Toereikendheid van het pensioen: Onderzoek & Beleid Jim Been (UL) & Leendert Klokkenburg (MinSZW) Instituut Gak, Amsterdam 12 december, 2016 Discover thediscover world at the Leiden world University at Leiden University
Structuur Motivatie Overzicht belangrijkste resultaten & output Valorisatie - succesfactoren - vervolg - conclusies
Motivatie onderzoekers Langetermijn ontwikkelingen: - Stijgende levensverwachting - Vergrijzing van de populatie Kortetermijn schokken: - Achterblijvende economische groei - Lage rente Minder genereuze publieke en private pensioenvoorzieningen. Pensioenleeftijd, opbouwpercentages, kortingen.
Motivatie beleid (I) In 2013 onderzoek gepubliceerd door UL (Netspar) over verwacht pensioeninkomen indien alle inkomens en vermogenscomponenten worden meegenomen. Vernieuwend en relevant onderzoek. Echter, gebaseerd op cijfers 2008. Sindsdien nodige beleidswijzigingen gebied van pensioenen en economische crisis. In hoeverre zijn de cijfers uit 2008 nog actueel?
Motivatie beleid (II) Twee ambtelijke trajecten in voorjaar 2016 die in het bijzonder geïnteresseerd waren in deze cijfers: - Perspectiefnota toekomst pensioenstelsel - Werkgroep lange huishoudbalansen van studiegroep duurzame groei Vragen aan onderzoekers (begin februari): - Graag op korte termijn update van de cijfers. - Graag extra uitsplitsingen en scenario s.
Aanpak Wensen beleid pasten binnen het onderzoeksprogramma van Netspar, maar planning moest naar voren worden gehaald Extra onderzoekscapaciteit nodig (CPB biedt hulp) Begeleidingsgroep vanuit ambtenarij (CPB, SZW, FIN, BZK) Veel nieuwe scenario s en varianten
Belangrijkste vragen Hoeveel pensioenvermogen is er opgebouwd? Hoe belangrijk zijn verschillende vermogenscomponenten? Wat is de toereikendheid van verschillende generaties en inkomensgroepen? Wat zijn potentieel kwetsbare groepen? Wat is de toereikendheid van zelfstandig ondernemers? Wat is het effect van ingevoerde hervormingen? Wat is de toereikendheid in internationaal perspectief?
Gebaseerd op Knoef, Been, Caminada, Goudswaard & Rhuggenaath (2016), De toereikendheid van pensioenopbouw na de crisis en pensioenhervormingen, Netspar Paper forthcoming Knoef, Goudswaard, Been & Caminada (2014), Pensioenopbouw in internationaal perspectief, in: Bovenberg, Van Ewijk en Nijman (eds), Toekomst voor aanvullende pensioenen, Preadviezen voor de Koninklijke Vereniging voor Staathuishoudkunde. Knoef, Been, Alessie, Caminada, Goudswaard & Kalwij (2016), Measuring retirement savings adequacy: developing a multi-pillar approach in the Netherlands, Journal of Pension Economics and Finance 15(1): 55-89.
Wat is een toereikend pensioen? Verschil tussen opgebouwd pensioen en benchmark? Persoonlijke benchmark Armoede voorkomen - Absolute armoedegrens (bijstandsniveau) - Relatieve armoedegrens (40/50/60% MEV) Behouden levensstandaard - Vervangingspercentage (70% (66%) als duimregel (bruto))
Enkele belangrijke assumpties Met pensioen op AOW-leeftijd. AOW volledig geindexeerd (bij 2% inflatie). Huidige baan, huidig salaris tot pensioen. Opbouwpercentages als in Witteveenkader. Pensioenrichtleeftijd van 67. Gedeeltelijke en geleidelijk herstellende indexatie. 1% reeel rendement voor 3e pijler en vrij vermogen. Leeftijdsafhankelijke aflossing hypotheek. Inkomsten uit eigen woning: 2,5% netto woningwaarde. Cohort- en geslachtspecifieke sterftekansen CBS 2012.
Pensioenvermogen & componenten
Vervangingspercentages naar leeftijd
Vervangingspercentages naar inkomen
Wat zijn potentieel kwetsbare groepen? Zelfstandig ondernemers 2e pijler 1e generatie allochtoon 1e pijler Huurders woning Weduwen/weduwnaars 2e pijler Arbeidsongeschikt 2e pijler
Zelfstandig ondernemers
Huurders
Overige kwetsbare groepen
Hervormingen
% onder benchmark
% onder armoedegrens (PL 60)
Internationaal
Internationaal
Internationaal
Output Wetenschappelijk: o Journal of Pension Economics and Finance o Netspar Industry Paper(s) o Netspar Brief o KVS Preadviezen o (Economisch Statistische Berichten) Beleid: o OECD Working Party on Private Pensions o WRR Nieuwe perspectieven en arrangementen voor wonen, zorg en pensioenen o SER Toekomstig Pensioenstelsel o IBO 'Inkomen en vermogen van ouderen: analyse en beleidsopties o Perspectiefnota Toekomst pensioenstelsel (MinSZW)
Valorisatie Perspectiefnota toekomst pensioenen (deelrapport: een toereikend pensioen voor alle werkenden) Rapport studiegroep duurzame groei Kiezen voor duurzame groei (deelrapport werkgroep huishoudbalans). Cijfers geven een genuanceerd beeld Nieuwe cijfers nog niet geleid tot nieuw beleid (input voor de gedachtenvorming) - Pensioenbesparingen zelfstandigen blijven achter, maar wordt (deels) gecompenseerd door meer vrije besparingen en eigen woning - Huishoudens met eigen woning aanzienlijk hogere vervangingsratio s
Succesfactoren Vragen pasten binnen het lopende onderzoeksprogramma. Onderzoekers waren bereid planning aan te passen. CPB was bereid extra capaciteit te leveren. Onderzoekers stonden open voor de specifieke wensen en vragen vanuit beleid. Brede expertise in de klankbordgroep had positief effect op kwaliteit onderzoek. Itteratief proces. Beleid kreeg beschikking over alle onderzoeksresultaten. Uitdaging om veronderstellingen en rekenmethode inzichtelijk op te schrijven.
Vervolg? SER-werkgroep zzp & pensioen heeft weer nieuwe vragen (koppeling met sectoren). Wederom extra capaciteit nodig om op korte termijn te kunnen leveren. In het kader van dit traject wordt externe ondersteuning ingehuurd.
Conclusies Goede samenwerking beleid en wetenschap heeft voor beide een meerwaarde: - Onderzoek sluit (direct) aan bij de vragen die leven. - De ambtelijke expertise leidt tot betere onderbouwing. Van belang dat onderzoekers zich flexibel opstellen (qua planning, als qua veronderstellingen, als qua opzet).
Discussiepunten Bij een te nauwe samenwerking tussen onderzoek en beleid komt de onafhankelijk van de onderzoekers in het geding. Externe ondersteuning is onmogelijk, omdat het intellectueel eigendomsrecht verloren gaat. Meeschrijven en meedenken met beleid wordt ondergewaardeerd t.o.v. wetenschappelijke output aan universiteiten.