Implementatie leerplannen LO 2de graad Het geïntegreerd vakconcept LO, waarin de totale persoonsvorming van de bewegende mens centraal staat, wordt in volgende leerplannen LO geëxpliciteerd: 1 ste graad A-stroom (2008/004) en B-stroom (2008/005) 2 de graad aso-kso-tso (2010/022) en bso (2010/026) 3 de graad aso-kso-tso (2008/039) en bso (2008/040) 3 de graad bso 3 de leerjaar (2007/022) 3 de graad tso Lichamelijke opvoeding en Sport, onderdeel Sporttechnische aspecten (2010/007) De leerplannen zijn opgebouwd rond een algemeen doelenkader. Ze zijn te vinden op www.vvkso.be > leerplannen Algemene pedagogisch-didactische wenken (ondersteunende kaderteksten leerplan LO 2 de graad) Werken met het leerplan LO De eindtermen zijn in het leerplan verwerkt als leerplandoelen of leerinhouden. Het nummer achter de leerplandoelen/leerinhouden verwijst naar de overeenkomstige vakgebonden eindterm. Bij attitudes staat er een (*) bij. Leerplandoelen en leerinhouden met een nummer hebben een resultaatsverplichting, leerplandoelen met een (*) hebben een inspanningsverplichting. Leerinhouden zonder nummer zijn suggesties. In de B-stroom (1 ste graad) werkt men met ontwikkelingsdoelen vertaald naar leerplandoelen en leerinhouden (inspanningsverplichting). De bewegingsdoelen en persoonsdoelen die in alle bewegingsgebieden aan bod kunnen komen zijn verzameld in een algemeen doelenkader. De leraar kiest per bewegingsgebied prioritair twee of meer bewegingsdoelen en persoonsdoelen uit het algemeen doelenkader waaraan hij wil werken tijdens een periode. Raamplan: planning in periodes (2 de graad) Voor de bewegingsgebieden atletiek, gymnastiek, ritmische vorming, dans en/of expressie (meisjes), doelspelen en terugslagspelen wordt minimum één periode per jaar opgelegd; voor ritmische vorming, dans en/of expressie (jongens) en contact & verdediging één periode per graad. Voor de overige periodes heeft de leraar de keuze uit bovengenoemde en/of andere bewegingsgebieden. Vormen van uithouding, kracht, lenigheid en snelheid komen in elk leerjaar in meerdere bewegingsgebieden aan bod. 2de graad individuele bewegingsgebieden interactieve bewegingsgebieden atletiek gymnastiek ritmische vorming, dans en/of expressie keuze doelspelen terugslagspelen contact- en verdediging 1ste jaar 1 periode 1 periode 1periode (m) 1 periode 1 periode 1 periode (j) 2de jaar 1 periode 1 periode 1periode (m) 1 periode 1 periode 1 periode Jaarplannen en/of periodeplannen Vanuit het leerplan en in samenspraak met de collega's stelt de leraar zijn jaarplan / periodeplan op. Hij houdt rekening met de leerlingengroep, het raamplan, de accommodatie, de effectief beschikbare uren en de nodige evaluatiemomenten. Het jaarplan is een hulpmiddel, een persoonlijk werkinstrument om de onderwijskwaliteit te optimaliseren. Een vast model bestaat niet. 1
Samenwerkend leren (coöperatief leren) en zelfstandig leren De leraar kan samenwerkend leren uitlokken door verschillende rollen en taken toe te wijzen. Rol- en taakafhankelijkheid bevorderen bovendien het geïntegreerd leren doordat aan elke rol een bewegings- en een sociale taak verbonden zijn. Rollen Bewegingstaken Sociale taken Aanvaller stelt zich aanspeelbaar op laat zich zien en vraagt de bal uitdrukkelijk Choreograaf zorgt voor een publieksgerichte presentatie luistert naar de voorstellen en neemt beslissingen in consensus Coach observeert het bewegingsgedrag/geeft tips geeft constructieve feedback en moedigt aan Controleur gaat na of elk lid de taak kan en uitvoert volgt op, spreekt elk lid aan op zijn verantwoordelijkheid en roept zo nodig hulp in van de coach of de leraar Evaluator evalueert het bewegingsgedrag motiveert en communiceert de evaluatie Feedbackgever observeert het bewegingsgedrag geeft feedback aan uitvoerder en/of helper Helper beveiligt op een efficiënte wijze beveiligt gedoseerd naargelang de vraag Instructeur informeert de teamgenoten, geeft instructies en demonstreert het bewegingsverloop geeft op een geduldige wijze de volledige informatie Kapitein geeft leiding en vertegenwoordigt de ploeg is kordaat, neemt beslissingen, motiveert en moedigt aan Materiaalmeester coördineert het opstellen en opruimen neemt verantwoordelijkheid Organisator zorgt voor de oefenruimte en het materiaal onderhandelt met de organisatoren van de andere teams over de verdeling van de ruimte en het materiaal Partner voert de opdracht uit geeft en aanvaardt feedback Scheidsrechter leidt het spel of de activiteit in goede banen communiceert de spelovertreding en treedt kordaat en consequent op Spelverdeler stuurt de bal naar de vrijstaande speler geeft medespelers aanwijzingen i.v.m. de opstelling Tijdbewaker bewaakt en communiceert de tijd respecteert zorgvuldig de afgesproken regels en procedures Tijdopnemer noteert oefentijden moedigt aan Toeschouwer observeert de presentatie van een individu of een groep geeft aan de uitvoerder(s) constructieve feedback Tornooileider organiseert, maakt de indeling/klassering op legt contacten, zorgt voor fair play Uitvoerder voert de opdracht uit staat open voor feedback Verdediger gaat onmiddellijk na de aanval plaatsnemen bij de eigen doelgebiedlijn luistert naar de aanwijzingen van de doelwachter Wisselspeler blijft het spel op de voet volgen is bereid om te wisselen Co-teaching Samen lesgeven aan samengevoegde klasgroepen Twee leraren werken samen in een sportzaal als gelijkwaardige partners om zoveel mogelijk leerlingen de doelen van een les of een periode te laten realiseren/nastreven. Overnemen van elkaars klasgroep of een deel ervan De leraar geeft als expert een aantal lessen aan (een deel van) de klas van een collega. De leerlingen kunnen bijv. voor een bepaalde periode kiezen uit twee bewegingsgebieden gegeven door twee leraren. Let wel: het leerplan legt een aantal bewegingsgebieden op voor elke leerling. Uiteraard zijn ook hier duidelijke afspraken en samenwerking tussen beide leraren essentieel. LO is geen productgericht aanleren van inhouden, wel een procesgerichte begeleiding van bewegingsdoelen en persoonsdoelen. Het niet perfect beheersen van leerinhouden heeft als voordeel dat de leerlingen de leraar zien leren, wat inspirerend is voor hun eigen leren. 2
Kiezen voor duurzaam leren Duurzaam leren betekent voor LO dat de bewegingsdoelen en persoonsdoelen gerealiseerd / nagestreefd worden met de nadruk op levenslang leren (Leysen, 2006; Behets, 2009). Dit vraagt om een aanpak waarbij keuzes gemaakt worden die beantwoorden aan volgende kenmerken: Kiezen voor de essentie Bij het plannen wordt er gekozen voor breed inzetbare thema s. De thema s zijn breed inzetbaar omdat ze leerervaringen creëren die in meerdere contexten aan bod komen. De verworven kennis en inzichten kunnen overgedragen worden (transfer) en zijn herkenbaar voor de leerling. De leraar legt bewust de linken (expliciteren). Niet het aanleren van sportspecifieke vaardigheden primeert, wel de bewegingsen belevingservaringen die kenmerkend zijn voor de bewegingsgebieden. De bewegingsdoelen worden zo geformuleerd dat ze de essentie van het bewegingsgebied verwoorden. Voorbeelden: Atletiek - uithoudingslopen: efficiënt looptempo opbouwen en onderhouden. Het looptempo zo kiezen dat er over een langere afstand of gedurende een langere tijd kan gelopen worden. Blessurevrij lopen; - sprinten: snel reageren en een hoog sprinttempo onderhouden; - inzicht in aerobe en anaerobe loopvormen; Gymnastiek - lichaamscontrole en vormspanning, zin voor afwerking; - balansen: gecontroleerd opstappen; evenwicht zoeken, behouden en herstellen. Ritmische vorming sprinten: snel reageren en een hoog sprinttempo onderhouden; - de fasen van een muzikale zin onderscheiden: het starten, doorlopen en beëindigen van dansmotieven; - de maatstructuur herkennen en toepassen. Contact- en verdediging - in eenvoudige fysieke verdedigings- en/of bevrijdingstechnieken met anderen meegaan of tegenwerken; - in balans staan; - veilig vallen. Doelspelen - in balbezit blijven, doelkansen creëren; - balbezit veroveren, doelkansen verhinderen; - snel omschakelen. Terugslagspelen - de bal (shuttle) op het speelveld van de tegenstrever krijgen; - het eigen speelveld verdedigen. Doelen verankeren en kenbaar maken: leerlijnen De samenhang wordt duidelijk voor de leerling als de leraar de doelen in het begin van de periode/les kenbaar maakt. De lerende krijgt zo de kans om de opdracht te kaderen in een ruimer geheel en heeft hij zicht op wat gaat volgen. Inzichtelijk handelen nastreven Inzicht moet duidelijk worden in het handelen, in het doen. De leerling weet wanneer hij wat moet doen en kan aangeven waarom hij dit doet. Dit betekent ook dat hij naast reflectie op het eigen handelen in staat is om anderen feedback te geven. Permanent begeleiden De leerlingen worden gestimuleerd om zelf na te denken en oplossingen te zoeken. De leraar geeft taalsteun om te kunnen overleggen, beslissingen te nemen, oplossingen te verwoorden, samen te werken. Dankzij een permanente begeleiding kan de planning bijgestuurd worden als deze niet realistisch is. 3
LO en taalbeleid De leraar LO die naast bewegingsdoelen en persoonsdoelen ook taaldoelen opneemt in zijn jaarplan (periodeplan, lesplan) creëert een krachtige leeromgeving met aandacht voor contextrijk onderwijs vol interactie en met taalsteun: leren in context: in een authentieke, reële situatie leren vanuit voorkennis, voortbouwend op vaardigheden die de leerling al verworven heeft; leren in interactie: werkvorm die gericht is op samenwerken en samenwerkend leren; leren met taalsteun: vertrekkende vanuit de taalvaardigheid van de leerling. Hulp bij begrijpen en gebruiken van (vak)taal. Feedback op taalgebruik Leerplandoelen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken (leerplan LO 2 de graad) Leerplandoelen voor alle bewegingsgebieden: algemeen doelenkader Lichamelijke opvoeding beoogt de totale persoonsvorming met beweging als middel om zinvolle gehelen van leertaken aan te bieden, in authentieke contexten (voeling met de realiteit), met de nadruk op integratie van kennis, vaardigheden en attitudes. In de verschillende bewegingsgebieden komen zowel bewegingsdoelen als persoonsdoelen aan bod. Bewegingsdoelen Ontwikkeling van de motorische competenties Ontwikkeling van een gezonde, veilige en fitte levensstijl Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren Verantwoordelijkheid opnemen ivm veiligheid (1); belang veiligheidsafspraken toelichten(2); medeleerlingen in welbepaalde bewegingssituaties helpen en ondersteunen (3); zelfstandig eenvoudige leertaken aanpakken en oplossen, alleen en in groep (4); bij zichzelf nagaan of ze vorderingen maken(5); aangeven waarom een opdracht wel of niet lukt(6); eerder geleerde vaardigheden combineren en toepassen (7); geleerde vaardigheden uitvoeren met anderen (8) Belang regelmatige fysieke inspanning aangeven (18); voor zichzelf wijzigingen in fitheid aangeven (19); herkennen en gepast reageren op onveilige situaties (20); hygiënische basisregels spontaan toepassen (*21); basisregels van houdings- en rugscholing spontaan toepassen (*22); zich inzetten met het oog op fysieke fitheid (*23) Persoonsdoelen Op sociaal aanvaardbare wijze verschillende rollen vervullen in welbepaalde bewegingssituaties (24); overleggen, afspraken maken, samenwerken, samenspelen (25); bewegingsvreugde ervaren in verschillende bewegingssituaties (*26); eigen mogelijkheden aanvaarden (*27); respectvol omgaan met eigen lichaam en dat van anderen (*28); waardering opbrengen voor elkaars mogelijkheden en verschillen (*29); respect voor omgeving en materiaal (*30) Bijlagen 1. Een voorbeeld van een jaarplan waar per periode/bewegingsgebied een prioritaire keuze van bewegingsdoelen en persoonsdoelen werd gemaakt (uit boek nascholing Leuven juni 2009). 2. Een model van een periodeplan (Roger Pauwels, vakbegeleider LO Mechelen-Brussel) waarbij gekozen bewegingsdoelen en persoonsdoelen verder worden geconcretiseerd en doorgetrokken tot in de evaluatie. 3. Een overzicht van de algemene doelenkaders van de 3 graden. De doelen die bij mekaar horen werden achter mekaar gezet, zodat leerlijnen in leerplandoelen LO zichtbaar worden. 4
Bijlage 1: bijlage bij: Behets D. (2009). Duurzaam plannen. In: Leysen H. & Behets D. (red), Duurzaam leren in lichamelijke opvoeding (9-29). Leuven: Acco. 5
6
7
8
Bijlage 2: Roger Pauwels,2008 Periodeplan LO:..graad van tot :..(aantal) lessen Bewegingsgebied: neem een BG naar keuze O Bewegingsgebonden doelen: O Persoonsgebonden doelen: O Leerinhouden: ondersteunende kennis, inzichten, vaardigheden, attitudes Omschrijving: omschrijf concreet de zinvolle leertaak: waarom dit aanbod, beginsituatie, leerinhouden, werkvormen, Tijdens de periode Lessenplanning: * leerinhouden + werkvormen koppelen aan periodedoelen; * met aandacht voor: - verantwoord en veilig bewegen - zelfstandig werken en/of samenwerkend leren (rollen, leermiddelen, werkvormen) - taalgebruik (context, taalsteun, interactie) - transfer naar nieuwe bewegingssituaties, naar andere bewegingscontexten Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Evaluatie: Bewegingsgebonden doelen wie, wat, wanneer, waarom, hoe Persoonsgebonden doelen wie, wat, wanneer, waarom, hoe 9
10
Voorbeeld Periodeplan LO: 1 ste..graad van 05/01/2009 tot 20/02/2009 : 5.. lessen Bewegingsgebied: Gymnastiek (touwen, rekstok) O Bewegingsgebonden doelen: - zijn bereid het gepaste materiaal op te stellen en weg te bergen; - kunnen in eenvoudige bewegingssituaties zelfstandig en onder begeleiding oefenen in kleine groepen; - leren positief staan tegenover regelmatig oefenen en hun prestaties vergelijken met de voorgaande; O Persoonsgebonden doelen: - betrekken alle lln zonder onderscheid van geslacht, etnische origine of motorische aanleg in groepsactiviteiten; O Leerinhouden: ondersteunende kennis, inzichten, vaardigheden, attitudes - de lln kunnen een draaibeweging om de breedteas uitvoeren; - de lln kunnen klimmen. - Omschrijving: omschrijf concreet de zinvolle leertaak: waarom dit aanbod, beginsituatie, leerinhouden, werkvormen, Tijdens deze periode gymnastiek maken we kennis met de touwen en de rekstokken. We leren deze samen veilig en ordentelijk plaatsen en wegbergen. We leren slingeren, klimmen en draaien. Dit zijn leuke uitdagingen waar we ook als helper de juiste technieken voor nodig hebben. We werken hierbij vooral in groepjes. Het is jullie verantwoordelijkheid om blijvend te oefenen, mekaar te helpen, mekaar te coachen, zelfstandig aan het werk te blijven. Lessenplanning: Les 1: Loop-, en tikspelen ; onder begeleiding de rekstokken (groep A) en touwen (groep B) plaatsen met oog voor veiligheid (matten!); voorwaarts en achterwaarts draaien met helpers + begin klimtechniek in verschillende opdrachten; wegplaatsen materiaal onder begeleiding. Les 2: Onder begeleiding plaatsen van rekstokken en touwen; estafetten met opdrachten aan rekstok en touw; borstwaarts omtrekken aan rekstok en touwklimmen (voetenklem uit zit op toestel); werken in groepjes; wegplaatsen materiaal onder begeleiding. Les 3: Onder begeleiding plaatsen van rekstokken en touwen; opdrachten met kracht en lenigheid vanuit streksteun/hang; voorwaarts draaien in kracht en borstwaarts omtrekken aan rekstok met helpers; helpertechniek verbeteren; techniek touwklimmen; werken in groepjes; wegplaatsen onder begeleiding. Les 4: Onder begeleiding plaatsen van toestellen; verder werken aan opdrachten als voorbereiding op evaluatie : uitvoeringscriteria, helpersfunctie ; wegplaatsen onder begeleiding. Les 5: Plaatsen van toestellen ; in groepjes mekaar evalueren op uitvoering en helpen ; (weg)plaatsen van materiaal dmv gesprek. Evaluatie: Bewegingsgebonden doelen Door L en lln: (Checklijst) uitvoering vw draaien en Borstwaarts omtrekken + touwklimmen (product) Persoonsgebonden doelen zelfevaluatieformulier(proces): bereidheid samenwerken in groepjes en (weg)plaatsen materiaal 11
Voorbeeld Periodeplan LO: 3de..graad van 05/01/2009 tot 20/02/2009 : 5..lessen Bewegingsgebied: Keuze uit BG: circusvaardigheden en -spelen O Bewegingsgebonden doelen: - kunnen op basis van een beperkt aantal afgesproken criteria, bij zichzelf en anderen, aangeven waarom een bewegingsopdracht wel of niet lukt en eenvoudige oplossingen geven; - passen eerder geleerde vaardigheden uit verschillende bewegingsgebieden toe in andere bewegingscontexten; - integreren basisregels van houdings- en rugscholing in nieuwe bewegingssituaties en in werk- en studiesituaties. O Persoonsgebonden doelen: - kunnen aanduiden in welke bewegingsactiviteiten ze zich goed voelen en welke bewegingsactiviteiten het best aansluiten bij hun fysieke en relationele mogelijkheden; O Leerinhouden: ondersteunende kennis, inzichten, vaardigheden, attitudes - balansen en piramides bouwen, bewegingsvormen combineren en bewegingskunsten presenteren. - Omschrijving: geïnspireerd op boek Circus op school van R. Léper en I. Van Maele, Acco, Leuven, 2001. Tijdens de periode pas je de basisprincipes voor het bouwen van balansen/piramides toe. Je bouwt piramides van drie die een toepassing zijn op basisbalansen dijstand, vliegtuig, schoudersteun en schouderstand. Je combineert piramides en balansen en je ontwerpt in groep een routine op basis van zelf geselecteerde piramidevormen in combinatie met clowneske verplaatsingen. Je houdt hierbij rekening met het vaardigheidsniveau en de wensen van de andere groepsleden. De rollen van beweger, helper en instructeur worden geregeld gewisseld. Tijdens de laatste les presenteert je team de routine aan de klas. Lessenplanning: Les 1: Uitvoeren van clowneske verplaatsingen (leraargestuurd) + basisprincipes voor het bouwen van balansen/piramides (leraargestuurd) Les 2: Herhaling van de basisprincipes voor het bouwen van balansen/piramides aan de hand van kijkwijzers; elk teamlid neemt om beurt de rol van instructeur/helper Les 3: Heterogene groepen van 5 vormen; op basis van kijkwijzers selectie maken van 5 piramides in functie van een routine Les 4: Combinatie maken van clowneske verplaatsingen en piramides op zelf meegebrachte muziek; bespreek de originaliteit bij het clowneske en de techniek en hulpverlening bij de piramides en kom tot een vlotte publiekgerichte creatie. Les 5: Verder werken aan de creatie van een routine en op het einde van de les presenteren aan de klas; je beoordeelt je functioneren, het functioneren van de groep en de routine van de andere groepen. Evaluatie: Bewegingsgebonden doelen Persoonsgebonden doelen Evaluatie(kaart) routine door L en lln Zelfevaluatie door lln Op presentatie, techniek en hulpverlening op eigen bijdrage, vooruitgang, samenwerking (evaluatiekaart) 12
Bijlage 3: 13
14