In gesprek met Barbara Baarsma in dit nummer: Interview gesprek met met Sophie Rob de Wijk, in t Veld directeur HCSS CBS viert 10 jaar Centrum Demografische voor Beleidsstatistiek gevolgen van de economische crisis Een beter publiek debat Jantine op Kriens basis van de feiten VNG over de nieuwe taken van de gemeenten 02 Het relatiemagazine Het van relatiemagazine het Centraal Bureau van voor het de Centraal Statistiek Bureau voor de Statistiek zomer 2014 lente 2013 14 xx
zomer 12,8 MILJOEN NEDERLANDERS OP VAKANTIE In het vakantiejaar 2012 is 81 procent van de Nederlandse bevolking op vakantie geweest. Absoluut gezien komt dit neer op 12,8 miljoen vakantiegangers. Samen waren zij goed voor 36,8 miljoen vakanties. Bij bijna de helft van deze vakanties bleef men in eigen land. In Nederland werden 8 miljoen lange vakanties doorgebracht. De gemiddelde duur daarvan was 9,8 dagen. (Bron: CBS) 10,1 MILJOEN KEER ER OP UIT VOOR EEN KORTE VAKANTIE In eigen land trok men er 10,1 miljoen keer op uit voor een korte vakantie. De korte vakanties duurden gemiddeld 3,1 dagen. Het totaal aantal overnachtingen voor binnenlandse vakanties bedroeg 92 miljoen. (Bron: CBS) 2 cbs 02/14
voorwoord In juni lanceert het CBS ruim 3 300 datasets als open data Cijfers in samenhang Na zeven jaar als algemeen directeur van het Nederlands Forensisch Instituut ben ik op 1 april een nieuwe uitdaging aangegaan als Directeur-Generaal van het CBS. Mijn eerste periode bij het CBS staat in het teken van kennismaking; niet alleen intern maar juist ook met externe partijen zoals ministeries, planbureaus en diverse instellingen. Het eerste beeld van de verschillende gesprekken geeft mij de bevestiging dat het CBS een zeer belangrijke en gewaardeerde positie inneemt in Nederland als het gaat om het voorzien van de samenleving van betrouwbare informatie. Een zeer belangrijk punt dat ik bij het publiceren van informatie van het CBS zie, is dat we de cijfers in samenhang moeten brengen. Alleen dan krijgen cijfers betekenis. Het gaat er in ons werk om belangrijke maatschappelijke verschijnselen te begrijpen en te monitoren. Dit doen wij kwantitatief met indicatoren en statistische technieken. Maar het studieobject blijft steeds het onderliggende verschijnsel, niet de cijfers an sich, zeker niet als die in isolement worden beschouwd. Het komt zelden voor dat slechts een indicator het betreffende verschijnsel adequaat beschrijft, dus is samenhang essentieel. Maar zonder de achterliggende data is dit natuurlijk niet mogelijk. Toename van de beschikbaarheid van deze data genereert nieuwe mogelijkheden. In juni lanceert het CBS bijvoorbeeld ruim 3 300 datasets als open data. Iedereen, van burger tot bedrijf, kan de inzichtelijk aangeboden CBS-gegevens dan combineren met andere data, waardoor een belangrijke verrijking kan plaatsvinden. De interviews met Jantine Kriens (voorzitter van de VNG-directieraad), Rob de Wijk (directeur Den Haag Centrum voor Strategische Studies/HCSS) en Barbara Baarsma (directeur SEO Economisch Onderzoek) in dit magazine maken duidelijk dat de behoeften aan data alleen maar groter worden. SEO is grootverbruiker van CBS-data, maar heeft nog wel een wensenlijstje van data die het CBS (nog) niet aanbiedt. Het HCSS gebruikt voor het opstellen van rapporten naast de CBS-cijfers ook veel andere bronnen. De organisatie heeft zelf ook enorme databanken beschikbaar met zelf gegenereerde informatie. Kriens vertelt dat de cijfers van het CBS in combinatie met het door KING ontwikkelde instrument www.waarstaatjegemeente.nl worden gebruikt om zowel landelijk als op gemeente- en buurtniveau te kunnen schakelen. Ze hoopt door samenwerking dit instrument verder te ontwikkelen, zodat duiding van de cijfers steeds gemakkelijker wordt. Tjark Tjin-A-Tsoi, Directeur-Generaal zomer 2014 3
colofon 02/14 is het relatiemagazine van het CBS dat als doelstelling heeft de externe relaties van het statistiekbureau te informeren over het CBS en met het CBS verwante relevante maatschappelijke ontwikkelingen. Het relatiemagazine verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave: Centraal Bureau voor de Statistiek Hoofdredactie: Miriam van der Sangen Medewerkers: Cor Kooijman, Marc Laan, Masja de Ree, Jaap van Sandijk, Miriam van der Sangen en Anita Toet Cover: Barbara Baarsma is directeur SEO Fotografie: Hollandse Hoogte en Sjoerd van der Hucht Illustraties: Deborah van der Schaaf Oplage: 4 300 exemplaren Vormgeving: Edenspiekermann Opmaak: Centraal Bureau voor de Statistiek, Grafimedia Druk: Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam Reacties op het blad zijn welkom via e-mail: msnn@cbs.nl Aan dit nummer werkten mee... Miriam van der Sangen (1958) studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Daarna volgde zij diverse opleidingen op het gebied van management en journalistiek. Begin jaren tachtig trad zij in dienst bij het CBS, waar zij verschillende functies vervulde. De afgelopen 18 jaar werkte zij bij de sector Communicatie. Marc Laan (1952) studeerde af in massapsychologie aan de universiteit van Amsterdam. Hij begon bij het Parool als redacteur buitenland, werd verslaggever economie en later hoofd wetenschap. Sinds 2013 schrijft hij als zelfstandig journalist voor verschillende bladen, onder andere over geld, wetenschap en ict. Masja de Ree (1973) studeerde Nederlandse taalen letterkunde aan de universiteit van Amsterdam. Ze was docent Nederlands en alfabetisering en werkt sinds 2003 als zelfstandig bedrijfsjournalist en eindredacteur voor diverse opdrachtgevers bij de overheid en in de gezondheidszorg. Jaap van Sandijk (1960) studeerde aan de Pedagogische Academie, maar koos na de afronding daarvan voor de journalistiek. Na ervaring te hebben opgedaan bij de regionale radio en krant vestigde hij zich als free lance journalist. Hij schrijft voor diverse vakbladen. 10 Geopolitiek is de wereld aan het veranderen Het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) richt zich op nationale en internationale veiligheid, inclusief terrorisme en veiligheid. Directeur van HCSS is sinds februari 2007 Rob de Wijk. Wij spraken met hem over hoe geopolitiek de wereld aan het veranderen is. 20 Als lokaal bestuurder kun je nooit aan de werkelijkheid ontsnappen Ze staat bekend als een verbinder pur sang, die gaat voor de inhoud. Authentiek en met aversie tegen mannetjesmakerij en lege oneliners. Sinds 1 jaar is ze voorzitter van de directieraad van de VNG en ze prijst zich gelukkig met deze baan. 4 cbs 02/14
inhoud 30 Demografische gevolgen van de economische crisis Minder baby s, minder huwelijken, dat is vijf jaar na het begin van de economische crisis wat de statistieken ons vertellen. Maar zijn dat kleine bewegingen of zien we de gevolgen van de crisis straks ook op de langere termijn terug? Het werd eind maart jl. allemaal besproken tijdens het jaarlijkse seminar dat het CBS organiseerde, samen met het NIDI en de NVD. en verder... 6 Kort: gezondheid 8 CBS verlegt horizon over de landsgrenzen heen 16 Kort: economie 18 Economische ontwikkelingen in beeld 26 Kort: vrije tijd en cultuur 28 Samenwerken en kennis delen in de wereld van big data 36 Kort: criminaliteit 38 Steeds meer belangstelling voor CBS-databank 42 Kort: bevolking 50 Open data van het CBS gaan live 54 Kort: actueel 62 Publicaties 64 Vandaag 44 58 We mogen ons niet in slaap laten sussen door een paar groeicijfers SEO Economisch Onderzoek in Amsterdam voert research uit in opdracht van bedrijven en overheden. De organisatie financiert ook zelf wetenschappelijke studies. Directeur van SEO is econome Barbara Baarsma (1969). Resultaten Volkstelling 2011 bekend Eind maart van dit jaar rondde het CBS de volkstelling van 2011 af. We spraken met de betrokken CBS ers over deze mega-operatie. Ook namen we een kijkje in de keuken bij andere statistische bureaus om te zien hoe zij de volkstelling organiseerden. zomer 2014 5
BIJNA 1 MILJOEN MENSEN BEZOEKT ALTERNATIEVE GENEZER In de periode 2010 2012 gaven bijna 1 miljoen mensen aan het jaar voorafgaand onder behandeling te zijn geweest van een alternatieve genezer. Een kwart van hen was onder behandeling van een acupuncturist. 22 procent bracht een bezoek aan de homeopaat en zo n 17 procent gaf aan de chiropractor te bezoeken. Het minst vaak genoemd werden de gebedsgenezer, antroposoof en kruidengenezer. Hoogopgeleiden zijn vaker onder behandeling van een alternatieve genezer dan laag opgeleiden. De alternatieve genezer krijgt van zijn patiënten gemiddeld een 8,1 als rapportcijfer. (Bron: CBS) 6 cbs 02/14
Gg kort: gezondheid 103 000 85 % JONGEREN ONTVINGEN JEUGDZORG IN 2012 In 2012 ontvingen 103 000 jongeren in Nederland jeugdzorg. Dit komt neer op ongeveer 3 procent van alle jongeren. Het ging om ambulante jeugdzorg bij meer dan de helft van de jongeren met jeugdzorg (57 800 personen). Bij 39 400 jongeren ging het om ondertoezichtstelling, een maatregel die het ouderlijk gezag beperkt. Pleegzorg was er voor 20 000 jongeren. 25 procent van de jongeren ontving in 2012 twee verschillende zorgvormen en 15 procent ontving drie of meer vormen van zorg. Van alle jongeren die in 2012 jeugdzorg ontvingen, is 57 procent van het mannelijke geslacht. De gemiddelde leeftijd voor zowel jongens als meisjes met jeugdzorg is 12 jaar. (Bron: CBS) 77 % VAN DE VROUWEN In 2012 bezochten ongeveer 12 miljoen mensen één of meerdere keren de huisarts. Vrouwen (77 procent) komen meer bij de huisarts dan mannen (66 procent). Dit heeft voor een deel te maken met de gemiddeld oudere leeftijd van vrouwen in ons land. Daarnaast spelen vrouwspecifieke klachten rond baarmoeder, borsten, zwangerschap en anticonceptie een rol. De verschillen tussen mannen en vrouwen TEVREDEN OVER HET LEVEN In 2012 was 85 procent van de bevolking tevreden over het leven. Vooral over hun woning zijn mensen positief. Ruim de helft is hier tevreden over. Ruim een derde is er zelfs zeer tevreden over. Het minst positief zijn mensen over hun financiële situatie. Bijna 7 procent is daar ontevreden over en 20 procent is hiermee tevreden noch ontevreden. (Bron: CBS) BEZOEKT HUISARTS Bb zijn het grootst bij de 16- tot 40-jarigen. In deze leeftijdsgroep heeft ruim drie kwart van de vrouwen minstens eenmaal contact gehad met de huisarts, tegenover zes op de tien mannen. Niet alleen gaan er meer vrouwen naar de huisarts, ze gaan ook vaker dan mannen (respectievelijk 4,9 en 3,4 maal per jaar). (Bron: CBS) Cc zomer 2014 7
8 cbs 02/14 Er liggen grote mogelijkheden voor de regio's als de krachten worden gebundeld
aan het woord CBS verlegt horizon over de landsgrenzen heen Eind maart van dit jaar werd bij het CBS de landelijke expertmeeting Wonen en werken in grensoverschrijdend perspectief georganiseerd. Voorbij de grens kijken en met landelijke experts een nieuwe horizon verkennen was dé grote uitdaging van deze dag. Daarbij waren diverse grensregio s in beeld. Frans Duijsings was één van de organisatoren van de conferentie en vertelt over het resultaat ervan. Auteur: Miriam van der Sangen Fotografie: Sjoerd van der Hucht We hebben de conferentie interactief opgezet, legt Duijsings uit. Zo discussieerden de deelnemers in vijf parallelle workshops over werken, wonen, bedrijvigheid, statistiek en beleid in een grensoverschrijdend perspectief. Landsgrenzen werken nog steeds belemmerend als het gaat over wonen en werken over de grens. Er liggen echter grote mogelijkheden voor de regio s als de krachten worden gebundeld. Vooral in krimpende grensregio s is de noodzaak daartoe urgent. Om beleid te kunnen ontwikkelen en de effectiviteit van maatregelen te kunnen monitoren zijn cijfers nodig. Die zijn er nu in onvoldoende mate. Er is zowel behoefte aan structuurcijfers over de gebieden aan beide kanten van de grens als aan het in kaart brengen van grensoverschrijdende activiteiten. Duijsings vertelt dat het CBS gaat kijken in hoeverre het mogelijk is op effectieve wijze cijfers te maken voor de grensgebieden. Daarbij worden ook de regio s aan de Duitse en Belgische landsgrens meegenomen. Dit initiatief werd door de aanwezigen zeer positief ontvangen. Ook CBS er Johan van der Valk is nauw betrokken bij de nieuwe initiatieven. Van der Valk: Wij hadden wel verwacht dat het als een goed idee uit de bus zou komen, want het voorziet in een behoefte. Dat het enthousiasme zó groot zou zijn, hadden we echter niet gedacht. Gebruikers zitten blijkbaar te springen om cijfers. Ook waarderen ze de rol die het CBS hierbij wil spelen. Frans Duijsings benadrukt verheugd te zijn over de enorme belangstelling. Er waren maar liefst 45 verschillende organisaties aanwezig. Naast tal van gemeenten, universiteiten, onderzoeksinstituten en regionale organisaties uit het hele land waren ook deelnemers uit België en Duitsland van de partij. Die internationale deelname gaf een extra dimensie aan de conferentie. Nol Reverda, wetenschappelijk directeur Neimed en lector demografische krimp aan de Zuyd Hogeschool, was een belangrijke schakel. Hij benadrukte het mooie resultaat dat bereikt kan worden door het bij elkaar brengen van interpretatieve wetenschap en de cijfers van het CBS. Ook waren er complimenten voor de deelnemers, die positief geëngageerd meedachten. Zij lieten zich niet leiden door blokkades van wet- en regelgeving, maar keken vooral naar wat grensoverschrijdend mogelijk is, aldus Duijsings. CURRICULUM VITAE VAN FRANS DUIJSINGS Frans Duijsings (1959) studeerde HEAO-Marketing bij de Zuyd Hogeschool en Nima-B bij SRM. Na zijn studie startte hij zijn loopbaan bij het CBS, waar hij werkzaam was in tal van functies op het terrein van innovatie, communicatie, leren en arbeidsmarkt. Veel trajecten ontwikkelde hij samen met externe partners. Op project basis was hij tevens werkzaam als relatie manager voor de Universiteit Maastricht. Momenteel is hij bij het CBS onder andere betrokken bij de ontwikke ling van visualisatietrajecten. zomer 2014 9
Rob de Wijk, directeur HCSS Geopolitiek is de wereld aan het veranderen Het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) richt zich op nationale en internationale veiligheid, inclusief terrorisme en defensie. Directeur van HCSS is sinds februari 2007 Rob de Wijk. Hij is tevens hoogleraar internationale betrekkingen aan de Haagse Campus van de Universiteit Leiden. In 2008 werd hij voorzitter van de Denktank Nationale Veiligheid. We spraken met hem over hoe geopolitiek de wereld aan het veranderen is. Auteur: Miriam van der Sangen Fotografie: Sjoerd van der Hucht 10 cbs 02/14
relaties Het vijandbeeld is diep geworteld in de mensheid zomer 2014 11
Curriculum vitae Rob de Wijk Rob de Wijk (1954) is een Nederlandse geschiedkundige en deskundige op het gebied van internationale betrekkingen en veiligheidszaken. Hij studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 1989 promoveerde hij. De Wijk is sinds februari 2007 directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij was tussen 1999 en 2008 hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Nederlandse Defensie Academie te Breda. Van 2000 tot 2013 was hij verbonden aan de vakgroep politicologie Internationale Betrekkingen Universiteit Leiden. Begin 2013 ging hij over naar de Campus Den Haag van diezelfde universiteit. Sinds 2012 is De Wijk directeur van The Hague Security Delta. Daarnaast heeft hij adviesfuncties in binnen- en buitenland, zoals het voorzitterschap van de Denktank Nationale Veiligheid. Den Haag telt ongeveer 160 internationale organisaties die dagelijks werken aan een veilige en rechtvaardige wereld. Wat voegt Den Haag Centrum voor Strategische Studies daaraan toe? Het is een kennisinstituut dat zich bezighoudt met nationale en internationale veiligheidsvraagstukken. We proberen zoveel mogelijk kennis ter beschikking te stellen aan overheden, het bedrijfsleven en internationale organisaties. Het is een instituut voor strategisch onderzoek. Dat betekent dat wij vooral kijken naar nieuwe ontwikkelingen, bijvoorbeeld op het gebied van economische veiligheid. Dat is een onderwerp dat wij in belangrijke mate hebben geagendeerd. Onderdeel van economische veiligheid is de grondstoffenpolitiek. Die hebben wij ook op de agenda gezet. Dat is vrij breed en raakt economische zaken, buitenlandse zaken, defensie, etc. We proberen daarmee een basis te leggen voor nieuw beleid. Dat doen we gevraagd en ongevraagd. Op die manier dragen we ons steentje bij aan de discussie. Niet alleen in Den Haag, maar nationaal en internationaal. Kenmerkend voor het HCSS is dat we van buiten naar binnen redeneren. Het probleem van veel politici en instituten is dat zij van binnen naar binnen redeneren. Ze denken dat Nederland het centrum van de wereld is, maar ons land is maar een heel klein radertje in het grote geheel. HCSS kijkt wat er in de wereld gebeurt. Wij denken dat het aanpassingsvermogen van Nederland de sleutel tot succes voor de toekomst is. Uw organisatie beschikt over ongeveer 30 experts op allerlei gebied. Hun rapporten zijn gebaseerd op feiten. Hoe belangrijk is in dit verband de informatie van het CBS voor uw organisatie en welke andere bronnen gebruikt u nog meer? Het CBS is één van onze bronnen en kwalitatief goed. Het verschilt per onderzoek van welke CBS-cijfers we gebruik maken. Maar we gebruiken ook veel andere bronnen, van de OESO tot de denktanks en zusterinstituten. We hebben enorme databanken, want we genereren ook veel informatie zelf. Daarnaast hebben we een heel goed computerprogramma waarmee we het internet continu kunnen afgrazen om te kijken welke ontwikkelingen zich wereldwijd voordoen. We zijn dus inmiddels redelijk goed in het in kaart brengen van toekomstverkenningen en kunnen daaruit conclusies trekken. U bent gespecialiseerd in internationale betrekkingen. Actueel op dit moment zijn de ontwikkelingen met betrekking tot de Krim, Oekraïne, Rusland en Europa. Zijn we in een nieuwe Koude Oorlog terechtgekomen? Nog niet, maar het lijkt er wel op. Ik denk dat mensen een vijand nodig hebben om zich te organiseren en focus te kunnen aanbrengen in hun eigen bestaan. Het vijanddenken is diep geworteld in de mensheid. Je ziet nu ook opeens dat Europa tekenen begint te vertonen van spreken met één mond. Dat heeft te maken met de situatie in de Oekraïne, de Krim en Rusland. Dat 12 cbs 02/14
relaties Wat er écht in de wereld gebeurt, gaat totaal aan de mensen hier in Europa voorbij betekent dat de zaak totaal versimpliceerd wordt. Poetin wordt gezien als de grote vijand, maar er kunnen grote vraagtekens bij worden gezet. Dat hij met de Krim over de schreef is gegaan is zeker, maar het is niet begonnen in Rusland. Het is wél begonnen in de Oekraïne; daar hebben lokale politici de zaak totaal uit de hand laten lopen. Het hangt er helemaal van af hoe iedereen bij zinnen weet te komen. Het probleem van dit soort zaken is dat ze een eigen dynamiek krijgen. Die dynamiek is niet meer te controleren: je weet wel waar je aan begint, maar je weet nooit waar het eindigt. Een heel plausibel scenario is dat het bij de burger uit de hand gaat lopen en dat Rusland uiteindelijk vindt mede ook door zijn eigen retoriek dat het wel moet ingrijpen. Dan heb je natuurlijk de poppen aan het dansen. De crisis in de Oekraïne toont volgens Obama aan dat vrede in Europa geen vanzelfsprekendheid is. Daar heeft hij helemaal gelijk in. Dat heb ik ook altijd gezegd. We hebben er boeken over vol geschreven. Mensen wilden dat allemaal niet geloven, maar nu blijkt het toch zo te zijn. Het heeft te maken met het proces van de Europese integratie. De vreedzame relaties die hier na de Tweede Wereldoorlog tussen de verschillende landen zijn ontstaan, komen in belangrijke mate door de Europese integratie. Men denkt dat die situatie normaal is, maar dat is niet zo. We hebben het gecreëerd door het proces van Europese integratie, door de NAVO en de OVSE. We hebben een lappendeken aan instituties gemaakt in Europa. Die instituties hebben ervoor gezorgd dat wij stabiel zijn geworden. In die stabiliteit konden wij onszelf ontwikkelen. Dat wordt vaak vergeten door de mensen die zo euro-sceptisch zijn. Zij vinden dat we wel uit de Europese Unie kunnen stappen en vragen zich af wat we nu moeten met die Europese Unie. Zij gaan echt voorbij aan het feit dat er stabiliteit is gecreëerd na de Tweede Wereldoorlog door de institutionele ontwikkeling die Europa heeft meegemaakt. Zo stabiel als nu is Europa eerder in de geschiedenis nooit geweest. Daarom is het ook zo ongelooflijk gevaarlijk om te gaan spelen met de Europese Unie, de NAVO, etc. In die zin is wat er gebeurd is met de Krim wel een wake-up call geweest voor Europa. In West-Europa leven we in een droomwereld. Dat is ook de reden waarom het HCSS naar mijn mening zulke interessante dingen doet. Wij kijken wél hoe de internationale context aan het veranderen is. Wat er écht in de wereld gebeurt, gaat totaal aan de mensen hier in Europa voorbij. Hoe groot is het gevaar dat we de Europese Unie niet overeind kunnen houden? Een plausibel scenario is dat wanneer Engeland zich terugtrekt uit de Europese Unie andere landen volgen. Het zou mij niet verbazen als de neiging om dat voorbeeld te volgen dan ook in Nederland veel sterker wordt. Daarbij wordt echter vergeten dat Nederland de euro heeft en zomer 2014 13
Engeland niet. Met name de wat meer rechtse partijen zouden onmiddellijk zeggen: zie je wel? Dat kunnen wij ook! De Amerikanen maken zich er buitengewoon grote zorgen over dat dat bouwwerk gaat schuiven. Als dat gebeurt, zou de hele Europese Unie wel eens kunnen gaan verkruimelen. Het grote probleem van deze tijd is dat politici het eigen falen in de schoenen schuiven van de Europese Unie. Nederland scoort economisch gezien slecht. We horen qua groei bij de minst presterende landen in Europa. Dat komt echt niet door de Europese Unie. We hebben in de woorden van PvdA-leider Samson tien verloren jaren achter ons door vijf kabinetswisselingen achter elkaar. Dat is in zeer belangrijke mate de verklaring voor de situatie waarin we nu zitten. Obama heeft in maart van dit jaar na de NSS-top in Brussel gezegd dat Europa niet altijd kan blijven rekenen op de Verenigde Staten, vooral niet wat betreft defensie. Kortom: Europa mag zijn defensie volgens de president dus niet verwaarlozen. U bent altijd voorstander geweest van verdubbeling van het budget voor defensie, ook in tijden van bezuinigingen. Ja, omdat ik verstand heb van internationale betrekkingen. Dat is een kwestie van de geschiedenis kennen. Weten wat er kan gebeuren onder bepaalde omstandigheden. In 1993 was ik één van de auteurs van de Prioriteitennota van het ministerie van Defensie. De Balkanoorlogen waren in volle gang. Het team dat de nota geschreven heeft, stelde dat de meest waarschijnlijke crisis in Europa het gevolg zou kunnen zijn van een conflict tussen Rusland en Oekraïne over de Krim. Dat hebben wij toen al voorspeld! Het is eigenlijk heel simpel. De Krim herbergt de Russische vloot in Sebastopol, een haven van Rusland. Er moesten moeizame compromissen worden bereikt over de status van Sebastopol. Rusland is een typische imperiale mogendheid. Een land dat altijd denkt in termen van macht en gebiedsuitbreiding, al zo lang als het bestaat. Je kunt weten dat dit kan gebeuren, zeker omdat dat land geen volledige democratie is. Je moet het echter wel willen zien. De meeste mensen ook politici willen het gewoon niet zien; dat is cognitieve dissonantie. Het is bewezen: in tijden dat men de perceptie heeft dat de dreiging niet hoog is, zijn politici bereid om defensieuitgaven grotendeels af te bouwen. Vroeg of laat word je met de gevolgen ervan geconfronteerd. Dat gebeurt nu. Hetzelfde hebben wij meegemaakt voor de Eerste en Tweede Wereldoorlog. De geschiedenis herhaalt zich. Niet alleen in Nederland, heel Europa lijdt eraan. Dat is ook de paradox van de Europese integratie: door die integratie zijn we ongekend stabiel en veilig geworden, waardoor mensen dat normaal zijn gaan vinden. En dus kunnen we alles verwaarlozen; de rest van de wereld doet hetzelfde als wij. Dat is echter een fundamentele fout die gemaakt is in de afgelopen decennia. Daar heb ik een boek over geschreven, Supermacht Europa. Nu 14 cbs 02/14
relaties Stijging werkloosheid vlakt af door terugtrekken jongeren Het CBS maakte op 15 mei bekend dat de werkloosheid in april van dit jaar is toegenomen met 3 duizend personen. De stijging van de werkloosheid begin dit jaar vlakt daarmee af. Dat komt echter niet doordat er meer banen zijn bijgekomen, maar vooral doordat jongeren zich terugtrokken van de arbeidsmarkt. De voor seizoensinvloeden gecorrigeerde werkloosheid kwam in april uit op 687 duizend personen. De werkloosheid liep minder snel op dan in december, januari en februari. Toen kwamen er maandelijks nog ruim 10 duizend werklozen bij. Gemiddeld groeide de werkloze beroepsbevolking de afgelopen drie maanden met 3 duizend personen. wordt mij gevraagd: hoe moeten we verder? Ik zeg dan: je bent jaren te laat. In de discussie die we nu hebben over de economie zie je precies hetzelfde gebeuren. Ook daar zie je de ideologie van het marktdenken. Geopolitiek gezien is dit echter niet zo. Overheden zijn steeds belangrijker in het scheppen van voorwaarden voor economische groei. Als je dat niet wilt zien, ga je down the drain, economisch gezien. Dat is precies wat er nu gebeurt. We denken dat we economisch de weg naar boven hebben gevonden, maar de werkloosheid loopt op. Hoe kan dat nou? HCSS heeft onlangs een nieuwe studie gedaan naar jobless growth. Daaruit blijkt dat het zeer de vraag is of wij die economische groei gepaard kunnen laten gaan met banengroei. Voelt u zich soms een roepende in de woestijn? Ja, maar we krijgen wel iets voor elkaar, hoor. Er komt steeds meer belangstelling voor het verhaal. Ik geef hierover continu lezingen door het hele land. Wij hebben onderwerpen zeker weten te agenderen, zoals grondstoffen. Dat is een strategisch issue geworden in Nederland. Dat geldt ook voor de discussies over grondstoffennationalisme, over de rol van de overheid in de economische ontwikkeling. Er komt een discussie aan over economische veiligheid; die hebben wij in zeer belangrijke mate op de agenda gezet. Ik ben niet helemaal ontevreden over wat wij allemaal voor elkaar krijgen, maar het zijn kleine stapjes vooruit. U begeeft zich al vele decennia in de wereld van de internationale betrekkingen, veiligheid en terrorisme. Bent u de afgelopen jaren somberder geworden over de toestand in de wereld? Ja, oneindig somber! Kijk eens naar Europa! Kijk eens naar Noord-Afrika op dit moment. Het enige land dat stabiel is, is Marokko. Voor de rest is het één grote puinhoop in Noord-Afrika. Het aantal bootvluchtelingen neemt hand over hand toe. Dat leidt tot grote drama's; het ontwricht de zuidelijke regio van de Europese Unie. Kijk eens wat er gebeurt in de Golfregio en natuurlijk met name in Syrië. Dat is een drama! Jemen heeft een burgeroorlog gehad met grote gewapende politieke conflicten. Saoedi-Arabië zou maar zó kunnen gaan hellen. Het gedoe met Georgië hebben wij dan wel achter ons gelaten, maar Oekraïne is nu een geweldige puinhoop. Rond Europa is het nooit eerder zo geweest: één grote, instabiele puinhoop die nu ook de stabiliteit van Europa zelf begint te raken en die de discussie weer oprakelt over defensie. Daar doorheen spelen de discussies over grondstoffenschaarste en defecten ten gevolge van klimaatverandering. Ik kan mij heel goed voorstellen dat mensen denken: ik trek het dekbed over me heen! De problemen worden steeds complexer en het heeft allemaal met elkaar te maken. Een ding is zeker: geopolitiek is de wereld aan het veranderen. Daar zit het grote probleem. Dat maakt mensen ongerust en onzeker. Het maakt hen ontvankelijk voor populisten met simpele oplossingen. zomer 2014 15
BIJNA 4 000 NEDERLANDSE BEDRIJVEN EXPORTEREN NAAR RUSLAND In 2013 exporteerden bijna 4 000 Nederlandse bedrijven goederen naar Rusland. Van die ondernemingen is 40 procent een groothandelsbedrijf. Vooral de sectoren handel en industrie doen zaken met Rusland. Samen zijn zij goed voor 90 procent. De groothandel voert veel elektronica uit, zoals computers en printers. Ook zuivel en bloemen zijn belangrijke exportproducten. (Bron: CBS) 16 cbs 02/14
Aa kort: economie VERZEKERINGEN BEDRIJFS- GEMIDDELD BIJNA Aa INVESTERINGEN GROEIEN MET 6,7 % In januari 2014 groeiden de bedrijfsinvesteringen in vergelijking met januari 2013 met 6,7 procent. De stijging is voor een belangrijk deel toe te schrijven De prijsstijgingen in 2013 zijn voornamelijk aan de investeringen in de bouw en in machines. Het veroorzaakt door belastingwijzigingen. Zo steeg per is de vierde maand op rij dat de bedrijfsinvesteringen 1 januari 2013 de accijns op tabak. Shag is één van de hoger lagen dan een jaar eerder. In vergelijking met sterkst in prijs gestegen artikelen van 2013. De prijs december 2013 is de stijging in januari echter een steeg met bijna 16 procent. Ook verzekeringen stuk kleiner. Dat heeft vooral te maken met de werden fors duurder. Dit kwam door de verhoging autoverkopen. Bedrijven anticipeerden op fiscale van de assurantiebelasting van 9,7 naar 21 procent. maatregelen die op 1 januari 2014 van kracht gingen De inboedelverzekering werd hierdoor bijna 14 en zagen de autoverkoop in december fors stijgen. In procent duurder. Gemiddeld werden verzekeringen januari was dat effect uitgewerkt. (Bron: CBS) vorig jaar bijna 8 procent duurder. (Bron: CBS) Dd ZIEKTEVERZUIM IN 2013 GEDAALD TOT 3,9 % 8 % DUURDER Het ziekteverzuim van werknemers in Nederland is in 2013 gedaald tot 3,9 procent. Dat betekent dat per 1000 werknemers er 39 ziek zijn. Dit is het laagste verzuimpercentage sinds 1996, het jaar waarin het CBS begon met de huidige manier van waarnemen. Naarmate bedrijven meer werknemers hebben, is het ziekteverzuim hoger. Bij bedrijven met minder dan 10 werknemers bedroeg het verzuim vorig jaar 1,6 procent. Bij bedrijven met 10 tot 100 werknemers bedroeg dit 3,4 procent. Bij de grote bedrijven lag het percentage op 4,7 procent. (Bron: CBS) zomer 2014 17
18 cbs 02/14 We nodigen iedereen van harte uit voor de conferentie eind augustus over het meten en analyseren van de economie
aan het woord Economische ontwikkelingen in beeld Van 24 tot en met 29 augustus a.s. vindt in De Doelen te Rotterdam de 33ste IARIW-conferentie plaats. Dit is een tweejaarlijkse internationale conferentie over het meten en analyseren van de economie, inkomens- en vermogensverdelingen, productiviteit, economische groei en vele andere hieraan gerelateerde onderwerpen. Wetenschappers, beleidsmakers, topeconomen en statistici wereldwijd komen bij elkaar om ideeën en kennis uit te wisselen op het gebied van een breed scala aan economische en sociale onderwerpen. Tevens is netwerken met elkaar een belangrijk doel. Auteur: Jaap van Sandijk Fotografie: Sjoerd van der Hucht Het CBS is gastheer van deze prestigieuze conferentie. Een eervolle taak voor ons bureau. Je wordt niet zo maar gevraagd dit te organiseren, zegt Gerard Eding, hoofd Nationale Rekeningen. Hij is belast met de organisatie en nodigt geïnteresseerden van harte uit de conferentie bij te wonen. De IARIW (International Association for Research in Income and Wealth) is een internationale organisatie die onderzoek verricht op het gebied van economische vraagstukken. De organisatie heeft 450 individuele leden uit alle delen van de wereld. Daarnaast zijn er ook veel gerenommeerde organisaties lid. Eén keer in de twee jaar organiseert de IARIW een conferentie. Eding: De conferentie is een combinatie van sessies over inhoudelijke onderwerpen, wetenschappelijke reflectie en ruimte om te netwerken. Wat de inhoud betreft zijn er tal van sprekers, zoals de topeconoom Bart van Ark en Marc Fleurbaey, professor aan de Princeton University in de USA. Ook de voormalig directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, Paul Schnabel, zal een presentatie geven. Daarnaast zijn er sprekers van belangrijke internationale instituten zoals de OECD, ISI, universiteiten en statistiekbureaus uit verschillende landen. De conferentie duurt een volle week, waarbij er vier conferentiedagen zijn en één dag een sociaal karakter heeft. Netwerken is belangrijk tijdens de conferentie. Daar moet dan ook voldoende ruimte voor zijn. Zo ontstaan veel makkelijker nieuwe ideeën en verbindingen tussen de deelnemers, aldus Eding. De conferentie begint op zondagavond met een welkomstreceptie en een walking dinner. De hele woensdag staat in het teken van kennismaking met de stad Rotterdam. Zo worden de deelnemers s ochtends ontvangen in het stadhuis van Rotterdam, is er een boottocht door de Rotterdamse haven en zijn er s middags excursies naar verschillende delen van Rotterdam en omgeving. De conferentie wordt vrijdagavond afgesloten met een diner. Eding geeft aan dat er twee jaar geleden meer dan 30 verschillende nationaliteiten aanwezig waren. De verwachting is dat er ook nu weer veel internationale deelnemers zullen zijn, van China tot Canada en van Argentinië tot Australië. Wanneer is volgens Eding de conferentie geslaagd? Als we met 300 deelnemers goede discussies hebben gehad en geïnspireerd naar huis gaan, vol met nieuwe ideeën en een uitgebreider netwerk. Voor meer informatie over de inhoud van het programma, de kosten en aanmelden: www.cbs-events.nl/iariw Gerard Eding (1970) is hoofd Nationale Rekeningen bij het CBS. Hij studeerde macro-economie en ruimtelijke economie aan de Universiteit van Groningen. Sinds 2001 werkt hij bij het CBS in uiteenlopende (management) functies. zomer 2014 19
Jantine Kriens, voorzitter VNG-directieraad Als lokaal bestuurder kun je nooit aan de werkelijkheid ontsnappen 20 cbs 02/14