclus Dwaande met je bedrijf. In 2014 namen 43 mensen deel aan de startersavond en 101 aan Dwaande met je bedrijf. Jeugdwerkloosheid- en uitkeringen In de gemeente Achtkarspelen is het aantal jonge werkzoekenden (< 27 jaar) vergeleken met andere Friese gemeenten gemiddeld. In 2014 zijn er in totaal 235 jongeren (< 27 jaar) NWW er. (Het NWW-percentage < 27 jaar is niet bekend.) Het aandeel jonge NWW ers (< 27 jaar) in Achtkarspelen daalt. In december 2013 zijn er 225 jonge NWW ers (standcijfer). In december 2014 zijn dit er 155. Een afname van 65 jonge NWW ers. Er zijn in Achtkarspelen, vergeleken met andere Friese gemeenten, veel jongeren (15-24 jaar) met een WW-uitkering. In 2014 hebben in Achtkarspelen in totaal 98 jongeren een WW-uitkering gehad. Dit is 8,8% van de jongeren van 15-24 jaar. In de meeste andere Friese gemeenten ligt dit percentage veel lager. Eind augustus 2014 (standcijfer) hebben 67 jongeren (< 27 jaar) in Achtkarspelen een WW-uitkering. Het percentage jongeren met een WW-uitkering in Achtkarspelen daalt, maar dit gaat langzamer dan in Friesland en Nederland. In Achtkarspelen zijn eind augustus 2014 67 jongeren met een WW-uitkering. Een jaar eerder waren dat er 71. Dit is een daling van 6%. In Friesland hadden eind augustus 2014 1.030 jongeren een WW-uitkering. Een jaar eerder waren dat er 1.253. Dit is een daling van 18%. Landelijk daalde het percentage jongeren met een WW-uitkering met 10%. In de gemeente Achtkarspelen is het percentage jongeren (15-24 jaar) met een wajonguitkering hoog. In 2014 is het percentage wajongers in Achtkarspelen 34,3, dit zijn in totaal 171 jongeren. Daarmee heeft van de Friese gemeenten de gemeente Achtkarspelen (op Harlingen en Ferweradiel na) het hoogste percentage wajongers. In de gemeente Achtkarspelen is het aantal huishoudens (tot 26 jaar) met een bijstandsuitkering vergeleken met andere gemeenten gemiddeld. In 2013 zijn er in Achtkarspelen 80 jonge huishoudens met een bijstandsuitkering. (Het percentage is onbekend.) Prognose en oriëntatie op de arbeidsmarkt Studenten die in 2014 een mbo-diploma haalden, hebben in Friesland een gunstig baanperspectief wanneer zij aan de slag willen als onder andere voedingsoperator, opticien of servicemonteur. Zie voor meer kansrijke beroepen www.kansopwerk.nl In Friesland vinden, in vergelijking met Nederland, meer studenten een stage of leerbaan. Van alle studenten die in schooljaar 2013/2014 met een stage of leerbaan zijn gestart en in de regio Friesland wonen, heeft 88% een stage of leerbaan gevonden binnen de eigen woonregio. Landelijk lag dit percentage op 76%. Knelpunten op de stagemarkt (bol) en leerbanenmarkt (bbl) zijn in Friesland aanwezig in de beroepsgroepen dierverzorging, bouw en infra, ICT, en zorg. In de gemeente Achtkarspelen zijn de meeste leerbanen te vinden in de sector zorg, welzijn en sport (Calibris 91), de groensector (Aequor 80), de sectoren bedrijfsadministratief, commercieel en Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 13

internationaal, informatiedienstverlening, juridisch en secretarieel (ECABO 59), en de sector Handel (KC Handel 52). Via www.stagemarkt.nl worden stages en leerbanen aangeboden voor jongeren in het mbo. Er kan worden gezocht op plaats, provincie of land (dus ook op aanbod in de eigen regio). Braindrain? Van de hoger opgeleiden (hbo, wo) uit Noordoost-Friesland blijft 41,2% in Noordoost- Friesland wonen. Ruim 75% van de hoger opgeleiden (hbo, wo) woont in Noord-Nederland. 41,2% woont in Noordoost- Friesland, 15,4% woont elders in Friesland en 18% woont elders in Noord-Nederland. De factoren die het sterkst verklaren of men na het afstuderen in Noordoost-Friesland blijft of niet, zijn de woonregio tijdens de studie en Friestalig opgevoed of niet. Ongeveer de helft van de hoger opgeleide jongeren, verlaat na de middelbare school Noordoost-Friesland om elders te gaan wonen voor de studie, vooral in de stad Groningen. De andere helft blijft in Noordoost-Friesland wonen en pendelt dagelijks naar Leeuwarden of Groningen. De groep afgestudeerden die tijdens de studie in Noordoost-Friesland bleef wonen, blijft hier na het afstuderen ook grotendeels (+/- 65%), vooral om te wonen. Werken doet deze groep vooral in de stad Leeuwarden of Groningen. Bijna 80% van de niet-friestalig opgevoede afgestudeerden woont later niet in Noordoost- Friesland. Bij de respondenten die wel Friestalig zijn opgevoed, blijft de helft. De andere helft vertrekt. Gezondheid, welzijn en veiligheid Overgewicht Het percentage kinderen in klas 1 van het vmbo met overgewicht of obesitas is hoog. Het gemiddelde percentage 2010-2013 ligt op 23. In de gemeente Achtkarspelen komt overgewicht bij een aantal doelgroepen vaker voor dan in Friesland. Het gaat om de volgende doelgroepen: kinderen van 36 maanden, kinderen uit groep 2 en kinderen uit klas 1 van het vmbo. In de gemeente Achtkarspelen is (net zoals in de provincie Friesland) het percentage kinderen in het basisonderwijs met overgewicht/obesitas redelijk stabiel. In de gemeente Achtkarspelen is in klas 1 van het vmbo het percentage kinderen met overgewicht/obesitas tussen 2012-2013 afgenomen. Lid van een sportclub In de gemeente Achtkarspelen zijn minder kinderen uit klas 1/2 van het voortgezet onderwijs lid van een sportclub dan in Friesland. Het gemiddelde percentage 2010-2013 ligt op 63 (Achtkarspelen) en 67 (Friesland). In groep 7 is geen duidelijk verschil met het Fries gemiddelde (78% tegenover 79%). In Achtkarspelen is een stijgende trend te zien in het aantal kinderen uit groep 7 dat lid is van een sportvereniging. In Fryslân is dit stabiel. Bijna eenderde van de basisschoolkinderen in Achtkarspelen doet mee aan een activiteit vanuit sportstimulering High Five. In 2014 nam 30% van de basisschoolkinderen er aan deel. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 14

Het aantal kinderen uit klas 1/2 van het voortgezet onderwijs dat lid is van een sportvereniging is stabiel. Dit is zowel in Achtkarspelen als in Friesland het geval. Roken, drinken en drugsgebruik In Achtkarspelen ligt het alcoholgebruik onder jongeren uit klas 3 van het vmbo hoger dan in Friesland (63% tegenover 55%). Dat geldt ook voor bingedrinken (50% tegenover 45%). Jongeren uit klas 1 van het vmbo en klas 2 van havo/vwo wijken niet af van het Friese gemiddelde wat betreft alcoholgebruik (7%) en bingedrinken (3%). In Achtkarspelen is in de schooljaren 2010-2013 het alcoholgebruik en bingedrinken onder jongeren uit klas 3 van het vmbo toegenomen. In Achtkarspelen is in de schooljaren 2008-2013 onder jongeren uit klas 1 van het vmbo een dalende trend te zien in alcoholgebruik. Het percentage jongeren dat wekelijks/dagelijks rookt is laag. In Achtkarspelen roken jongeren uit klas 1 van het vmbo iets vaker dan in Friesland (4% tegenover 2%). Jongeren in 2 havo/vwo roken niet of nauwelijks (Achtkarspelen 0%, Friesland 1%). In de schooljaren 2008-20013 is in Achtkarspelen en Friesland het aantal jongeren in klas 1 van het vmbo dat wekelijk/dagelijks rookt licht afgenomen. Het percentage jongeren tussen de 12 en 18 jaar in Achtkarspelen dat ooit softdrugs heeft gebruikt is ongeveer gelijk aan het Friese gemiddelde. In 2012 gaf 16% van de jongeren aan ooit softdrugs te hebben gebruikt. Het percentage jongeren tussen de 12 en 18 jaar in Achtkarspelen dat ooit harddrugs heeft gebruikt ligt hoger dan het Friese gemiddelde. In 2012 gaf 7% van de jongeren aan ooit harddrugs te hebben gebruikt. In Friesland lag dit percentage op 5%. Pesten en cyberpesten In Achtkarspelen hebben jongeren van 12-18 jaar iets minder te maken met pesten dan elders in Friesland. In Achtkarspelen is in 2012 13% van de jongeren recent slachtoffer van pesten. In Friesland ligt dit percentage op 16%. Veel jongeren van 12-18 jaar in de gemeente Achtkarspelen zijn ooit slachtoffer geweest van cyberpesten. In de gemeente Achtkarspelen is in 2012 44% van de jongeren slachtoffer. In Friesland 41%. Psychosociale problematiek en ongunstige opgroeiomstandigheden Kinderen/jongeren in Achtkarspelen hebben (volgens een arts of verpleegkundige JGZ) over het algemeen minder vaak hulp (opvoedingsadvies, opvoedingsondersteuning of gespecialiseerde hulpverlening) nodig door psychosociale problematiek of ongunstige opgroeiomstandigheden dan kinderen/jongeren in Friesland. Ontwikkelingsachterstanden In Achtkarspelen wordt bij kinderen van 27 maanden iets vaker een ontwikkelingsachterstand in de motoriek gezien dan in de rest van Friesland (3% tegenover 2%). Ook wordt er in Achtkarspelen bij kinderen uit groep 2 iets vaker een achterstand in de algemene ontwikkeling gezien (6% Achtkarspelen tegenover 4% Friesland). Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 15

Schoolmaatschappelijk werk Nieuwe cliënten die bij schoolmaatschappelijk werk terechtkomen hebben met name problemen op het gebied van relatie ouder/kind, psychische problemen en problemen in relatie tot anderen. In 2013 liggen deze percentages in Achtkarspelen op respectievelijk 24, 22 en 22. Het aantal uur besteed aan schoolmaatschappelijk neemt vanaf 2011 sterk toe. In 2011 werd 1045 uur aan schoolmaatschappelijk werk besteed. In 2013 1397 uur. Dit is 352 uur meer. Jeugdzorg Het aantal beschermingsonderzoeken onder jeugdigen stijgt. In 2014 zijn 25 beschermingsonderzoeken uitgevoerd. In 2013 waren dit er nog 15. Het aantal strafonderzoeken stijgt. In 2014 zijn er 29 strafonderzoeken uitgevoerd. In 2013 waren dit er nog 19. Centrum voor Jeugd en Gezin De website van het Centrum voor Jeugd en Gezin wordt steeds vaker bezocht. In 2011 waren er gemiddeld 153 bezoekers per maand. In 2014 zijn dit er 244. De informatieavonden over positief opvoeden (Triple - P) trekken veel belangstelling. De informatieavonden over pubers en positief opvoeden (2013) worden in totaal door 150 mensen bezocht. In 2014 bezoeken nog eens 60 mensen een informatieavond over positief opvoeden. In Achtkarspelen werken met name de professionals van de peuter- en kinderopvang met Triple-P. Mantelzorg Het percentage mantelzorgers in Achtkarspelen is vergeleken met andere Friese gemeenten gemiddeld. In Achtkarspelen geeft in 2012 12% van de 19-65 jarigen mantelzorg. De gemeente Achtkarspelen telt 29 jonge (10-20 jaar) mantelzorgers (maart 2015). Veiligheid De kans op het plaatsvinden van een delict in Achtkarspelen is niet heel groot. In 2013 waren er 404 gemeenten. Achtkarspelen stond in 2013 op positie 383 (positie 1 = zeer onveilig, positie 404 = zeer veilig). Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 16

1 Algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen Dit hoofdstuk geeft een algemeen beeld van de gemeente Achtkarspelen. Aan de orde komen het aantal inwoners en de leeftijdsopbouw in Achtkarspelen, bevolkingsprognoses en de belangrijkste achtergrondkenmerken van jongeren en gezinnen. De gemeente Achtkarspelen heeft een oppervlakte van ruim 10.000 hectare en telt elf dorpen. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 17

1.1 Aantal inwoners, opbouw van de bevolking en bevolkingsprognoses Tabel 1 Aantal inwoners Achtkarspelen op 1 januari (in absolute aantallen) 2011 2014 2015 Totaal 28.089 28.017 27.988 GBA, gemeente Achtkarspelen, www.achtkarspelen.nl (cijfers 2011, 2014) Tussen 2011 en 2014 is de totale Friese bevolking met bijna 1.000 inwoners afgenomen (-0,1%). In Achtkarspelen ligt dit percentage op -0,4%. Landelijk is er in dezelfde periode nog een groei van 1,0% (bron: www.partoer.nl). Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 18

Uit: www.monitorfryslan.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 19

Tabel Aantal inwoners in de leeftijd 0 t/m 3 jaar, per gemeente (2000 t/m 2010) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Achtkarspelen 1433 1446 1498 1552 1532 1529 1513 1473 1473 1444 1431 Friesland 31134 31918 32448 32720 32630 31947 31129 30334 29404 28867 28624 Nederland 790157 807374 818713 820289 817502 802575 784234 765440 745807 738354 737359 www.partoer.nl, CBS Landelijke Jeugdmonitor, bewerkt door Partoer CMO Fryslân, juli 2010 Tabel Aantal inwoners in de leeftijd 4 t/m 11 jaar, per gemeente (2000 t/m 2010) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Achtkarspelen 2921 2893 2839 2801 2828 2847 2899 2956 2950 2983 2999 Friesland 63398 64113 64441 64800 64819 64982 64907 65098 65313 65165 64758 Nederland 1582582 1588833 1593483 1592974 1591484 1595100 1595724 1594048 1598360 1598434 1593055 www.partoer.nl, CBS Landelijke Jeugdmonitor, bewerkt door Partoer CMO Fryslân, juli 2010 Tabel Aantal inwoners in de leeftijd 12 t/m 17 jaar, per gemeente (2000 t/m 2010) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Achtkarspelen 2357 2324 2325 2297 2287 2254 2220 2140 2103 2064 2042 Friesland 48513 48638 49063 49126 49253 49067 48926 48946 48719 48690 48347 Nederland 1118659 1136495 1157667 1180200 1194681 1199916 1201799 1204964 1201945 1191453 1184064 www.partoer.nl, CBS Landelijke Jeugdmonitor, bewerkt door Partoer CMO Fryslân, juli 2010 Tabel Aantal inwoners in de leeftijd 18 t/m 24 jaar, per gemeente (2000 t/m 2010) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Achtkarspelen 2604 2551 2553 2517 2501 2448 2423 2350 2332 2351 2318 Friesland 53447 53633 54164 54426 54654 54518 53244 52451 52207 52543 53185 Nederland 1337496 1338042 1341129 1348364 1352753 1359718 1358613 1358686 1372095 1402203 1426766 www.partoer.nl, CBS Landelijke Jeugdmonitor, bewerkt door Partoer CMO Fryslân, juli 2010 Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 20

Uit www.monitorfryslan.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 21

Uit www.monitorfryslan.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 22

Tabel Demografische-, groene en grijze druk, 2013 Achtkarspelen Nederland Inwoners Totaal aantal 28.110 16.779.575 Aantal 0-19 jarigen 7.116 3.870 Aantal 20-64 jarigen 16.309 10.084.457 Aantal 65-plussers 4.685 2.824.345 Inwoners percentages 0-19 jarigen 25,3 23,1 20-64 jarigen 58,0 60,1 65-plussers 16,7 16,8 Demografische druk Demografische druk 72,4 66,4 Groene druk 43,6 38,4 Grijze druk 28,7 28,0 Potentiële beroepsbevolking (15-64) Aantal 18.015 11.077.308 Percentage van de totale bevolking 64,1 66,0 www.zorgatlas.nl Demografische druk Verschillen in bevolkingsopbouw binnen gebieden worden ook wel uitgedrukt in demografische druk: de optelsom van groene druk en grijze druk. De demografische druk wordt ook wel de afhankelijkheidsgraad genoemd: de verhouding tussen het niet-economisch productieve deel van de bevolking en dat deel dat wel (potentieel) economisch actief is. Groene druk Jongeren leveren zelf vaak nog geen economische bijdrage aan de maatschappij en drukken daarom op de lasten van de beroepsbevolking. Dit wordt de groene druk genoemd, waarbij het gaat om de verhouding van het aantal 0- tot 20-jarigen ten opzichte van het aantal 20- tot 65-jarigen. Grijze druk De grijze druk geeft de verhouding aan tussen enerzijds het totaal aantal personen van 65 jaar of ouder en anderzijds de personen in de leeftijdsgroep van 20 tot en met 64 jaar. De grijze druk is een maat voor vergrijzing. Tabel Prognoses demografische, groene en grijze druk in Achtkarspelen 2012 2020 2030 2040 Aantal inwoners 28.100 25.900 Druk 65+ Demografische druk 70,9 79,2 89,0 103,6 Grijze druk 27,6 37,0 48,7 61,6 Groene druk 43,3 42,2 40,3 42,0 Druk AOW-plus* Demografische druk 70,9 74,0 77,0 83,5 Grijze druk 27,6 33,0 39,2 45,7 Groene druk 43,3 41,0 37,7 37,9 * Rekening houdend met verhoging AOW-leeftijd www.zorgatlas.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 23

Uit www.zorgatlas.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 24

Conclusies Het aantal inwoners in de gemeente Achtkarspelen is en blijft tot 2025 redelijk stabiel. Daarna wordt krimp verwacht. In 2015 telt de gemeente Achtkarspelen 27.988 inwoners. In 2011 had de gemeente 28.089 inwoners. Dit is een daling van 101 inwoners (- 0,4%). Prognoses laten zien dat het aantal inwoners tot 2025 redelijk stabiel blijft (- 2,5% tot 2,5%). Naar verwachting zal het aantal inwoners tussen 2025 en 2040 gaan krimpen (-10% tot -2,5%). Het aantal 0 t/m 3 jarigen is de laatste jaren sterk gedaald. In 2010 telde de gemeente 1431 0 t/m 3 jarigen. In 2014 zijn dit er 1228. Dit is een krimp van 203 0 t/m 3 jarigen. Het aantal 4 t/m 11 jarigen is de laatste jaren licht gedaald. In 2010 telde de gemeente 2999 4 t/m 11 jarigen. In 2014 zijn dit er 2975. Een krimp van 24 4 t/m 11 jarigen. Als we kijken naar de leerlingenaantallen in het reguliere basisonderwijs in Achtkarspelen is de krimp groter. In 2010 zaten er 2940 leerlingen op de basisscholen in Achtkarspelen. In 2014 2803. Dit is een krimp van 137 leerlingen. Een mogelijke verklaring is dat er meer 4 t/m 11 jarigen naar de (speciale) basisscholen buiten de gemeente gaan. In 2015 gaan 237 kinderen van deze doelgroep naar scholen buiten Achtkarspelen. Het aantal 12 t/m 17 jarigen loopt de laatste jaren op. In 2010 waren dit er 2042, in 2014 2181. Een toename van 139. Het aantal 18 t/m 24 jarigen neemt de laatste jaren af. In 2010 waren dit er 2318, in 2014 2198, een afname van 120. Naar verwachting zal het aantal jongeren tussen 0 en 25 jaar in 2040 met 882 gekrompen zijn. In Achtkarspelen is in 2014 4,4% van de bevolking 0-3 jaar, 10,6% 4-11 jaar, 7,8% 12-17 jaar en 7,8% 18-24 jaar. In totaal zijn dit 8582 jongeren. Volgens prognoses zullen dit er in 2040 7700 zijn. Een krimp van 882. In Achtkarspelen ligt de groene druk (aantal 0-19 jarigen per honderd 20-65 jarigen) iets hoger dan in Nederland. In 2013 is de groene druk in Achtkarspelen 43,6 en in Nederland 38,4. De grijze druk in Achtkarspelen (aantal 65-plussers per honderd 20 tot en met 64 jarigen) is ongeveer gelijk aan die van Nederland. In 2013 is in Achtkarspelen de grijze druk 28,7, in Nederland 28,0. De demografische druk in Achtkarspelen (aantal 0-19 jarigen en aantal 65-plussers per honderd 20-65-jarigen) ligt hoger dan in Nederland. In 2013 is in Achtkarspelen de demografische druk 72,4, in Nederland 66,4. Dit heeft vooral te maken met het feit dat Achtkarspelen naar verhouding meer jongeren heeft. De demografische druk zal in Achtkarspelen, net als in de rest van Nederland, de komende jaren blijven oplopen. Dit heeft te maken met de grijze druk, de groene druk neemt af. In Achtkarspelen zal de demografische druk in 2020 op 79,2 liggen. Houden we rekening met de verhoging van de AOW-leeftijd, dan is dit getal 74,0. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 25

1.2 Aantal inwoners en bevolkingsopbouw per dorp Tabel Aantal inwoners Achtkarspelen per dorp op 1 januari (in absolute aantallen) Dorpsgebied 2011 2014 2015 Augustinusga 1.305 1272 1.260 Boelenslaan 1.143 1149 1.139 Buitenpost 5.765 5822 5.804 Drogeham 1.750 1726 1.755 Gerkesklooster 812 819 825 Harkema 4.263 4268 4.259 Kootstertille 2.543 2522 2.502 Stroobos 319 320 325 Surhuisterveen 5.857 5825 5.854 Surhuizum 1.378 1356 1.325 Twijzel 1.078 1093 1.098 Twijzelerheide 1.876 1845 1.835 Totaal gemeente 28.089 28.017 27.988* GBA, gemeente Achtkarspelen (cijfers 2015) www.achtkarspelen.nl (cijfers 2011, 2014) * De som van het aantal inwoners per dorp komt niet overeen met het totaal (afwijking van 7). Tabel Aantal inwoners Achtkarspelen per leeftijdsgroep op 1 januari 2011 (in absolute aantallen en %) dorpsgebied totaal Jonger dan 20 jaar 20 tot 65 jaar 65 jaar of ouder Augustinusga 1.305 384 (29%) 792 (61%) 129 (10%) Boelenslaan 1.143 258 (23%) 703 (62%) 182 (16%) Buitenpost 5.792 1 1.435 (24%) 3.355 (58%) 1.002 (17%) Drogeham 1.750 491 (28%) 1.023 (58%) 236 (13%) Gerkesklooster 812 213 (26%) 497 (61%) 102 (13%) Harkema 4.263 1.078 (25%) 2.612 (61%) 573 (13%) Kootstertille 2.543 700 (28%) 1.538 (60%) 305 (12%) Stroobos 319 89 (28%) 202 (63%) 28 (9%) Surhuisterveen 5.857 1.312 (22%) 3.280 (56%) 1.265 (22%) Surhuizum 1.378 416 (30%) 794 (58%) 168 (12%) Twijzel 1.087 2 272 (25%) 658 (61%) 157 (14%) Twijzelerheide 1.876 507 (27%) 1.160 (62%) 209 (11%) Totaal 28.125 7.155 16.614 4.356 GBA, gemeente Achtkarspelen 1 Cijfer verschilt met eerder genoemde cijfers. 2 Idem. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 26

Tabel Aantal inwoners Achtkarspelen per leeftijdsgroep op 1 januari 2015 (in absolute aantallen en %) dorpsgebied totaal Jonger dan 20 jaar 20 tot 65 jaar 65 jaar of ouder Augustinusga 1.260 341 (27%) 780 (62%) 139 (11%) Boelenslaan 1.139 254 (22%) 694 (61%) 191 (17%) Buitenpost 5.804 1.426 (25%) 3.194 (55%) 1.184 (20%) Drogeham 1.755 479 (28%) 980 (56%) 296 (17%) Gerkesklooster 825 212 (26%) 492 (60%) 121 (15%) Harkema 4.259 1.074 (25%) 2.481 (58%) 704 (17%) Kootstertille 2.502 688 (28%) 1.441 (58%) 373 (15%) Stroobos 325 98 (30%) 196 (60%) 31 (10%) Surhuisterveen 5.854 1.296 (22%) 3.220 (55%) 1.338 (23%) Surhuizum 1.325 373 (28%) 764 (58%) 188 (14%) Twijzel 1.098 268 (24%) 653 (60%) 177 (16%) Twijzelerheide 1.835 481 (26%) 1.121 (61%) 233 (13%) totaal 27.981* 6.990 16.016 4.975 GBA, gemeente Achtkarspelen * Dit getal wijkt af van het getal in de eerdere tabel. Bij de 20-65 jarigen ontbreken er 6 en bij de 65-plussers 1. Conclusies In 7 van de 11 dorpen in Achtkarspelen nam het aantal inwoners tussen 2011 en 2015 af. Vooral in de dorpen Surhuizum (-53), Augustinusga (-45), Kootstertille (-41) en Twijzelerheide (-41) nam het inwoneraantal af. In 4 van de 11 dorpen steeg het inwoneraantal tussen 2011 en 2015 licht. Buitenpost (tussen 12 en 39), Gerkesklooster (+13), Stroobos (+6) en Drogeham (+5). In bijna alle dorpen in Achtkarspelen, behalve in Stroobos, nam het aantal jongeren tot 20 jaar tussen 2011 en 2015 af. Vooral in de dorpen Surhuizum (-43), Augustinusga (-43), en Twijzelerheide (-26) was een afname te zien van het aantal jongeren. Stroobos heeft in 2015 vergeleken met de andere dorpen in Achtkarspelen het hoogste aandeel jongeren tot 20 jaar (30%). De dorpen Drogeham, Kootstertille en Surhuizum volgen met een jongerenaandeel van 28%. Boelenslaan (22%) en Surhuisterveen (22%) hebben een laag aandeel jongeren tot 20 jaar. Surhuisterveen (23%) en Buitenpost (20%) hebben een hoog aandeel 65-plussers. Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 27

1.3 Achtergrondkenmerken jongeren en gezin Tabel Laag en langdurig laag inkomen Uit www.monitorfryslan.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 28

Uit www.monitorfryslan.nl Tabel Sociaal-economische status (SES): percentage gewichtleerlingen per school in de gemeente Achtkarspelen, teldatum 1 oktober dorpsgebied school 10/11 11/12 13/14 14/15 Augustinusga obs Maskelyn 23 17 12 10 bbs de Saad 4 5 4 3 Boelenslaan obs De Waldiik 12 9 obs J.v. Zuilenskoalle 29 29 - - bbs de Stile 20 18 - - Buitenpost obs de Mienskip 10 13 13 12 bbs de Fontein (geref.) 0 0 0 0 bbs de Lichtbron 1 1 3 2 Drogeham bbs de Tarissing 10 9 4 3 Gerkesklooster/Stroobos bbs de Claercamp 10 10 3 3 Harkema obs it Holdersnêst 31 21 17 15 bbs de Wynroas 18 16 11 9 Kootstertille obs de Balkwar 25 22 26 25 bbs Merlettes 23 19 14 15 bbs Oranje Nassau (geref.) 0 0 0 1 Surhuisterveen obs it Skriuwboerd 29 24 15 11 bbs de Hoekstien 3 3 3 5 bbs de Bernebrêge 5 6 10 8 Surhuizum bbs Joh. Looijengaskoalle 3 4 2 3 Twijzel obs Lytse Wiman 21 15 - - bbs de Oanrin 22 18 15 14 Twijzelerheide obs it Twaspan 40 32 26 16 bbs de Reinbôge 23 22 17 16 BRON (Duo, via gemeente Achtkarspelen) Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 29

Tabel Sociaal-economische status (SES): percentage gewichtleerlingen op openbaar, christelijk en gereformeerd basisonderwijs in Achtkarspelen, teldatum 1 oktober 10/11 11/12 13/14 14/15 totaal obs 26 21 16 13 totaal bbs PCBO 11 10 8 7 totaal bbs geref. 0 0 0 1 totaal 14 12 9 8 BRON (Duo, via gemeente Achtkarspelen) Tabel Aantal achterstandsleerlingen in het basisonderwijs in Nederland, 2009/'10 2013/'14 Uit Jaarrapport 2014 Landelijke Jeugdmonitor,door: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en CBS Tabel Aantal en % achterstandsleerlingen in Nederland, 2010/2011 en 2013/2014 2010/2011 2013/2014 Aantal achterstandsleerlingen 196 402 161 142 % achterstandsleerlingen 13 11 www.cbs.nl Jeugdmonitor onderwijs, welzijn en arbeidsmarkt gemeente Achtkarspelen BOP onderzoek en communicatie 30