Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht een notitie van Onderzoek 6 juni 2014 Utrecht.nl/onderzoek
Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet www.utrecht.nl/onderzoek rapportage Rob Paridaen foto's Utrechts Archief Marissa van Leur (EZ) informatie (030) 286 1350 6 juni 2014
Gemeente Utrecht Inleiding De Stichting 'Atlas voor gemeenten' maakt jaarlijks een rapport waarin de 50 grootste gemeenten van Nederland op een veelheid aan onderwerpen (indicatoren) worden vergeleken en in een rangorde worden geplaatst. Deze notitie gaat over uitkomsten van de Atlas voor gemeenten 2014, die op 4 juni is gepresenteerd. De meest recente gegevens hebben betrekking op 2013. In deze notitie is bij het vergelijken van Utrecht met andere gemeenten gekozen voor de gemeenten met tenminste rond de 200.000 inwoners. Daarmee wordt Utrecht vergeleken met zeven andere gemeenten, die verder zijn aangeduid als de referentiesteden. Grootste gemeenten aantal inwoners per 1-1-2014 Amsterdam 810.937 Rotterdam 618.357 Den Haag 508.940 Utrecht 328.164 Eindhoven 220.920 Tilburg 210.270 Groningen 198.317 Almere 196.013 Bron: CBS Inhoud De Atlas voor gemeenten biedt een uitgebreide vaste set van indicatoren. Daarnaast is er ieder jaar een thema waarop dieper wordt ingegaan. Dat is dit jaar het onderwerp lokale economie en arbeidsmarkt. In deze notitie is achtereenvolgens aandacht besteed aan: 1. de positie van Utrecht binnen de 50 gemeenten voor een brede set van indicatoren; 2. de positie van Utrecht ten opzichte van de zeven andere grote gemeenten voor de sociaaleconomische positie en de woonaantrekkelijkheid; 3. de positie van Utrecht ten opzichte van de zeven andere grote gemeenten voor aspecten van het thema-onderwerp lokale economie en arbeidsmarkt. 3
1 Algemene positie Utrecht Sterkste punten van Utrecht Van de 50 gemeenten heeft Utrecht de snelst groeiende bevolking. Utrecht staat ook sterk als het gaat om het opleidingsniveau van de beroepsbevolking (veel hoog en weinig laag opgeleid), de kans op werk in de regio en de bereikbaarheid van banen. Al jaren neemt Utrecht een gunstige tweede positie in voor de woonaantrekkelijkheid, met navenant hoge huizenprijzen. Gunstig is ook de derde plaats op de sociaal-economische index. Figuur 1 Rangpositie Utrecht (positie 1 is het meest gunstig en positie 50 het minst gunstig) hoogopgeleiden bevolkingsontwikkeling kans op werk woonaantrekkelijkheidsindex laagopgeleiden bereikbaarheid banen sociaal-economische index huizenprijzen (per m2) arbeidsongeschiktheid restaurants werkgelegenheid werkloosheid bijstand armoede overlast verloedering aandeel koopwoningen woninginbraak (2010-2012) 1 1 1 2 2 3 3 4 7 8 15 20 24 30 33 35 37 46 10 20 30 40 Bovengemiddeld is de positie voor aspecten als de (ontwikkeling van) de werkgelegenheid, de werkloosheid en het aandeel arbeidsongeschikten. Utrecht kan niet bogen op culinaire hoogvliegers maar heeft wel relatief veel restaurants. Punten waarop Utrecht een zwakkere positie heeft Een minder gunstige rangpositie is er op de punten armoede (positie 30), overlast (33) en verloedering (35), en het aandeel koopwoningen (37). Verder behoort Utrecht tot de gemeenten met het hoogste aantal woninginbraken per 1.000 woningen (positie 46). 4 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht
Gemeente Utrecht 2 Sociaal-economische positie en woonaantrekkelijkheid 2.1 Sociaal-economische positie Sociaal-economische index De sociaal-economische index is de gemiddelde rangpositie voor een set van indicatoren: het aandeel personen in de bijstand, het werkloosheidspercentage, het aandeel arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum, het aandeel laagopgeleiden, de netto participatiegraad van vrouwen, het aantal banen als percentage van de beroepsbevolking en het percentage banen in groeisectoren. Net als in voorgaande jaren neemt Utrecht van de vijftig steden de 3 e plaats in voor de sociaal-economische index. Daarmee heeft Utrecht een gunstige positie binnen de 50 gemeenten en ook in vergelijking met de referentiesteden, met name ten opzichte van Rotterdam en Den Haag. Utrecht en Amsterdam zijn de grote steden waar de sociaal-economische index de afgelopen vijf jaar het meest is gestegen, gevolgd door Eindhoven. Van de referentiesteden zijn er ook drie met een gedaalde index, waarbij het met name gaat om Den Haag en Almere. Rangpositie sociaal-economische index * ontwikkeling * rangpositie sociaal-economische index 2013 sociaal-economische index 2008-2013 Utrecht 3 5 (stijger) Amsterdam 17 7 (stijger) Rotterdam 40 25 (stijger) Den Haag 38 49 (daler) Eindhoven 12 17 (stijger) Tilburg 22 36 (daler) Groningen 27 23 (stijger) Almere 32 43 (daler) * positie 1 is het meest gunstig en positie 50 het minst gunstig 5
Verklaring uit onderliggende indicatoren De gunstige positie van Utrecht op sociaal-economisch gebied is vooral te danken aan: veel banen ten opzichte van de beroepsbevolking (de werkgelegenheidsquote); weinig arbeidsongeschikten; de hoge beroepsbevolking; in de beroepsbevolking weinig mensen met een laag opleidingsniveau. Voor aspecten als bijstandscliënten, huishoudens met een laag inkomen en werkloosheid neemt Utrecht een gemiddelde positie in, maar relatief gunstig ten opzichte van de referentiesteden. Rangpositie voor werkloosheid, inkomen en opleiding werkloosheid bijstand laag inkomen laag opgeleid Utrecht 20 24 30 2 Amsterdam 33 44 48 3 Rotterdam 50 50 50 39 Den Haag 47 45 43 29 Eindhoven 11 27 29 11 Tilburg 35 38 35 24 Groningen 45 47 49 1 Almere 44 29 32 30 Weinig verandering sociaal-economische indicatoren Over het geheel genomen verandert er de afgelopen jaren weinig in de rangpositie van Utrecht voor de afzonderlijke sociaal-economische indicatoren. Alleen voor de lage inkomens (het aandeel huishoudens met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum) is de positie de laatste twee jaar verslechterd. Rangpositie Utrecht voor werkloosheid en inkomen 2011 2012 2013 werkloosheid 18 18 20 werkgelegenheidsquote 6 7 6 laag opgeleiden 3 2 2 arbeidsongeschiktheid 7 5 7 aantal bijstandsontvangers 24 26 24 laag inkomen 22 29 30 Bron: Atlas voor gemeenten 6 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht
Gemeente Utrecht 2.2 Woonaantrekkelijkheid Woonaantrekkelijkheidsindex De woonaantrekkelijkheidsindex bestaat, in volgorde van gewicht, uit de bereikbaarheid van banen, het cultuuraanbod (podiumkunsten), veiligheid (geweldsmisdrijven en vernielingen), het aandeel koopwoningen in de woningvoorraad, de nabijheid van natuurgebieden, de kwaliteit van het culinaire aanbod, de aanwezigheid van een universiteit en het historisch karakter van de stad. Utrecht neemt al jaren de 2 e positie in voor de woonaantrekkelijkheid. Van de referentiesteden nemen ook Amsterdam (1) en Den Haag (5) een gunstige positie in. De andere steden volgen op ruime afstand. De woonaantrekkelijkheid van Utrecht is in de afgelopen vijf jaar nog gestegen. Daarmee is de achterstand op Amsterdam niet kleiner geworden maar is wel de voorsprong op de andere referentiesteden toegenomen. Woonaantrekkelijkheidsindex * rangpositie woonaantrekkelijkheid 2013 * ontwikkeling woonaantrekkelijkheid 2008-2013 Utrecht 2 4 (stijger) Amsterdam 1 3 (stijger) Rotterdam 20 38 (daler) Den Haag 5 35 (daler) Eindhoven 13 16 (stijger) Tilburg 21 33 (daler) Groningen 19 31 (daler) Almere 37 10 (stijger) * positie 1 is het meest gunstig en positie 50 het minst gunstig 7
Aspecten van de woonaantrekkelijkheid Kwaliteiten van Utrecht als het gaat om de woonaantrekkelijkheid zijn: de bereikbaarheid van banen; het aanbod van podiumkunsten; de universiteit; de historische binnenstad. Op het punt van veiligheid (geweld, vernielingen) neemt Utrecht een gemiddelde tot bovengemiddelde positie in. Utrecht heeft een gemiddelde positie voor het aandeel koopwoningen en de nabijheid van natuurgebieden. Utrecht heeft wel relatief veel restaurants, maar scoort benedengemiddeld op het punt van de culinaire kwaliteit. Rangpositie voor diverse aspecten woonaantrekkelijkheid bereikbaarheid banen aandeel koopwoningen podiumkunsten geweldsmisdrijven Utrecht 3 37 2 31 Amsterdam 2 50 1 49 Rotterdam 13 49 20 50 Den Haag 7 43 8 47 Eindhoven 23 41 10 44 Tilburg 26 19 13 41 Groningen 43 46 5 46 Almere 32 5 50 12 Huizenprijzen Van de 50 gemeenten heeft Utrecht na Amsterdam, Amstelveen en Haarlem de hoogste vierkante meterprijs van verkochte koopwoningen. Amsterdam met een relatief kleine voorraad koopwoningen steekt er qua prijsniveau duidelijk bovenuit. De onderlinge positie van de acht grootste steden is vrij constant. De positie van Amsterdam en Utrecht is structureel sterker dan die van de andere steden. Rangpositie mediane verkoopprijs (per m 2 ) 2011 2012 2013 Utrecht 3 4 4 Amsterdam 1 1 1 Rotterdam 28 28 27 Den Haag 19 17 17 Eindhoven 34 35 30 Tilburg 26 27 30 Groningen 32 30 28 Almere 39 38 39 Bron: Atlas voor gemeenten 8 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht
Gemeente Utrecht 3 Lokale economie en arbeidsmarkt Werkgelegenheid Met een beroepsbevolking in de orde van 180.000 personen en 228.600 banen heeft Utrecht een gunstige werkgelegenheidsquote. Van de acht grootste steden neemt Utrecht samen met Eindhoven de sterkste positie in. Voor de verdeling van de banen over beroepsniveaus zijn er uitgesproken verschillen binnen de groep van grootste steden. Utrecht neemt de hoogste positie in als het gaat om banen met een hoog niveau, en scoort relatief laag voor de andere twee niveaus. Een vergelijkbaar beeld is er voor Amsterdam, Den Haag en Groningen. Rangpositie werkgelegenheid en beroepsniveau banen werkgelegenheids- * quote banen laag niveau banen middelbaar niveau banen hoog niveau Utrecht 6 48 47 1 Amsterdam 16 49 42 4 Rotterdam 14 33 21 21 Den Haag 29 45 46 6 Eindhoven 4 32 41 12 Tilburg 24 13 32 30 Groningen 10 40 43 7 Almere 47 27 12 29 * banen als percentage van de beroepsbevolking 9
Arbeidsdeelname eelname Utrecht hoort bij de grote steden met een hoge deelname van de 15 t/m 64-jarigen aan de beroepsbevolking (de bruto deelname) en aan de werkende beroepsbevolking (de netto deelname). Er is voor Utrecht een bovengemiddelde positie wat betreft het arbeidsverleden (laatste vier jaar gewerkt) van allochtonen, zowel westers als niet-westers. Voor het arbeidsverleden van autochtone Utrechters is sprake van een gemiddelde positie. Rangpositie arbeidsdeelname * bruto deelname ** netto deelname arbeidsverleden autochtonen *** arbeidsverleden niet-westerse *** allochtonen arbeidsverleden westerse *** allochtonen Utrecht 12 12 30 16 24 Amsterdam 5 10 46 24 36 Rotterdam 37 45 44 30 43 Den Haag 36 40 40 28 45 Eindhoven 35 31 36 23 26 Tilburg 17 22 13 27 18 Groningen 41 46 38 44 49 Almere 11 21 24 6 10 * aandeel 15 t/m 64-jarigen dat tot de beroepsbevolking behoort ** aandeel 15 t/m 64-jarigen dat meer dan 12 uur per week werkt *** aandeel 15 t/m 64-jarigen dat de afgelopen 4 jaar werkte (maximaal 1 maand niet) Figuur 2 Arbeidsdeelname in gemeente Utrecht (in % bevolking 15 t/m 64 jaar) 78 76 74 72 70 68 66 64 62 60 58 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 bron: CBS; Onderzoek Utrecht bruto deelname netto deelname 10 Atlas voor gemeenten 2014: de positie van Utrecht
Gemeente Utrecht Kansen op de arbeidsmarkt De indicator KANS OP WERK staat voor de beschikbaarheid van banen voor verschillende groepen binnen de beroepsbevolking van een gemeente. Meegeteld zijn banen buiten die gemeente, voor zover ze binnen een acceptabele reistijd te bereiken zijn. Verder wordt rekening gehouden met de concurrentie voor de banen van mensen die buiten de gemeente wonen. Voor de overall-indicator KANS OP WERK staat Utrecht bovenaan. Van de acht grootste steden is er ook een hoge baankans voor de beroepsbevolking van Eindhoven en Amsterdam, op enige afstand gevolgd door Den Haag. Met name in Groningen is de kans aanmerkelijk lager. Een positief punt voor Utrecht is verder het bovengemiddelde aandeel kansrijke jongeren. Dat geldt met name voor de Utrechtse autochtone jongeren (rangpositie 4) en ook nog voor de westerse allochtone jongeren (positie 16), maar niet voor de niet-westerse allochtone jongeren (met positie 33 op het gemiddelde voor de 50 gemeenten). Rangpositie kansen op de arbeidsmarkt KANS OP WERK * kansrijke jongeren % laagst geschoold onder laag opgeleiden % niet-westers onder laag opgeleiden % 45-plussers onder laag opgeleiden Utrecht 1 15 40 46 4 Amsterdam 5 33 48 50 38 Rotterdam 30 49 46 49 19 Den Haag 11 44 45 48 17 Eindhoven 2 13 24 45 21 Tilburg 19 31 36 22 24 Groningen 48 3 34 16 20 Almere 25 42 16 42 27 * aandeel geslaagden in het voortgezet onderwijs met een havo- of vwo-diploma In de Utrechtse beroepsbevolking overheersen de hoog opgeleiden (55-60%) en zijn er weinig mensen met een lage opleiding, onder het mbo-2 niveau (10-15%). Op zich zijn er voor die laag opgeleiden voldoende banen, maar er is sprake van substantiële verdringing door middelbaar en hoog opgeleiden die geen baan op hun niveau kunnen vinden. Dat maakt dat juist onder de laag opgeleiden de werkloosheid relatief hoog is. Binnen de groep van laag opgeleiden is er een aantal subgroepen met een relatief kwetsbare arbeidsmarktpositie: de laagst geschoolden (hoogstens basisonderwijs), niet-westerse allochtonen en 45-plussers. De eerste twee subgroepen komen in Utrecht relatief vaak voor, overigens net als in de andere G4-steden. De subgroep laag opgeleide 45-plussers is in Utrecht ondervertegenwoordigd. 11