De Gezondheid van Molukkers in Nederland. Resultaten van het eerste landelijke onderzoek naar de gezondheid van Molukkers.

1

De Gezondheid van Molukkers in Nederland. Resultaten van het eerste landelijke onderzoek naar de gezondheid van Molukkers. Adee Bodewes, Msc Dr. Anton Kunst Academisch Medisch Centrum (AMC) Universiteit van Amsterdam Afdeling: Sociale Geneeskunde Postbus 22660 1100 DD Amsterdam Jaar 2012-2013 Delen uit dit rapport mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: Academisch Medisch Centrum (AMC), afd. Sociale Geneeskunde, de titel van de publicatie en het jaar van uitgave. 2

Inhoudsopgave Dankwoord... 4 Samenvatting... 5 1.Inleiding... 6 1.1 Historie... 6 1.2 Onderzoek en gezondheidssituatie... 6 1.3 Doelstelling... 7 2. Gegevensbronnen... 8 2.1 Gezondheidsenquête... 8 2.2 Achmea Health Database... 11 2.3 Analyse... 12 3. Resultaten voor gezondheid... 13 3.1 Gezondheidsbeleving en mentale gezondheid... 13 3.2 Beperkingen... 14 3.3 Chronische aandoeningen... 15 3.4 Suikerziekte (Diabetes Mellitus)... 17 3.5 Hoge bloeddruk... 17 3.6 Hart en vaatziekten... 19 4. Resultaten voor zorggebruik... 20 5. Resultaten voor leefstijl... 21 5.1 Roken... 21 5.2 Alcohol... 22 5.3 BMI... 23 5.4 Beweging... 24 6. Samenvatting van de resultaten... 24 7. Verklarende factoren... 26 8. Implicaties zorg, voorlichting en onderzoek... 28 9. Contactgegevens... 29 10. Referenties... 30 Bijlage 1: Tabellen... 32 Bijlage 2: Stichting BUAT... 37 Bijlage 3: Masohi Gezondheidsfonds... 38 3

Dankwoord Na 2 jaar intensief onderzoek binnen de Molukse gemeenschap om de huidige gezondheidssituatie in kaart te brengen, presenteren wij graag de resultaten uit dit onderzoek. Zonder de hulp van vele vrijwilligers en andere betrokkenen was dit onderzoek niet geslaagd. In het bijzonder danken wij alle lokale betrokkenen binnen het onderzoek. Velen hebben geholpen met de verspreiding en verzameling van gezondheidsenquêtes in de desbetreffende Molukse wijken. Ook zorgden zij voor het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten en voor het terugkoppelen van de resultaten van dit onderzoek naar hun wijken. De welwillendheid en het grote enthousiasme van de betrokkenen die wij ervoeren bij de opzet en uitvoering van het onderzoek, heeft ons extra motivatie gegeven om het onderzoek succesvol af te ronden. Daarnaast danken wij uiteraard Stichting BUAT voor het financieel mogelijk maken van dit onderzoek. Zonder deze bijdrage was het moeilijk, zo niet onmogelijk, om een dergelijk landelijk onderzoek neer te zetten. Ook heeft de organisatorische steun vanuit het bestuur en kantoor er voor gezorgd dat er snel en efficiënt gewerkt kon worden. Een belangrijk onderdeel van dit onderzoek was gebaseerd op analyses van gegevens van de Achmea Health Database. Wij danken Hugo Smeets en Henk Evers voor hun medewerking bij de aanvraag van de gegevens en voor het beantwoorden van de vele vragen die wij hen stelden toen wij met de analyse van die gegevens waren begonnen. Wij bedanken verder de verscheidene stagiaires (J. van der Wal, N. Heijnen, M. Reurink en T. de Back) die zich ingezet hebben voor het onderzoek met het uitvoeren van een eigen deelonderzoek. Zij hebben aan de analyses van zowel de gezondheidsenquête als de Achmea Health Database belangrijke bijdragen geleverd. Zij zijn mee geweest naar wijkbijeenkomsten en hebben geholpen met de verspreiding en verzameling van de gezondheidsenquêtes. De bijdrage van de stagiaires heeft er voor gezorgd dat wij in korte tijd veel gegevens konden analyseren en veel resultaten kunnen presenteren in dit rapport. Bedankt! Adee Bodewes Anton Kunst Lijst van betrokkenen: O. Rahantoknam Pemuda Bunga Maluku M. Patawala I. Marasabessy W. Manuhutu G. Latumakulita M. Latul Uru Nia D. Tahitu M. Pattinama M. Pelamonia R. Irijanan P. Mahulette E. Solisa R. Imblabla R. Irijanan E. Tutuhatunewa M. Mailissa-Munster J. Kakisina V. Amukwaman S. Huwae B. Ubro R. Bernadus A. Matausej T. Latuhinin R. Koenoe G. Waisapy M. Hehalatu W. Kunu B. Lesil N. Hehalatu S. Smeets-Kaitjily E. Haurissa L. Nikijuluw S. Abraham P. Parinussa R.Tupan U. Santi J.Tutupary en vele anderen. 4

Samenvatting De Molukse gemeenschap is een van de langst verblijvende minderheidsgroepen (sinds 1951) in Nederland. Toch is nog heel weinig onderzoek gedaan naar hun gezondheidssituatie. Doel van dit onderzoek is voor eerst een landelijk overzicht te geven van de gezondheid, zorggebruik en leefstijl van Molukkers in Nederland. Gegevensbronnen Binnen het onderzoek is er gebruikt gemaakt van 2 gegevensbronnen; een gezondheidsenquête en de Achmea Health Database. De enquête richtte zich op gezondheidsbeleving, zorggebruik en leefstijl. De gezondheidsenquête is gehouden in 19 van de 60 Molukse wijken in Nederland. Er is een respons behaald van 24%; in totaal hebben er 715 personen de enquête ingevuld. De Achmea Health Database is een gegevensbron met daarin gedeclareerde zorggegevens van 4,8 miljoen verzekerden. Binnen deze data is een selectie gemaakt, op basis van achternaam, van 5532 Molukkers die zorg declareerden van 1 januari 2009 t/m 31 december 2010. Voor deze groep is het vóórkomen van, en zorg rondom, een aantal specifieke aandoeningen onderzocht. Resultaat Molukkers rapporteren vaker een slechte gezondheidsbeleving en sub-optimale mentale gezondheid dan Nederlanders. Molukkers zeggen wel even gelukkig en tevreden met het leven te zijn als Nederlanders. Molukkers hebben vaker last van bepaalde (chronische) gezondheidsproblemen, waaronder suikerziekte, hoge bloeddruk en lichamelijke beperkingen. Molukkers maken minder gebruik van bepaalde zorgvoorzieningen zoals huisartsenzorg, specialistische zorg, tandkundige zorg, fysiotherapie en medicatie. Molukkers zijn ongeveer even vaak rokers, maar roken gemiddeld genomen minder sigaretten dan Nederlanders. Molukkers drinken minder vaak alcohol dan Nederlanders. Overgewicht en obesitas komen even vaak voor onder Molukkers als Nederland. Bovendien bewegen zij nagenoeg evenveel als Nederlanders. Conclusie en overweging Globaal genomen kan worden geconcludeerd dat Molukkers meer gezondheidsproblemen hebben ondanks een vergelijkbare leefstijl dan Nederlanders. Het vaker voorkomen van aandoeningen als suikerziekte en hoge bloeddruk bij Molukkers kan mogelijk te wijten zijn aan onder meer het voedingspatroon, (epi-)genetische factoren, en een hogere stress. Implicaties zorg en onderzoek Op basis van dit eerste landelijke onderzoek kunnen enkele aanbevelingen worden gegeven voor zorg en onderzoek, zoals - extra aandacht voor screening en behandeling van suikerziekte en hoge bloeddruk in Molukse gemeenschap; - voorlichting aan Molukkers, mede gericht op bespreekbaar maken van ziekte, zorg en leefstijl; - verder onderzoek naar het vóórkomen van verschillende aandoeningen en hun risicofactoren. 5

1.Inleiding De afgelopen 2 jaar heeft er een landelijk gezondheidsonderzoek plaats gevonden onder Molukkers, in de leeftijd van 30 t/m 65 jaar, in Nederland. Tot nu toe was de gezondheidssituatie van Molukkers onderbelicht gebleven. De volgende alinea s zullen dieper ingaan op de geschiedenis van de Molukse gemeenschap, de noodzaak van onderzoek en het beoogde doel van het gezondheidsonderzoek Molukkers&Gezondheid. 1.1 Historie De Molukse gemeenschap in Nederland kent een lange geschiedenis. De eerste generatie Molukkers in Nederland waren militairen van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Zij streden ten tijde van de V.O.C aan de zijde van Nederland. In 1951 werden zo n 3000 Molukse militairen en hun gezinsleden over gebracht naar Nederland. Dit gebeurde nadat, in 1949, Nederland de soevereiniteit van haar voormalige kolonie overdroeg aan de Verenigde Staten van Indonesië. Spoedig werd er een centralistisch bestuurd republiek opgezet door de eerste president Soekarno. Een terugkeer van de militairen naar hun herkomsteilanden werd met de opheffing van het KNIL door Soekarno tegengehouden. Nederland mocht ze arbeidsrechtelijk gezien niet ter plekke ontslaan en gaf deze militairen het dienstbevel zich tijdelijk te laten overbrengen naar Nederland. [1;2] In Nederland aangekomen werden de militairen alsnog ontslagen en geplaatst in geïsoleerde woonoorden, waaronder het voormalige concentratie kamp Westerbork. Het ontslag uit de Nederlandse dienst heeft een zware hypotheek gelegd op het integratieproces van met name de eerste en tweede generatie Molukkers in de Nederlandse samenleving. [1] Vanaf 1959 werden de geïsoleerde woonoorden afgebroken en werden de Molukkers gehuisvest in Molukse woonwijken en kernen, verspreid over circa 60 zogenaamde Molukkergemeenten. Het jongste deel van de tweede generatie is, in de jaren 60, deels in de woonoorden geboren en deels in de nieuwe Molukse woonwijken geboren. [1;2] 1.2 Onderzoek en gezondheidssituatie In de jaren na de aankomst in 1951 is er veel aandacht geweest voor Molukkers als het gaat om onderzoek op het gebied van educatie, arbeid en ouderenzorg. De laatste decennia is deze aandacht voor Molukkers in onderzoek echter flink afgenomen. Deze aandacht is opgeëist door de veel grotere minderheidsgroepen die later naar Nederland kwamen. De Molukse gemeenschap is een relatief kleine minderheidsgroep in Nederland met naar schatting een populatie van ongeveer 50.000 Molukkers. De Molukse gemeenschap kent een cultuur waarin betrokkenheid met elkaar en de daarbij behorende zorg heel groot is. Steun en zorg wordt eerder gezocht in eigen kring en is er sprake van intensieve mantelzorg. Behoud van de Molukse cultuur met tradities, normen en waarden, taal en geschiedenis is belangrijk binnen de gemeenschap en wordt generatie op generatie doorgegeven. Bekend is dat zulke culturele verschillen van invloed kunnen zijn op de manier hoe er met gezondheid en gezondheidszorg wordt omgegaan. Niet-westerse gemeenschappen vertonen ander hulpzoekend gedrag en is er vaak onbekendheid met betrekking tot het Nederlandse zorgsysteem. Tevens zorgt de taalbarrière vaak voor onduidelijkheid. Uit vele studies blijkt dan ook dat bepaalde aandoeningen en ziekten vaker voorkomen onder niet-westerse gemeenschappen, zoals suikerziekte, hoge bloeddruk, maar ook perinatale sterfte en zuigelingensterfte. Het is heel aannemelijk, dat ook Molukkers anders omgaan met hun gezondheid en zorggebruik. Uit een inventariserend regionaal onderzoek onder huisartsen kwam naar voren dat de gemiddelde kans op overlijden in de leeftijd van 30-60 jaar bij Molukkers hoger zou kunnen liggen dan in vergelijking tot Nederlands, Turken en/of Marokkanen. [3] Uit dit zelfde onderzoek kwam tevens naar voren dat de prevalentie van hartaandoeningen, hoge bloeddruk en beroerte hoger zou kunnen zijn bij Molukkers dan bij autochtone Nederlanders, Turken en/of Marokkanen. [3] Dit onderzoek kon deze vermoedens 6

echter niet met harde cijfers ondersteunen. Landelijke cijfers over gezondheidsproblemen onder de Molukse gemeenschap zijn bovendien niet beschikbaar. Onderzoek is daarom belangrijk om gezondheidsproblemen en zorggebruik onder Molukkers in kaart te brengen. Deze gegevens zijn zowel voor de gemeenschap zelf van belang, en ook voor onderzoek naar de gezondheid van migranten in het algemeen. Gegevens over de gezondheid van Molukkers geven namelijk inzicht in de mate waarin een minderheidsgroep als de Molukkers steeds meer op de Nederlandse samenleving gaat lijken met betrekking tot gezondheid en zorg. De Molukse gemeenschap is al met een 5 e generatie in Nederland in tegenstelling tot andere grotere minderheidsgroepen. Door de onvoldoende kennis omtrent zorggebruik en de gezondheidsproblematiek onder de Molukse gemeenschap heeft Stichting BUAT, in 2012, het Academisch Medisch Centrum (AMC), afdeling Sociale Geneeskunde, de opdracht gegeven om de gezondheidssituatie van Molukkers in kaart te brengen. 1.3 Doelstelling Het algeheel doel van het onderzoek Molukkers&Gezondheid is om inzicht te krijgen in de actuele gezondheidsproblematiek, gezondheidsbeleving, zorggebruik en leefstijl onder Molukkers van 30 t/m 65 jaar in Nederland. Binnen het onderzoek is er gekeken naar verschillen tussen Molukkers en autochtone Nederlanders in het vóórkomen van bepaalde ziekten en aandoeningen; verschillen met betrekking tot gezondheidsbeleving, verschillen in zorggebruik; en verschillen in leefstijl. 7

2. Gegevensbronnen Er is gebruikt gemaakt van 2 gegevensbronnen; een gezondheidsenquête en de Achmea Health Database. 2.1 Gezondheidsenquête Om de gezondheid en zorgbehoefte van Molukkers in kaart te brengen, is er gebruik gemaakt van een gezondheidsenquête. De vragenlijst is gebaseerd op de vragen uit de Centraal bureau voor statistiek (CBS) POLS (Permanent Onderzoek LeefSituatie) enquête. Dit is gedaan om uiteindelijk de gegevens te kunnen vergelijken met al bestaande gegevens over de autochtone Nederlandse bevolking. De focus van de vragenlijst ligt op gezondheidsbeleving en gedrag, zorggebruik en zorgbehoefte. De gezondheidsenquête is verspreid in 19 van de 60 Molukse wijken in Nederland. De wijken die deel hebben genomen aan het onderzoek zijn Groningen/Hoogkerk, Assen, Hoogeveen, Bovensmilde, Zwolle, Vaassen, Nistelrode, Middelburg, Oost-Souburg/Vlissingen, Capelle a/d IJssel, Breukelen, Ridderkerk, Maastricht, Lunteren, Wierden, Breda, Vught, Waalwijk en Den Helder. De gezondheidsenquête werd 2-talig aangeboden, zowel in het Nederlands als Maleis. Men had 3 mogelijkheden tot invullen van de gezondheidsenquête: persoonlijk (0%), digitaal (29%) en schriftelijk (71%). In elke wijk zijn lokale sleutelfiguren van de Molukse wijkraad, stichting of vrijwilligers benaderd. Met deze sleutelfiguren is er voor de desbetreffende wijk een strategie opgezet om respondenten te werven. De strategieën, die single of in combinatie zijn gebruikt, zijn: Een aankondigingsbrief - deze brief werd verspreid voorafgaand aan het onderzoek om bewoners van de desbetreffende Molukse wijk te informeren m.b.t. het onderzoek; Een informatie bijeenkomst - tijdens deze bijeenkomst werd er informatie gegeven over het doel en opzet van het onderzoek aan bewoners van de Molukse wijk; Lokale media - korte berichten m.b.t. het onderzoek werden geplaatst in de lokale (wijk)krant of vonden er interviews plaats tijdens lokale radio-uitzendingen; 8

Sociale media - de lokale Facebook-pagina en website werden gebruikt voor korte berichten m.b.t. het onderzoek; Deur-tot-deur benadering - verspreiding en ophalen van de gezondheidsenquête deur aan deur; Betrekken van andere lokale organisaties - de plaatselijke huisarts of kerk werd benaderd voor medewerking. Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal respondenten, het aantal verspreide enquêtes en het respons cijfer per Molukse wijk. In totaal hebben 755 Molukkers de gezondheidsenquête ingevuld en teruggestuurd. Na een kleine correctie zijn er 715 Molukkers geïncludeerd in het onderzoek. Personen die aangaven niet van Molukse origine te zijn, die buiten de leeftijdscategorie vielen of die de enquête niet geheel hadden ingevuld zijn geëxcludeerd. In elke Molukse wijk is een verschillend aantal gezondheidsenquêtes verspreid. Elke Molukse wijk varieerde in grootte en het aantal inwonende Molukse personen in de leeftijd van 30 t/m 65 jaar. In Maastricht, Den Helder en Bovensmilde zijn de hoogste respons cijfers behaald (resp. 58%, 46% en 38%). Tabel 1: Overzicht van het aantal respondenten, gezondheidsenquêtes en respons cijfer voor elke Molukse wijk. Molukse wijk Respondenten (N) Enquêtes (N) Respons cijfer (%) Maastricht 80 137 58 Den Helder 35 76 46 Bovensmilde 63 165 38 Lunteren 68 203 34 Breukelen 21 67 31 Waalwijk 25 80 31 Nistelrode 46 179 26 Middelburg 67 269 25 Oost-Souburg/ Vlissingen 32 141 23 Zwolle 43 198 22 Vught 26 126 21 Assen 45 219 21 Capelle aan den Ijssel 44 220 20 Ridderkerk 13 66 20 Groningen 18 96 19 Hoogeveen 20 115 17 Vaassen 29 232 13 Wierden 18 151 12 Breda 18 212 9 Op aanvraag 4 4 - Totaal 715 2956 24 Verschillende strategieën werden gebruikt voor het werven van respondenten. Van de 6 geïmplementeerde strategieën verwierf de persoonlijke deur-tot-deur benadering de meeste respondenten in een Molukse wijk. Sociale media heeft het minste effect op het werven van Molukse respondenten. [4] Het Permanent Onderzoek LeefSituatie (POLS) is een doorlopende verzameling van hoogwaardige en samenhangende gegevens over de leefsituatie van de Nederlandse bevolking. 9

Tabel 2 geeft een aantal demografische karakteristieken van de 715 geïncludeerde Molukkers. Tevens zijn de gegevens van de autochtone Nederlandse populatie weergegeven. De verdeling man/vrouw is nagenoeg hetzelfde in beide groepen. Het merendeel, bijna 50%, van de Molukse respondenten valt binnen de leeftijdscategorie 50-59 jaar in tegenstelling tot de autochtone Nederlanders. Bijna 60% van de Molukkers is getrouwd en 9.5% is samenwonend. Binnen de Nederlandse populatie is bijna 70% getrouwd en woont 12.9% samen. Het overgrote merendeel van de Molukkers (91.9%) is Christelijk gelovig in tegenstelling tot de autochtone Nederlanders (48.4%). Verder is er gevraagd naar de hoogst voltooide opleiding van de respondenten. 44.8% van de Molukse onderzoekspopulatie antwoordde lager voortgezet onderwijs te hebben afgerond, 33.4% het middelbaar beroepsonderwijs en 16.9% het hoger beroepsonderwijs of universiteit. Binnen de Nederlandse populatie heeft 24.6% het voortgezet onderwijs als hoogst voltooide opleiding, 31.7% het middelbaar beroepsonderwijs en 32.2% het hoger beroepsonderwijs. Tabel 2: Prevalentie van socio - demografische kenmerken van Molukkers en autochtone Nederlanders (%) Moluks N = 715 Nederlands N = 6010 Geslacht Man 48.1 47.9 Vrouw 51.9 52.1 Leeftijd 30 39 7.6 21.9 40 49 15.4 28.9 50 59 49.7 31.4 60 65 27.4 17.8 Burgerlijke staat Getrouwd 59.6 69.5 Samenwonend 9.5 12.9 Niet-getrouwd 18.9 9.5 Gescheiden 8.1 6.2 Weduwe/naar 3.8 1.6 Godsdienst Christelijk 91.9 48.4 Islamitisch 3.9 0.0 Anders 0.4 3.5 Geen geloof 3.8 48.0 Opleiding Basis onderwijs 3.4 11.5 Lager voortgezet onderwijs 44.8 24.6 Middelbaar beroepsonderwijs, 33.4 31.7 HAVO of VWO Hoger beroepsonderwijs of 16.9 32.2 universiteit Anders 1.4 0.0 10

2.2 Achmea Health Database De Achmea Health Database bevat zorggegevens van meer dan 4,8 miljoen verzekerden in Nederland. [5] Deze data is gebruikt om het vóórkomen van aandoeningen binnen de Molukse gemeenschap in Nederland in kaart te brengen. Een selectie is gemaakt van alle Molukkers op basis van achternaam. Hiervoor is de familie achternamenlijst gebruikt van Historisch Moluks Museum ten tijde van de overkomst naar Nederland. Er zijn in totaal 5532 Molukse personen geselecteerd op basis van achternaam. Als controle groep is er een random selectie gemaakt van autochtone Nederlanders, welke 10 keer zo groot diende te zijn dan de geselecteerde groep Molukkers met dezelfde verhouding qua leeftijd en geslacht. Deze controlegroep bevat 55.320 autochtone verzekerden. De gestelde periode was het jaar 2009-2010. Alle leeftijden zijn meegenomen tijdens de selectie. De gegevens zijn geanonimiseerd. Zorggegevens worden geregistreerd door middel van verschillende coderingssystemen. Alle specialistische zorg en ziekenhuisopnamen worden getypeerd door middel van een Diagnose Behandelingscode (DBC). De DBC code is een 12-cijferige code welke het zorgtype, de diagnose en de behandeling omschrijft. Tevens wordt alle medicatiegebruik getypeerd door middel van de Anatomisch Therapeutisch Chemisch Classificatie (ATC). De ATC code deelt de geneesmiddelen in groepen naar orgaan, vervolgens op het systeem waarop ze werkzaam zijn en daarna op chemische of therapeutische eigenschappen. Beide coderingssystemen worden wereldwijd gebruikt. Verder is binnen de Achmea Health Database ook het aantal huisartsenbezoek per jaar bekend. Om het voorkomen van aandoeningen te onderzoeken zijn zowel de DBC als de ATC codes opgezocht voor bepaalde aandoeningen en zijn deze coderingen gebruikt om te bepalen welke verzekerden voor de betreffende aandoening in 2009-2010 gebruik maakten van zorg. Tabel 3 geeft een weergave van de bekende demografische kenmerken van de onderzoekspopulaties. In beide populaties is de grootste groep jonger dan 29 jaar. Verder is te zien dat een merendeel van de Molukkers in zeer sterk en sterk verstedelijkte gebieden woont. Bijna 20% van de Molukse populatie woont nog in een Molukse wijk, 33% woont in 1 van de 4 grote steden, en 48% woont elders. Binnen de Nederlandse populatie is te zien dat bijna 3% in een Molukse wijk woont, dat 24.3 % in een grote stad woont, en 72.8% elders woont. Utrecht, Amsterdam, Den Haag en Rotterdam 11

Tabel 3: Prevalentie van een aantal demografische kenmerken van Molukkers en autochtone Nederlanders (%) uit de Achmea Health Database. Moluks N = 5532 Nederlands N = 55320 Geslacht Man 49.3 49.2 Vrouw 50.8 50.7 Leeftijd <29 38.7 38.2 30-39 12.7 12.9 40-49 14.4 15.4 50-59 16.9 15.3 >60 17.3 18.2 Stedelijkheid Niet stedelijk 1.1 5.5 Weinig stedelijk 17.8 17.4 Matig stedelijk 15.4 17.5 Sterk stedelijk 26.8 28.7 Zeer sterk stedelijk 38.8 30.8 Locatie Molukse wijk 18.9 2.8 Buiten Molukse wijk of grote stad 48.0 72.8 Grote stad 33.0 24.3 2.3 Analyse De cijfers die getoond worden in dit rapport zijn leeftijd gestandaardiseerde prevalentie cijfers (%). De invloed van de verschillen in de samenstelling van beide onderzoekspopulaties naar leeftijd en geslacht is daarmee weggehaald. Logistische regressie analyses zijn uitgevoerd via het statistisch software programma SPSS, waarbij een p-waarde 0.05 is aangenomen als significant. Deze resultaten staan vermeld in bijlage 1. Verschillen tussen Molukkers en Nederlanders die met statistische significantie konden worden aangetoond, staan in de grafieken aangeduid met een asterisk (). 12

3. Resultaten voor gezondheid Het volgende gedeelte geeft een overzicht van de actuele gezondheidssituatie van de Molukse gemeenschap in Nederland. De volgende onderwerpen zullen worden besproken: gezondheidsbeleving, mentale gezondheid, geluk en tevredenheid, beperkingen en chronische aandoeningen, waarvan een aantal aandoeningen apart zullen worden uitgelicht. 3.1 Gezondheidsbeleving en mentale gezondheid Uit eerder onderzoek is naar voren gekomen dat minderheden een lagere gezondheidsbeleving en mentale gezondheid dan autochtone Nederlanders rapporteren. [6] Om de gezondheidsbeleving en mentale gezondheid in kaart te brengen is de gezondheidsenquête gebruikt. De gezondheidsbeleving is in kaart gebracht door middel van de vraag: Hoe ervaart u uw gezondheid? Deze vraag was op 5 manieren te beantwoorden: uitstekend, zeer goed, goed, matig of slecht. De percentages voor matig en slechte gezondheidsbeleving liggen aanzienlijk hoger voor Molukkers dan autochtone Nederlanders. Gezondheidsbeleving Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders De mentale gezondheid is bepaald aan de hand van 5 vragen over hoe men zich de afgelopen 4 weken heeft gevoeld. Er waren 6 mogelijke antwoorden te geven op de 5 vragen; voortdurend, meestal, vaak, soms, zelden of nooit. Molukkers rapporteren vaker een gemiddelde mentale gezondheid dan Nederlanders. Het percentage voor gezonde mentale gezondheid is aanzienlijk lager in vergelijking tot de Nederlanders. Mentale gezondheid Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 13

Tevens is er in de gezondheidsenquête gevraagd naar beleving van geluk en tevredenheid in het leven. Deze 2 aspecten zijn bepaald door de vragen Hoe gelukkig voelt u zich in uw leven? en Hoe tevreden bent u met uw leven?. Aan beide vragen kon de respondent een rapportcijfer toekennen tussen 0 en 10. Molukkers en Nederlanders geven nagenoeg hetzelfde rapport cijfer voor geluk en tevredenheid. 3.2 Beperkingen Moeilijkheden van lichamelijk functioneren tijdens dagelijkse activiteiten wordt aangeduid als een beperking.[7] De gezondheidsenquête is gebruikt om het voorkomen van beperkingen onder de Molukse gemeenschap in kaart te brengen. Het hebben van een beperking is bepaald naar aanleiding van een reeks vragen met betrekking tot dagelijkse vaardigheden; horen, zien en bewegen. Respondenten konden kiezen uit 4 mogelijke antwoorden; ja, zonder moeite, ja, met enige moeite, ja, met grote moeite of nee, dat kan ik niet. Molukkers hebben een hoge kans op 1 of meer beperkingen in vergelijking tot autochtone Nederlanders (16% vs. 10%). Aantal beperkingen Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 14

3.3 Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen worden omschreven als onomkeerbare aandoeningen zonder uitzicht op volledig herstel en met een relatief lange ziekteduur. [7] Om het aantal en het voorkomen van chronische aandoeningen onder de Molukse gemeenschap in kaart te brengen is gebruik gemaakt van de gezondheidsenquête. Chronische aandoeningen omvat een groot aantal aandoeningen, waarvan enkelen zijn uitgevraagd in de enquête. Voor elke aandoening kon men aangeven, door ja of nee te antwoorden, of men de afgelopen 12 maanden last heeft gehad van 1 of meerdere chronische aandoeningen. Molukkers hebben vaker te kampen met 2 of meer chronische ziekten dan autochtone Nederlanders (41% vs. 29%). Aantal chronische aandoeningen Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders Tevens is er gekeken naar de verschillende chronische aandoeningen afzonderlijk. Gewrichtsproblemen aan hand of elleboog, gewrichtsontsteking en astma komen vaker voor bij Molukkers dan bij Nederlanders. Tevens hebben Molukkers veel vaker last van eczeem dan autochtone Nederlanders. Problemen aan de rug (hernia) komen minder voor bij Molukkers. Andere chronische aandoeningen als psoriasis, gewrichtsslijtage, problemen aan de nek, epilepsie en migraine komen even vaak voor onder Molukkers en Nederlanders. 15

Percentage (%) Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders De Achmea Health Database is gebruikt om gevallen van COPD en enkele mentale aandoeningen in kaart te brengen. Het gaat hierbij om personen die voor deze aandoeningen zorgkosten hebben gedeclareerd. Molukkers hebben minder vaak kosten gedeclareerd van COPD dan Nederlanders. De verschillende mentale aandoeningen (depressie, angststoornissen en schizofrenie) komen volgens deze gegevens even vaak voor onder Molukkers en autochtone Nederlanders. Percentage (%) Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 16

3.4 Suikerziekte (Diabetes Mellitus) Suikerziekte is een veel voorkomende chronische aandoening onder minderheidsgroepen in Nederland. [8;9] Door middel van de Achmea Health Database is gekeken naar het voorkomen van deze chronische ziekte onder de Molukse gemeenschap. Het risico van het krijgen van suikerziekte is veel hoger voor Molukkers dan autochtone Nederlanders. Er is een verdeling gemaakt op basis van geboortegeneratie: geboren voor 1950 (1 e generatie), tussen 1950-1970 (2 e generatie) en na 1970 (3 e generatie). Molukkers hebben in elke geboortegeneratie hoger risico op het krijgen van suikerziekte. Tevens is er gekeken naar voorkomen van suikerziekte tussen Molukkers en autochtone Nederlanders wonend in een Molukse woonwijk, in een van de 4 grote steden, of elders. Ongeacht het woongebied hebben Molukkers een hoger risico op het krijgen van suikerziekte. Molukkers wonend in de grote stad lopen de hoogste risico op suikerziekte. Percentages (%) Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 17

3.5 Hoge bloeddruk Hoge bloeddruk is ook een aandoening wat veel voorkomt onder minderheidsgroepen. [10-12] Hoge bloeddruk is een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Voor de resultaten met betrekking tot hoge bloeddruk is er gebruikt gemaakt van de gezondheidsenquête. Molukkers hebben vaker hoge bloeddruk dan autochtone Nederlanders. Zowel bij Molukse mannen als vrouwen komt hoge bloeddruk vaker voor. Tevens is er gekeken naar mogelijke verklaringen voor deze uitkomst. Opmerkelijk is het verschil tussen verklarende factoren tussen Molukkers en Nederlanders. De standaard verklarende factoren, zoals roken, bewegen, alcohol, BMI en mentale gezondheid lijken geen rol te spelen onder Molukkers. Mogelijke verklarende factoren die wel een rol zouden kunnen spelen zijn een verschil in lichaamsvet volume tussen Aziaten en Europeanen, wat mogelijk ook geldt voor Molukkers; genetische factoren; stress en depressie; cultuurbehoud; en zelfs mogelijk discriminatie. Percentages (%) Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 18

3.6 Hart en vaatziekten Onder de term hart- en vaatziekten vallen onder andere hartfalen, coronaire hartzieken, hartritmestoornissen, en beroerte. [13;14] Riscofactoren voor hart- en vaatziekten zijn onder andere roken, suikerziekte, hoge bloeddruk en overgewicht. Om het voorkomen van hart- en vaatziekten in kaart te brengen is de Achmea Health Database gebruikt. Er zijn geen verschillen tussen Molukkers en autochtone Nederlanders in het voorkomen van hartfalen en hersenbloeding. Coronaire hartziekten komt vaker voor onder Molukkers dan autochtone Nederlanders. De percentages voor coronaire hartziekten liggen voor zowel bij Molukse mannen als vrouwen hoger dan voor de autochtone Nederlandse mannen en vrouwen. Percentages (%) Coronaire hartziekten, ook wel ischemische hartziekten genoemd, zijn ziekten van het hart die het gevolg zijn van aderverkalking (arteriosclerose). Door de vernauwing of blokkade van het bloedvat die daarvan het gevolg is ontstaat zuurstoftekort (ischemie) in de hartspier. 3 Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 19

4. Resultaten voor zorggebruik Uit eerder onderzoek met betrekking tot zorggebruik komt naar voren dat minderheidsgroepen minder gebruik maken van bepaalde zorgvoorzieningen in tegenstelling tot autochtonen in Nederland. Het gebruik van zorgvoorzieningen als tandarts, thuiszorg, fysiotherapie en verpleeg- en verzorgingshuis zorg is lager onder minderheidsgroepen. [6;15-17] Voor de Molukse gemeenschap is dit in kaart gebracht in Nederland door middel van de gezondheidsenquête. Molukkers maken aanzienlijk minder gebruik van bepaalde zorgvoorzieningen binnen de gezondheidszorg dan de autochtone Nederlanders, waaronder huisartsenzorg, tandheelkundige zorg, fysiotherapie, specialistische zorg en betaalde hulp in het huishouden. Tevens maken Molukkers minder gebruik van (niet-) voorgeschreven medicatie. Molukkers maken even vaak gebruik van ziekenhuisbezoek en betaalde hulp voor persoonlijke verzorging. Percentages (%) Aantoonbaar lager/hoger dan Nederlanders 20