klaar voor de notaris deel 2 SAMEN WONEN ELLE VAN GOMPEL & DESIRÉE LAUREIJ
Samenwonen
Elle van Gompel & Desirée Laureij samen wonen klaar voor de notaris deel 2
1 e druk, juni 2013 Copyright 2013 Consumentenbond, Den Haag en EPN Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond Deze uitgave is tot stand gekomen in samenwerking met de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) Auteurs: Elle van Gompel (kandidaat-notaris en estate planner) en Desirée Laureij (notaris en estate planner) Eindredactie: Aniel Autar (voorzitter EPN) en Georgie Dom (Consumentenbond) Grafische verzorging: Puur Publishers/Nanette van Mourik, Maartje Vermeer Tekeningen: Ad Oskam Foto omslag: istockphoto ISBN 978 90 5951 2290 NUR 822 Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden. Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele (zet) fouten of onvolledigheden. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van derden zo goed mogelijk te regelen; degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.
Inhoud Voorwoord 8 Inleiding 9 1 Gevolgen van samenwonen 11 1.1 Juridische gevolgen 12 1.1a Verschillen met huwelijk/geregistreerd partnerschap 13 1.1b Samenlevingscontract 14 1.1c Kinderen 16 1.2 Fiscale gevolgen 17 1.2a Inkomstenbelasting 17 1.2b Erfbelasting 19 2 Het samenlevingscontract 23 2.1 Begrip inkomen 25 2.1a Wat is het inkomen? 25 2.1b Ondernemer? 25 2.1c Alimentatie? 26 2.2 Kosten van de huishouding 26 2.2a 50/50-regeling 26 2.2b Naar evenredigheid 26 2.2c Geen oude koeien 27 2.3 Inboedelgoederen en auto s 27 2.3a Later gekochte goederen 28 2.3b Inboedel 28 2.3c Auto 29 2.4 En/of-rekeningen 29 2.5 Verrekenen van inkomsten 30 2.5a Inkomsten met elkaar delen 31 Inhoud 5
2.6 Verrekenen aan het eind van de rit 32 2.6a Buiten de verrekening houden 33 2.7 Pensioen 34 2.7a Ouderdomspensioen 34 2.7b Partnerpensioen (nabestaandenpensioen) 34 2.8 Uit elkaar gaan 36 2.8a Alimentatie 36 2.8b Kinderen 37 2.9 Geschillenregeling/mediationclausule 38 2.10 Medische volmacht 39 2.11 Overlijden 39 2.12 Vergoedingsvorderingen 40 2.13 Algemene bepalingen 41 3 Het huis 43 3.1 Woning in eigendom 45 3.1a Financiering van de eigen woning 46 3.1b Levensverzekering 48 3.1c Eigenwoningregeling en eigenwoningreserve 50 3.1d Inbreng eigen geld in de (gemeenschappelijke) woning 52 3.1e Verrekening waardestijging en/of waardedaling van de woning 54 3.2 Huurwoning 55 3.3 Huis en uit elkaar gaan 56 3.3a Gemeenschappelijke eigen woning 56 3.3b Eigen woning van een van de partners 57 3.3c Huurwoning 57 3.4 Huis en overlijden 57 4 Overlijden 59 4.1 Samenlevingscontract en/of testament? 61 4.1a Wijzigingen 61 4.1b Mogelijkheden 61 4.1c Erfbelasting 62 4.1d Overdrachtsbelasting 62 4.2 Samenlevingscontract en overlijden 62 6 samenwonen
4.2a Verblijvingsbeding 63 4.2b Overnamebeding 65 4.3 Testament en overlijden 65 4.3a Ongehuwde partners zonder kinderen 65 4.3b Ongehuwde partners met kinderen 67 4.3c Andere regelingen 74 4.4 Tot slot 75 5 Samenwoners met kinderen 77 5.1 Verrekenen van inkomsten/aan het einde van de rit 79 5.2 Ouderdomspensioen 80 5.3 Alimentatie 81 5.4 Woning 82 5.5 Overlijden 83 5.6 Kinderen 84 6 Samengestelde gezinnen 85 6.1 Inkomensbegrip/kosten van de huishouding/ verrekenen van inkomsten 87 6.2 Ouderdomspensioen en partnerpensioen 88 6.3 Levensverzekering en overlijden 88 6.3a Bank is begunstigde versus partnerverklaring 89 6.4 Ongelijkheid opheffen 92 6.4a Andere testamentvorm 92 6.5 Samenvatting 93 Inleiding 7
Voorwoord Ongehuwd samenwonen wordt steeds populairder; zowel bij jongeren als bij ouderen. Om die reden besteedt de Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) in 2013 veel aandacht aan dit onderwerp. Dit boekje is de tweede uit de serie Klaar voor de notaris. De titels in deze serie zijn het resultaat van samenwerking tussen de Consumentenbond en de EPN. Klaar voor de notaris heeft ten doel u te informeren over kwesties die u bij de notaris kunt regelen. Hierdoor bent u beter in staat de juiste vragen op het juiste moment te stellen. Daarnaast willen wij u met deze serie handvatten geven om u goed voor te bereiden op het gesprek met uw notaris. Het eerste boekje (Het levenstestament) verscheen in februari 2013. Hoewel ik veel lovende kritieken over de opzet en inhoud van dat boekje ontving, staat de redactie open voor suggesties die tot verbetering kunnen leiden. Om de aansluiting op de notariële praktijk te waarborgen, zijn ook de auteurs van dit boekje afkomstig uit die praktijk. Achter in dit boekje vindt u meer informatie over de Consumentenbond en de EPN. Het volgende boekje in deze reeks zal verschijnen in december 2013. Aniel Autar voorzitter EPN Den Haag, juni 2013 8 samenwonen
Inleiding Fijn als je iemand tegenkomt met wie het klikt en waarvan je denkt: daar wil ik wel mee doorgaan. Je hebt dan de keus tussen samenwonen, trouwen of een geregistreerd partnerschap. Veel mensen die voor het eerste kiezen, doen dat omdat gewoon bij elkaar intrekken minder voeten in de aarde heeft dan trouwen of het aangaan van een geregistreerd partnerschap. Maar samenwonen heeft net als deze twee andere samenlevingsvormen óók consequenties. Want wat als er kinderen komen? Hoe zit het met de eigen woning? Blijft de ander wel verzorgd achter als een van de twee overlijdt? En stel dat de relatie stukloopt? Juist wie gaat samenwonen doet er goed aan om hierbij stil te staan en er regelingen voor te treffen, in een samenlevingscontract en/of een testament. Dit tweede deel uit de serie Klaar voor de notaris gaat op al deze aspecten van samenwonen in. In hoofdstuk 1 komen de juridische en fiscale gevolgen van samenwonen aan bod. Anders dan bij een huwelijk/ geregistreerd partnerschap zullen samenwoners zelf bepaalde regelingen moeten treffen, bijvoorbeeld voor zaken als alimentatie, pensioen en het ouderlijk gezag. Hier komt het samenlevingscontract al even aan bod. Fiscale partners kunnen profiteren van verdeling van aftrekposten voor de inkomstenbelasting en van hogere vrijstellingen voor de erfbelasting. In dit hoofdstuk leest u ook aan welke voorwaarden samenwoners moeten voldoen willen zij voor deze twee belastingen als fiscale partners worden aangemerkt. Hoofdstuk 2 gaat uitgebreid op de zaken in die via een samenlevingscontract kunnen worden geregeld. Denk aan de verdeling van de kosten van de huishouding, het verrekenen van inkomsten, vastleggen welke inboedelgoederen van wie zijn, aanspraak maken op ouderdoms- en nabestaandenpensioen, zaken die spelen als de partners uit elkaar gaan en medische volmachten. Voorwoord 9
De woonsituatie is het onderwerp van hoofdstuk 3. Het bevat nuttige informatie voor samenwoners die samen eigenaar zijn van een woning, die samenwonen in een huis dat van één van beiden is of samenwoners die een woning willen huren. Aan samenwonen kan een eind komen doordat een van de partners overlijdt. Hoofdstuk 4 gaat in op de belangrijke gevolgen voor de achterblijver. Kan hij in de woning blijven wonen? Naar wie gaan alle spullen? Wat gebeurt er met de bankrekeningen? U leest welke afspraken u hierover in een samenlevingscontract en/of een testament kunt maken. Na deze algemene informatie gaan we in de volgende hoofdstukken specifiek in op belangrijke aandachtspunten voor samenwoners met kinderen (hoofdstuk 5) en samengestelde gezinnen (hoofdstuk 6). Dit verduidelijken we door steeds hetzelfde fictieve stel op te voeren: Ronald en Evelien. Een nuttig boekje, met heldere informatie en veel verduidelijkende praktijkvoorbeelden. Voor het leesgemak hanteren wij hij waar u ook hij of zij kunt lezen. Verder wijzen we u erop dat waar wij tarieven noemen, die alle voor 2013 gelden. 10 samenwonen
01 gevolgen van samenwonen Welke gevolgen heeft samenwonen eigenlijk? En dan bedoelen we niet zozeer op het praktische vlak. Gevolgen van samenwonen 11
Samenwonen heeft niet alleen een emotionele betekenis. Als u besluit samen te gaan wonen, zijn ook enkele juridische én fiscale aspecten van belang. 1.1 Juridische gevolgen De wet verbindt aan het samenwonen door ongehuwde partners weinig juridische gevolgen. Zo houden samenwoners allebei hun eigen inkomen en vermogen en zijn ze niet aansprakelijk voor elkaars schulden. Eindigt de samenwoning omdat de partners uit elkaar gaan, dan heeft 12 samenwonen