1 Geachte voorzitter, Geachte collega s, Ik sta hier vandaag in dit halfrond een beetje onwennig omdat we een voorstel bespreken waar velen in de samenleving mee begaan zijn en dat een bijzonder delicaat onderwerp is: waarde(n)vol sterven. Ik kan mij geen gevoeliger en delicater onderwerp voorstellen, zeker wanneer het over minderjarigen of kinderen gaat. De vragen die we ons vandaag stellen zijn van een ander niveau dan de vragen die we ons stellen bij de bespreking van andere ontwerpen of voorstellen. Dit debat moet dan ook met de nodige schroom, nuances en gevoeligheid gevoerd worden. Ik wil en zal dus ook niet de tegenstellingen oproepen die sommigen in dit debat graag gebruiken, vaak om een aantal fundamentele vragen uit de weg te gaan of om er politiek voordeel uit te halen. Ik wil dan ook bij voorbaatzeggen dat ik in dit debat niemand wil veroordelen en respect wil tonen voor ieders mening. Maar ik wil ook niet dat zij die het niet eens zijn met dit voorstel worden voorgesteld als harteloze mensen die niet geven om de pijn en het lijden van ongeneeslijk zieken en van de gevolgen voor hun omgeving. Het is niet omdat iemand voor euthanasie kiest dat dit de enige mogelijkheid is om waardig te sterven en dat wie niet voor euthanasie kiest niet waardig kan sterven en een te grote last legt op zijn omgeving. Ook wie wil blijven vechten voor zijn leven tot het bittere en eventueel pijnlijke einde, mag niet worden verweten dat hij onwaardig sterft en de samenleving onnodig tot last is en op kosten jaagt.
2 Collega s, ik kom hier ook tussen als mens, als moeder, als christendemocraat, als jurist, als politicus. En naargelang mijn positie als invalshoek zal ik andere bedenkingen en vragen formuleren. Geen enkele ouder kiest ervoor om zijn kind terminaal ziek af te geven. Geen enkele ouder wil zijn kind zien pijn hebben, zien lijden. En dat is een terechte, diep menselijke bekommernis. Iedereen wil, als er geen alternatief meer voorhanden is, waardig sterven; of, zijn of haar kind waardig laten sterven. Ons land collega s, België, staat aan de top van de palliatieve zorg, de zorg om mensen in hun laatste momenten bij te staan en ervoor te zorgen dat ze geen pijn ervaren. De medische wetenschap is dermate geëvolueerd dat de pijn onder controle kan gehouden worden, dat een comfortzorg kan geboden worden die een kwalitatief en waardig levenseinde kan verzekeren. Euthanasie, de actieve autonome- vraag/ de individuele keuze, om een einde te maken aan het leven, kan dus niet voorgesteld worden als de énige manier van waardig sterven. Het beeld doen ontstaan van de euthanasievraag als een happy-end kan toch onmogelijk dé norm zijn? Welke druk legt dit op mensen die zich in de laatste fase van hun leven bevinden? Welk verwachtingspatroon wordt hiermee gecreëerd? Welke druk legt dit op mensen die NIET voor euthanasie kiezen. Ben ik onverantwoordelijk wanneer ik geen euthanasie vraag voor mezelf of voor ons kind dat terminaal ziek is. Als christendemocraat stel ik vast dat hier een levensbeschouwelijke kloof gaapt die waarschijnlijk niet of toch uiterst moeilijk te overbruggen valt. Wij respecteren de levensbeschouwelijke benadering van de voorstanders van dit ontwerp, maar we zijn het er niet mee eens. De confrontatie met de dood
3 brengt ons in aanraking met het onbeheersbare: met datgene wat niet past in de plannen die we maken, in de ambities die we hebben voor ons eigen leven of dat van anderen. We kunnen er ons ook niet van afwenden. We vragen ons wel af hoe we hiermee kunnen omgaan, hoe we dit in ons leven een plaats kunnen geven. En dat vraagt tijd, tijd voor reflexie en voor dialoog met de ander. Wij, Christendemocraten gaan niet uit van het ultieme zelfbeschikkingsrecht, mensen zijn géén abstracte individuen die voortdurend rationele beslissingen nemen. De mens leeft in verbondenheid met anderen. Zware beslissingen zoals deze over leven en dood, neemt een mens niet alleen. Zeker in een ziekteproces verloopt dat gesprek in samenspraak met de patiënt, de dokters, de familie, vrienden. Dat is wat ik terugvond bij artsen die getuigden in de senaat : geef ons de tijd om het afscheidsproces van kinderen, van ouders, van familie, in dialoog in voortdurende onderlinge communicatie te laten verlopen Dit proces verloopt met de grootste zorg, en met maximale pijnbestrijding Wat hier voor ons ligt, is de wettelijke mogelijkheid voor minderjarigen om een keuze te maken. Maar kunnen zij die keuze maken in volle onafhankelijkheid? Zijn zij daartoe in staat? Kunnen wij er redelijkerwijs van uitgaan dat 6-, 7-, 8- jarige kinderen op dezelfde wijze omgaan met de vraag naar leven of dood als 15-, 16-, 17-jarige adolescenten? Denkt u écht dat als het gaat over euthanasie en over de onomkeerbaarheid van eigen dood, een kind zonder problemen en zonder enige invloed van de omgeving in staat is zo een beslissing te nemen? Gelooft u écht dat een 7- jarige, zelfs een 11jarige, autonoom euthanasie zal vragen? U weet wel, die absolute autonomie waar we niet in geloven wanneer het gaat om de aankoop
4 van sigaretten of drank, want daarvoor werd hier een wet gestemd om verkoop te verbieden aan jongeren onder 16 jaar. Vaak probeert men de uitvoering van euthanasie bij wilsbekwame minderjarigen te verdedigen, door te zeggen dat minderjarigen die ernstig ziek zijn veel vlugger matuur worden dan hun leeftijdsgenoten. Mogelijk is dit het geval met betrekking tot het dragen van de ziekte, maar dit is niet noodzakelijk zo op het vlak van het nemen van beslissingen over de dood. Daarmee kom ik op een punt dat mij als jurist grote zorgen baart. Dit ontwerp staat vol onzorgvuldigheden, onnauwkeurigheden en lacunes, ook in relatie tot de bestaande euthanasiewet. Als jurist wil ik dat een wet rechtszekerheid en vertrouwen biedt. Maar deze wet geeft geen duidelijk, juridisch rechtszeker kader aan de arts die normaal onderworpen aan de strafwet via de euthanasieaanvraag aan een mogelijke strafrechtelijke vervolging ontsnapt. Dit ontwerp raast haar doel voorbij door de grote snelheid en de onzorgvuldigheid waarmee dit ontwerp erdoor moet geraken. - Zo is totaal onduidelijk wat oordeelsbekwaam betekent. De minister verwijst naar de wet op de patiëntenrechten ( die een totaal eigen kader en context heeft), terwijl haar partijgenote in dezelfde commissie verdedigt dat het een andere definitie is. Collega s, het is uitermate problematisch dat de mogelijkheid om euthanasie aan te vragen mogelijk wordt voor een doelgroep die niet zorgvuldig afgebakend is. - Wie zijn de wettelijke vertegenwoordigers? Is dat ook de ouder die het ouderlijk gezag niet uitoefent? Ook hier was discussie over en bleven we op onze honger zitten.
5 - Wat gebeurt indien de ouders niet akkoord gaan? Dan zegt dat wet dat de euthanasie-aanvraag niet gehonoreerd kan worden. Maar kan de ouder die wél euthanasie wil dan zijn vraag voorleggen aan de jeugdrechter die hierover moet beslissen? De minister bleef me het antwoord schuldig. - Hoe verklaart men dat een "oordeelsbekwame maar niet-ontvoogde minderjarige" (een nieuw en niet gedefinieerd rechtsbegrip) niet kan vragen om euthanasie bij psychisch lijden, terwijl een "ontvoogde minderjarige" van dezelfde leeftijd en in identieke omstandigheden dat wel kan. - De minderjarige patiënt die oordeelsbekwaam is, zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek lijden dat niet gelenigd kan worden en dat binnen afzienbare termijn het overlijden tot gevolg heeft...over welke termijn gaat dit? Gaat dat om 3 weken? Gaat het om een kortere termijn (un décès à brève échéance zoals in de Franstalige tekst staat? Gaat het om dezelfde termijn als in de basiswet euthanasie waarin niet gesproken wordt over afzienbare termijn maar over kennelijk afzienbare termijn? Van precisie binnen dezelfde tekst gesproken! - Kan een arts het overlijden op 3 weken met zekerheid voorspellen? Weet u het? Ik niet. De vragen die ik hier aanhaal, hebben in de commissie geleid tot verwarde discussies waarop verwarde antwoorden kwamen. Onze conclusie was en is nog steeds: dit ontwerp is niet klaar om gestemd te worden. De tekst dient aangepast en verduidelijkt te worden. Deze verduidelijking is nodig omdat de euthanasiewetgeving een uitzondering is op de strafwetgeving: het is
6 noodzakelijk te weten tot waar de arts kan gaan, anders overschrijdt hij de grens en is hij strafbaar. En daarom collega s kan ik onmogelijk begrijpen dat dit ontwerp niet voorgelegd werd voor advies aan de Raad van State. We vragen regelmatig over wetsvoorstellen het advies van de Raad van State, bv over het wetsvoorstel voor een verbod op extremistische organisaties met het argument dat het hier over een principiële aangelegenheid gaat en over fundamentele rechten en vrijheden. Terecht. Maar als het over euthanasie en dus over het levenseinde gaat, vindt men een advies niet nodig en wordt de vraag voor een advies beschouwd als een vertragingsmanoeuvre! De CD&V-fractie zal nu in elk geval opnieuw 3 amendementen leerleggen om het ontwerp op enkele fundamentele punten aan te passen en te verbeteren. Mijnheer de voorzitter, Collega s, Wij voeren dit debat in de plenaire vergadering na amper 3 commissievergaderingen. Het moet blijkbaar snel gaan. De uitbreiding van de euthanasiewet naar minderjarigen is blijkbaar dringend, alsof er een grote vraag is naar euthanasie bij minderjarigen en alsof kinderen met een ernstige en ongeneeslijke ziekte vandaag aan hun lot overgelaten worden en enorm veel pijn moeten lijden. Gelooft u dat? Denkt u echt dat artsen niet met hart en ziel zorgen voor de kinderen die zij onder hun hoede hebben? Collega s, niets is minder waar. Als politicus moet ik vaststellen dat dit dossier een symbooldossier is dat zo snel mogelijk gestemd moet worden. Dit blijkt voor mij uit het volgende :
7 Medici beschikken vandaag over genoeg mogelijkheden om met ernstige ziekten om te gaan; ze kunnen de pijn onder controle houden, via doorgedreven pijncontrole, en comfortzorg bieden om op die wijze een kwalitatief en waardig levenseinde te verzekeren. Ze kunnen ook, in samenspraak met de patiënt of zijn vertegenwoordiger, beslissen om bepaalde medische behandelingen te staken of niet op te starten. In de uitzonderlijke gevallen waarin de patiënt in een medisch uitzichtloze toestand is gekomen en de geneeskunde onvermogend is om het lijden van de patiënt te lenigen, kan actieve levensbeëindiging als ultieme remedie worden toegepast via de rechtvaardigheidsgrond van de noodtoestand. Verder blijkt de vraag naar euthanasie bij minderjarigen slechts heel uitzonderlijk voor te komen. Dit komt omdat de minderjarige er simpelweg niet naar vraagt, ook niet wanneer met hen over de mogelijkheid van euthanasie gesproken worden. De cijfers die uit Nederland afkomstig zijn tonen dit aan : In Nederland, waar euthanasie voor minderjarigen al meer dan tien jaar mogelijk is, is er in al die jaren nog geen enkele uitvoering van een verzoek geregistreerd. Willen wij in dit debat nog voldoende ruimte laten om het niet alleen over euthanasie te hebben, maar vooral om palliatieve zorg, om de samenspraak tussen arts, patiënt, ouder, familie, mensen die de patiënt liefhebben zijn plaats te geven, om samen de weg te gaan van een waardig levenseinde en mekaar in dat proces te dragen? Misschien gaat het om 3 kostbare dagen meer ipv minder. Met een optimale verzorging zonder pijn en nodeloos lijden kunnen sterven, moet zowel voor de oudere als jongere terminaal zieke patiënten een recht zijn.
8 Zal diegene die niet kiest voor de dood, zich gedragen blijven weten door zijn omgeving, de familie en de samenleving. Zal die kwetsbare mens, die niet kiest voor euthanasie niet teruggeworpen worden op zichzelf, op zijn verantwoordelijkheid om te willen blijven leven. Waarom zegt men dat wie op televisie kiest voor euthanasie zo moedig is? Waarom wordt een uitbreiding van de euthanasiewet tot minderjarigen gelijkgesteld met vooruitgang? Waarom zijn mensen die kiezen voor euthanasie de progressieven? Ben ik oubollig en laf omdat ik kies voor het leven? Als politicus, en als mens, had Ik die zwart-wit redeneringen graag overschreden. CD&V wilde dit maatschappelijk debat ook hier in de Kamer ten gronde voeren, niet nodeloos rekken. Maar een meerderheid achtte het niet wenselijk dat belangrijke stemmen in de medische wereld nog zouden gehoord worden. Ik wil hier zeer uitdrukkelijk verwijzen naar de multi-disciplinair samengestelde groep wetenschappers van het Metaforum KU Leuven die een fundamentele bijdrage geleverd hebben in het debat over euthanasie en menselijke kwetsbaarheid. Ook getuigen uit Nederland het grote ( en enige) voorbeeld, mochten niet gevraagd worden. Hier, in de Kamer, moest niet meer gedebatteerd worden, want nu was men zeker van voldoende stemmen, men was zeker van de NVA-stemmen. Zelfs al hoorde ik sommige collega s uit NVA hun twijfels uiten, dan nog stemden ze allemaal mee in commissie. Mijn beste collega s van NVA, blijkbaar is de PS niet de Belgische boeman als het gaat om fundamentele kwesties als leven en dood, is de PS niet de
9 Belgische boeman om tegen een advies van de Raad van State te stemmen om een rechtszeker kader voor euthanasie te bieden. Op zo n moment is voor NVA de PS, blijkbaar de beste bondgenoot. Mijnheer de voorzitter, Collega s, Ja, ik ben verontrust en vind het jammer dat wij als wetgever een wetsontwerp stemmen dat de toets van de juridische degelijkheid niet doorstaat. En ja, ik vind het spijtig dat wij over de partijgrenzen heen, ook al is de kloof diep, er niet in geslaagd zijn om hier in de kamer een echte dialoog aan te gaan, een écht debat te voeren om naar een evenwichtige oplossing te komen, met wederzijds respect voor onze levensbeschouwelijke benaderingen. En ja, ik vind het erg dat wij een wetsontwerp stemmen dat euthanasie mogelijk maakt voor kinderen die er zelf niet om vragen.