Met vallen en opstaan Hoe weginrichting kan bijdragen aan een veiliger wielerland
Colofon Auteur: Wilco Horstman Onder begeleiding van: Rico Andriesse In opdracht van: Goudappel Coffeng BV Datum uitgifte: 25-03-2013 Plaats van uitgifte: Deventer
Inhoudsopgave Achtergronden Gevallen Perspectief Het voertuig De bestuurder 3 4 5 6 Recreatief Wielrennen Routekeuze Ontwerptips Praten met wielrenner 9 11 13 Wedstrijd Wielrennen Geef de renners een stem 17 Weginrichting 19 Beter voorkomen dan 21
Gevallen Wist u dat?: meer dan de helft van deze 350 wielrenners opgenomen wordt met ernstig hoofletsel? 3
Perspectief Wist u dat?: een andere groep snelfietsers, de elektrische fietsen, jaarlijks nog met 14% toeneemt. Alle reden om ook een keer voor de snelfietser te ontwerpen! Gemotoriseerde snelheid Hoge fietssnelheid Zeer hoge fietssnelheid Loopsnelheid Normale fietssnelheid Om het wielrennen beter te begrijpen is het verstandig om deze eerst in een perspectief te plaatsen. Zo moet bedacht worden dat de gemiddelde wielrenner een stuk sneller rijdt dan de gemiddelde fietser. Dat terwijl de ontwerpsnelheid (logischerwijs?) gebaseerd is op de kenmerken van de gemiddelde fietser. Wellicht een idee om ook een keer voor de snel groeiende groep snelfietsers te ontwerpen? 4
Het Voertuig Snelheid Kracht- en duurvermogen Gladgevoelig Kwetsbaar Geen bel en geen verlichting De racefiets; een door menig ander fietser gehaat voertuig vanwege het ontbreken van een fietsbel en/ of verlichting. Toch zou een wielrenner niet zonder zijn racefiets kunnen. Juist deze fiets laat de wielrenner verschillen van de rest. De wielrenner kijkt dan ook niet naar de nadelen van het voertuig, maar juist naar hét voordeel: de hogere snelheid. Dit voertuig biedt natuurlijk weinig bescherming voor de wielrenner tijdens een val of een botsing. 5
en zijn Bestuurder Kijk ook http://www.youtube.com/watch?v=5swivoc6fu8 Recreatieve renner Kenmerken: Toerfietser Kenmerken: Wedstrijdrenner Kenmerken: Cyclosportieve renner Kenmerken: 20 tot 25 km/h 25 tot 30 km/h 30 km/h 30 tot 40 km/h 1 a 2 keer per week 2 a 3 keer per week 4 a 6 keer per week 3 a 4 keer per week Rijdt individueel Rijdt in groepsverband Rijdt in groepsverband Rijdt vooral individueel Laag attentieniveau Laag attentieniveau n.v.t. Irritaties van fietsers 6
Wielrennen als Recreatie Routekeuze Ontwerptips Praat met renners Wielrennen speelt zich voor een groot gedeelte af op de openbare weg en is hierdoor een bijzondere sport. Een sport die bovendien jaarlijks door meer dan één miljoen Nederlanders wordt beoefend. Om het wielrennen voor al deze mensen veiliger te maken volgen nu een drietal tips voor ontwerpers en beheerders van openbare wegen. Een volledig overzicht is te vinden in de rapportage Met Vallen en Opstaan. 8
Tip 1: Routekeuze beïnvloeden Door losse punten, zie tekstkader, te verbinden komt meer structuur. Hierdoor hoeft er slechts één tot enkele wegen veilig te worden gemaakt. Het huidige netwerk voor de wielrenners bestaat uit Eigenlijk heel veel losse elementen, te weten: A.) Vertrekpunt B.) Sportieve eindbestemming C.) Enkele vaste en bekende routes Voor meer informatie zie: Met Vallen en Opstaan Tussen deze losse punten bestaat geen duidelijke samenhang. 9
10
Wielrenner zijn in Nederland gaat niet gepaard zonder enig risico. Uitglijden, vallen, botsen; slechts een kleine greep van op het wielrennen en tevens enkele tips om het wielrennen veiliger te maken. Tip 2: Gebruik de ontwerptips Fietspaaltjes Gladheid Trottoirbanden Paaltjes en andere fietspadafsluiters kunnen zeer gevaarlijk zijn, doordat zij voor de wielrenner slecht zichtbaar zijn. Bovendien moeten groepen renners hierdoor flink remmen en een manoeuvre maken om het paaltje te ontwijken. Gladheid is voor iedere fietser een gevaar. Voor de wielrenner is gladheid nog extra gevaarlijk door het type banden van de racefiets. Door deze banden is niet alleen ijzel, blad, etc. gevaarlijk maar ook water op het wegdek kan een glijpartij veroorzaken. Wielrenners zoeken vaak de grens op. Hierdoor kan het ook voorkomen dat de wielrenners dicht tegen de kant aanfietsen (al dan niet gedwongen om uit te wijken). Wanneer zij tegen de trottoirband botsen, raken zij dusdanig uit balans dat er een valpartij plaatsvindt. 11
zaken die de renner onderweg kunnen overkomen. Nu volgt een kleine selectie ongevalsoorzaken die van toepassing zijn Voor meer info of ontwerptips gaat u naar Goudappel Coffeng Fietspaaltjes Gladheid Trottoirbanden Veel van de geplaatste fietspaaltjes in Nederland zijn overbodig. Het Fietsberaad en de gemeente Amersfoort hebben samen een flink aantal van deze paaltjes weggehaald. Veel andere gemeentes zouden ook op eenzelfde wijze kunnen saneren. De wegbeheerder dient eigenlijk het hele jaar alert te zijn op vormen van gladheid. Water, sneeuw, ijzel, blad, zand, een aantal voorbeelden die gladheid kunnen veroorzaken. Deze oorzaken dienen via de traditionele manier bestreden te worden. Ook in de materialisatie kan gladheid voorkomen worden. Door schuinse trottoirbanden te gebruiken is de kans op een daadwerkelijke val kleiner. Let hierbij wel op dat de goot correct wordt aangelegd, want in bovenstaande afbeelding is door niveauverschil alsnog een kans op een valpartij aanwezig. 12
Tip 3: Praat me de lokale renner Gemeente ambtenaren De wegbeheerder heeft dus naar alle waarschijnlijkheid directe indruk van alle gevaarlijke plekken. De lokale wielrenners hebben dit echter wel, door de vele uren die zij op de lokale wegen doorbrengen. Daarnaast hebben zij bij iedere plek ook een argumentatie waarom deze gevaarlijk voor hen is. Met deze concrete punten en argumenten kan een wegbeheerder aan de slag. Lokale wielrenners 13
Tip: fiets zelf eens mee als ambtenaar! Naast het kweken van goodwill is het ook de gelegenheid om alles met eigen ogen te zien en waar mogelijk direct feedback te geven. Gemeenteambtenaar Lokale wielrenner Werkvormen Hoe zou zo n onderhoud met de lokale wielrenners er nou uit moeten komen te zien? Meest simpele optie is om de wielrenner op bezoek te laten komen, en met een kaart om tafel te gaan zitten. Een soort workshop dus. Maar wellicht is het nog beter en leuker om zelf mee te fietsen. Op deze wijze is het ook mogelijk de situatie live te aanschouwen en directe feedback te geven. Door de wielrenner er in een directe vorm bij te betrekken wordt er goodwill gekweekt en een vorm van wederzijds begrip die ervoor zorgt dat het niet invoeren van bepaalde maatregelen voor minder weerstand oplevert. 14
Wielrennen als Wedstrijdsport Geef renners een stem Weginrichting Voorkomen De wielerkoersen worden de laatste jaren gekenmerkt door grote valpartijen. Wegontwerpers ne routeplanners kunnen echter bijdragen aan een veiligere wedstrijdomgeving. Die moet ervoor zorgen dat er minder verwondingen bij renners plaatsvinden en er bovenal een eerlijkere competitie ontstaat. 16
Tip 1: Geef de renners een stem Help deze renner! Het is eigenlijk maar vreemd. De wielrenner kent geen inspraak in het parcours, maar is wel diegene waarvan verwacht wordt dat hij deze gaat rijden. De wielrenners kennen dus absoluut geen inspraak op hun rechtstreekse veiligheid. En dit is dus merkwaardig aangezien de wielrenners dus diegene zijn die soms letterlijk hun leven op het spel zetten. Een voor de hand liggende optie is het geven van inspraak aan de renners. Oftewel, geef de renners een stem. Hoe dan? Naar aanleiding van deze problematiek is voorgesteld om een veiligheidscommissie in het leven te roepen, zie bijgevoegd artikel. Deze commissie zou dan voor iedere wedstrijd/ etappe een oordeel moeten geven over de veiligheid van het parcours. Wanneer deze niet voldoet, zou er niet gereden mogen worden. Op deze wijze is rechtstreekse inspraak voor de renners mogelijk. 17
Renners UCI Koersdirectie Samen aan de onderhandelingstafel Hoe zou zo n commissie er nu eigenlijk uit moeten komen te zien. Zoals in het artikel beschreven staat in ieder geval renners. Maar ook oud-renners zouden goed in een dergelijke commissie kunnen zitten. Dit voorkomt de schijn van belangenverstrengeling des te meer. Daarnaast ook leden van het UCI om een eenzijdig beeld te voorkomen. Maar ook de organisatoren van de koers zouden mee moeten kunnen beslissen. Zo kan hopelijk een goede balans worden gevonden tussen sportieve en commerciële belangen, en de veiligheid van het parcours. 18
Tip 2: Weginrichting Flexibele obstakels op de weg Het is bekent dat verkeersmaatregelen zoals komremmers en rotondes bijzonder gevaarlijk zijn voor een peloton wielrenners. Veel van deze elementen zijn demontabel te maken. Ze kunnen voor de koers dus weggehaald worden en vormen zo geen gevaar meer. Voldoende breedte van de weg Zorg dat de weg voldoende breed is voor het peloton. Zorg ook dat deze breedte consistent is. Om de juiste breedte te bepalen van de weg kan een model gebruikt worden, zie de tip. 19
Gladheid door water De meest voorkomende gladheid tijdens wielerkoersen wordt veroorzaakt door water. Let er dus op dat het hemelwater snel afgevoerd kan worden. Verstopte goten kunnen dit proces belemmeren dus let hier op. Ook gladde markering te voorkomen Gladde markering is te voorkomen door stroeve markering te gebruiken. Daarnaast is ook een snelle waterafvoer mogelijk, door de markering zoals in de afbeelding uit te voeren. 20
Tip 3: Voorkomen beter dan Verkeersregelaars Worden gelukkig al praktisch bij iedere wielerkoers toegepast. Erg belangrijk om te waarschuwen voor de gevaarlijke punten met behulp van vlaggen, publiek op afstand te houden en om het overige verkeer te regelen in het geval van een tijdelijke afzetting van het parcours. Publiek en de oversteken rond de koers controleren Houdt het publiek op gepaste afstand, liefst middels dranghekken. Zorg voor enkele gecontroleerde oversteken en communiceer duidelijk over de locaties van deze oversteekplaatsen. 21
Controleer voor de start van de koers het wegdek Scheuren, gaten en kuilen vormen vanzelfsprekend een hoog risico op een valpartij. Daarnaast kunnen door slecht weer bijvoorbeeld takken of andere objecten op het wegdek gevallen zijn. Waarschuw renners vooraf over de gevaarlijke punten Waarschuw de wielrenners vooraf voor potentieel gevaarlijke punten in de route. Maak ook goed duidelijk waar deze punten zijn, markeer ze bijvoorbeeld. 22
Literatuur [1] Gedragscode voor racefietsen Nederlandse Toer Fiets Unie (2011) [2] Slowlane Eindhoven Goudappel Coffeng (2011) [3] Publicatie 19A Enkelvoudige fietsongevallen Fietsberaad (2011) [4] Verkeersstroom in het Wielerpeloton Thomas Verbraken, KU Leuven (2007) Misschien ook interessant voor u Plaats op de weg Ontwerptips wielrennen Nederland Een pleidooi voor de snelfietser Hier enkele showcases van Goudappel Coffeng 23