DEEL I Armoede Gekleurd : een lerend netwerk 9
1. Armoede gekleurd : een lerend netwerk 1.1 Het project Armoede Gekleurd In december 2011 startte het Netwerk tegen Armoede met het driejarig project Armoede Gekleurd in partnerschap met Cera, de Vlaamse Overheid en het Minderhedenforum. Het project ontstond omdat de stem van mensen in armoede met een migratieachtergrond ontbrak in het maatschappelijk debat. Er wordt vooral over hen gesproken, zelden of nooit met hen. Dit geldt eigenlijk voor alle mensen in armoede. De voorbije decennia hebben het Netwerk tegen Armoede en haar lidverenigingen - de verenigingen waar armen het woord nemen - heel wat ervaring opgebouwd met beleidsparticipatie van mensen in armoede. Hierbij gaat het voornamelijk over autochtone mensen in armoede, vaak mensen in generatiearmoede. Stilaan vinden mensen in armoede met een migratieachtergrond de weg naar de verenigingen waar armen het woord nemen en andere basiswerkingen. Toenemende armoede bij mensen met een migratieachtergrond, maakt dat ook zij stilaan de weg vinden naar de verenigingen waar armen het woord nemen en andere basiswerkingen. Deze groepen blijven echter nog onvoldoende vertegenwoordigd in het beleidswerk, ondanks dat er evolutie merkbaar is. Verschillende verenigingen en organisaties proberen om deze groepen te betrekken, al moeten daar verschillende drempels voor overwonnen worden. Tegelijk zijn er zelforganisaties van mensen met een migratieachtergrond die de nood aangeven aan ondersteuning om rond armoede en beleidsbeïnvloeding te werken. Redenen genoeg dus om de bestaande krachten en knowhow te bundelen en een antwoord te zoeken op de vele vragen die leven in de praktijk. 10
In het project stond de vraag centraal hoe mensen in armoede met een migratieachtergrond te ondersteunen om hun problemen en de zelf aangedragen oplossingen een plaats te geven in het (armoede)beleid. Deze uitgangsvraag riep heel wat nieuwe vragen op: Hoe eraan beginnen? Wordt er op dezelfde manier over armoede gesproken? Hoe de taalbarrière overwinnen? Hoe heel diverse groepen met elkaar verbinden? Welk model van dialoog past? Kunnen we dezelfde manier van werken toepassen als in andere verenigingen waar armen het woord nemen?... Deze vragen kwamen uit verschillende praktijken en werkingen. Gezien de diversiteit aan doelgroepen en praktijken lag de nadruk eerder op praktijkreflectie met een brede focus. We kozen ervoor om in te zetten op een lerend netwerk waar mensen uit mekaars ervaringen inspiratie konden putten om zelf een antwoord te formuleren in hun eigen werking. Daarnaast ging het ook om initiëren of het in beweging zetten van initiatieven. Verschillende lokale verenigingen en werkingen zetten immers nu al de eerste stappen om de stem van mensen in armoede met een migratieachtergrond naar boven te krijgen. Maar vooral de stap van basiswerk naar beleidswerk vergt heel wat creativiteit. Daarom ondersteunden we werkingen om groepswerk op te starten of om bestaande praktijken in die richting te versterken. We zetten in op een lerend netwerk en op beweging maken. 11
Met deze doelstellingen in ons achterhoofd, werkten we een project uit met 4 sporen: 1. Een open en voor iedereen toegankelijk lerend netwerk waar de focus lag op het delen van ervaringen; 2. Een gerichte ondersteuning van zes lokale werkingen; 3. Beleidswerk met mensen in armoede met een migratieachtergrond; 4. Praktijkreflectie en visieontwikkeling. We behandelen deze sporen hieronder één voor één. 1.2 Een open lerend netwerk Van bij het begin van het project bleken er heel wat vragen te leven bij praktijkwerkers. Sommigen ondernamen al pogingen om meer diversiteit in de eigen (groeps)werking te brengen. Anderen deden reeds groepswerk met mensen in armoede met een migratieachtergrond. Nog anderen wilden een aanbod creëren voor deze groepen, maar zochten naar manieren om dit gestalte te geven. Tegelijkertijd stelden een aantal zelforganisaties van mensen met een migratieachtergrond de vraag naar meer ondersteuning om aan armoedebestrijding te doen. We brachten organisaties met elkaar in contact om inspiratie te halen uit elkaars werking. 1 Advies Deze diversiteit aan vragen, kristalliseerde zich in diverse antwoorden. Een aantal organisaties ondersteunden we met gericht advies. Soms brachten we ook organisaties met elkaar in contact om inspiratie te halen uit mekaars werking. Via een algemene informatiemail gericht naar een brede groep van geïnteresseerde organisaties en individuen, informeerden we ook over interessante vormingen, studiedagen, acties, petities, leerzame praktijken 12
2 Vorming We organiseerden vorming op maat en op vraag. Ook stelde het Netwerk tegen Armoede vormingen over armoede open aan onder andere medewerkers van etnisch-culturele federaties en van het Minderhedenforum. 3 Ervaringsuitwisseling Ten slotte was er vijf keer per jaar een ervaringsuitwisseling. Die uitwisseling bood werkingen de mogelijkheid om andere werkingen met gelijkaardige uitdagingen te leren kennen. Mensen stelden er hun eigen werking voor. Er werden ideeën over het project afgetoetst en inhoudelijke thema s besproken. Enkele van die thema s zijn: De werking en structuur van zelforganisaties, sociaal-culturele federaties en het Minderhedenforum; Het bereik en de betrokkenheid van mensen met een migratieachtergrond in de verenigingen waar armen het woord nemen; Al dan niet benoemen van armoede in groep; Verschillen en gelijkenissen tussen armoede bij autochtonen en bij mensen met een migratieachtergrond; Omgaan met weerstanden; De mogelijkheid en wenselijkheid van het mixen van groepen; Stimuleren van groepsvorming in functie van structureel werk; Gebruik van visuele methoden; Verlangen, vermogen, verbondenheid als voorwaarden voor actief burgerschap; Deze ervaringsuitwisseling was bedoeld voor iedereen met interesse in thematisch groepswerk met mensen in armoede met een migratieachtergrond. Gezien het open karakter was de samenstelling wisselend. Gemiddeld bereikten we telkens een vijftiental deelnemers, voornamelijk uit de verenigingen waar armen het woord nemen, etnisch-culturele federaties en projecten van Samenlevingsopbouw. 13
We beschrijven enkele van de deelnemende werkingen. Deze opsomming is niet exhaustief. Apga: Dit is het Antwerps Platform Generatiearmen. De voorbije jaren ondersteunde Apga een drietal Marokkaanse organisaties: de Moskeewerking El Hayat uit Deurne, de zelforganisatie Vrije keuze en een vrouwengroep binnen Filet Divers. Apga ging op zoek naar de wortels van armoede bij deze groepen. Meer info: www.apga.be en www.sta-an.be; De Buurtwinkel: Dit is een Brusselse vereniging waar armen het woord nemen gelegen in de zeer diverse Anneessenswijk. De vereniging werkt onder andere rond het recht op huisvesting; Filet Divers: Deze vereniging waar armen het woord nemen uit Antwerpen, is ook een sociale kruidenier. Ze bereiken een zeer divers publiek: voornamelijk nieuwkomers, maar ook mensen zonder wettig verblijf. Die zijn verenigd in MEZOPA: mensen zonder papieren uit Antwerpen. Meer info: www.filetdivers.be; Samen Divers: Deze vereniging waar armen het woord nemen uit Oostende werkt rond taal, integratie en grondrechten. Samen Divers bereikt veel nieuwkomers en mensen zonder wettig verblijf. Meer info: www.sdv.be; Pigment: Deze Brusselse vereniging waar armen het woord nemen, richt zich voornamelijk op mensen in een precaire verblijfs- en/of woonsituatie. Pigment biedt ook ondersteuning aan de zelforganisatie Collectief Mensen Zonder Papieren België. Meer info: www.pigmentvzw.be; VLOS: Vluchtelingen Ondersteuning Sint-Niklaas is een lidorganisatie van het Netwerk tegen Armoede. Ze zijn actief in de belangenverdediging van mensen zonder wettig verblijf. Meer info: www.vlos.be; Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie: Als regionaal instituut voor het opbouwwerk heeft deze organisatie drie projecten lopen rond armoede bij mensen met een migratieachtergrond: in de Rupelstreek, Mechelen en de Kempen. Meer info: www.samenlevingsopbouw-antwerpenprovincie.be; RIMO: Dit is het Regionaal Instituut voor Maatschappelijk Opbouwwerk uit Limburg. Binnen verschillende projecten is er aandacht voor de armoedeproblematiek bij mensen met een migratieachtergrond. Meer info: www.rimo.be/armoede; De zes ondersteunde lokale werkingen. (zie hieronder). 14
1.3 Gerichte ondersteuning van zes lokale werkingen We kozen ervoor om naast het open traject, ook gerichte ondersteuning te bieden aan werkingen die experimenteren om beleidsparticipatie mogelijk te maken met mensen in armoede van buitenlandse herkomst. Na een open oproep in het voorjaar van 2012, selecteerde een jury zeven lokale werkingen om van naderbij op te volgen. Het ging om drie verenigingen waar armen het woord nemen, drie etnisch-culturele federaties en één project van Samenlevingsopbouw. We gaven hen advies, dachten mee na over uitdagingen, woonden activiteiten bij van de werkingen en waar nodig gaven we praktische ondersteuning op maat van elke organisatie. Uiteraard haalden we zelf ook heel wat nuttige info uit deze werkingen. Het betrof wederzijds leren. Eén vereniging, SIVI uit Gent, heeft helaas in het eerste jaar moeten afhaken wegens het vertrek van een personeelslid. Een uitgebreide beschrijving van de zes andere projecten vindt u verderop in de publicatie. Hier stellen we ze alvast kort aan u voor: Arm in Arm, een project van Samenlevingsopbouw Antwerpen stad. Arm in Arm werkt al sinds 2005 met voornamelijk Marokkaanse oudkomers rond thema s als inkomen, wonen en maatschappelijke dienstverlening. Arm in Arm bestaat uit een mannengroep en een vrouwengroep. Ze zijn sinds 2014 lid van het Netwerk tegen Armoede en streven nu naar een erkenning en subsidiëring als vereniging waar armen het woord nemen bij de Vlaamse Overheid. Voor meer info over dit project: zie p. 24 De Turkse Unie De Turkse Unie investeerde de voorbije jaren sterk in huisbezoeken in Beringen, gekoppeld aan een groepswerking in moedercafés. Met deze vrouwenwerking doorbreekt de Turkse Unie het taboe rond armoede. Vertrouwen en veiligheid zijn daarbij sleutelwoorden. De groep werkt intussen structureel aan het thema onderwijs en zal ook vorming over armoede geven. Ook in Gent start nu een armoedeproject van de Turkse Unie. Voor meer info over dit project: zie p. 21 Welzijnsschakels Welzijnsschakels is een landelijke vereniging waar armen het woord nemen die te maken krijgt met heel veel nieuwkomers. De vereniging zoekt hoe ze verbondenheid kan creëren tussen generatiearme autochtonen en nieuwkomers. Ze zet experimenten op om die laatste groep een stem te geven in het lokale beleid. De afgelopen jaren werd hiervoor sterk geïnvesteerd in Welzijnsschakels in Nevele, Izegem en Kontich. Naast het verwerven van een stem was er een sterke inte- 15
resse in mogelijkheden om Nederlands te leren en met talenten naar buiten te komen. Voor meer info over dit project: zie p. 140 Het Platform Afrikaanse Gemeenschappen. Het Platform Afrikaanse Gemeenschappen is een etnisch-culturele federatie die maandelijks thematische groepsbijeenkomsten houdt om verschillende aspecten van armoede bespreekbaar te maken. Zij bereiken veeleer hoogopgeleiden, die echter ook met armoede en discriminatie geconfronteerd worden. Concreet werkten ze rond het bespreekbaar maken van armoede en rond werk, maatschappelijke dienstverlening en senioren. Voor meer info over dit project: zie p. 78 Recht-Op. Recht-Op is een Antwerpse vereniging waar armen het woord nemen. Met het project verbreding legde Recht-Op contacten tussen de eigen autochtone groep en de Marokkaanse vrouwenwerking Ihsane. Een intense voorbereiding met de eigen groep ging hieraan vooraf. Het liet de groepsleden toe om vrijwilligsters van Ihsane te adviseren en coachen in de aanpak van armoede in hun eigen vrouwenwerking. Intussen is ook Ihsane zelf sterk betrokken op de werking van het Netwerk tegen Armoede. Voor meer info over dit project: zie p. 75 Het Internationaal Comité. Het Internationaal Comité is een etnisch-culturele federatie die drie zelforganisaties in het Waasland begeleidt om te werken rond armoede en de link met onderwijs en opvoeding. Tourikia uit Temse ontwikkelde een sterke samenwerking met de plaatselijke bibliotheek, wat de kinderen in de eigen werking ten goede komt. Vrouwen van Albanese Gewesten uit Sint-Niklaas werkte een theater uit samen met Vormingplus. De Leerschakel organiseert informatie- en gespreksmomenten voor ouders over het oudercontact, het schoolbeleid Voor meer info over dit project: zie p. 143 We ondersteunden zes lokale werkingen die beleidsparticipatie met mensen in armoede van buitenlandse herkomst mogelijk maakten. 16
1.4 Beleidswerk mét en zonder papieren Vooral in het laatste projectjaar was beleidswerk een belangrijk onderdeel van het project Armoede Gekleurd. Vanuit de ervaringsuitwisseling werd input gegeven voor het memorandum dat het Netwerk tegen Armoede schreef voor de verkiezingen van juni 2014. In dit kader vonden ook contacten met politici plaats. Vanuit verschillende verenigingen kwam de vraag om een beleidstraject op te zetten rond de sociale grondrechten van mensen zonder wettig verblijf. De schrijnende en acute armoedeproblematiek waarmee zij te maken hebben, hangt in de eerste plaats samen met het ontbreken van de juiste documenten. Maar zelfs daar waar deze mensen wel rechten hebben, worden die vaak met de voeten getreden of zijn ze bijzonder moeilijk afdwingbaar. Een kerngroep van verenigingen (in casu: VLOS, Filet Divers, Welzijnsschakels, Samen DiVers en Pigment) besliste om per grondrecht om de zes weken ervaringen uit te wisselen rond knelpunten en mogelijkheden voor mensen zonder wettig verblijf. Ook een vertegenwoordigster van Ihsane volgde deze vergaderingen op. Het recht op opvang, op werk, op dringende medische hulpverlening en op rechtsbijstand passeerden de revue. Ook regularisatie kwam ter sprake. Vanaf 2015 wordt doorgewerkt op één of meerdere van deze grondrechten. Vanuit deze uitwisselingen doet het Netwerk tegen Armoede ook een inbreng binnen de Migratiecoalitie. Dit is een samenwerkingsverband van middenveldorganisaties die een constructief geluid willen laten horen in het migratiedebat. De andere leden zijn: 11. 11. 11, Minderhedenforum, ORBIT vzw, Samenlevingsopbouw Brussel en Vluchtelingenwerk Vlaanderen. In het najaar van 2014 vond de dialoogdag Recht op werk voor iedereen?! plaats. Deze dag werd mogelijk dankzij middelen van het Impulsfonds voor het Migrantenbeleid. 63 mensen uit dertien lokale werkingen namen in vijf dialoogtafels het woord over verschillende deelaspecten van het recht op werk: vooroordelen en discriminatie op de arbeidsmarkt; vrouwen en werk; werk en anderstaligheid; de begeleiding naar werk; en de arbeidsrechten van mensen zonder wettig verblijf. 17
Mensen uit verschillende werkingen en met verschillende nationaliteiten kwamen zo tot gedeelde problemen, ervaringen en bekommernissen. Ze benoemden de structurele tekorten in het activeringsbeleid, in de dienstverlening en op de arbeidsmarkt Ook formuleerden ze oplossingen, tips en adviezen om het recht op werk voor iedereen mogelijk te maken. Aan deze dialoogdag ging een heel traject vooraf in de eigen vereniging. De meeste deelnemers begonnen dus goed voorbereid aan de dag, wat de kwaliteit van de adviezen ten goede kwam. Ongelijkheid en uitsluiting op de arbeidsmarkt is echter een zaak van vele actoren, organisaties, diensten en overheden. De belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit de dialoogtafels werden op een beleidsmarkt voorgesteld aan verschillende oplossingsactoren. De deelnemers brachten op hun marktstand persoonlijk verslag uit van elke dialoogtafel. Het bood de kans om zicht te krijgen op de noden en bekommernissen van de deelnemers en met hen persoonlijk hierover uit te wisselen. Een delegatie van de deelnemers aan de dialoogdag ging over de resultaten ook in gesprek met de directie van de VDAB en het kabinet van de Vlaamse minister van Werk. We bespraken het verschil en de gelijkenissen tussen autochtone armoede en armoede bij mensen met een migratieachtergrond. 18
1.5 Praktijkreflectie en visieontwikkeling De vierde pijler van het project was praktijkreflectie en visieontwikkeling. De ondersteuning van de zes werkingen en de ervaringsuitwisseling, boden de kans om stil te staan bij het verschil en de gelijkenissen tussen autochtone armoede en armoede bij mensen met een migratieachtergrond. Ook onze eigen visie op participatie en de aanpak in de verschillende werkingen, vormden het voorwerp van reflectie. Met de combinatie van visie, werkbare modellen en ervaringen aan de basis, willen we praktijk en beleid inspireren. Deel II (over armoede) en deel III (over participatie) van deze publicatie zijn gebaseerd op de praktijken in de verschillende werkingen, alsook op de vragen die basiswerkers en begeleiders van mensen in armoede stelden. Deze publicatie is weliswaar grotendeels gebaseerd op bestaande literatuur, toch werden veel nuances aangebracht door de verschillende werkingen. We gingen na of de bestaande literatuur herkenbaar was voor de deelnemers aan de ervaringsuitwisseling. Ten slotte vermelden we hier ook een onderzoek dat we deden bij de eigen lidverenigingen. In het najaar van 2013 deed Quinten Sempels als stage een bevraging naar het bereik en de betrokkenheid van mensen met een migratieachtergrond in de lidverenigingen van het Netwerk tegen Armoede. We bespreken een aantal resultaten van dit onderzoek kort in deel II. Het volledige onderzoeksrapport is te vinden op www.netwerktegenarmoede.be/armoede-gekleurd 1.6 De projectpartners Netwerk tegen Armoede In het Netwerk tegen Armoede werken 60 verenigingen, waar mensen in armoede het woord nemen, in Vlaanderen en Brussel samen met het uiteindelijke doel armoede en sociale uitsluiting uit te bannen. In de verenigingen staan mensen die in armoede leven centraal. Zij nemen er op alle niveaus het woord. Deze verenigingen kunnen voor ondersteuning van hun werking beroep doen op het team van het Netwerk tegen Armoede. Ook de onderlinge uitwisseling van ervaringen, visies, succesverhalen en leerprocessen tussen de verenigingen is een belangrijke opdracht voor het Netwerk. Op basis van de ervaringen en de meningen van de mensen maken de verenigingen en het Netwerk dossiers op en stappen daarmee naar de overheid, de betrokken diensten, het brede middenveld en de publieke opinie. Ook op juridisch vlak onderneemt het Netwerk acties. Dit alles met het oog op armoedebestrijding. Het Netwerk tegen Armoede werkt 19
ook aan de verbetering van de beeldvorming rond mensen in armoede en het wegwerken van vooroordelen. Het Minderhedenforum Het Minderhedenforum geeft mensen met een migratieachtergrond en hun verenigingen in Vlaanderen en Brussel een stem. Al meer dan tien jaar zorgt het Minderhedenforum ervoor dat etnische minderheden gehoord worden en dat hun noden (h)erkend worden. We brengen mensen bij elkaar en samen komen we zo tot aanbevelingen die we verdedigen bij beleidsmakers en presenteren in de media. In één zin gezegd, is het Minderhedenforum een overkoepelende organisatie die etnisch-culturele verenigingen in Vlaanderen verenigt, vertegenwoordigt en een stem geeft. De meeste van die verenigingen worden erkend door de Vlaamse overheid. Cera, samen investeren in welvaart en welzijn Samen met zo n 400.000 vennoten investeren we in onze samenleving en bouwen we aan een sterke coöperatie. Door de krachten te bundelen creëren we samen economische en maatschappelijke meerwaarde op drie vlakken: We zorgen als belangrijke aandeelhouder voor sterke fundamenten van KBC Groep; We realiseren positieve impact in onze samenleving; We genieten van unieke voordelen. Geïnspireerd op de coöperatieve waarden van Raiffeisen vormen samenwerking, solidariteit en respect voor iedereen, al meer dan honderd jaar de basis voor ons ondernemerschap. Cera, diep geworteld, breed vertakt Meer info: www.cera.be. De Vlaamse overheid De Vlaamse overheid voert het beleid uit dat door de Vlaamse Regering en het Vlaams Parlement werd beslist. De Vlaamse overheid bestaat uit departementen en agentschappen, verdeeld over 13 beleidsdomeinen. Meer info over het armoedebestrijdingsbeleid van de Vlaamse overheid vindt u op www.vlaanderen. be/armoede. Meer info over het integratiebeleid van de Vlaamse overheid vindt u op www.integratiebeleid.be 20
CASE 1. Turkse Unie van België: vertrouwen als basis voor themawerk rond armoede Moedercafés en huisbezoeken De Turkse Unie van België is een erkende etnisch-culturele federatie met werkingen in Limburg, Antwerpen, Gent en Brussel. Meer en meer gezinnen uit de Turkse gemeenschap worden geconfronteerd met armoede. Vooral een project rond gezinshereniging van een aantal jaar geleden maakte duidelijk hoe diep armoede snijdt in het leven van sommige gezinnen. Het is een vicieuze cirkel waar mensen niet zomaar uitgeraken. Ondanks deze toename van armoede bleek het niet eenvoudig om het thema te bespreken binnen de gemeenschap. Daarom startte de Turkse Unie in Beringen met het organiseren van maandelijkse moedercafés met koffie en gebak. Dit zijn ontmoetingsmomenten tijdens schooltijd, gekoppeld aan een thematische bespreking. Tegelijk liep er een project rond opvoedingsondersteuning waarbij huisbezoeken werden afgelegd en voorleesmateriaal werd voorgesteld. In een ouderportfolio werden vragen en signalen van mensen bijgehouden. Om gezinnen te bereiken werd in de eerste plaats samengewerkt met zelforganisaties. Dit was echter niet evident omdat armoede een taboe bleek te zijn. Daarom werkte de Turkse Unie ook met postkaarten waarop het bezochte gezin groeten kon overbrengen aan andere families. Dat gaf de projectmedewerkster een inrijpoort om ook andere gezinnen te bezoeken. Een gesprek voeren over opvoedingsondersteuning tijdens een huisbezoek is echter moeilijk. Mensen willen wel het beste voor hun kinderen, maar hun hoofd zit vaak vol met heel acute zorgen (de onbetaalbare ziekenhuisfactuur, jobverlies ). Op zo n moment is het belangrijk om niet meteen met snelle oplossingen te willen afkomen, maar een luisterend oor te zijn en vertrouwen te winnen. Het bespreekbaar maken van de problemen die mensen ervaren is sowieso niet eenvoudig. Het is vaak taboe. Zelfs in de school weet men niet hoe moeilijk leerlingen het hebben. Toch werkt deze aanpak en vinden mensen stilaan spontaan de weg naar de medewerkster van de Turkse Unie: Ook mannen vinden intussen de weg en spreken me aan over hun problemen. Dit is nochtans niet zo evident in onze cultuur. Dit vertrouwen maakte het ook mogelijk om een eigen, nieuwe groep samen te stellen op de moedercafés. De groep wisselt elke maand een beetje van samenstelling, maar toch is er een duidelijke kerngroep van een tiental leden. Oorspronkelijk was het de bedoeling om met een reeds bestaande vrouwengroep te werken, maar dit spoor werd verlaten. Werken rond armoede vergt immers een eigen expertise die je niet van elke vrijwilliger mag verwachten. 21 21
De bereikte groep heeft enerzijds heel wat kenmerken gemeen. Anderzijds is het ook een heel diverse groep: het gaat zowel om oudkomers als nieuwkomers, en zowel om gehuwde als alleenstaande moeders. Bij de huisbezoeken worden trouwens ook vaders bereikt. Ook mensen uit de Koerdische gemeenschap en Bulgaarse nieuwkomers (die vaak ook Turks spreken) vinden de weg naar de Turkse Unie. Voor die laatste groep is het echter niet eenvoudig om een betekenisvol aanbod te voorzien. De precaire verblijfssituatie van deze mensen maakt immers doorverwijzen moeilijk. Van infoverstrekking naar themawerking Met de moedergroep werd intussen de basis gelegd voor een thematische werking rond armoede. In het begin lag de nadruk op het informeren. Mensen hebben immers vaak geen weet van de sociale diensten of van procedures binnen de hulpverlening. Daarom werden geregeld diensten uitgenodigd op de moedercafés. Maar mensen doen ook hun eigen verhaal in de moedercafés. Ze vertellen er over hun moeilijke situatie en zoeken samen met de andere groepsleden en de begeleiding naar oplossingen. Veel situaties zijn heel complex en vergen een goede samenwerking met welzijnsorganisaties. De Turkse Unie legde daarom contacten met verschillende welzijnsorganisaties. Zo zetelt de Turkse Unie in het Beringse Forum Armoedebestrijding. Daar hebben de meeste welzijnspartners een stek en zijn er goede contacten met de integratiedienst. Daarnaast is er de samenwerking met In-zetje, een dienst rond opvoedingsondersteuning, die een aantal gezinnen specifiek ondersteunt op dit vlak. Ook zijn er geregeld contacten met de Draaischijf, een vereniging waar armen het woord nemen. Het eerste projectjaar lag de nadruk op het informeren van de groep. Vanaf het tweede projectjaar kwamen ervaringen in het onderwijs aan bod. Met een probleemboom werden knelpunten in kaart gebracht en daarna besproken. Vervolgens nodigde de groep het CLB uit voor dialoog. In 2015 zullen deelneemsters aan het moedercafé ook samenwerken met het Netwerk tegen Armoede in het kader van een vorming over armoede aan leerkrachten uit Beringen. Belangrijk daarbij is dat mensen ook met hun verhaal naar buiten durven komen zonder druk. Binnen de Turkse Unie is het moedercafé een succesvol project zowel qua aanpak als omwille van de sensibilisering die hierdoor gebeurt. En dat is ook anderen niet ontgaan: toenmalig minister van Armoedebestrijding, Ingrid Lieten bezocht dan ook het moedercafé in april 2014. De deelneemsters aan het moedercafé konden op die manier ook een boodschap kwijt aan de minister. Ze vertelden dat ze moe zijn van het stigma dat aan de armoede kleeft. Voor mensen met een migratieachtergrond is dat stigma dubbel zo sterk. Zowel bij politici als in de maat- 22
schappij zijn er vooroordelen als: wie echt wil, vindt werk, wie echt vecht, komt uit de armoede. Er wordt altijd van uitgegaan dat mensen niet willen werken of leren. Intussen doen ze alles om de taal te leren, om een opleiding te volgen, om werk te vinden, om hun kinderen te ondersteunen in hun opleiding Het luchtte op om hierover in dialoog te gaan met de minister. Er is in de eerste plaats nood aan een structurele aanpak van uitsluiting (medewerkster Turkse Unie). Intussen startte de Turkse Unie in Genk met huisbezoeken. Middelen om groepswerk op te zetten ontbraken echter, waardoor het project er niet goed op gang kwam. Op andere plaatsen overweegt de federatie gelijkaardige projecten rond armoedebestrijding als in Beringen op te zetten. Zowel in Gent als in Brussel werden hiervoor middelen gezocht. In Gent kan in 2015 dankzij middelen van het Impulsfonds voor het Migrantenbeleid de in Beringen opgebouwde expertise worden ingezet en vertaald naar de Gentse context. De federatie wil die opgebouwde expertise ook uitdragen. Momenteel werkt ze dan ook aan een publicatie over armoede in de Turkse gemeenschap. Door die publicatie te verspreiden binnen de lidverenigingen wil ze enerzijds het taboe doorbreken en anderzijds een visie op armoedebestrijding binnenbrengen. Op basis van de publicatie en de ervaringen in het project te Beringen zal ook vorming aangeboden worden aan de lidwerkingen en aan hulpen dienstverleners. Armoede is hoe dan ook een belangrijk thema geworden voor de Turkse Unie. Ze wil dan ook de komende jaren haar achterban blijven sensibiliseren en ondersteunen in de aanpak van armoede. Meer weten: contacteer Gülser Talancioglu: gulser.talancioglu@turkseunie.be Website: www.turkseunie.be Door te luisteren naar mensen, win je vertrouwen. Zo wordt er veel bespreekbaar. 23 23
CASE 2: Arm in Arm: sterk beleidswerk met kwetsbare groepen. Arm in Arm is Arm in Arm is een opbouwwerkproject van de vzw Samenlevingsopbouw Antwerpen stad. Het project zet in op mensen in armoede met een migratieachtergrond. Samenlevingsopbouw bouwde reeds heel wat contacten op binnen de Marokkaanse gemeenschap. Na een uitgebreide terreinverkenning zag in 2005 Arm in Arm het levenslicht. De doelgroep van Arm in Arm zijn Marokkaanse gezinnen in armoede. Arm in Arm bestaat nu uit 2 deelwerkingen: Een mannengroep die sinds 2009 werkt rond het recht op huisvesting. Ze hebben vaak grote gezinnen. Velen zijn aangewezen op de slechtste segmenten van de huurmarkt of op noodkopen. Ook voor de weinigen in sociale huisvesting zijn de huurlasten erg hoog in verhouding tot het inkomen. Aan de groepssamenkomsten nemen enkel mannen deel, maar via huisbezoeken en occasionele activiteiten worden ook de vrouwen en kinderen van de 17 gezinnen bereikt. In 2007 startte ook een vrouwengroep die in het verleden vooral rond maatschappelijke dienstverlening en verstaanbare taal werkte. De groep bestaat uit een vaste kern van 12 vrouwen. Naast de tweewekelijkse themavergaderingen vinden de vrouwen ook aansluiting bij de basiswerking van Samenlevingsopbouw binnen de buurtwerking Borgerhout. Ze nemen er deel aan uitstappen, vorming, ontmoeting met andere vrouwen, oefenkansen taal De meeste leden van de vrouwengroep komen uit andere gezinnen dan die van de mannengroep. In beide groepen gaat het voornamelijk om oudkomers, in casu gezinnen van de 1ste generatie. Er zijn ook gezinnen bij die pas enkele jaren in Antwerpen verblijven. Veel deelnemers zijn laaggeschoold en vaak analfabeet in hun eigen taal. Ze hebben ondanks heel wat inspanningen de grootste moeite om Nederlands te leren. Het is nodig om de gesprekken in het Berbers te houden, opdat ze zich kunnen uitdrukken rond hun situatie van armoede. Arm in Arm toonde de voorbije jaren duidelijk de haalbaarheid aan van participatief en beleidsmatig werken met deze groepen. In de eerste jaren werkte de mannengroep vooral rond het thema inkomen. Ze stonden ook stil bij de relatie tussen mensen met een migratieachtergrond en autochtonen in armoede. Naast een aantal specifieke elementen vielen vooral de gelijkenissen op. In 2009 mondde dit uit in een studiedag waar ook de toenmalige staatssecretaris Armoedebestrijding aanwezig was. Verder werden de voorbije jaren verschillende stappen gezet naar de stedelijke overheid en het OCMW rond het thema wonen. Soms 24
gebeurde dit samen met andere Antwerpse verenigingen waar armen het woord nemen. De groep werkte ook actief mee aan verschillende acties: acties rond de verkiezingen in het kader van Ieders Stem Telt, acties naar aanleiding van de Dag van Verzet tegen Armoede... Momenteel werkt de mannengroep aan de opstart van het woonproject Collectief Goed. Dit is een nieuw woonsysteem voor grote gezinnen. De vrouwengroep werkte in het verleden met een aantal belanghebbenden samen aan het dossier en de actie rond Duidelijke taal in het kader van Stoparmoede.nu. Dat laatste is een initiatief van verschillende sociale organisaties om in Antwerpen diverse aspecten van armoede aan te kaarten. Ook ging de groep in dialoog met de Districtsraad en het Welzijnsoverleg van Borgerhout rond het thema dienstverlening. Binnen het project Lokaal Proactief Kader kaartte de groep tevens het probleem van de onderbescherming aan bij het OCMW en het bestuur van Antwerpen. Verder werkten ze samen met onderzoeksinstellingen: Oases, KU Leuven, Bind-kracht Uitdagingen in de aanpak Ondanks een sterke dynamiek blijven er toch een aantal uitdagingen. Het vergt veel tijd en individuele ondersteuning om met de meest uitgesloten groepen thematisch groepswerk te doen. De leden van Arm in Arm hebben namelijk te maken met een kluwen van problemen. In de mate van het mogelijke verwijzen de medewerkers door naar bevoegde hulpverleningsorganisaties of diensten. Helaas kunnen veel mensen daar niet terecht. Deze -vaak negatieve- ervaringen komen aan bod tijdens de groepssamenkomsten. Mensen hebben dan ook veel behoefte om te kunnen luchten: in groep, maar ook individueel. Het is heel belangrijk dat ze hun beleving en gevoelens kunnen uitdrukken in de moedertaal wat meestal niet kan in de hulpverlening. Voor de werkers vormt dit een dubbele evenwichtsoefening. Autochtone armen zijn vaak al moeilijk toe te leiden tot de hulpverlening. Deze groepen gaan zich nog meer binden aan de werker, vaak hun enige houvast. Voor die laatste is het dan ook niet eenvoudig om de vaak schrijnende verhalen niet mee naar huis te nemen. Er is ook de valkuil dat de werkers de rol van de hulpverlener gaan overnemen. Daarom is het van in het begin belangrijk om de deelnemers te versterken in de omgang met diensten en administratieve procedures. Dankzij die ondersteuning en de mogelijkheid om steeds terecht te kunnen bij een werker, ontstaat er ruimte in de hoofden om samen na te denken over gemeenschappelijke problemen, om te leren en om beleidsaanbevelingen te suggereren. Een extra uitdaging is er als de groep naar buiten komt met het verhaal: Getuigenissen moeten vertaald worden of afgelezen door mensen die voldoende Nederlands kunnen. Een dialoog met het beleid is moeilijk op die manier. Enkel de sterksten in de groep kunnen 25 25
het. Dit geeft hen enorme groeikansen, maar de anderen in de groep mogen niet vergeten worden. Ook getuigen voor een publiek is vaak niet evident. Het is niet eenvoudig om aspecten van je levensverhaal te vertellen. In een vertrouwde omgeving bijvoorbeeld de themagroep- werkt dit wel. Als mensen hun stem kunnen laten horen zonder in beeld te komen (b.v. door te werken met silhouetten) lukt het. Maar vaak leven er bij het publiek ook vragen rond cultuur, rond de hoofddoek Het is typerend dat problemen van etnisch-culturele minderheden verengd worden tot een integratie- of diversiteitsprobleem. Net daarom is het nodig dat de armoedeproblematiek bij etnisch-culturele minderheden specifiek benoemd wordt, vertelt een medewerkster van Arm in Arm. De grootste uitdaging is momenteel wellicht het verzelfstandigen van de groep. Een eerste belangrijke stap daarbij is al genomen : in 2014 werd Arm in Arm een vzw. Ze werden ook lid van het Netwerk tegen Armoede. Daar ging een heel proces aan vooraf. In beide groepen werd doorgepraat over de betekenis van een vzw en de werking van de 6 criteria van een Vereniging. Naast de formele criteria ging dat over concrete vragen zoals: Hoe profileren we ons vanuit Arm in Arm?, Wat vertellen we over de activiteiten van Arm in Arm tegen anderen, bijvoorbeeld vrouwen uit de buurtwerking?, Hoe kunnen nieuwe leden toetreden? en Hoe benoemen we armoede en structurele uitsluitingsmechanismen? Zowel de mannen als de vrouwen willen er volop voor gaan. In 2015 willen ze zich verder integreren in het Netwerk tegen Armoede en deelnemen aan grote samenkomsten. Bij de mannengroep blijft het thema wonen vooropstaan. De vrouwengroep begint in januari aan de keuze van een nieuw thema. Ten slotte hoopt de groep op een erkenning en subsidiëring door de Vlaamse Overheid als vereniging waar armen het woord nemen. Meer weten: contacteer Griet Van Baarle: griet.vanbaarle@samenlevingsopbouw.be Website: www.samenlevingsopbouw.be/antwerpenstad Vooral de gelijkenissen tussen autochtonen en mensen met een migratieachtergrond vielen op wanneer armoede ter sprake kwam. 26