Een veerkrachtige Vlaamse ruimte op maat van mensen Strategische ruimtes voor maatschappelijke uitdagingen: migratie en vergrijzing

Transcriptie

1 Een veerkrachtige Vlaamse ruimte op maat van mensen Strategische ruimtes voor maatschappelijke uitdagingen: migratie en vergrijzing Elise Schillebeeckx, Universiteit Antwerpen prof. Stijn Oosterlynck, Universiteit Antwerpen prof. Pascal De Decker, KUL campus LUCA

2 Op maat van de mensen / Veerkrachtige ruimte De metropool Vlaanderen mag niet uitgroeien tot één groot aaneengesloten stedelijk gebied. [ ] Zelfs als metropool biedt Vlaanderen haar inwoners in 2050 een grote verscheidenheid aan hoogwaardige woonomgevingen. De woonomgevingen bieden levenskwaliteit door de menselijke maat en de nabijheid van basisvoorzieningen De historisch verankerde kleinschaligheid onderscheidt Vlaanderen van andere stedelijke regio s De centrale vraag in deze derde onderzoekslijn is hoe veerkrachtig de Vlaamse ruimte is in de context van een vergrijzende populatie en (externe) migratiestromen en wat de ruimtelijke impact is van deze demografische trends. (Steunpunt Duurzame Ruimte Vlaanderen)

3 Mensenmaat (krachtlijn 2 uit groenboek)= Woonomgeving die ambities van bewoners ondersteunt Basisvoorzieningen Herkenbaarheid Nabijheid en bereikbaarheid Meerkernige stedelijke regio s (oplijsting uit Groenboek, p. 31; p, 44-46)

4 Veerkracht? Resilience is the capacity of a system to continually change and adapt yet remain within critical thresholds (Stockholm Resilience Centre) Sociaalruimtelijke veerkracht is de capaciteit van een gelokaliseerd sociaalruimtelijk systeem om actief te reageren op externe veranderingen en schokken. Veerkracht zit verankerd in de organisatie van de fysieke ruimte, de lokalisering van functies en de gelokaliseerde sociale netwerken en praktijkkennis en -expertise, maar veronderstelt een hogere overheid die een minimale gelijke verdeling van materiële en andere hulpmiddelen over lokale systemen garandeert ( resourcefulness ). Resourcefulness veronderstelt een gedeelde sociale verantwoordelijkheid van de samenleving op diverse geografische schaalniveaus voor de ongelijke kwetsbaarheid van sociale groepen en individuen ten aanzien van externe veranderingen en schokken ( meerschaligheid ). Veerkracht politiseert tenslotte de lokale gemeenschap omdat het die uitdaagt tot een debat en/of conflict over de aard van de uitdagingen en de manier om erop te reageren ( politics of resilience ). (Schillebeeckx & Oosterlynck, 2013)

5 Onderzoeksvragen Hoe kunnen we Vlaanderen veerkrachtig(er) maken ten aanzien van diverse interne (vb. vergrijzing) en externe (vb. internationale migratie) uitdagingen door het voorzien van diverse en hoogwaardige woonomgevingen? Welke ruimtes in Vlaanderen huisvesten vandaag migranten en een vergrijzende bevolking? Voldoen die aan de criteria van hoogwaardigheid voor deze bevolkingsgroepen? Kunnen we deze ruimtes hoogwaardiger maken of moeten we andere ruimtes daartoe inrichten?

6 Samenwerken aan realisatie: strategische ruimtes en actieplannen Met een sterke focus op strategische thema s en strategische ruimtes gaat het Vlaams gewest heel gericht aan de slag in die gebieden waar de impact het grootst is, de situatie het meest complex en de uitstraling naar andere gebieden het duidelijkst. Strategische ruimtes zijn gebieden die een grote bijdrage kunnen leveren aan de realisatie van de visie. Het zijn gebieden met een complexe situatie omdat er meerdere claims op rusten en veel actoren bij betrokken zijn. (Groenboek, p. 66)

7 Op zoek naar strategische ruimtes voor migratie Top-10 van de ontvangende steden/gemeenten en de nationaliteit bij inschrijving in België van hun recente immigranten (in %), Vlaams Gewest, 2010 (Lodewijckx, 2013)

8 Op zoek naar strategische ruimtes voor migratie Concept transitiezone Klassieke stadssociologen van de Chicago School Verschillende sociaal economische en etnische groepen clusteren zich in verschillende woonzones Zone waar migranten in terecht komen: Transitie zone Dubbele functie: Toegangspoort en transitiefunctie Worden nu in Vlaanderen belichaamd door de 19 e eeuwse-gordels Onderzoek in Vlaanderen (Peleman, 2001) wijst op sterke troeven van deze wijken voor vergemakkelijken van aankomst en integratie van nieuwe migranten Bron: Burgess, E.W "Residential segregation in American cities." The Annals of the American Academy, CXXXX:

9 Strategische ruimtes voor migratie? Onze hypothese: inzetten op de wijken in de 19 e eeuwse gordels als transitiezone maakt de Vlaamse ruimte veerkrachtig ten aanzien van internationale migratie Bezitten belangrijke troeven: Fysiek: kleinere en vaak goedkopere wooneenheden, centrale ligging, goede bereikbaarheid (met openbaar vervoer), Multifunctioneel: wonen, werken, leren en vrije tijd; breed aanbod basisvoorzieningen, voorzieningen gericht op migranten, Sociaal: vaak actief verenigingsleven (vnl. gericht op sport en cultuur, maar ook scholing), aanwezigheid diverse etnische sociale netwerken en spilfiguren Economisch: laagdrempelige economie, goedkopere handelspanden, Belangrijke rol voor overheid = toegang bieden tot de bredere economie en samenleving aan de bewoners van de transitiezones Overheidsinvesteringen inpassen in strategisch ruimtelijk concept

10 Op zoek naar strategische ruimtes voor vergrijzing?

11 Op zoek naar strategische ruimtes voor vergrijzing? Enkele belangrijke trends: Rural ageing: vergrijzing sterkst op het platteland en in suburbane regio s (m.u.v. kust- en grensregio ) Dorpsverschraling: jobs, voorzieningen, verenigingsleven nemen af in kwantiteit en soms ook in kwaliteit in de kleinere dorpen Ageing in place: ouderen willen zo lang mogelijk in de eigen woning blijven wonen

12 Strategische ruimtes voor vergrijzing? Spanningsveld tussen dorpsverschraling en de wens van ouderen om zo lang mogelijk in de eigen woning te blijven Spanningsveld tussen wens van ouderen om zo lang mogelijk in de eigen woning te blijven en de maatschappelijke kost die hieraan verbonden is

13 Strategische ruimtes voor vergrijzing? Verkavelingen uit de jaren 1950, 60 en 70 vragen extra aandacht met betrekking tot vergrijzing Een mogelijke hypothese is dat deze wijken geen hoogwaardige woonomgevingen zijn voor een vergrijzende bevolking Belangrijke kenmerken: Fysiek: zeer sterk afgesteld op automobiliteit, slechte bereikbaarheid Monofunctioneel: woonfunctie primeert Sociaal: afbrokkelend verenigingsleven, problemen van sociaal isolement en eenzaamheid (gelinkt aan mobiliteitsproblematiek) Economisch: kleinere lokale handelszaken verdwijnen In het verleden diverse beleidsmaatregelen die vanuit ecologisch, economisch en sociaal standpunt niet altijd even duurzaam en veerkrachtig waren

14 Strategische ruimtes voor vergrijzing? Naar collectieve oplossingen Huidig systeem nog sterk gericht op individuele oplossingen. Niet iedereen even sterk uitgerust om dit te organiseren Rol van gemeenschap nog meer inpassen binnen concept woonzorgzone Naar leeftijdsvriendelijke omgevingen Toegankelijke woonomgeving voor jong en oud MFA s (Multifunctionele accommodatie) naar Nederlands voorbeeld (alle voorzieningen onder 1 dak) Garantie van basisvoorzieningen (cf. sociale kruidenier)

15 Besluit Vlaamse ruimte veerkrachtig maken door hoogwaardige woonomgevingen te creëren voor migranten en een vergrijzende bevolking Migranten: concept van de transitiezone Ouderen: extra aandacht nodig voor verkavelingen uit jaren 1950, 60 en 70. Nadruk op multifunctionaliteit en collectiviteit.