Bouwhistorisch onderzoek BOUWHISTORISCHE NOTITIE Adres : (tussen Poelestraat 12 en 14) Status : BBP Periode : september 2010 Onderzocht door : Taco Tel Auteur : Taco Tel Datum : Groningen, 16 september 2010 Inleiding Op verzoek van de afdeling Ruimtelijke Plannen is een (bescheiden) onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de Engelenpoort. Voor dit onderzoek is het poortje bekeken, gefotografeerd en literatuuronderzoek gedaan. Verder is oud kaartmateriaal bestudeerd. In deze notitie staan de resultaten hiervan beschreven. Situering Het staat in steeg of gang die loopt vanaf de Poelestraat in noordelijke richting en sluit aan de op de Naberpassage. Het staat tussen Poelestraat 12 en 14 in. Poelestraat 12 is het vroegere hotel Hofman en dateert uit 1935. Voor die tijd stond hier het pand van het Leger des Heils, een huis met een 17e eeuwse voorgevel. Poelestraat 14 bestaat uit een 13e eeuws voorhuis en een 16e eeuws achterhuis. Het voorhuis is in het derde kwart van de 18e eeuw ingrijpend gemoderniseerd. Het poortje
staat in het verlengde van de achtergevel van het achterhuis van Poelestraat 14. Het poortje dank haar naam aan de vroegere herberg De Blauwe Engel op de westelijke hoek van de Poelestraat 1. Bouwgeschiedenis Het dateert uit de eerste helft van de 17e eeuw en stond voor 1973 iets noordelijker op het eind van de Engelengang 2 (zie de foto gekopieerd uit het bestand dat te vinden is op de website van de Groninger Archieven de beeldbank 3 ). De Engelengang verzorgde tot 1945 de achterontsluiting van het zuidelijke deel van de huizen aan de Grote Markt oostwand. Op de bekende vogelvluchtkaart van Egbert Haubois is de poort niet te ontwaren, maar dat bewijst nog niet dat de poort er nog niet was. Het kan zijn dat de poort achter de bebouwing wegvalt of dat de poort nog gebouwd moest worden 4. Interessant is dat de kaart wel een poort is afgebeeld aan het begin van de Engelengang. Gezien de brede opening en lage bovenkant lijkt deze van hout te zijn geweest. Over het bestaan van deze poort is verder niets bekend. Op oudst bekende historische foto s van voor 1935 is deze poort al verdwenen. Toen in de jaren 70 werd besloten tot de bouw van de Naberpassage met daarachter een grote parkeergarage stond het poortje aan het eind van de Engelengang in de weg en is deze verplaatst naar de huidige locatie. Te oordelen naar het metselwerk bestond het verplaatsen uit het afbreken opnieuw metselen van de poort, hoogstwaarschijnlijk met de afkomende oude bakstenen. Aangenomen mag worden dat de gehouwen zandstenen blokken met o.a. een leeuwenkop van het originele poortje afkomstig zijn. Dit zandsteen is in ieder geval 17e eeuws. Detail van de kaart van Haubois uit omstreeks 1643, het noorden is op deze kaart links. De originele plaats van de poort moet binnen de rode cirkel gezocht worden. Lastig voor de oriëntatie is dat het pand Poelestraat 14 te kort is weergegeven. 1 Feringa, 1994, 12. 2 De benaming Engelengang is niet officieel, de gang wordt officieel het genoemd. 3 http//www.beeldbankgroningen.nl 4 van der Veen, 1983, 34. Veel van het veldwerk voor het maken van de kaart is gedaan tussen 1631-33. 2
Beschrijving van het poortje Het poortje bestaat uit een 1,5 steen dikke muur met een grote halfronde opening. Het muurwerk is gemetseld in een slordig soort kruisverband en wordt aan de bovenzijde afgedekt met een gemetselde ezelsrug. De halfronde opening is gemaakt met een gemetselde boog van 1 steen hoog. Aan de zuidzijde is deze boog versierd met zandstenen gebeeldhouwde blokken in renaissancestijl, daterend uit de eerste helft van de 17e eeuw. Het gaat om twee aanzetstenen, een sluitsteen en aan beide zijden daartussenin nog een steen. De sluitsteen bevat een leeuwenkop, de overige hebben een eenvoudig kussenmotief. Literatuur Feringa, K., Straten en Pleinen, singels en Stegen Groningen binnen de wallen, Groningen 1994. Hofman, B., Grote Markt Oostzijde, Van oud stadshart tot nieuw bouwplan. Groningen van alle tijden deel 7. Assen, 2005. Veen, W.K. van der, Egbert Haubois, een zeventiende-eeuwse ingenieur en kaartmaker in Groningerland, Alphen aan den Rijn, 1983. 3
Bijlage: printscreens van de beeldbank Groningen. Bovenste foto: Het poortje gezien in zuidelijke richting, voor de verplaatsing. Middelste foto: Het gebied tijdens de sloop in 1973 met op de achtergrond het poortje voor de verplaatsing. Onderste foto: De gang gezien in zuidelijke richting voordat hotel Hofman werd gebouwd. Poelestraat 12 is rechts en 14 links. 4
5