INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF: Beleid kan het verschil maken... 3 INHOUDSOPGAVE... 7 VOORWOORD... 13 LIJST VAN DE GEBRUIKTE AFKORTINGEN... 15 OPZET VAN HET ONDERZOEK... 17 INLEIDING: AANPAK EN BRONNEN... 19 DEEL I. Verdraagzaamheid versus onverdraagzaamheid... 29 1. Wat verstaan we onder verdraagzaamheid en onverdraagzaamheid?... 29 1.1. Niveau van het dagelijkse spraakgebruik... 29 1.2. Niveau van het concept tolerantie als universele waarde... 30 2. Wat leert onderzoek over de omstandigheden waaronder mensen verdraagzaam of onverdraagzaam zijn?... 32 2.1. Sartre en het antisemitisme of de obsessie van het anti-joods zijn 33 2.2. Oorzaken van intolerantie en voorwaarden voor tolerantie als grote deugd... 38 2.3. Controverse over tolerantie op het academische vlak... 40 2.4. Toleration: a set of arrangements (Walzer, 1998)... 45 2.5. Grondigere terreinanalyse door de groep van Wieviorka... 55 2.6. Etnische dilemma s, vormen van racisme en samenlevingsproblemen... 58 2.7. Slotbeschouwingen... 64 DEEL II. Samenleven in sociale huisvesting... 67 1. Terreinverkenning... 67 2. De stedenkeuze... 69 3. Volkshuisvesting en samenleving Een vergelijkend vierstedenonderzoek... 73 3.1. Manchester, ooit het grootste industriële conglomeraat van de wereld... 73 3.1.1. Een impressie... 73 3.1.2. Woningmarkt en volkshuisvesting in het Verenigd Koninkrijk...75 7
Sociale huisvesting 3.1.3. Woningmarkt en volkshuisvesting in Manchester nader bekeken... 80 a. Eigendomsstructuur... 80 b. Evolutie van het gemeentelijke huisvestingsbeleid... 82 c. Etnische minderheidsgroepen in de sociale huisvesting 89 d. Samenlevingsproblemen... 92 3.1.4. Slotbeschouwingen... 93 3.2. Rotterdam, s werelds grootste zeehavenstad... 99 3.2.1. Een portret... 99 3.2.2. Woningmarkt en volkshuisvesting in Nederland... 100 a. Een nieuwe visie op sociale huisvesting... 100 b. Het Nederlandse beleid ten overstaan van allochtonen. 106 3.2.3. Volkshuisvesting en woningmarkt nader bekeken in Rotterdam... 111 3.2.4. Slotbeschouwingen... 120 3.3. Lille, la Métropole du Nord... 121 3.3.1. Het portret... 121 3.3.2. Sociale huisvesting en woningmarkt in Frankrijk... 124 3.3.3. Woningmarkt, sociale huisvesting en samenleving in de Métropole Lilloise... 134 3.4. Antwerpen, een metropool of gewoon t stad... 156 3.4.1. Een wandeling... 156 3.4.2 Woningmarkt en sociale huisvesting in België (Brussel, Wallonië en Vlaanderen)... 160 A. Een vergelijkend inleidend woord... 160 B. Evolutie van de sociale huurderpopulatie... 162 C. Sociale huisvesting in België c.q. Vlaanderen... 164 D. Allochtone aanwezigheid in België/Vlaanderen... 184 a. Algemeen beeld... 184 b. Een nauwkeuriger zicht op het allochtonenlandschap... 187 E. Migranten- of allochtonenbeleid... 195 3.4.3 Woningmarkt Sociale Huisvesting en Samenleving in Antwerpen... 204 A. Het Bevolkingsgegeven... 205 a. Algemeen... 205 b. Nieuwkomers en eerste tekenen van een heterogene stad... 208 c. Antwerpen krijgt kleur... 210 d. Antwerpen een gastvrije stad?... 214 B. Het wonen... 221 a. Een algemene blik... 221 b. Sociaal wonen in Antwerpen... 223 c. Allochtonen in de sociale huisvesting... 235 8
Inhoudsopgave 3.5 Vergelijkingen tussen de steden... 245 4. Samenleven in de SHM Onze Woning... 255 4.1 Korte voorstelling van de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid, met sociaal oogmerk Onze Woning... 255 4.2 Vreemdelingen in de blokken... 256 a. Beleid van Onze Woning tegenover de aanwezigheid van allochtonen... 256 b. Recente inhuringstendensen op basis van kandidatenonderzoek... 267 4.3 Multiculturele présence in de Stuivenberg, spontane of gecreëerde werkelijkheid?... 271 4.4 Systematische vergelijking van de samenlevingsproblemen in de huisvestingscomplexen van Onze Woning... 277 a. Statistische analyse... 281 b. Samenleving en woongedrag in de diverse complexen van Onze Woning... 288 4.5 Slotbeschouwingen... 293 5. Een andere benadering van de sociale huursector: wonen naar leefstijl 296 a. Het multiculturele model of het Stuivenbergmodel... 298 b. Het tweede model zouden we wellicht een beetje frivool, exotisch of exogeen willen noemen... 299 c. Het cohabitatiemodel of bezadigd woonmodel... 300 d. Het sociaal begeleid woonmodel... 301 6. Slotbeschouwingen bij de casestudie van de SHM Onze Woning... 304 DEEL III. Bevorderen van verdraagzaam samenleven in sociale huisvesting... 315 1. Wat leert onderzoek over de situatie waaronder beleid verdraagzaam samenleven kan bevorderen?... 315 1.1. Algemene bevindingen... 315 1.2. Een politiek kruismodel in verband met de integratie van geïmmigreerde minderheden... 319 1.3. Het Franse en het Britse model nader bekeken... 326 1.4. De nationale gevoeligheden ten overstaan van geïmmigreerde minderheden... 333 1.4.1. Algemeen... 333 1.4.2. Olievlekvrees, als gevolg van gettoangst veroorzaakt spreiding van het xenofobe gevoel... 341 1.5. Aanpak van de samenlevingsproblematiek op het lokale vlak... 344 1.5.1. Afstand en nabijheid in de samenlevingsbuurten... 344 1.5.2. Een ontmijningsstrategie... 346 9
Sociale huisvesting 1.5.3. Tactische aanpak van het ongelijkheidsgevoel... 347 a. Voorafgaand... 347 b. Achtergestelde wijken of achtergestelden?... 349 c. Naar een globale aanpak... 354 d. Identitair Racisme... 358 2. Beleid dat door de sector van de sociale huisvesting wordt gevoerd ten overstaan van verdraagzaam samenleven... 362 2.1. Probleemstelling... 362 2.2. Bevordering van de leefbaarheid in de sociale huisvesting... 364 2.2.1. Macrosociale benadering van de samenleving in sociale huisvesting... 364 a. De fysieke omgeving: een filosofie van Kunst van de Straat... 365 b. De omgevingssfeer: een gevoel van onveiligheid?... 374 2.2.2. Microsociale benadering of door de sector rechtstreeks gevoerd beleid ten overstaan van verdraagzaam samenleven... 382 a. Een korf vol maatregelen... 382 b. Explosieve of sociale mix? Of hoe kom ik door het mijnenveld?... 389 3. Bevindingen, gevolgtrekkingen, effecten en toetsingen... 395 DEEL IV. Besluiten en aanbevelingen... 415 1. De werkhypothese... 417 2. Op zoek naar nieuwe stedelijkheid... 418 3. Een SOS beleidsmodel... 419 Sociale huisvesting, Omgevingsaanpak en Samenlevingsverbetering... 419 3.1 Preliminaria... 419 3.2 De voortekening... 420 3.3 Het model in vogelvlucht... 421 3.4 Beleidsdeterminanten van het SOS-model naar beslissingsniveau... 422 3.4.1 Op het niveau van de EU... 422 3.4.2 Op het Belgisch-federaal niveau... 424 3.4.3 Het Vlaamse Gewestelijke niveau... 425 3.4.4 Het stedelijke niveau... 427 3.4.5 Op het niveau van de Maatschappijen voor Sociale Huisvesting... 428 10
Inhoudsopgave BIJLAGE Vertoont de samenlevingsproblematiek een electorale dimensie?... 431 I. Gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen 1938-2000... 432 II. Gemeenteraadsverkiezingen in de stad Rijsel 1945-2001... 435 III. Gemeenteraadsverkiezingen in de stad Rotterdam 1958-2002... 439 IV. Gemeenteraadsverkiezingen in de stad Manchester 1976-2002... 443 BIBLIOGRAFIE... 449 LIJST VAN TABELLEN... 465 11