Informatie voor patiënten in ziekenhuizen Geselecteerde projecten Brussel, 18 december 2009
INHOUD INLEIDING...3 AZ Groeninge (Kortrijk)...4 Website rond stomazorg en opleiden van referentieverpleegkundigen stomazorg...4 AZ Sint-Jozef (Malle)...6 Ziekenhuisinformatie op kindermaat...6 Centre Hospitalier Jean Titeca (Schaarbeek)...9 Algemene voorlichtingsbrochure (carnet de bord) voor de patiënt en diens familie...9 Centre Hospitalier spécialisé L Acceuil (Lierneux) en het Centre Universitaire Provincial La Clairière (Bertrix)... 11 Opzet en begeleiding van patiëntencomités... 11 Hôpital Erasme (Anderlecht)... 13 Informatie voor het gehospitaliseerde kind en zijn familie door middel van spel en multimediale hulpmiddelen.. 13 Intercommunale de Soins Spécialisés de Liège ISoSL (voorheen IPAL) (Luik)... 15 Voorlichting en samenwerkingsmogelijkheden rond interculturele bemiddeling... 15 Overlegplatform GGZ Oost-Vlaanderen (Gent-Drongen)... 17 Informatiecampagne over patiëntenrechten; brochure en steunpunt gedwongen opname... 17 Psychiatrisch Centrum Sleidinge (Evergem-Sleidinge)... 19 Informatieverlening aan patiënten over de behandeling... 19 Psychiatrisch Ziekenhuis Bethaniënhuis (Zoersel)... 21 Aandacht voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen... 21 Psychiatrisch Centrum Ziekeren (Sint-Truiden)... 23 Shared decisionmaking en internetgebruik in de residentiële verslavingszorg... 23 Sint-Franciskus ziekenhuis (Heusden-Zolder)... 25 Patiënten-info-kiosk... 25 UMC Sint-Pieter (Brussel)... 27 Geriatrie zonder taboes; de inzet van moderne communicatiemiddelen bij het wegnemen van taboes door het geven van informatie, ook over diagnostische onderzoeken... 27 Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola - HUDERF (Brussel-Laken)... 29 Educatieve films over gezondheidspreventie en uitleg over de gang van zaken op de dienst spoedgevallen... 29 Universitair Ziekenhuis Antwerpen (Edegem)... 31 Uitbouw patiënteninfopunt en patiënteninfobibliotheek... 31 Universitair Ziekenhuis Brussel -kinderziekenhuis (Jette)... 33 Patiëntenrechten voor minderjarigen: een informatiecampagne... 33 2/34
INLEIDING Begin 2008 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep om het informatiebeleid tegenover patiënten en de overlegpraktijk in ziekenhuizen te versterken. Uit de 106 inzendingen, ingediend door ziekenhuizen en andere zorginstellingen, selecteerde een onafhankelijke jury vijftien projecten. De steun aan deze projecten hield, behalve een geldbedrag ook begeleiding in door een externe deskundige, Karin Van Ballekom. Zij bezocht de betrokken instellingen en bood individuele ondersteuning aan - aangevuld met de uitwisseling van ervaring en ideeën tijdens intervisiemomenten met de andere projectverantwoordelijken. Deze fiches met samenvattingen van de projecten bieden de gelegenheid om nader kennis te maken met de ondersteunde projecten, hun uitgangspunten en de afgelegde weg tot realisatie. 3/34
AZ Groeninge (Kortrijk) Website rond stomazorg en opleiden van referentieverpleegkundigen stomazorg Contactpersonen project: Frederika Van der Heyde, clusterverantwoordelijke, T 056-30 50 06, frederika.vanderheyde@azgroeninge.be Hilde Vanneste, hoofdverpleegkundige Looptijd project: 14 maanden; september 2008-oktober 2009 Toegekende steun KBS: 18.580 Context project Het ziekenhuis is het resultaat van een fusie tussen 4 ziekenhuizen. In totaal zijn er 1094 erkende bedden op 4 locaties, waarvan 101 voor het dagziekenhuis (cijfers 2008). Op de diensten Abdominale Heelkunde en Urologie bouwden de artsen en stomaverpleegkundigen heel wat ervaring en expertise op rond de behandeling, verzorging en begeleiding van stomapatiënten. Op jaarbasis schrijven er zich gemiddeld 50 nieuwe stomapatiënten in voor stomaconsultaties en zijn er gemiddeld 240 patiënten met een colo- of ileostomie opgenomen in het ziekenhuis. De stomaverpleegkundigen werken nauw samen met de zelfhulpgroep Stoma-ilco. Naast zijn diagnostische en behandelende opdracht vervult het ziekenhuis ook een educatieve en voorlichtende taak binnen de regionale gezondheidszorg. Doel en doelgroepen project Het project heeft als doel het garanderen van: gerichte, eenduidige en relevante informatie rond stomazorg voor patiënten en hulpverleners; deskundige begeleiding en ondersteuning van de stomadrager en zijn familie tijdens de opname en na ontslag uit het ziekenhuis. Dit zal worden bereikt via: het creëren van een website rond stomazorg, zowel toegankelijk voor interne en externe hulpverleners als voor de stomadrager en zijn familie; het opleiden van referentieverpleegkundigen op elke campus van het ziekenhuis, die samen met de stomaverpleegkundige instaan voor deskundige informatie aan de patiënt en de kwaliteit van de stomazorg waarborgen, zowel tijdens de opname van de patiënt als na ontslag uit het ziekenhuis. De doelgroepen zijn niet alleen patiënten en hun familie, maar ook zowel interne collega s (1500 verpleegkundigen en verpleegkundigen in opleiding) als externe hulpverleners (huisartsen; thuisverpleegkundigen) in de regio Kortrijk. Betrokkenen project Behalve de twee contactpersonen is er een stomawerkgroep. Uit deze werkgroep is een speciale subwerkgroep gecreëerd voor het project. Eén van de chirurgen is een stimulerende factor in het project. Daarnaast wordt door de dienst Pers en Communicatie en een administratief medewerker van het departement Patiëntenzorg en ook door studenten verpleegkunde steun verleend aan het project. Zoals gezegd is er ook samenwerking met de zelfhulpgroep Stoma-ilco. 4/34
Resultaten (tot juli 2009) De doelstellingen zoals tot nu verwezenlijkt: 1. Theoretische en praktische opleiding van de referentieverpleegkundigen 2. Opmaak van een functieomschrijving voor de referentieverpleegkundige stomazorg 3. Stage van de referentieverpleegkundigen op de afdelingen, gespecialiseerd in stomazorg 4. Ziekenhuisbrede bijscholing rond stomazorg 5. Foto s van iedere handeling in de zorg voor het stoma 6. Opmaak externe website (nog niet extern gepubliceerd) 7. Interne website Verspreiding Bekendmaken van website Extern: - met behulp van de dienst Pers en Communicatie: o publicatie in Klavier (intern blad) o publicatie in wetenschappelijk tijdschrift o mailing naar huisartsen - bij ontslag van patiënt uit het ziekenhuis: meegeven van brochure voor patiënt zelf en zijn thuiszorg; - organisatie van bijscholing voor externe hulpverleners. Intern: - Overlegforum Patiëntenzorg - Afdelingshoofdenvergadering - Vergadering medische diensthoofden - Overleg referentieverpleegkundigen stomazorg Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan - Jaarlijkse update van de website - Werkvergaderingen met de stomaverpleegkundigen en referentieverpleegkundigen - Continue opleiding van de referentieverpleegkundigen - Update van de procedures en informatie voor de patiënt 5/34
AZ Sint-Jozef (Malle) Ziekenhuisinformatie op kindermaat Contactpersonen project: Katrien Gijsen, hoofdverpleegkundige, T 03-311 62 30, Katrien.gijsen@emmaus.be Leo Raes,stafmedewerker kwaliteit en communicatie Looptijd: 15 maanden; augustus 2008 - oktober 2009. Toegekende steun KBS: 14.750 Context project Het AZ Sint-Jozef is een ziekenhuis in volle expansie en beschikt over 230 erkende bedden. Het project betreft de afdeling kindergeneeskunde die bestaat uit de verblijfsafdeling, de raadpleging van de kinderartsen en het daghospitaal. In het kader van de kindvriendelijke organisatie zijn in het verleden al verscheidene activiteiten ontplooid. Eén daarvan is het VONK project ( Voorbereiding Ouder Narcose Kind bij heelkundige ingreep). Het succes van dit project vormde de basis voor verdere uitbreiding door middel van een project op de verblijfafdeling. Doel en doelgroepen project Een ziekenhuisverblijf verstoort het vertrouwde dagritme van kinderen grondig. En daar kunnen ze heel verschillend op reageren. Sommigen zijn angstig en onzeker, anderen reageren gespannen op de onbekende situatie. Ook psychische reacties zoals regressief, opstandig gedrag, boosheid of angstfobieën komen voor. Om niet te spreken over verstoorde eet- of slaapstoornissen Goede informatie en begeleiding zijn de sleutels om dit te voorkomen. De kinderafdeling wil kinderen (en tegelijkertijd de ouders) spelenderwijs informeren over onder andere het verblijf in het ziekenhuis, de onderzoeken, de ziektebeelden, wie werkt er op de afdeling. De informatiebegeleider speelt in dit proces een cruciale rol. Op de verblijfsafdeling zijn jaarlijks 1700 opnames en via het daghospitaal komen 1800 kinderen binnen. Betrokkenen project In de eerste plaats is de volle inzet van het gehele team van de afdeling zeer belangrijk. De werkgroep achter het project zet die betrokkenheid om in concrete plannen en uitvoering daarvan. De directe steun van het diensthoofd ( kinderarts) is tevens van belang gebleken. Voorts wordt de betrokkenheid en hulp van de stafmedewerker kwaliteit en communicatie belangrijk geacht alsook de inzet en vooral creativiteit van de spelbegeleiders. De medewerking van de technische dienst en REVA (houtbewerking, afdeling psychiatrisch ziekenhuis Zoersel) worden eveneens genoemd voor het vervaardigen van de informatiekar en andere toebehoren. De steun van de directie dient ook vermeld te worden. Resultaten (tot september 2009) Concrete realisaties: Zikki, de mascotte De kinderafdeling heeft een mascotte gekregen; de uil Zikki (ZIK= ziekenhuis informatie kind). De pop vertelt, luistert en ventileert angsten en neemt zo een groot deel van de onvoorspelbaarheden en onzekerheden weg die een verblijf in het ziekenhuis meebrengt. Hoe is Zikki op de kinderafdeling beland? Dat vernemen de kinderen in een kinderboek. Ouders kunnen bij de opname voorlezen uit het kinderboek. Grotere kinderen kunnen het zelf lezen.het verhaal is klaar, het werd geschreven 6/34
door enkele medewerkers van de afdeling. Een illustrator heeft het verhaal voorzien van tekeningen en een speelse vormgeving. Het geheel wordt nadien in boekvorm uitgegeven. Hiervoor moeten nog definitieve afspraken gemaakt worden met de drukker. Waar woont Zikki? De uil woont in de ZIKKI-Mobiel: het is een soort boomhut op wielen, die boordevol informatie op kindermaat zit. Onderaan bevinden zich 18 uitschuifbare lades (hierin komt telkens 1 item waarover ze kinderen willen informeren), bovenaan staat de boomhut met Zikki de handpop. Verder is er onder andere nog een vakje voorzien voor het kinderboek. De informatie op kindermaat: - fotoboeken/fiches over de opname (kamer, speelzaal ), dagindeling, onderzoeken, ziektes, voorbereiding op operaties, pijnmeting en behandeling - werkdagboekje rond het thema ziekenhuis: puzzels, raadseltjes, tekeningen, dagboek. De ZIKKI-Mobiel is inmiddels klaar. Al het nodige didactische materiaal zoals een anatomische pop, dokterssetjes, skeletfoto s.. zijn aangekocht. Het uitwerken van de informatie op kindermaat is lopende. Aanwezigheidsbord. Op de muur tegenover de dienstplaats van de verpleegkundigen staat een boom. In de boom kunnen ouders en kind ontdekken wie vandaag op de afdeling werkt. Dit aan de hand van foto s die in de boom hangen. De boom is tegen de muur bevestigd. Een kleinere versie van aanwezigheidsbord zal tevens nog worden uitgewerkt voor daghospitaal kinderen en raadpleging kinderartsen. De wachtzaal De wachtzaal van de kinderafdeling werd volledig heringericht.op een groot beeldscherm komen allerlei weetjes voor ouders: onder andere over pijn- en koortsmedicatie, seizoensgebonden ziektes, nieuwe vaccins, reisapotheek In de wachtzaal staat een speelhuisje in de vorm van een ziekenhuiskamertje, dit als een eerste kennismaking. In het huisje staat een bedje, tafeltje, waskussen, dokterstasjes. De leeshoek is een kleine bibliotheek met leesboekjes over het ziekenhuis.in de peuterhoekje staat een speelmat met fotowand die het verloop van een raadpleging visueel voorstelt: kleertjes uit, wegen, meten, oortjes kijken, mondje kijken Verder staat er een houten auto, die is omgevormd tot een ziekenwagen. Verspreiding - Begonnen op de kinderafdeling, uitdijend naar andere afdelingen Op de kinderafdeling wordt informatie op kindermaat aangeboden, maar ook op andere diensten zoals de spoedafdeling en medische beeldvorming wordt kindvriendelijkheid en aangepaste communicatie in praktijk gebracht. Uiteindelijk beogen we dat elk kind tijdens een verblijf in het ziekenhuis van elke medewerker in elke discipline informatie op kindermaat krijgt. - Door publicatie van fotoboeken op de website van het ziekenhuis wil men ruime bekendheid geven aan het initiatief. - Jaarlijks organiseert de kinderafdeling schoolrondleidingen waarin concept en werkwijze van de afdeling in theorie en praktijk getoond worden. - Op het einde van het project wil men via een persconferentie (waaronder de artsenkrant) het grote publiek kennis laten maken met de visie omtrent kindvriendelijk informeren. - Presentatie op de LOK-vergaderingen kinderartsen zorgt voor bekendheid in het professioneel milieu. - Organisatie van een opendeurdag van de kinderafdeling. 7/34
- Eventuele deelname aan Openbedrijvendag (afhankelijk van de beslissing van het ziekenhuis ter zake). - Ervaring uit het VONK-project leert dat mond-aan-mond reclame van patiënten in belangrijke mate bijdraagt tot bekendheid rond de manier van werken. - Opmaken van een patiëntenfolder waarin het project uitgelegd wordt en die ter beschikking gesteld wordt van patiënten, bezoekers en anderen. - Tenslotte zal via een aantal tijdschriften (interne nieuwsbrief van het ziekenhuis, en extern via Eclips (tijdschrift van vzw Emmaüs)) het project onder de aandacht gebracht worden. Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan In de taakomschrijving van verpleegkundigen en spelbegeleidster wordt het spelend informeren opgenomen. Wie informeert het kind en diens ouders, wanneer en hoe. Recreatieve educatie is de taak van de spelbegeleiding. Met de ontwikkeling van nieuwe procedures en met "spelend informeren" als onderdeel van het opleidingspakket (attitude) van nieuwe verpleegkundigen wil men verzekeren dat dit project één van de fundamenten blijft van de werking van de kinderafdeling. 8/34
Centre Hospitalier Jean Titeca (Schaarbeek) Algemene voorlichtingsbrochure (carnet de bord) voor de patiënt en diens familie Contactpersoon project: Michèle Roland, assistent directeur Algemene Zaken, T 02-735 01 60, michele.roland@chjt.be Looptijd project: 18 maanden (april 2008 september 2009). Toegekende steun KBS: 13.800 Context project Het centrum Jean Titeca is een psychiatrisch ziekenhuis waar voornamelijk patiënten zijn opgenomen onder een gerechtelijk geneeskundig statuut. Meer dan 80% lijdt aan schizofrenie of heeft andere psychotische klachten. Al verscheidene jaren ijvert het centrum om de communicatie met de patiënten en hun naasten te verbeteren door het integreren van gespreksgroepen in de zorg. Ook wordt aan verscheidene reflectiegroepen buiten het centrum deelgenomen om tot uitwisseling te komen en ideeën op te doen. Ook een interculturele bemiddeling en klachtenbemiddeling dragen bij aan dit proces. Er zijn in het recente verleden drie andere brochures voor patiënten verschenen. Nu was er de wens om een vollediger brochure samen te stellen, met complete informatie voor de patiënt en zijn naasten. Doel en doelgroepen project Per jaar worden ongeveer 500 patiënten opgenomen; zij vormen samen met hun familie en andere naasten de doelgroep. De gemiddelde leeftijd is 38 jaar en twee derde van hen heeft het secundair onderwijs op laag niveau niet afgemaakt. Meer dan 40% komt uit een land buiten de EU en ongeveer 75% is opgenomen onder een dwangmaatregel (ook wel gedwongen opname). Aan alle opgenomen patiënten wordt de brochure onder begeleiding ter beschikking gesteld. Doel is dat dit zogenaamde carnet de bord volledige, gestructureerde en transparante informatie geeft aan de patiënten, die vaak langdurig worden opgenomen. Het moet een ondersteuning zijn bij een zo goed mogelijke, gezien de aard van de ziekte, communicatie met de patiënt. Het wordt beschouwd als een poging om een sfeer van luisterbereidheid en partnerschap tussen patiënt en zorgverlener te creëren of te versterken. De brochure is beschikbaar in het Frans, Nederlands en Arabisch en bevat ook verscheidene formulieren, waaronder een tevredenheidvragenlijst. Betrokkenen project De vorige brochures werden gemaakt in samenwerking met een daartoe samengestelde werkgroep, die ook bijdraagt aan de totstandkoming van deze brochure. In deze werkgroep zijn hoofdverpleegkundigen, de maatschappelijk werkers, de interculturele bemiddelaar, psychologen en psychiaters vertegenwoordigd. De projectleidster staat in voor de contacten met de directie. Resultaten (tot juli 2009) De Franse versie inclusief de bijlagen is inmiddels gedrukt en klaar voor verspreiding. Er zijn 40 exemplaren aan het personeel ter beschikking gesteld opdat zij zich de inhoud eigen kunnen maken voordat de verspreiding onder patiënten zal plaatsvinden. De Nederlandse en Arabische versie zijn bijna klaar. 9/34
Verspreiding Multidisciplinaire bijeenkomsten met verpleegkundigen van de afdelingen, psychologen en de interculturele bemiddelaar zijn georganiseerd om een procedure te ontwikkelen voor de verspreiding en begeleide overhandiging aan de patiënt. Deze zal ook aan elke nieuwe medewerker worden voorgelegd. De brochure wordt eveneens opgenomen op de website van de instelling en op het intranet. Affiches in de instelling wijzen op het bestaan ervan. In het externe platform voor de geestelijke gezondheid in de regio Brussel wordt de brochure verspreid om als voorbeeld te dienen voor andere instellingen. Ook patiëntenorganisaties zullen op de hoogte worden gebracht. Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan In de eerste periode wordt de continuïteit gegarandeerd door de projectleidster en in een latere fase door een comité belast met de kwaliteit van de zorg. Een intern document dat nog door de projectleidster zal worden samengesteld dient als basis voor een evaluatie in 2010. 10/34
Centre Hospitalier spécialisé L Acceuil (Lierneux) en het Centre Universitaire Provincial La Clairière (Bertrix) Opzet en begeleiding van patiëntencomités Contactpersonen project: Georges Dethier, verpleegkundig directeur L Acceuil, T 080-29 22 24, georges.dethier@prov-liege.be André Chanteux, hoofdverpleegkundige La Clairière, T 061-22 17 09, a.chanteux@province.luxembourg.be Looptijd project: 14 maanden; september 2008 oktober 2009. Toegekende steun KBS: 12.000,- Context project Dit project betreft een samenwerking tussen twee psychiatrische ziekenhuizen en een overkoepelende vereniging van gebruikers van de geestelijke gezondheidszorg (Psytoyens). Het Centre Hospitalier spécialisé L Acceuil is een psychiatrisch centrum met een veelheid van afdelingen en gespecialiseerde zorg. Aangezien wettelijk is voorgeschreven dat er een vertegenwoordiger van de patiënten/cliënten zitting moet hebben in het management overleg is men op zoek gegaan naar manieren om hieraan gestalte te geven in een psychiatrische instelling. Via congressen, studiedagen en deelname aan platforms werd overleg gevoerd en werden ideeën opgedaan. Het opzetten van een gebruikerscomité is een mogelijkheid aan de wettelijke voorschriften te voldoen. Het Centre Universitaire Provinciale La Clairière heeft ook een uitgebreid zorgaanbod op vele afdelingen. Doel en doelgroepen project Informatie voor patiënten over de zorg en het functioneren van de voorzieningen in de instelling is een conditie om naar autonomie van patiënten toe te werken. Informatie-uitwisseling stelt de patiënt/cliënt in staat actief mee te werken. De gebruikerscomités vormen een plek waar wederzijdse informatie in algemene zin kan worden uitgewisseld, vertaald en verwerkt. Het is een instrument waarmee patiënten/cliënten bepaalde informatie krijgen alsook een middel waarmee de zorgverleners algemene informatie kunnen doorgeven op een wijze die aansluit bij de door patiënten geuite behoeften. Het doel van het project is: patiëntencomités op te zetten op bepaalde afdelingen van beide instellingen; de ervaringen gedurende dit proces te documenteren en te evalueren opdat er richtlijnen kunnen worden gemaakt voor het opzetten van dergelijke comités in andere instellingen. Als bijeffect wordt een verhoging van de kwaliteit van zorg verwacht zowel op instellingsniveau als op individueel niveau tussen patiënt en zorgverlener. In dit perspectief zijn er twee doelgroepen van het project; de patiënten en de zorgverleners. In L Acceuil gaat het om afdelingen met in totaal 60 patiënten en in La Clairière om het daghospitaal met jaarlijks ook zo n 60 à 70 patiënten. Voor het goed verlopen van de bijeenkomsten van de comités zijn de zorgverleners onmisbaar. Voorts kan hetgeen de bijeenkomsten voortbrengen een bron van reflectie en evaluatie zijn van hun werk. 11/34
Betrokkenen project In L Acceuil zijn het met name de verpleegkundigen die bij het project betrokken zijn, met steun van de directie en niet te vergeten de patiënten en de medewerkers van Psytoyens. In La Clairière zijn behalve de mensen van Psytoyens in een werkgroep de projectleider, een psycholoog, een psychiater, een ergotherapeut en de ombudsvrouw vertegenwoordigd. Psytoyens heeft voor een groot deel van de praktische uitvoering van het project, de vereniging Together betrokken. Deze vereniging is o.a. gericht op informatievoorziening door ervaringsdeskundigen. De Université Libre de Bruxelles, via een onderzoekster van de Groupe de Recherche en Action Publique (GRAP), verzorgt de evaluatie. Resultaten (tot juli 2009) Bijeenkomsten van de comités zijn na een gedegen voorbereiding in L Acceuil vanaf december 2008 gestart en vinden maandelijks plaats. In La Clairière is men in maart 2009 begonnen. De evaluatie wordt in oktober verwacht. Er wordt gaandeweg duidelijk wat de voornaamste informatieonderwerpen zijn. Deze laten zich indelen in informatie rond de dagelijkse gang van zaken op de afdelingen (roken, maaltijden, etc.), vragen rond de infrastructuur (bv. beschikbare telefoonlijnen, warmwatervoorziening), vragen over de zorgverlening (bv. moment van medicijnuitdeling, toegang tot psycholoog of psychiater) en activiteiten (creatieve activiteiten, filmhuur, etc.). De intentie is dat Psytoyens zich meer en meer uit de comités terugtrekt en deze autonoom zullen gaan werken. Verspreiding Gezien de al eerder genoemde wettelijke verplichting wordt verwacht dat meer instellingen zullen willen en kunnen profiteren van de in dit project opgedane ervaringen. Dit is inmiddels al duidelijk uit het aantal aanvragen daartoe die bij Psytoyens binnenkomen. Er wordt door een juiste verspreiding van de gegevens; ook via het universitair netwerk van de ULB gewerkt aan een sneeuwbaleffect. Uit de ervaringen en de evaluatie daarvan worden richtlijnen gedestilleerd die voor andere instellingen die een dergelijk comité willen opzetten gebruikt kunnen worden. Een seminarie met uitwisseling over patiëntencomités in de GGZ zal op 8 oktober 2009 in Herstal door Pystoyens georganiseerd worden. Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan Zoals hierboven vermeld is het de bedoeling dat de comités autonoom worden. In hoeverre dat haalbaar is moet uit de toekomst blijken. Er blijft een band bestaan met Psytoyens in geval van noodzaak tot nieuwe begeleiding of een vermindering van interesse in de instelling en ook om de uitwisseling met comités onderling te faciliteren. 12/34
Hôpital Erasme (Anderlecht) Informatie voor het gehospitaliseerde kind en zijn familie door middel van spel en multimediale hulpmiddelen Contactpersoon project: Harmony Dussart, psychologe, (t 02-555 31 61, hdussart@ulb.ac.be) Looptijd project: 13 maanden; September 2008 september 2009. Toegekende steun KBS: 25.000,- Context project Het Hôpital Erasme beschikt sinds 1982 over twee gespecialiseerde kinderafdelingen: een kinderchirurgische en een kinderneurologie afdeling. In totaal werden daar in 2007 1258 kinderen opgenomen. Gezien de gespecialiseerdheid hebben deze afdelingen ook een internationale reputatie en aantrekkingskracht. Dit maakt dat kinderen uit allerlei landen en windstreken worden opgenomen. Het gaat vaak om een ernstige ziektegeschiedenis, waarbij de afloop onzeker is en soms fataal. Om ouders en kinderen zo goed mogelijk te ondersteunen zijn er verschillende voorzieningen waaronder een team van klinisch psychologen actief. Er wordt door hen en andere zorgverleners begeleiding van de ouder en het kind verzorgd. Hiervoor is door het team van psychologen van 2001 tot 2007 een actieonderzoek uitgevoerd rond het geven van slecht nieuws. In dit actieonderzoek werd vastgesteld welke condities nodig zijn om in partnerschap tussen ouders, kind en zorgverleners informatie over te brengen en beslissingen te nemen. De aanleiding tot het project is de wens te komen tot een plurkdisciplinaire en coherente voorlichting over onderzoeken, ingrepen, zorg en verschillende voorzieningen, die voor ieder gemakkelijk toegankelijk is. Op basis van de gegevens is gewerkt aan voorlichtingsmiddelen die hierbij zouden kunnen helpen en die aangepast zijn aan de leeftijd, ontwikkelingniveau, cultuur en gemoedstoestand van het kind en zijn familie. Doel en doelgroepen project Het doel is de verbetering van de kwaliteit van informatie, die aan kind en zijn familie wordt gegeven, door de aanmaak en het gebruik van verschillende voorlichtingsmiddelen. Voor het kind en zijn familie: beeld en film op een interactieve CD-ROM waarop diagnostische onderzoeken, zorg, voorzieningen, voorstelling van het personeel en de ervaringen van het kind aan de orde komen; Kiwanispoppen.Deze poppen zijn wit en neutraal en kunnen door het kind gepersonaliseerd worden en gezelschap vormen van het kind bij het ondergaan van alle handelingen in het ziekenhuis en waar het kind ook zijn emoties op kan projecteren. Voor de zorgverleners in het ziekenhuis: Een opleiding over informatieoverdracht in spel en gedurende creativiteit met kinderen. Men wil komen tot: kennisverhoging rond de medische ervaringen, vermindering van angst bij ouders en kind, verbetering van luistervaardigheden, begeleiding en dialoog van en met zorgverleners, verhoging van de eenduidige en coherente wijze van voorlichting tussen de zorgverleners door het aanmaken van eenduidige voorlichtingsmiddelen. 13/34
Betrokkenen project Het team van klinisch psychologen van de Dienst psychologie, behorend bij de pediatrische kliniek, vormt de spil in dit project. De chefs de clinique en de dienst Communicatie ondersteunen het project. Het bedrijf dat de film heeft opgenomen gaf inhoudelijk technische steun. Gedurende het project werden meerdere contacten door het ziekenhuis gelegd. Een bijkomend effect was dat afdelingspersoneel zich nauwer betrokken is gaan voelen omdat ze figureerden in de film. Resultaten (tot juli 2009) Een film is na het maken van een script, het opnemen en de montage momenteel klaar op een CD- ROM. De inhoud betreft het voorstellen van al het betrokken personeel, bloedafname, pijnbestrijding, anesthesie, infuus en onderzoeken als MRI, EEG, Pet scan, operatie. De bedoeling is dat de CD-ROM gebruikt gaat worden via draagbare computers op de afdelingen en in de wachtzaal van de consultatie. Daarnaast wordt met steun van een club Kiwanis, een pop uitgedeeld aan opgenomen kinderen die blanco is en die het kind zich eigen kan maken door hem aan te kleden, een gezicht te geven en die het kind tot steun is tijdens het verblijf in het ziekenhuis. Er is gestart de pop te introduceren en personeel te begeleiden bij hoe de pop te gebruiken. Er waren informatie acties naar het personeel van de betrokken afdelingen toe. O.a. via het interne ziekenhuisblad voor personeel, informatiebladen en een poster. Verspreiding Intern is gepubliceerd in het huisblad voor personeel Lennik Street Journal en is een presentatie voorzien op een nationaal congres van Kiwanis. Er wordt een artikel voorbereid voor een vak- of wetenschappelijk tijdschrift. Er zullen ook gegevens via het Internet verspreid worden. Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan In september zullen sleutelpersonen voor het gebruik van de ontwikkelde middelen binnen het ziekenhuis worden geschoold (via budget van een Rotary Club). Door hun kennis en vaardigheidstoename is al een garantie voor continuïteit ingebouwd. Een protocol voor het gebruik van de voorlichtingsmiddelen moet gemaakt worden om hetzelfde doel te bereiken. Er wordt getracht via andere subsidiemogelijkheden de continuïteit te garanderen. 14/34
Intercommunale de Soins Spécialisés de Liège ISoSL (voorheen IPAL) (Luik) Voorlichting en samenwerkingsmogelijkheden rond interculturele bemiddeling Contactpersoon project: Francesca Bernacconi, coördinatie interculturele bemiddeling, T 04-341 78 88 of T 04-225 87 81, f.bernaconi@isosl.be Looptijd project: 14 maanden; september 2008 oktober 2009. Toegekende steun KBS: 1470,- Context project De intercommunale is een instelling die het resultaat is van een recente fusie (2008). Op verschillende locaties wordt psychiatrische, geriatrische, psychogeriatrische en terminale zorg verleend alsook een revalidatievoorziening. Er zijn ook voorzieningen voor ouderen. Het project betreft twee locaties van de gefuseerde organisatie, die vooral de laatste vier soorten zorg aanbieden. In totaal gaat het in 2008 om 426 bedden. Het aantal ligdagen bedroeg 134.132. Er is tevens een daghospitaal, rusthuis en een verpleeghuisvoorziening. Sinds 2003 is een coördinator voor interculturele bemiddeling aanwezig. Doel en doelgroepen project Op basis van de cijfers van 2007 komen 900 patiënten op jaarbasis in aanmerking voor interculturele bemiddeling. Van deze groep is ongeveer 90% ouder dan 65 jaar en bestaat voor 65% uit vrouwen. Het gaat om een precaire groep die vaak financiële moeilijkheden heeft, ziek is, een hoge leeftijd en problemen met communiceren heeft. De aan te maken folder heeft als doel het gebruik van de ter beschikking zijnde tolkmogelijkheden te verhogen. Dit opdat er een duidelijke informatie naar de doelgroep toe over de mogelijkheden binnen de instelling kan worden gegeven. De folder moet er idealiter voor zorgen dat patiënten en hun familie zelf contact opnemen en om een tolk vragen. Een bijkomend doel is dat door middel van verspreiding van de folder onder andere zorgverleners er contacten tot stand zullen komen met andere gezondheidszorginstellingen en voorzieningen die betrokken zijn bij de zorg aan allochtone ouderen. Betrokkenen project Een medewerkster van de afdeling Personeelzaken en Opleiding, die tevens een ombudsfunctie heeft, is sterk betrokken bij het project. Daarnaast zijn ook de verpleegkundige staf en paramedici betrokken. De functionaris die zich deeltijds met voorlichting bezighoudt is zijdelings betrokken. Resultaten (tot juli 2009) Er is een brochure samengesteld, gedrukt en verspreid met een informatie in 13 talen over de interculturele bemiddeling. Er is ook een document in 13 talen gemaakt over de moraal/religieuze en humanistisch/filosofische diensten dat ook is verspreid. De verspreiding ging gepaard met een presentatie en persoonlijke begeleiding. Er is een verwijzing via de website gemaakt naar het document over interculturele bemiddeling zodat dit (voorlopig alleen nog in het Frans) voor de organisatie beschikbaar is. Met de sociaal maatschappelijke dienst is een samenwerking tot stand gekomen. 15/34
Verspreiding De verspreiding binnen en buiten de instelling heeft als bijeffect gehad dat ook zorgverleners beter op de hoogte zijn van de bestaande interculturele bemiddeling en de mogelijkheden die er zijn voor het inroepen van de hulp van een tolk. Er wordt naar gestreefd de brochure in alle voorzieningen van ISoSL ingang te doen vinden in samenwerking met de andere interculturele bemiddelaar. Publicatie in het huisblad van de instelling Usage Interne. Daarna zullen externe instellingen, voorzieningen en organisaties die gezien hun betrokkenheid bij dezelfde doelgroep, worden benaderd om tot een uitwisseling te komen. Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan Betrokkenen realiseren zich dat een continue inspanning zal moeten worden geleverd om ervoor te zorgen dat de folder gebruikt, aangevuld en bijgewerkt zal moeten worden. 16/34
Overlegplatform GGZ Oost-Vlaanderen (Gent-Drongen) Informatiecampagne over patiëntenrechten; brochure en steunpunt gedwongen opname Contactpersonen project: Patrick Claeys, ombudspersoon Rechten van de patiënt, T 09-216 65 50, Patrick.claeys@ombudsfunctieggz.be Katrien Vanhauwaert, stafmedewerker ombudsfunctie Rechten van de patiënt Looptijd project: 19 maanden; juni 2008 tot november 2009 Toegekende steun KBS: 10.000,- Context project Het Overlegplatform (PopovGGZ) is een samenwerkingsverband van psychiatrische instellingen en diensten en heeft het bevorderen van de samenwerking met het oog op betere afstemming van vraag en aanbod en het aanbieden van de ombudsfunctie in het kader van de wet patiëntenrechten als doel. De aanleiding tot het project waren vele aanmeldingen en vragen rond gedwongen opname van patiënten. Er was een grote behoefte aan informatie, mede door de moeilijke en zware procedure voor de patiënt. Dit bleek uit een verkennend onderzoek dat in de loop van 2007 is gevoerd in de 9 voor gedwongen opname erkende psychiatrische ziekenhuizen in Oost-Vlaanderen en in het UZ Gent (dat vaak de medische attesten aflevert). Doel en doelgroepen project Bespreken van resultaten van het verkennend onderzoek binnen stuurgroep. Het uitwerken van een brochure inzake gedwongen opname voor alle patiënten en betrokkenen, waardoor de mondelinge informatie kan versterkt worden met schriftelijke. Een studiedag als inspiratiebron voor hulpverleners, advocaten, rechters, om naar oplossingen te zoeken voor de knelpunten en onduidelijkheden die nog steeds aan de orde zijn bij de procedure van gedwongen opname. Een aanzet geven voor het uitwerken van een steunpunt waar patiënten terecht kunnen met concrete vragen om hun rechten uit te oefenen. Uitwisselen van good practices. Beoogde doelgroepen zijn volwassenen van 18 jaar (alsook hun familie) die zijn geconfronteerd met een gedwongen opname of daarmee geconfronteerd zullen worden. Ook zij die vanuit professioneel oogpunt met gedwongen opname in aanraking komen (bijvoorbeeld medewerkers vredegerecht en parket, bureaus voor juridische bijstand) behoren tot de doelgroep. Betrokkenen project Een breed samengestelde stuurgroep met daarin vertegenwoordigers vanuit management, psychiatrie, patiëntenvereniging, rechterlijke macht, kwaliteitsfuncties, sociale diensten en ombudsfunctie vervult een belangrijke rol. De steun uit het Overlegplatform zelf speelt tevens sterk mee. Justitie bleek steeds meer vragende partij en raakte meer en meer betrokken. Dit kan ook gezegd worden van de aangesloten psychiatrische ziekenhuizen. 17/34
Resultaten (tot juli 2009) De doelstellingen zoals voorgenomen zijn deels bereikt. De samenstelling en vervolmaking van de brochure kostte meer tijd dan verwacht maar had behalve tijdsvertraging positieve effecten. Het gaf de mogelijkheid meer belanghebbenden te betrekken bij de totstandkoming van de brochure en daarmee een basis te leggen voor acceptatie en implementatie ervan. Het proces bleek net zo belangrijk als het product. De zinvolheid en haalbaarheid van een steunpunt wordt nu verder geanalyseerd, maar het is niet zeker of dit praktisch zal te realiseren zijn. In een eerste fase beoogt men een proefproject in één gerechtelijk arrondissement. Verspreiding Via de website en de nieuwsbrief van PopovGGZ zal het project anderen kunnen inspireren. Na evaluatie zal ook nagedacht worden over een publicatie en het uitwisselen van good practices en expertise met andere provincies. Het project zal eventueel worden uitgebreid tot de doelgroep minderjarigen. Misschien komt er ook een versie voor anderstaligen. Misschien moet er voor deze specifieke doelgroepen gedacht worden aan een ander medium dan een gedrukte brochure. Mogelijke publicaties in tijdschriften. De stuurgroep gedwongen opname organiseert minstens 1 keer per jaar een overleg tussen vertegenwoordigers van de psychiatrische ziekenhuizen, het Universitair Ziekenhuis Gent, het parket, vrede- en jeugdrechters van de diverse gerechtelijke arrondissementen van Oost-Vlaanderen waar de evaluatie van de brochure besproken kan worden. De brochure en het steunpuntidee werd op 4 maart 2009 voorgesteld tijdens een vergadering met alle beleidsverantwoordelijk van het gerechtelijk arrondissement op uitnodiging van de procureur-generaal van Gent. Er wordt een vergelijkbare evaluatievergadering voorzien eind 2009. Een werkversie werd voorgesteld tijdens een studiedag op 29 november 2007 van de Uitgeverij "die Keure" naar aanleiding van het boek van vrederechter Kristiaan Rotthier "Gedwongen opname. De rechtsbescherming van de psychiatrische patiënt". Uitgevrij "die Keure" nodigde ons uit om de brochure en het steunpunt voor te stellen tijdens een colloquium over gedwongen opname in 2010. Een eerste voorbereidende vergadering met onder meer vrederechters uit gans het land heeft plaats op 28 september 2009. De brochure zal kort worden voorgesteld tijdens een bijdrage aan de studiedag "De specificiteiten van de bemiddeling 'Rechten van de patiënt' en hun implicaties op de praktijken van de ombudspersonen"van de FOD Gezondheid en de Koning Boudewijnstichting op 25 september 2009 te Brussel in het kader van het thema "Het proces van bemiddeling: het herstel van de dialoog tussen de patiënt en de beroepsbeoefenaar. Hoe omgaan met de tussenkomst van derden?" Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan Afhankelijk van de evaluatie van het project (brochure, studiedag en steunpunt) zal het steunpunt geïntegreerd worden in de werking van een reeds bestaande voorziening (bv. Centrum Geestelijke Gezondheidszorg, wetswinkel). 18/34
Psychiatrisch Centrum Sleidinge (Evergem-Sleidinge) Informatieverlening aan patiënten over de behandeling Contactpersonen project: Jan Vanhoutte, stafmedewerker kwaliteit, T 09-358 04 27, jan.vanhoutte@pcsleidinge.be Anneleen Schollaert, stafmedewerker kwaliteit, apotheker Looptijd project: 17 maanden met uitloop voor implementatie van het Elektronische Patiëntendossier ; mei 2008 tot oktober 2009 Toegekende steun KBS: 25.000,- Context project Het Psychiatrisch Centrum Sleidinge is een specialistisch ziekenhuis voor mensen met psychiatrische en psychische problemen, die kiezen voor een intramurale en intensieve behandeling. Het aanbieden van een behandeling op maat van elke individuele patiënt is één van de belangrijkste doelstellingen van de organisatie. Er worden jaarlijks zo n 1600 patiënten opgenomen. Het aantal patiënten van vreemde herkomst is 300. Zo n 30 % van de patiënten verkeert in financiële moeilijkheden. Er was al langere tijd een plan om laagdrempelige en toegankelijke informatie aan patiënten ter beschikking te stellen. Doel en doelgroepen project Doel is het informeren van opgenomen patiënten over behandelvisie; behandelmethodiek en individueel behandelingsplan in de taal die de patiënt verkiest. Voor patiënten in crisis helpt een overzichtelijk en gecommuniceerd individueel behandelplan een perspectief te bieden. Voor patiënten in intensieve- en vervolgbehandeling worden de slaagkansen van de behandeling verhoogd door de participatie van de patiënt bij het opstellen van zo n plan. In de eerste plaats gebeurt dit door de restyling en updating van de instellingswebsite en het bieden van toegang daartoe in de instelling via computers. In de tweede plaats worden patiëntenbrochures gerestyled, geüpdatet en vertaald in 4 andere talen. Behalve de patiënten kunnen ook andere belanghebbenden, zoals mensen die een opname overwegen en verwijzers de aldus samengestelde informatie gebruiken. Ten derde wordt een Elektronisch Patiëntendossier ontwikkeld waarin een overzichtelijk individueel behandelplan. Tot slot wordt ernaar gestreefd dit elektronisch dossier aan te wenden als instrument bij de participatie van de patiënt. Betrokkenen project De stuurgroep kwaliteit waarin de algemeen directeur, de directeuren verpleging en patiëntenzorg en financieel en economische zaken, de hoofdgeneesheer en de projectleiders zetelen, speelt een belangrijke rol. De medewerkers van de instelling worden intensief betrokken; zij evalueren ook de voorlichtingsinstrumenten. De brochures werden in een multidisciplinair team geschreven waarin psychiater, psycholoog, verpleegkundigen, therapeuten en het maatschappelijk werk vertegenwoordigd waren. Het Elektronisch Patiënten Dossier wordt ontwikkeld in samenwerking tussen drie instellingen. 19/34
Resultaten (tot juli 2009) De website en brochures zijn gerealiseerd en er zijn twee computers in zogenaamde publieke infokiosken in de cafetaria van het centrum in gebruik. Het behandelplan binnen het Elektronische patiëntendossier is ontwikkeld en wordt langzaamaan in gebruik genomen. Dit laatste betreft pionierswerk en neemt tijd. Met betrekking tot de betrokkenheid van de patiënt bij het opstellen van het behandelplan is de beschikbaarheid van een tolk voor anderstalige patiënten gerealiseerd. Wegens het spanningsveld tussen, enerzijds de transparantie naar de patiënt wat betreft de inhoud van het dossier en anderzijds de vrijheid van de behandelaar om al dan niet met voorlopige hypotheses te kunnen werken, wordt het behandelplan als instrument tot participatie nog nader verkend. Verspreiding De brochures in 5 talen kunnen via de website gedownload worden. Eens het Elektronisch Patiëntendossier bestaat, kan het aan andere ziekenhuizen getoond worden. De website kan op continue basis door andere ziekenhuizen geraadpleegd worden en kan aldus voor hen ook een voorbeeld zijn. Het inzetten van een tolk bij de toelichting over het behandelplan, kan het onderwerp zijn van een uiteenzetting in andere ziekenhuizen. Verzekeren voortgang project of resultaten daarvan Het updaten van de website zal altijd nodig zijn. Wat betreft het inhoudelijk bijhouden van de brochures en het opnieuw vertalen van gewijzigde versies moet een kosten-baten analyse uitwijzen of dit zinnig is. De evaluatie moet bij deze beslissing helpen. De verdere ontwikkeling van het Elektronisch Patiëntendossier zal ook worden geëvalueerd maar past in de doelstelling van de instelling van zoeken naar nieuwe manieren om te komen tot zorg op maat, transparantie en participatie van de patiënt. 20/34