De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

De rol van financiële educatie in het basisonderwijs / 2

De rol van financiële educatie in het basisonderwijs 3 / De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

De rol van financiële educatie in het basisonderwijs / 4

Inhoud 1 INLEIDING... 6 1.1 Aanleiding... 6 1.2 Methode van onderzoek... 6 1.3 Steekproefkader... 6 2 RESULTATEN... 8 3 CONCLUSIE... 12 5 / De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

1 Inleiding 1.1 Aanleiding Financiële educatie wordt steeds belangrijker. De invloed die reclame probeert uit te oefenen op je bestedingen, de trend dat de overheid steeds meer financiële beslissingen overlaat aan de burgers en de abstractie van 'plastic' geld zorgen ervoor dat geldzaken ingewikkelder worden. Het is belangrijk om kinderen daar op voor te bereiden. Het Nibud vindt dat kinderen er vanaf ongeveer zes jaar aan toe zijn om te leren omgaan met geld. De ouders zijn daar als eerste verantwoordelijk voor, maar zij kunnen daarbij wel hulp gebruiken van het onderwijs. Het Nibud ondersteunt het onderwijs in die rol met materialen die ingezet kunnen worden bij financiële educatie. Dit onderzoek heeft als doel na te gaan welke rol het basisonderwijs (kan) spelen in de financiële educatie. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Deloitte. 1.2 Methode van onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een vragenlijst die online kon worden ingevuld. De vragenlijst is voorgelegd aan directeuren van basisscholen, die via een e - mail zijn uitgenodigd voor deelname aan het onderzoek. Het veldwerk is uitgevoerd gedurende de eerste helft van oktober 2010. In totaal hebben 307 basisschooldirecteuren deelgenomen aan het onderzoek. Het veldwerk is uitgevoerd door DUO MARKET RESEARCH. Er zijn voorzieningen getroffen waardoor elke deelnemer slechts één vragenlijst kon invullen. De vragenlijst kon in gedeelten worden ingevuld. 1.3 Steekproefkader DUO beschikt over een bestand van ca. 8.000 onderwijslocaties basisonderwijs in Nederland. Voor dit onderzoek werd gebruik gemaakt van het DUO Directeurenpanel Basisonderwijs. Dit panel bestaat uit 750 (adjunct-)directeuren van basisscholen. Uiteindelijk zijn 307 vragenlijsten volledig ingevuld. De steekproef is op een drietal variabelen door middel van een CHI2 toets getoetst op representativiteit: Regionale spreiding Denominatie Grootte van de school De rol van financiële educatie in het basisonderwijs / 6

De gerealiseerde steekproef is vergeleken met de populatie voor de variabelen denominatie, regio en grootte van de school. Verschillen in de steekproef ten opzichte van de populatie, zijn door middel van een herweging geëlimineerd. De respons op de variabelen denominatie en regio ziet er als volgt uit: Kenmerk Gerealiseerde steekproef n=307 Populatie basisscholen in Nederland Denominatie Openbaar 26% 35% Protestants 27% 29% Rooms Katholiek 36% 29% Anders 12% 7% Vakantieregio Noord 34% 40% Midden 31% 29% Zuid 35% 30% Grootte 200 leerlingen of minder 201 of meer leerlingen 56% 56% 44% 44% 7 / De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

2 Resultaten De respondenten is een aantal vragen over financiële educatie binnen het basisonderwijs voorgelegd. Ook is de respondenten gevraagd of er binnen het huidige lesprogramma aandacht wordt besteed aan leren omgaan met geld. De resultaten worden hieronder weergegeven. Uit tabel 1 blijkt dat veel basisscholen in de lessen aandacht besteden aan leren omgaan met geld. Bijna een kwart van de respondenten heeft deelgenomen aan de 'Week van het geld' en 42 procent heeft het onderwerp omgaan met geld in een losse les behandeld. Van de respondenten heeft 14 procent er geen behoefte aan om aandacht te besteden aan leren omgaan met geld. De redenen die genoemd worden, zijn 'dat het lesprogramma al overvol zit', 'dat de prioriteiten elders liggen' of 'dat leren omgaan met geld de verantwoordelijkheid is van de ouders'. In totaal doet 23 procent van de scholen op dit moment niets aan leren omgaan met geld. Tabel 1: Besteedt uw school al aandacht aan leren omgaan met geld? (Meerdere antwoorden mogelijk) (N=307) Ja, in de Week van het geld (13-19 sept) 23 Ja, in een themaweek 3 Ja, in een losse les 42 Ja, met een gastspreker 3 Ja, met de Geldkoffer van het Nibud 4 Nee, maar ik zou het wel willen 9 Nee, we hebben geen behoefte, want 14 Anders, namelijk 24 (%) Uit opmerkingen bij de antwoordmogelijkheid Nee, we hebben geen behoefte want blijkt dat een groot aantal respondenten binnen bestaande rekenmethodes aandacht besteedt aan omgaan met geld. Op deze scholen worden er dus geen specifieke lessen gegeven over omgaan met geld, maar komt het onderwerp wel terug in het reguliere onderwijs. Andere antwoorden die de respondenten gaven waren, leren omgaan met geld is geen prioriteit van de school, tijdgebrek of de school moet al heel veel onderwerpen behandelen. De rol van financiële educatie in het basisonderwijs / 8

De meeste respondenten die gebruik maken van de antwoordmogelijkheid 'Anders', besteden tijdens de rekenles aandacht aan omgaan met geld. Een enkele respondent doet dat tijdens projecten, tijdens de weekopening of op andere momenten. Respondenten die geen aandacht besteden aan leren omgaan met geld maar dat wel zouden willen, noemen tijdgebrek vaak als reden. Ook zegt een deel van deze respondenten dat het onderwerp geen deel uitmaakt van het curriculum, of dat zij geen goed materiaal beschikbaar hebben. De respondenten die wel aandacht besteden aan omgaan met geld, is gevraagd wat hiervoor de belangrijkste overwegingen zijn. Veel respondenten noemen 'bewustwording' als reden. Deze respondenten vinden het belangrijk dat de kinderen bewust worden van hun geldgedrag en voorbereid worden op de maatschappij. Uit tabel 2 blijkt dat basisscholen voornamelijk in de hoogste groepen aandacht besteden aan financiële educatie. Op de basisscholen die dit doen, gebeurt dit in 97 procent van de gevallen in groep 8, tegen 28 procent in groep 3. Tabel 2: Binnen welke groepen wordt er aandacht besteed aan het thema omgaan met geld? (Meerdere antwoorden mogelijk) (N=225) % Groep 3 28 Groep 4 39 Groep 5 53 Groep 6 72 Groep 7 93 Groep 8 97 In tabel 3 is te zien dat bijna twee derde van de respondenten van mening is dat het thema omgaan met geld binnen de bestaande vakken geïntegreerd moet worden; 35 procent van de respondenten heeft behoefte aan lesmateriaal waarmee kinderen op school en thuis voornamelijk zelf aan de slag kunnen. Ongeveer 32 procent van de respondenten heeft behoefte aan lesmateriaal waarmee gedurende enkele lesuren aandacht besteed kan worden aan omgaan met geld. In de opmerkingen bij de antwoordmogelijkheid 'Anders' wordt een aantal methodes genoemd, de inzet van een gastspreker of excursie, het thema behandelen als onderdeel van een ander thema, of in tv-programma s zoals SchoolTV en Klokhuis. Tabel 3: Hoe kan omgaan met geld het best ingebed worden in het bestaande lesprogramma? (Meerdere antwoorden mogelijk) (N=252) 9 / De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

% Met behulp van een volledig lespakket bestaande uit meerdere lessen Met behulp van lesmateriaal, waar kinderen voornamelijk zelf mee aan de slag kunnen op school en thuis 15 35 Met behulp van lesmateriaal voor enkele lesuren 32 Via een website voor leerlingen 20 Als onderdeel in bestaande vakken 63 Anders, namelijk 10 Op de vraag 'Hoe kan omgaan met geld het best ingebed worden in het bestaande lesprogramma?' konden de respondenten meerdere antwoorden geven. Bekeken is welke combinaties respondenten genoemd hebben. Zie hiervoor tabel 4. Van de respondenten zegt 16 procent dat 'zelfstudie' en 'verankering in bestaande vakken' de beste methodes zijn om aandacht te besteden omgaan met geld in het lesprogramma. Vooral zelfstudie wordt vaak in combinatie met andere mogelijkheden genoemd. Tabel 4: Welke lesmethoden hebben de directeuren in combinatie met elkaar aangegeven? Volledig pakket Zelfstudie Enkele lesuren Website Volledig pakket x Zelfstudie 7 x Enkele lesuren 4 13 x Website 5 11 10 x In bestaande vakken 5 16 12 8 x In bestaande vakken Tot slot is de respondenten een aantal stellingen voorgelegd (zie tabel 5). Bijna alle respondenten vinden dat zowel ouders als het onderwijs aandacht moet besteden aan financiële educatie. Van de respondenten is 91 procent het hiermee eens. Aan de andere kant vindt bijna de helft van de respondenten dat leren omgaan met geld een taak is van de ouders en niet tot de taken van de basisschool behoort. Verder is 74 procent van de respondenten van mening dat het thema 'omgaan met geld' een vast onderdeel van het lesprogramma moet worden. Tot slot vindt 91 procent van de respondenten dat het steeds belangrijker wordt om kinderen te leren omgaan met geld. Tabel 5: Enkele uitspraken over het thema omgaan met geld. (N=305) Helemaal mee eens Mee eens (%) Niet mee eens Helemaal niet mee De rol van financiële educatie in het basisonderwijs / 10

Ik vind dat naast ouders ook scholen aandacht moeten besteden aan leren omgaan met geld Leren omgaan met geld moet een vast onderdeel worden in het lesprogramma in het basisonderwijs Leren omgaan met geld wordt steeds belangrijker voor kinderen (%) (%) eens (%) 45 46 8 1 30 44 23 4 57 34 9 <1 11 / De rol van financiële educatie in het basisonderwijs

3 Samenvatting & conclusie Het Nibud hecht veel waarde aan financiële educatie. Al vanaf een jaar of zes zijn de meeste kinderen er al aan toe om te leren omgaan met geld. De ouders zijn hier als eerste verantwoordelijk voor, maar het Nibud vindt dat scholen de ouders hierin kunnen ondersteunen. Dit onderzoek heeft als doel na te gaan welke rol basisscholen voor zichzelf weggelegd zien in de financiële educatie van kinderen en wat er daadwerkelijk gebeurt op het gebied van financiële educatie op basisscholen. Het onderzoek is uitgevoerd onder een representatieve groep (adjunct-)directeuren. Het onderzoek toont aan dat adjunct-)directeuren van basisscholen het met het Nibud eens zijn dat leren omgaan met geld steeds belangrijker wordt. Van de respondenten is 91 procent het eens met die stelling. Eveneens 91 procent vindt dat de scholen aandacht moeten besteden aan omgaan met geld. Toch wordt er op 23 procent van de basisscholen nog geen aandacht besteed aan dit onderwerp. Meestal komt dat doordat de scholen er geen tijd voor hebben. De scholen die wel aandacht besteden aan het onderwerp, doen dat vooral in groep 7 en 8. Vaak wordt er een losse les aan besteed (42 procent); een kwart van de scholen besteedt aandacht aan het onderwerp in een themaweek, zoals de week van het geld. Idealiter ziet tweederde van de basisschooldirecteuren het onderwerp verankerd binnen de bestaande vakken. Deze wens wordt gedeeld door het Nibud. Het Nibud vindt het belangrijk dat leren omgaan met geld een terugkerend thema is in het lesprogramma. Een losse les of eenmalig een themaweek organiseren, vergroot de kans dat de scholen het onderwerp het jaar erop niet behandelen. Daarnaast is het ook voor de leerlingen belangrijk dat zij regelmatig met geldzaken bezig zijn. De rol van financiële educatie in het basisonderwijs / 12