OPLEIDING SCHOOLLEIDER 2014-2015 3e leergang
Voorwoord Scholen worden steeds grotere en complexere organisaties. De taken van het management in deze scholen worden daardoor ingewikkelder en uitdagender. Van schoolleiders wordt veel verwacht! Verdere professionalisering van het management is dan ook essentieel voor het goed functioneren van scholen in de toekomst. Recent onderzoek wijst uit dat er een duidelijke relatie bestaat tussen de ondernemende kwaliteit van het management in de school en de resultaten van de leerlingen (bron: Maken schoolleiders het verschil? Ten Bruggencate, 2009). Daarnaast is ook vanuit de overheid al meermalen de wens geuit om het management in scholen voor primair- en voortgezet onderwijs te versterken, onder meer door gerichte opleiding (Leerkracht 2020). In de nieuwe Regeling Prestatiebox van februari 2012 worden ook (beperkte) gelden gereserveerd voor het professionaliseren van directeuren en adjunct-directeuren po en vo. In de opleiding Schoolleider ontwikkelt u competenties die noodzakelijk zijn om uw school te leiden in een steeds sneller veranderende omgeving. De opleiding richt zich op het ontwikkelen van kennis, vaardigheden en houding ten opzichte van visie, leiderschapsstrategieën, het leidinggeven aan cultuur en structuur, innoveren en veranderen en professioneel omgaan met de schoolomgeving en houdt daarbij altijd de focus op het verbeteren van de leerlingresultaten. U leert leiding te geven en te denken als een onderzoeksmatig schoolleider, die gebruik maakt van de data in uw school om het leren van leraren en leerlingen te verbeteren. Penta Nova De opleiding Schoolleider wordt verzorgd door het samenwerkingsverband Penta Nova. Penta Nova is een samenwerkingsverband van vier hogescholen, afkomstig uit het oude samenwerkingsverband Octaaf. Om de continuïteit van management opleidingen te waarborgen is Penta Nova opgericht. De hogescholen van Penta Nova zijn: Christelijke Hogeschool Ede; Driestar Hogeschool; Gereformeerde Hogeschool Zwolle; P.c. hogeschool Marnix Academie. Voorlichtingsbijeenkomsten over de opleidingen van Penta Nova worden gehouden in het voorjaar van 2014. De precieze data per lesplaats kunt u vinden op www.pentanova.nl. Het curriculum van de opleiding Schoolleider is ontwikkeld in samenwerking met het lectoraat van Penta Nova dat in september 2009 is opgericht. Hiervoor is dr. Meta Krüger benoemd tot lector Leiderschap in het onderwijs. Haar opdracht is het verrichten, stimuleren en bevorderen van onderzoek naar de ontwikkeling van onderzoeksmatig leiderschap in scholen. In deze brochure leest u meer over de inhoudelijke opzet van de opleiding Schoolleider. Praktische informatie over inschrijving vindt u achter in de brochure. Heeft u nog inhoudelijke vragen, dan kunt u contact opnemen met het bedrijfsbureau van Penta Nova, telefoon 030 275 35 80. Vraagt u naar Peter Dijkxhoorn, opleidingsmanager. OPLEIDING SCHOOLLEIDER 1
Ik wens u veel succes met het maken van uw keuze en hoop u te verwelkomen als student bij Penta Nova. Drs. Peter Dijkxhoorn Opleidingsmanager Penta Nova 2 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
Inhoudsopgave Voorwoord 1 Penta Nova, Academie voor Schoolleiderschap 4 1. Waarom de opleiding Schoolleider? 5 2. De opleiding.......................... 7 2.1 Korte karakteristiek 7 2.2 Inhoud van de opleiding 9 2.3 Didactische opzet 12 2.4 Werkvormen 13 2.5 Toetsing 14 2.6 Kerncompetenties 15 3. Praktische informatie 18 3.1 Doelgroep, instroom, doorstroom en uitstroom 18 3.2 Kosten en locatie 18 3.3 Studielast, opdrachten en toetsing 19 3.4 Registratie, aanmelden en aanvullende informatie 19 Aanmeldingsformulier Opleidingen................... 21 Opleidingen Penta Nova Leidinggevenden po/vo/mbo Leerkrachten po/vo/mbo Excelleren Master Educational Leadership Jaar 2 30 ECTS Master Educational Leadership Jaar 1 30 ECTS Ontwikkelen Oriënteren Opl. Directeur Primair Onderwijs 1 jaar 18 ECTS Opleiding Schoolleider Jaar 2 20 ECTS Opleiding Schoolleider Jaar 1 20 ECTS Middenmanagement 3x5 ECTS Modules Oriëntatie op Management 6 maanden OPLEIDING SCHOOLLEIDER 3
Penta Nova, Academie voor Schoolleiderschap Visie Penta Nova hanteert een integrale visie op schoolleiderschap in het onderwijs. Dat wil zeggen dat de opleidingen gericht zijn op de praktijk en focussen op onderwijskundig, transformatief en moreel leiderschap. Centraal uitgangspunt in de opleidingen van Penta Nova is het onderzoeksmatig leiderschap in een school met een onderzoek gerichte cultuur. De onderzoeksmatige schoolleider beschikt over een onderzoekende houding en onderzoeksvaardigheden. De schoolleider maakt, in samenwerking met het team, gebruik van de aanwezige data in de school om het onderwijsproces te sturen en te verbeteren met als uiteindelijke doelstelling de resultaten van de leerlingen te verbeteren. Lectoraat In september 2009 heeft Penta Nova het lectoraat Leiderschap in het onderwijs ingesteld. Dr. Meta Krüger vervult dit lectoraat en heeft als onderzoeksonderwerp de onderzoeksmatige schoolleider die het primaire proces in de school verbetert. Dit onderzoek wordt gedaan door leden van de Kenniskring die bestaat uit opleiders en schoolleiders. Docenten Penta Nova maakt gebruik van ervaren docenten, die bij Octaaf en bij de verschillende participerende hogescholen hun sporen verdiend hebben. Ook worden externe specialisten ingezet. Op beleidsniveau wordt de samenwerking tussen de vijf hogescholen vormgegeven in een Stuurgroep, waarin alle hogescholen zijn vertegenwoordigd. Aanbod Penta Nova biedt de volgende opleidingen aan: Oriëntatie op management (OOM) alleen incompany Opleiding Middenmanagement (MM) De opleiding Directeur Primair Onderwijs (DPO) De opleiding Schoolleider (OSL) De Master Educational Leadership (MEL) 4 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
1. Waarom de opleiding Schoolleider? Zowel vanuit de overheid als in recent onderzoek is er veel aandacht voor de kwaliteit en de positie van de schoolleider. Het Ministerie van OCW zet beleid uit tot een verplichte opleiding voor schoolleiders om deze kwaliteit en positie te verhogen. De opleiding Schoolleider is ontwikkeld om op vakbekwaam niveau leiding te kunnen geven aan scholen in het po of vo. In 2011-2012 is door dr. M.L. Krüger en dr. I. Andersen in opdracht voor het Ministerie van OCW gewerkt aan een set basiscompetenties voor leidinggevenden in het primair onderwijs. Deze basiscompetenties en de competentieset voor schoolleiders in het vo vormen de basis van deze opleiding. In de opleiding staat de ontwikkeling op het gebied van deze competenties, die het landelijke beroepsprofiel voor schoolleiders vormen, centraal. Maatschappelijke noodzaak De huidige maatschappij is aan veel veranderingen onderhevig. De school staat temidden van die dynamische omgeving. Globalisering en transparantie, mede ontwikkeld door het gebruik van ICT-technieken, kenmerken onze maatschappij. Uit de behoefte om het onderwijs te laten aansluiten op de kennis en vaardigheden die nodig zijn in onze kenniseconomie zijn nieuwe vormen van onderwijs voortgekomen. Die nieuwe vormen van onderwijs vragen om nieuwe vormen van leiderschap. Daarnaast zorgen decentralisatie van macht en de vergrote autonomie op het gebied van financiën, personeelsbeleid en curriculum ervoor dat scholen verantwoording dienen af te leggen over hun onderwijskwaliteit. Om de onderwijskwaliteit hoog te houden dienen scholen continu in ontwikkeling te zijn. Dat vraagt om een schoolleider die op basis van visie, missie en ambitie leiding geeft aan een professionele organisatie. De opleiding richt zich op het ontwikkelen van kennis en vaardigheden van de schoolleider die bijdragen aan het verbeteren van het onderwijs voor de leerlingen. De opleiding Schoolleider komt door onderzoeksmatig leiderschap als uitgangspunt te nemen tegemoet aan de ontwikkeling naar opbrengstgericht werken in het onderwijs. De minister van OCW heeft gesteld dat in 2015 50% van de vo scholen en 60% van de po scholen opbrengstgericht dient te werken, om op die manier de leerlingresultaten met name op het gebied van rekenen/wiskunde en taal/nederlands te verhogen. Werken op basis van data brengt tevens in kaart waar sterktes en zwaktes van de school liggen. Op basis van die analyse kunnen talenten worden ontwikkeld en verbeterpunten worden aangepakt. De school is niet meer een instituut op zich, maar een organisatie die midden in de maatschappij staat. Van de schoolleider wordt verwacht dat hij adequaat reageert op de omgeving en deze waar mogelijk beïnvloedt, zodat de schoolomgeving kan bijdragen aan het optimaliseren van het welzijn en presteren van de leerlingen. Tevens pleit de Onderwijsraad in haar advies Stand van educatief Nederland 2009 voor een grotere actieve betrokkenheid van de samenleving bij het onderwijs. De schoolleider zal de mogelijkheden van de eigen school moeten uitbreiden, maar ook inzicht moeten hebben in de beperkingen van de school, zodat de school datgene wat ze kan, goed kan doen en zichzelf kan verbeteren waar mogelijk. OPLEIDING SCHOOLLEIDER 5
In beweging Bovenstaande ontwikkelingen hebben behoorlijk wat gevolgen voor het onderwijs en de mensen die daarin werkzaam zijn. Scholen zijn meer dan ooit in beweging! Daarvoor zijn er in een schoolorganisatie goed opgeleide professionals nodig die deze bewegingen goed kunnen sturen en leiden. 6 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
2. De opleiding 2.1 Korte karakteristiek De opleiding Schoolleider is opgebouwd langs drie leerlijnen: de thematische lijn, de persoonlijke lijn en de onderzoekslijn. Deze leerlijnen sluiten aan op de leerlijnen van de master Educational Leadership. In de thematische lijn komt de theorie over leiderschap in de breedste zin aan de orde. In de onderzoekslijn gaat het met name over de onderzoekende houding van de schoolleider in relatie tot opbrengstgericht werken. In de persoonlijke lijn staat de persoonlijke ontwikkeling van de student centraal in relatie tot de schoolleiderscompetenties. In het programma is er een constante wisselwerking tussen de verschillende leerlijnen. De opleiding is concentrisch van opbouw. Dat wil zeggen dat de thema s uit het eerste jaar terugkomen in het tweede jaar, maar dan op een verdiept niveau. In het eerste jaar worden actuele thema s aan de orde gesteld in relatie tot de eigen organisatie en een plan van aanpak voor een organisatieverandering gemaakt. Het tweede jaar staat in het teken van de implementatie van de verandering en het werken in een professionele leergemeenschap. De leerjaren zijn opgedeeld in semesters. Elk thema omvat circa zes dagdelen inhoudelijke leerlijn, twee dagdelen voor de persoonlijke lijn en een aantal dagdelen voor de onderzoekslijn en de training Peer Assisted Leadership. In onderstaand schema wordt de inhoud van de vier thema s en van de persoonlijke lijn en de onderzoekslijn beknopt weergegeven. OPLEIDING SCHOOLLEIDER 7
Jaar 1 Semester 1 Semester 2 Themalijn Leiderschap & Organisatie & Innovatie & School & visieontwikkeling cultuur verandering omgeving Leiderschaps- Management Innovatie Strategieën: strategieën strategieën strategieën Ondernemerschap en omgaan met bestuur Persoonlijke lijn Koppeling van persoonlijkheidskenmerken aan de competenties voor schoolleiders Onderzoekslijn Onderzoeks- Onderzoeks- Onderzoeks- Onderzoeks- matig matig matig matig leiderschap leiderschap leiderschap leiderschap Opbrengst- Opbrengst- Peer Assisted Peer Assisted gericht werken gericht werken Leadership Leadership Jaar 2 Semester 3 Semester 4 Themalijn Leiderschap & Organisatie & Innovatie & School & visieontwikkeling cultuur verandering omgeving Leiderschaps- Management en Innovatie Strategieën: strategieën HRM strategieën strategieën Ondernemerschap en omgaan met bestuur Persoonlijke lijn Koppeling van persoonlijkheidskenmerken aan de competenties voor schoolleiders Onderzoekslijn Onderzoeks- Onderzoeks- Onderzoeks- Onderzoeks- matig matig matig matig leiderschap leiderschap leiderschap leiderschap Peer Assisted Peer Assisted Peer Assisted Peer Assisted Leadership Leadership Leadership Leadership Opbrengst- Opbrengst- Opbrengst- Opbrengst- gericht werken gericht werken gericht werken gericht werken 8 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
2.2 Inhoud van de opleiding Persoonlijke lijn De lijn persoonlijke ontwikkeling loopt als een rode draad door alle semesters van de opleiding Schoolleider. Persoonlijke ontwikkeling gaat over het koppelen van persoonlijkheidskenmerken aan de onderwerpen uit de thema lijn, jezelf kunnen zijn, over persoonlijke effectiviteit, en over het op een gebalanceerde, vitaliserende manier kunnen omgaan met de grote uitdagingen van werk en leven van nu. De lijn persoonlijke ontwikkeling wordt opgebouwd uit vier onderdelen: persoonlijke effectiviteit reflecteren communicatie onderzoekende houding Persoonlijke effectiviteit is een belangrijk element in de persoonlijke ontwikkelingslijn. Om deze persoonlijke effectiviteit vorm te geven is reflectie onontbeerlijk. Bewustwording van de eigen beperkingen, inzien wat de eigen rol is in veranderingsprocessen en het onder ogen durven zien van de eigen valkuilen zijn daarbij elementaire stappen. Reflecteren is daarom een tweede onderdeel binnen de lijn persoonlijke ontwikkeling. Door bewust na te denken over het eigen handelen kan afstand genomen worden van de eigen rol om op die manier zo objectief mogelijk de eigen acties te bekijken. Samenwerken en dus communicatie is een wezenlijk aspect van leiderschap. Communicatie is daarom het derde onderdeel binnen deze lijn. Het vierde onderdeel is onderzoekende houding. Om een onderzoekende cultuur in de school te stimuleren is voorbeeldgedrag en dus een onderzoekende houding van de schoolleider essentieel. Met dit onderdeel wordt nauw aangesloten bij de lijn onderzoek die eveneens door alle vier de semesters heen loopt. In de lijn persoonlijke ontwikkeling wordt aangesloten bij de vijf basiscompetenties van de opleiding Schoolleider. Alle competenties komen in meerdere of mindere mate aan bod. De nadruk binnen deze lijn ligt op de vijfde competentie: hogere orde denken. De persoonlijke lijn wordt vormgegeven in leerkringen die begeleid worden door een tutor. Er wordt gewerkt met een begeleide en met een onbegeleide leerkring, waarbij de tutor de rollen vervult van teamcoach, intervisie begeleider en individuele coach. Onderzoekslijn De onderzoekslijn loopt als een tweede rode draad door alle vier semesters. De onderzoekslijn is nauw verweven met de vijf basiscompetenties voor de schoolleider en dan specifiek met de per competentie beschreven sub competentie onderzoek. In de opleiding Schoolleider ligt de nadruk op de onderzoekende houding van de schoolleider. Het thema Opbrengst Gericht Werken (OGW), dat ook in het landelijke onderwijsbeleid de aandacht krijgt, komt in het eerste leerjaar naar voren. Opbrengstgericht werken betekent dat leraren zich op leeropbrengsten focussen en zich daarbij laten sturen door de resultaten van metingen. Toetsresultaten spelen daarin een rol, maar ook observaties van leerlingen, resultaten van het nakijken van werk van leerlingen e.d. De schoolleider leert zin te geven aan aanwezige data in de school en wordt gestimuleerd op zoek te gaan, in samenwerking met de leerkrachten, naar ontbrekende gegevens. OPLEIDING SCHOOLLEIDER 9
Op basis van de gegevens kan de schoolleider in gesprek gaan met het leerkrachtenteam en kunnen visie, missie, ambitie en/of didactiek worden bepaald of bijgesteld. Het gebruik van de evaluatieve cyclus helpt de schoolleider bij het uitzetten van verbeteracties die ten goede komen aan het leren en welzijn van de leerlingen. PAL In het eerste jaar wordt Peer Assisted Leadership (PAL) geïntroduceerd. Het PAL concept vindt haar basis in het beschrijvingsmodel van effectief leiderschap (Bossert et al, 1982; Dwyer et al, 1985; Dwyer et al, 1987). Hetzelfde model ligt ten grondslag aan de basiscompetities die de leidraad vormen van de opleiding. Uitgangspunt van PAL is dat collegaschoolleiders elkaar helpen betere onderwijskundig schoolleiders te worden. De schoolleider doet tijdens de PAL training in het tweede jaar kennis en vaardigheden op om een andere schoolleider (de pal ) te schaduwen. Schoolleiders observeren elkaars handelingen gericht en reflecteren achteraf op de bevindingen. Peer Assisted Leadership heeft vier hoofddoelen, te weten: Het ontwikkelen van vaardigheden bij schoolleiders die zij kunnen gebruiken om hun eigen en andermans praktijk en leidinggevende handelingen te analyseren Het geven van mogelijkheden om te leren van de werkwijze van andere schoolleiders Mogelijkheden creëren waarbij schoolleiders ondersteuning krijgen van collega s Het helpen van schoolleiders om hun eigen schoolomgeving en -organisatie te integreren in het algemene kader van onderwijskundig leiderschap De trainingen worden interactief aangeboden, waarin zowel kennisoverdracht en het toepassen van kennis centraal staan. Daarnaast vergaren de deelnemers kennis door zelfstudie, reflectie en peer-review. Eerste jaar Semester 1: Leiderschap en Visieontwikkeling en Organisatie en Cultuur In de eerste module Leiderschap en Visieontwikkeling staat het leidinggeven met behulp van diverse leiderschapsstijlen en rollen centraal. Goede schoolleiders beschikken over meerdere stijlen van leidinggeven. Ze kunnen switchen in hun handelingsrepertoire en weten op de juiste momenten een bepaalde stijl in te zetten. Tevens komt het inspireren rondom visie en leidinggeven aan visieontwikkeling aan bod. Het gaat hierbij om het organiseren van een proces, waarin alle betrokkenen van de school zich uitgenodigd voelen om bij te dragen aan het vaststellen, bewaken, uitvoeren en evalueren van een heldere visie/missie en ambitie. Visie, missie en morele kerndoelen geven richting aan keuzes voor onderwijsconcepten- en modellen, maar ook op beleidsdomeinen als Strategisch beleid, Integraal Personeelsbeleid, Kwaliteitszorg beleid en Financieel Beleid. In de module worden daarbij kennis en vaardigheden opgedaan omtrent het voeren van een professionele dialoog. De professionele dialoog is een middel om samen met uw team de schoolresultaten en gegevens te bespreken en terug te koppelen aan de schoolvisie en -missie. De opgedane kennis uit de eerste module Leiderschap en visieontwikkeling geldt als basis voor het leidinggeven aan de schoolorganisatie, waarop in de tweede module Organisatie en Cultuur de nadruk ligt. Kennis en vaardigheden met betrekking tot personeelsbeleid, teamleren, het vaststellen en borgen van kwaliteit (kwaliteitszorg) en financieel beleid staan 10 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
centraal en worden door middel van praktijkgerichte opdrachten ingeoefend. Semester 2: Innoveren en veranderen en School en Omgeving In de module Innoveren en veranderen start de student met het opstellen van een veranderplan voor de eigen school, dat als doel het optimaliseren van de leerlingresultaten heeft. Een goede schoolleider geeft richting aan onderwijsvernieuwing en zorgt voor de continue focus op het leren en welzijn van de leerlingen. Op basis van de aangereikte actuele, theoretische kennis over verandermanagement, de urgentie van veranderen, ambities in veranderen en de vormgeving van een professionele leergemeenschap ontwikkelt de student het veranderplan. De onderzoeksmatige houding van de (toekomstig) schoolleider staat hierbij centraal. Naast het opstellen van ambities, is ook het bewaken van de grenzen van de eigen organisatie van belang bij het innoveren van het onderwijs. De schoolleider fungeert niet alleen als inspirator en stimulator, maar ook als beschermer en houdt in die rol de mogelijkheden en beperkingen van het team en de school in gedachten tijdens de onderwijsverandering. De schoolleider verkent tevens de mogelijkheden rondom het omgaan met weerstand bij verandering. Tot slot maakt de student kennis met de professionele leergemeenschap. De professionele leergemeenschap met een onderzoekende cultuur is een organisatievorm die duurzaam innoveert. Het leidinggeven aan een professionele leergemeenschap zal in het tweede leerjaar benadrukt worden. De laatste module van het eerste leerjaar, School en Omgeving, is gericht op het opdoen van kennis en vaardigheden die horen bij de rol van de schoolleider als ondernemer. Vanuit ondernemerschap neemt de schoolleider kennis van de dynamische omgeving van de school, ouders, het bestuur en relevante wet- en regelgeving. Omdat de laatste decennia in het onderwijs decentralisatie van macht heeft plaatsgevonden en scholen steeds autonomer mogen opereren op het gebied van personeelsbeleid, financieel beleid en vormgeving van het curriculum, wordt er dieper ingegaan op vraagstukken rondom verantwoordelijkheid en het afleggen van verantwoording naar diverse belanghebbenden uit de schoolomgeving. Daarnaast wordt er kennis en inzicht verkregen in het opbouwen van netwerkrelaties die bijdragen aan het verbeteren van het onderwijs aan de leerlingen. Tweede jaar Semester 3: Leiderschap en Visieontwikkeling en Organisatie en Cultuur In de module Leiderschap en Visieontwikkeling wordt dieper ingegaan op het professioneel handelen op basis van onderzoeksmatig leiderschap. De onderzoeksmatige schoolleider betrekt het team bij de visieontwikkeling en besluitvormingsprocessen en zet daarvoor de professionele dialoog in. De schoolleider inspireert en stimuleert teamleden om mee te denken en werken aan het opstellen en bewaken van de visie, missie en ambitie van de school. Door het gebruik van de aanwezige gegevens in de school en de continue koppeling aan de visie, missie en ambities van de school kan de schoolleider samen met het team duurzame beslissingen nemen en kunnen ambities worden bijgesteld. De studenten werken in deze module het visiegerichte meerjarenplan uit op basis van de opgedane kennis en vaardigheden die zij tot dan toe hebben opgedaan. In de tweede module Organisatie en Cultuur staat het leidinggeven aan een professionele leergemeenschap centraal. Uit onderzoek blijkt dat de schoolleider voornamelijk invloed heeft op leerlingresultaten via het leren van leraren. In een professionele leergemeenschap OPLEIDING SCHOOLLEIDER 11
ligt de nadruk op het leren en samenwerken van leerkrachten en het doen van praktijkonderzoek om het onderwijs aan de leerlingen te verbeteren. Het stimuleren van de ontwikkeling van personeel en organisatie komt in dit kader aan bod. Tevens worden vaardigheden opgedaan op het gebied van team coaching, zodat de teamontwikkeling op een adequate wijze kan worden begeleid. Binnen het subthema kwaliteitszorg ligt het accent op het cyclisch systeem en het communiceren van het meerjarenplan, dat is opgesteld naar aanleiding van de eerste module. Ook in het tweede jaar wordt een dag over het financieel beleid van scholen verzorgd. Semester 4: Innoveren en veranderen en School en Omgeving Innoveren en veranderen binnen een professionele leergemeenschap met een onderzoekende cultuur krijgt in de derde module de aandacht. De schoolleider hoeft in een school met een onderzoekende cultuur niet de rol van onderzoeker aan te nemen, maar kan door middel van het stimuleren van een onderzoekende houding en onderzoeksvaardigheden het samenwerken en de betrokkenheid van de leerkrachten bij onderwijsvernieuwingen vergroten. In de module worden handreikingen gedaan hoe de schoolleider de onderzoekende houding bij leerkrachten en hun onderlinge samenwerking kan stimuleren en ondersteunen. Daarnaast wordt er ingegaan op de voortgang van de uitvoering van het veranderplan dat de student heeft opgesteld in het eerste leerjaar. De laatste module van de opleiding, School en Omgeving, richt zich wederom op het ondernemerschap van de schoolleider. In de huidige maatschappij verandert er veel en komt nieuwe informatie op een hoog tempo op de school af. De schoolleider doet inzichten en vaardigheden op over het op de hoogte blijven en benutten van externe informatie, zodat deze kan worden ingezet bij de schoolontwikkeling. Tevens leert de (toekomstig) schoolleider bewuste keuzes maken in de dynamische omgeving en de omgevingsfactoren te beïnvloeden. De student doet bovendien vaardigheden op omtrent het omgaan met media, ouders en andere belanghebbenden om de beeldvorming over de school positief te beïnvloeden. 2.3 Didactische opzet De didactiek van de opleiding Schoolleider is gebaseerd op een sociaal-constructivistische definitie van leren. Daarbij worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: leren is een sociaal proces, waarin lerenden door middel van dialoog en interactie samen kennis creëren; zij doen dit door aan concrete ervaringen betekenis te verlenen of bestaande betekenissen te herstructureren; dit proces verloopt in toenemende mate zelfsturend; de lerenden zijn actief en zelfregulerend. In de opleiding Schoolleider wordt bovenstaande didactiek vertaald in de volgende ontwerpprincipes, gegroepeerd naar bovengenoemde uitgangspunten: 12 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
Leren is een sociaal proces Collectief leren In de opleiding krijgt collectief leren op verschillende manieren aandacht. Het werken in leer - kringen is hiervan een goed voorbeeld. De leerkring heeft als focus competentieontwikkeling. In de leerkring staat de schoolleider als persoon centraal, waarbij ontwikkeling wordt bereikt door middel van reflectie en dialoog. In de leerkring ontwikkelen de studenten vaardigheden om collega s te begeleiden. In de leerkring vindt het gezamenlijk creëren van kennis plaats. Tijdens de uitvoering van Peer Assisted Leadership zullen de studenten elkaar in de praktijk observeren en met elkaar reflecteren op de bevindingen. Betekenis verlenen De wisselwerking tussen en de integratie van de verschillende soorten kennis vanuit de leerlijnen. De schoolontwikkeling en de daaraan gerelateerde leervragen zijn voor de student en de school relevant. In de opbouw van het programma is er sprake van toenemende complexiteit in de benadering van de werkelijkheid. Zelfsturing Evidence based learning De schoolleider ontwikkelt tijdens de opleiding een onderzoekende houding en basisvaardigheden met betrekking tot het werken met data. Opbrengstgericht werken en de training Peer Assisted Leadership waarbij de onderzoekende houding van de schoolleider wordt ontwikkeld krijgen vorm in de onderzoekslijn. Activerende didactiek In de opleiding Schoolleider worden werkvormen toegepast die veel inbreng van studenten vragen. Toenemende zelfsturing In de opbouw van het programma is sprake van een toenemende zelfsturing De zelfsturing van de cursist ligt voornamelijk op het vlak van het verwerken van de opdrachten en de uitvoering daarvan in de praktijk, waarvan de training Peer Assisted Leadership een voorbeeld is. 2.4 Werkvormen De opleiding Schoolleider kent verschillende vormen van leren en daarbij behorende organisatieprincipes: studiedagen, leerkringen, masterclasses, trainingen, Peer Assisted Leadership en zelfstudie. We zetten ze hieronder op een rij. Studiedagen Elk semester kent een aantal studiedagen. De studiedagen worden in principe per groep aangeboden (zie ook Leerkringen). OPLEIDING SCHOOLLEIDER 13
Leerkringen Naast de studiedagen zijn er zogenaamde leerkringen. In de leerkringen wordt gewerkt met groepen van ten hoogste acht studenten. Er zijn begeleide en onbegeleide leerkringen. In deze leerkringen werkt men (gezamenlijk) aan het uitvoeren van opdrachten en wordt er gereflecteerd op opdrachten en uitwerkingen. Peer Assisted Leadership Twee schoolleiders worden aan elkaar gekoppeld en observeren elkaar in de praktijk, aan de hand van het beschrijvingsmodel voor effectief leiderschap. Zij reflecteren met elkaar op het eigen en elkaars handelen en leidinggeven. Zelfstudie Onder zelfstudie wordt verstaan de activiteiten en opdrachten die door de student thuis of in zijn werkkring uitgevoerd worden, zowel zelfstandig als in samenwerking met anderen. 2.5 Toetsing Toetsing als onderdeel van het leerproces In de opleiding Schoolleider beschouwen we toetsing als een belangrijk onderdeel van het leerproces. Werkopdrachten, leeropdrachten en toetsopdrachten wisselen elkaar dan ook regelmatig af. 1. Werkopdrachten Werkopdrachten hebben als doel een bruikbaar resultaat op te leveren met als oogmerk dit resultaat daadwerkelijk te gebruiken. De student verricht als werknemer bepaalde opdrachten en door het uitvoeren van deze opdrachten bekwaamt hij zich verder in zijn beroep. Bij een werkopdracht is het leren dus niet inherent aan de opdracht op zich. Het leren volgt uit het feit dat de uitvoerder een schoolleider in opleiding is. 2. Leeropdrachten Leeropdrachten hebben primair als doel de student te laten leren. Daarom worden er per opdracht leerdoelen gespecificeerd waaraan beoordelingscriteria zijn gekoppeld. Bij een leerdoel gaat het in de eerste plaats om het ervaren en het oefenen van of het kennismaken met bepaalde competenties, vaardigheden, kennis of beroepsproducten. Bij leeropdrachten staat het leerrendement voorop en niet zoals bij werkopdrachten de kwaliteit van het concrete resultaat. Leeropdrachten kunnen de volgende vormen hebben: kennisgerichte leeropdrachten (bijvoorbeeld studieopdrachten); vaardigheidsgerichte leeropdrachten (bijvoorbeeld opdrachten die verstrekt worden in vaardigheidstrainingen); competentiegerichte leeropdrachten (hierbij werkt de student aan beroepsproducten, net als bij werkopdrachten. Kenmerkend verschil is dat bij werkopdrachten het beroepsproduct doel op zich is, terwijl bij leeropdrachten het beroepsproduct een middel is om iets te leren). 14 OPLEIDING SCHOOLLEIDER
3. Toetsopdrachten Een toetsopdracht heeft primair als doel om de prestatie van de student te toetsen aan specifieke, vooraf geformuleerde criteria. Een toetsopdracht staat ten dienste van het leerproces en hangt er nauw mee samen. Toetsopdrachten zijn cruciaal bij de start van leeractiviteiten. Competentiegericht leren gaat immers uit van de vragen: wat kun je al en hoe kan je dat nog verbeteren? Om die vragen goed te beantwoorden is een toetsopdracht het meest effectieve instrument. Toetsopdrachten worden dan ook voor twee doelen ingezet: om het leerproces te volgen en ter afsluiting van het leerproces. Toetsing in de OSL In de opleiding Schoolleider wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten toetsen: 1. opleidingstoetsen; 2. praktijktoetsen. Opleidingstoetsen Opleidingstoetsen bestaan voor 75% uit formatieve toetsmomenten (gericht op de ontwikkeling van het leren) en voor 25% uit summatieve toetsen (gericht op de som van het geleerde). De formatieve toetsmomenten bestaan uit beoordelingsopdrachten. Ieder semester wordt met een beoordelingsopdracht afgesloten. Summatieve toetsen vinden plaats: aan de start van de opleiding ten behoeve van het opstellen van het leerplan; aan het eind van de opleiding (voorwaarde voor diploma Schoolleider). Praktijktoetsen Dit kunnen werkopdrachten of leeropdrachten zijn. Eindbeoordeling De eindbeoordeling vindt plaats op basis van meerdere resultaten, waarmee de validiteit van de beoordeling gewaarborgd wordt. 2.6 Kerncompetenties Aan het eind van de opleiding heeft de schoolleider de volgende competenties verworven: Competenties 1. Visie-gestuurd werken De schoolleider geeft leiding aan het ontwikkelen en concretiseren van een gezamenlijke visie op onderwijs en draagt deze visie uit teneinde onderwijsprocessen en leerresultaten te optimaliseren. Competent in leiding geven aan visieontwikkeling De schoolleider heeft het vermogen om leiding te geven aan het formuleren van een inspirerende visie van de school en collega s en ouders bij dit proces te betrekken. Hij is in staat om deze visie samen met hen concreet uit te werken. OPLEIDING SCHOOLLEIDER 15