Leeratelier sociaal ondernemerschap in een vitale economie
Voorwoord Een vitale economie bestaat uit ondernemingen die gezamenlijk waarde en werkgelegenheid creëren. Gezamenlijk zorgen zij voor innovatie, dynamiek en groei. Sociale ondernemingen spelen een steeds belangrijkere rol in de vitale lokale economie. Deze ondernemingen creëren namelijk niet alleen economische waarde, maar dragen ook bij aan maatschappelijke vraagstukken. Deze ondernemingen genereren zo waarde voor de markt én de samenleving. Sociale ondernemingen zijn bedrijven waarbij de maatschappelijke missie voorop staat. Het bedrijf levert een product of dienst en heeft een verdienmodel, maar dit staat in dienst van de maatschappelijke doelstelling. Sociale ondernemingen richten zich op tal van maatschappelijke vraagstukken; van het verhogen van de arbeidsparticipatie van kwetsbare groepen tot het verminderen van luchtvervuiling. Denk aan bedrijven als Taxi Electric, The Colour Kitchen of Roetz Bikes. Uit onderzoek komt naar voren dat deze sociale ondernemingen naast maatschappelijke ook aanzienlijke economische waarde creëren. Ook is de verwachting dat het aantal sociale ondernemingen in de komende jaren mede door veranderende budgetten in het sociale domein toe zal nemen. Dit levert kansen op voor gemeenten. Door slim beleid wordt de maatschappelijke én economische impact van een sociale onderneming vergroot. Bijvoorbeeld door het ophalen van het grofvuil uit te besteden aan een sociale onderneming die hiermee ook werkgelegenheid voor mensen met een arbeidsbeperking creëert of een leegstaand pand over te dragen aan een enthousiaste ondernemer die hier een nieuwe bestemming voor vindt en frisse dynamiek in een buurt creëert. Volop kansen dus. Maar ook vragen. Hoe moet de gemeente zich verhouden tot deze sociale ondernemingen? Bij wie ligt de verantwoordelijkheid? Hoe kan een effectieve coördinatie tussen de domeinen Economische Zaken, Zorg en Welzijn, Werk en Inkomen en Milieu plaatsvinden? Hoe wordt maatschappelijke waarde gewaardeerd? Welke balans moet er gevonden worden tussen sturen en loslaten? Wat is het verschil tussen een burgerinitiatief en een sociale onderneming? Wat is de rol van inkoop? Kan de lokale economie gestimuleerd worden zonder Europese aanbestedingsregels te overtreden? Hoe wordt er een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor sociale ondernemingen gecreëerd? En hoe kijken ervaren sociaal ondernemers zelf naar de rol van de gemeente? Wat zijn de do s and dont s? In het leeratelier gaan deelnemers samen met mede-deelnemers en docenten, ondersteund door concrete casussen en actuele literatuur, op zoek naar antwoorden op deze vragen. Juist in deze tijden van veranderingen zijn innovatieve oplossingen voor maatschappelijke kwesties en economische groei van groot belang. Social Enterprise NL en het Centrum voor Sociaal Ondernemerschap organiseren gezamenlijk een leeratelier. Dit leeratelier voorziet in kennis over sociaal ondernemerschap, biedt deelnemers handelingsperspectieven en laat deelnemers reflecteren op hun eigen rol. Bovendien worden zij geïnspireerd om op nieuwe manieren over economisch beleid na te denken. Willemijn Verloop Social Enterprise NL Mark van Twist Centrum voor Sociaal Ondernemerschap Nederlandse School voor Openbaar Bestuur
Overzicht programma Belangrijkste leerdoelen Deelnemers leren hoe ze vanuit lokaal beleid een context kunnen creëren waarin sociale ondernemingen tot bloei komen en de lokale economie versterken. Doelgroep Het leeratelier is ontworpen voor strategische beleidsbepalers van grote en middelgrote gemeenten die verantwoordelijk zijn voor economisch beleid, sociaal ondernemerschap en / of participatie. Samenvatting programma Docent Dag 1: introductie - vrijdag 25 september 2015 (9.30-17.30uur) Onderwerp Mark van Twist & Willemijn Verloop Willemijn Verloop Mark van Twist & Martijn van der Steen Voorstelronde & toelichting programma Introductie tot sociaal ondernemerschap De koopman als dominee: sociaal ondernemerschap in het publieke domein Bespreking van de individuele leervraag van deelnemers Dag 2: veranderende verhoudingen - Vrijdag 16 oktober 2015 (9.30-17.00uur) Martijn van der Steen & Jorren Scherpenisse Mark Hillen Renzo Deurloo (GreenFox) Pop-up publieke waarde: overheidssturing in de energieke samenleving Iedereen werk, iedereen winst: op weg naar een inclusieve economie Ondernemerservaringen in het contact met de overheid Dag 3: het creëren van een bevorderende context -Vrijdag 6 november 2015 (9.30-17.30uur) Nick Temple Caroline Gehrels Mark Hillen Social enterprise policy in the UK Visie op lokaal EZ-beleid Carrousel: een ronde langs vijf ondernemers Wrap-up & terugkoppeling Dag 4: waarde en waarderen -Dinsdag 24 november 2015 (9.30-17.00uur) Sadik Harchaoui & Jos Verhoeven Jan Telgen en Elisabetta Manunza Martijn van der Steen & Willemijn Verloop Waardebepaling: economische én sociale waarde. Maatschappelijke waarde en aanbestedingen Feedback op opdrachten van de deelnemers Dag 5: slot - Dinsdag 1 december 2015 (9.30-17.00uur) Mark van Twist & Willemijn Verloop Jury: ondernemers, beleid en wetenschap Reflectie en afsluiting: opbrengsten uit het leeratelier Eindpresentaties leeropdrachten
Programma Voorafgaand aan het leeratelier Voorafgaand aan het leeratelier krijgen de deelnemers een aantal boeken en artikelen waardoor zij zich voor de start al kunnen verdiepen in het thema. De boeken en artikelen sluiten aan bij de colleges en de thema s die in het leeratelier voorbij komen. Ook wordt aan deelnemers gevraagd om na te denken over een concreet vraagstuk. Dit vraagstuk moet betrekking hebben op sociaal ondernemerschap en de rol van de gemeente, maar kan over verschillende deelonderwerpen gaan. Voorbeelden van vraagstukken zijn: Ik wil dat mijn inkopers meer op maatschappelijke waarde gaan sturen, maar ik heb ook een flinke bezuinigingsopdracht of Ik wil de omstandigheden voor startende sociaal ondernemers in mijn gemeente verbeteren, wat kan ik doen?. In het leeratelier worden thema s behandeld die steeds nieuwe inzichten in het vraagstuk geven. Deelnemers komen zo met een specifiek leerdoel naar het leeratelier, maar leren ook van de vraagstukken van andere deelnemers. Het vraagstuk dat kan wijzigen gedurende het leeratelier vormt ook de slotopdracht van het leeratelier. Aan het eind van het leeratelier krijgen de deelnemers de kans om hun ideeën en inzichten met betrekking tot het vraagstuk te presenteren aan een jury. Door aan het werk te gaan met een concreet vraagstuk heeft het leeratelier directe waarde voor de dagelijkse werkzaamheden. Dag 1: introductie De eerste dag vormt een introductie. Deelnemers maken kennis met elkaar en het programma wordt toegelicht. Daarna geeft Willemijn Verloop een inleiding over sociaal ondernemerschap. Wat is sociaal ondernemerschap en wat is het niet? Waarin verschillen sociale ondernemingen van andere commerciële ondernemingen? En vooral: wat is de kracht van sociale ondernemingen in lokale economieën? In de middag verzorgen Mark van Twist en Martijn van der Steen een college over sociale ondernemingen in het publieke domein. Hoe verhouden sociale ondernemingen en overheden zich tot elkaar? Vanuit welke logica s handelen ondernemers en overheden? En welke positie (aanvulling, concurrentie of vervanging) hebben zij ten opzichte van elkaar? En welke dilemma s en paradoxen komen daaruit voort? Kan de overheid bijvoorbeeld de ene sociale onderneming wel steunen en de andere commerciële onderneming niet? Aan het eind van de middag bespreken de deelnemers onder leiding van Mark van Twist en Martijn van der Steen het vraagstuk dat zij hebben voorbereid. Dag 2: veranderende verhoudingen In de ochtend van de tweede dag worden de veranderende verhoudingen tussen de overheid, samenleving en markt besproken. Recentelijk wordt er veel gesproken over de participatiesamenleving, de vitale samenleving en de energieke samenleving, maar naar welke ontwikkelingen verwijzen deze termen precies? Hoe zien die veranderende verhoudingen er dan precies uit? Bij veranderende verhoudingen horen ook veranderende rollen; elke situatie en onderneming vraagt een andere rol van de overheid. Wanneer kan een overheid bijvoorbeeld beter faciliteren en wanneer zouden ambtenaren de ondernemingen juist los moeten laten? Hoe verhoud je je ten opzichte van ondernemingen? Martijn van der Steen en Jorren Scherpenisse hebben ruimschoots ervaring in onderzoek en onderwijs op dit thema en verzorgen een college waarin de veranderende verhoudingen worden toegelicht en waarin wordt gereflecteerd op passende rollen. In de middag gaat Mark Hillen in op zijn boek Iedereen werk, iedereen winst. Mark Hillen vertelt over de veranderende verhoudingen tussen ondernemers en de overheid met betrekking tot arbeidsgehandicapten en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ook vertelt hij over de manieren waarop sociale ondernemingen een inclusieve economie creëren. Ook hierbij belichten we de rol van de overheid, hoe ga je om met sociale ondernemingen? En tegen welke dilemma s loop je aan? Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat sociale ondernemingen ook met ex-gedetineerden aan de slag
gaan? De dag sluiten we af met een presentatie van een sociale onderneming. De onderneming GreenFox vertelt over zijn ervaringen in het contact met de overheid. Dag 3: het creëren van een bevorderende context De derde dag vindt plaats in MidWest in Amsterdam, een sociale onderneming midden in de Baarsjes. Hier is een leegstaand schoolgebouw omgebouwd tot een wijkonderneming. Verschillende ondernemers en initiatieven uit de buurt hebben er een werkplek waardoor er een energieke en vruchtbare sfeer tot stand is gekomen. De omgeving van de sociale onderneming is belangrijk. Niet alleen zit de vraag naar producten en diensten in de omgeving van de onderneming, maar ook kan een ondernemer gestimuleerd en geïnspireerd worden door zijn of haar omgeving. In de ochtend verdiepen deelnemers zich onder leiding van een beleidsmaker uit het Verenigd Koninkrijk in de bevorderende elementen voor ondernemerschap. Deelnemers gaan in op de situatie in het Verenigd Koninkrijk, waar lokale overheden al meer dan tien jaar bezig zijn met het stimuleren van social enterprises, en bediscussiëren de lessen die hieruit zijn te trekken voor het beleid in de eigen gemeente. Na de lunch zoomen we, onder leiding van oud-wethouder Carolien Gehrels, in op de toekomst van lokaal economisch beleid. Wat is er nodig om een vitale lokale economie te creëren? Hoe maak je beleid op zoiets algemeens als een vitale economie? Hoe kies je de economische speerpunten van jouw gemeente? Hoe zorg je ervoor dat je een aantrekkelijke gesprekpartner bent voor ondernemers? Hoe verleid je ondernemers tot innovatie en waarom is het belangrijk om beleid te voeren op sociaal ondernemerschap? Aan het eind van de middag gaan deelnemers in gesprek met vijftal toonaangevende sociaal ondernemingen uit het netwerk van Social Enterprise NL om de vraag te verkennen welke elementen bevorderend zijn geweest in de ontwikkeling van de onderneming en welke rol de overheid daarin heeft gespeeld. Waarom is de ene onderneming wel geslaagd en de andere niet? Wat is een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor sociale ondernemers? Aan het eind van de dag presenteren de deelnemers hun bevindingen aan elkaar en geven we de deelnemers handvatten om een vitale lokale economie te bevorderen. Dag 4: waarde en waarderen Sociale ondernemingen leveren meer dan economische waarde, ze voegen ook sociale waarde toe. Zo zorgt het ICT bedrijf Specialisterren voor een leuke en uitdagende werkplek voor autistische jongeren en zorgt het bedrijf Taxi Electric voor duurzaam vervoer in de stad Amsterdam. Deze ondernemingen zijn gestoeld op een businessmodel, maar leveren ook een meerwaarde voor de samenleving. Deze meerwaarde is moeilijk te meten; elementen zoals sociale cohesie of welzijn zijn niet eenvoudig te meten. Ook de neveneffecten en bijeffecten van deze sociale waarden zijn moeilijk te vangen. Toch is de bepaling van deze waarde belangrijk om het belang van sociale ondernemingen te benadrukken. Sadik Harchaoui houdt zich bezig met social impact bonds (SIB s). Deze bonds bieden een brug om de belangen van sociale ondernemers, investeerders en overheden samen te brengen en de financiering van sociale ondernemingen mogelijk te maken. Sociale ondernemingen kunnen zorgen voor overheidsbesparingen; als sociale ondernemingen bijvoorbeeld arbeidsgehandicapten in dienst nemen bespaart de overheid op het aantal uitkeringen. Deze besparingen kunnen door middel van een SIB betaald worden aan de ondernemer en investeerders. Er ontstaat zo een nieuwe manier om over publieke waarden en publiek geld na te denken. Het vaststellen van de besparingen is in deze SIB s van cruciaal belang. Ook Jos Verhoeven is vanuit de startfoundation bezig met het meten van impact van sociale ondernemingen en heeft daar verschillende methoden voor ontwikkeld. Sadik Harchaoui en Jos Verhoeven geven deelnemers op deze ochtend inzicht in de verschillende methoden om zowel economische als sociale waarden te meten. In de middag focussen deelnemers onder leiding van prof. dr. Jan Telgen en prof. mr. Elisabetta Manunza op het aanbestedingsbeleid. Aanbestedingen hebben niet altijd de prioriteit van beleidsmakers, maar het is een cruciaal thema om een gunstiger klimaat voor sociale ondernemingen te creëren. Telgen en Manunza zijn verbonden aan de Universiteit van Twente en van Utrecht en hebben gezamenlijk het Public Procurement Research Centre opgericht. Tijdens het college zullen zij mythen over de regelgeving rondom aanbestedingen wegnemen en toelichten hoe sociale en duurzame aspecten een plek kunnen krijgen.
Dag 5: afsluiting Dag 5 vormt de afsluiting van het programma. In de ochtend van deze dag verzorgt Mark Hillen een wrap-up van de lessen uit het leeratelier. Wat hebben we geleerd van de docenten en de ondernemers? Welke handelingsperspectieven hebben we vergaard om met sociale ondernemingen om te gaan en een stimulerende context voor deze ondernemingen te creëren? En hoe kun je ervoor zorgen dat deze werkwijze ook binnen de organisatie wordt gesteund? In de middag presenteren deelnemers in groepen het vraagstuk waarover zij gedurende het leeratelier hebben nagedacht. Hoe gaan ze hier in de praktijk mee verder? Deelnemers presenteren deze bevindingen aan een panel van sociale ondernemingen, bestuurders en wetenschappers. Dit panel zal vanuit de eigen ervaringen reflecteren op de bevindingen van de deelnemers zodat direct gepeild kan worden of de bevindingen ook waarde en relevantie hebben in de praktijk.
Organisatie Docenten - Willemijn Verloop, oprichter Social Enterprise NL - Mark Hillen, oprichter Social Enterprise NL - Mark van Twist, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en verbonden aan het Centrum voor Sociaal Ondernemerschap van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur - Martijn van der Steen, directeur van de denktank van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en verbonden aan het Centrum voor Sociaal Ondernemerschap van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur - Sadik Harchaoui, directeur Society Impact - Jorren Scherpenisse, onderzoeker en leermanager bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur - Carolien Geherls, oud-wethouder bij de gemeente Amsterdam, momenteel directeur Big Urban Clients in Europa - Jos Verhoeven, werkzaam bij de startfoundation - Elisabetta Manunza, Universiteit Utrecht en Public Procurement Research Centre - Jan Telgen, Universiteit Twente en Public Procurement Research Centre - Stefan Panhuijsen, onderzoeker en lobbyist bij Social Enterprise NL - Daphne Bressers, onderzoeker en leermanager bij het centrum voor Sociaal Ondernemerschap van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur Sociale ondernemingen (onder voorbehoud) - GreenFox (gastcollege) - MidWest (carrousel) - Zorgvoorelkaar.com (carrousel) - Thuisafgehaald (carrousel) - Taxi Electric (carrousel) - Specialisterren (carrousel) - Sungevity (carrousel) - Flextensie (jury) - Sociaal Hospitaal (jury)
Algemeen Leerdoelen De opleiding heeft vijf leerdoelen, deelnemers: 1. Krijgen inzicht in wat sociale ondernemingen zijn en wat de waarde van deze ondernemingen is voor lokale economieën. 2. Krijgen inzicht in hoe zij zich kunnen verhouden ten opzichte van sociale ondernemers en welke rol daarbij geschikt is. 3. Krijgen handvatten aangereikt om beleid te maken dat maatschappelijke impact van sociale ondernemingen vergroot. 4. Leren hoe de maatschappelijke waarde van sociale ondernemingen kan worden gewaardeerd. 5. Worden geïnspireerd om op nieuwe en innovatieve manieren over maatschappelijke vraagstukken en economisch beleid na te denken. Doelgroep Het leeratelier is ontworpen voor strategische beleidsbepalers van grote en middelgrote gemeenten die verantwoordelijk zijn voor economisch beleid, sociaal ondernemerschap en / of participatie. Literatuur Deelnemers krijgen voorafgaand aan het leeratelier een pakket met literatuur. De literatuur bestaat onder andere uit: - Verbeter de wereld, begin een bedrijf (2013). Willemijn Verloop & Mark Hillen (Social Enterprise NL). - Iedereen Werk, Iedereen Winst (2014). Mark Hillen (Social Enterprise NL). - De koopman als dominee. Sociaal ondernemerschap in het publieke domein. Martin Schulz, Martijn van der Steen & Mark van Twist (NSOB). - Ja, maar Reflecties op de participatiesamenleving. Mark van Twist, Nancy Chin-A-Fat, Jorren Scherpenisse & Martijn van der Steen (NSOB). - Nieuwe financieringsvormen voor publieke waarde (2014). Society Impact en Centrum voor Sociaal Ondernemerschap (NSOB). Aanmelding Deelnemers kunnen zich aanmelden door het aanmeldingsformulier naar de NSOB te sturen. Het aanmeldingsformulier is te verkrijgen via: http://www.nsob.nl/centrumvoor-sociaal-ondernemerschap/onderwijs/ Voor een aanmeldingsformulier kunt u ook contact opnemen met projectmanager Linda Frauenfelder. Investering De kosten voor de opleiding bedragen 2,950,-. Het bedrag is BTW vrij. Daarnaast dienen de deelnemers bij alle opleidingsdagen aanwezig te zijn. Naast deze dagen wordt er beperkte inzet en tijd gevraagd voor het maken van opdrachten. De afwezigheid bij een van de opleidingsdagen gaat in overleg met de leermanager Daphne Bressers. Locatie De bijeenkomsten vinden plaats bij de NSOB aan het Lange Voorhout 17 in Den Haag. Op de derde dag wordt een bezoek gebracht aan MidWest in Amsterdam. Informatie Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de leermanager van de opleiding Daphne Bressers via 070-3024927 of via bressers@nsob.nl, of met de projectmanager van de opleiding Linda Frauenfelder via frauenfelder@nsob. of 070-3024940. Of ga naar de website voor meer informatie: http://www.nsob.nl/centrum-voor-sociaalondernemerschap/onderwijs/
Over de NSOB De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) verzorgt sinds 1989 hoogwaardige postacademische opleidingen. In dat jaar besloten de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam tot de oprichting van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Sinds juli 1995 participeren behalve de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam ook de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam, de Technische Universiteit Delft, de Universiteit van Tilburg en de Vrije Universiteit van Amsterdam in de NSOB. De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur heeft in 2013 het Centrum voor Sociaal Ondernemerschap (CSO) opgericht. Binnen het centrum worden onderzoeken uitgevoerd naar sociaal ondernemerschap en actief burgerschap. Daarnaast verzorgt het centrum ook opleidingen over sociaal ondernemerschap voor personen werkzaam in de publieke sector. Voor meer informatie kijk op: http://www.nsob.nl/centrum-voor-sociaalondernemerschap/ Over Social Enterprise NL Social Enterprise NL wil een eerlijke, menselijke samenleving, met een economisch systeem dat niet alleen financiële maar ook maatschappelijke waarde creëert. Een sociale economie, waarin oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen worden gevonden. Hiervoor zijn ondernemers nodig die verder kijken dan winst alleen. Sociaal ondernemers, die ondernemen om de wereld te verbeteren. Zij zijn de aanjagers van de nieuwe economie. Maar ondernemers kunnen het niet alleen. Erkenning en herkenning van sociaal ondernemerschap zijn van essentieel belang. Onder andere bewuste consumenten, een stimulerende overheid, moedige kapitaalverschaffers zijn nodig om deze groeiende beweging van sociaal ondernemers te laten groeien. Daarom is het onze missie om een krachtige Nederlandse social enterprise beweging tot stand brengen, met grote maatschappelijke en economische impact! Lees meer op www.social-enterprise.nl
Contactpersonen Leermanager (inhoud): Daphne Bressers MSc 070 3024927 bressers@nsob.nl Projectmanager (organisatie): Linda Frauwenfelder 070 3024940 frauenfelder@nsob.nl