Getekend door het College,

Het "Meerjarenplan Openbare verlichting 2014-2020" is vastgesteld in de vergadering van het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Menterwolde van: Datum, Plaats, -------------------- -------------------- Getekend door het College, Burgemeester E.A. van Zuijlen Secretaris H. van der Wal -------------------- --------------------

Inhoud 1 Samenvatting...4 2 Inleiding...5 2.1 Aanleiding...5 2.2 Doel verlichting...5 2.3 Betrokken organisaties...5 2.4 Leeswijzer...6 3 Huidig beleid en areaal...7 3.1 Huidig meerjarenplan...7 3.2 Huidig areaal...7 3.3 Huidige exploitatiekosten...10 4 Kaders en wetgeving...14 4.1 Nederlands Burgerlijk Recht...14 4.2 Electriciteitswet...14 4.3 Flora en fauna wet...14 4.4 Natuurbeschermingswet...14 4.5 Wegcategorisering...14 4.6 Aanbestedingsrecht...16 4.7 Afvalstoffenlijst...16 4.8 Milieudoelstellingen...16 4.9 ROVL 2011...16 5 Toekomstig meerjarenplan...17 5.1 Doelstellingen...17 5.2 Wanneer verlichten?...17 5.3 Energiebesparing en wegwerken achterstallig onderhoud...18 5.4 Een goede verkeers- en sociale veiligheid...18 5.5 Terugdringen lichthinder en lichtvervuiling...18 5.6 Technologische ontwikkelingen...19 5.7 Kaders gemeentelijk meerjarenplan...22 2

5.7.1 ROVL 2011...22 5.7.2 Politiekeurmerk...22 5.7.3 Reclameverlichting, infoborden en abri s...22 5.7.4 Achterpaden...22 5.7.5 Aanlichten gebouwen...22 6 Uitvoering toekomstig meerjarenplan...23 6.1 Energiebesparing en vervanging...23 6.1.1 Vervangingskosten...23 6.1.2 Fonds voorzieningen...24 6.1.3 Energiebesparing...24 6.2 Nieuwe projecten...25 6.3 Onderhoud en beheer...25 6.3.1 Correctief onderhoud...25 6.3.2 Preventief onderhoud...26 6.3.3. Beheer...26 7 Benodigde budgetten komende jaren...27 7.1 Benodigd budget inclusief inhaalslag achterstallig onderhoud...27 7.2 Benodigd budget zonder inhaalslag achterstallig onderhoud...28 7.3 Afkoop ZIUT...29 8 Conclusie...29 Bijlage 1: Berekening besparing na vervanging armaturen...30 Bijlage 2: Terugverdientijden na vervanging armaturen...31 Bijlage 3: Vervanging TL...32 3

1 Samenvatting De gemeente Menterwolde heeft in het verleden (net als geheel Drenthe en Groningen) alle verlichtingszaken laten behartigen door ZIUT. ZIUT heeft iedereen daarin ontzorgt door alles te organiseren (advies, projecten, onderhoud, meerjarenplan). Deze situatie is nu gewijzigd. Het beheer en onderhoud is in juni 2013 aanbesteed en de projecten, adviezen en het meerjarenplan zal de gemeente deels zelf moeten organiseren. Daarom wil de gemeente Menterwolde een meerjarenplan openbare verlichting opstellen. Dit meerjarenplan ligt nu voor u. De installatie is deels verouderd omdat er niet of geen vervanging heeft plaats gevonden in het verleden. De gemeente is inmiddels begonnen om tijdens projecten verlichting te vervangen voor duurzame verlichting (LED en dimbaar). Dit wordt ook het plan voor de komende jaren. Bij ieder project wordt de vraag gesteld of er verlicht moet worden en zo ja, hoe. Alle verlichting wordt uitgevoerd met LED en dimbaar. Dit bespaard uiteindelijk (in 2020) per jaar ongeveer 30.000,00 op energie en onderhoudskosten. De gemeente zal alleen de wegen in de bebouwde kom verlichten die in haar beheer zijn. Op het lichtnet mogen abri s en infoborden worden aangesloten. Achterpadverlichting wordt per situatie bekeken. Er zijn en worden geen gebouwen aangelicht door de gemeente. Op basis van het huidige beleid en het huidige areaal zijn de doelstelling oftewel ambities als volgt: - Het versterken van donkertebeheer (niet verlichten tenzij); - 20% besparing op energie in 2020 t.o.v. 1 januari 2007 (huidig verbruik is 493.000 kwh en in 2007 was dit ongeveer hetzelfde dit komt omdat er in de jaren erna is uitgebreid en vervangen (besparingen)); - Achterstallig onderhoud wegwerken voor 2020; - Het bijdragen aan een goede sociale veiligheid; - Een goede verkeersveiligheid bij duisternis; - Verbeteren leefbaarheid voor mens en natuur door terugdringen lichthinder en lichtvervuiling; - Stimuleren innovaties (dimmen en LED). Voor deze doelstellingen is jaarlijks een budget nodig van 391.000,00 tot en met 2020. Daarna is een budget nodig van circa 283.000,00. Het benodigde budget voor de komende jaren wordt veroorzaakt door het achterstallige onderhoud. In het budget zijn opgenomen: onderhoudskosten, energiekosten, netbeheer, vervanging masten en armaturen, inhuur extern advies en interne uren. 4

2 Inleiding 2.1 Aanleiding Op dit moment zijn er grote veranderingen t.a.v. de uitvoering van de openbare verlichting. Tot voor kort heeft ZIUT B.V. de verlichting in eigendom gehad en de gemeente Menterwolde compleet ontzorgt ten aanzien van nieuwbouw, beheer en onderhoud aan openbare verlichting. Op dit moment voert Imtech het onderhoud uit. Het beheer is nu niet geregeld dat doet de gemeente nu zelf. Er is net een aanbesteding voor het beheer en onderhoud afgerond (juni 2013). Het beheer wordt straks verzorgt door Tauw en het onderhoud door ZIUT B.V. De gemeente moet dus vanaf nu zelf haar doelstellingen en meerjarenplan vaststellen. In dit meerjarenplan worden de doelstelling en kaders vastgelegd om voor de komende jaren te komen tot een verantwoord en duurzaam resultaat. Een duidelijke visie met afbakeningen in kosten is een goed handvat om de komende jaren mee vooruit te kunnen. 2.2 Doel verlichting Verlichting wordt voor diverse doeleinden gebruikt. Voor de wegbeheerder zijn dit met name de verkeersveiligheid en sociale veiligheid. Een automobilist wil met name in de bebouwde kom goed kunnen zien welke obstakels en welke medeweggebruikers er aanwezig zijn. Een voetganger of bewoner wil in zijn omgeving goed kunnen zien waar hij loopt en wie er nog meer op straat zijn. Dit geeft een gevoel van veilig zijn. Woongebied Verkeersfunctie 2.3 Betrokken organisaties Om het meerjarenplan zo breed mogelijk gedragen te krijgen zijn diverse organisaties en afdelingen betrokken bij het samenstellen en goedkeuren er van: - College van B&W en gemeenteraad (vaststellen van het meerjarenplan en budget); 5

- Afdeling beleid en beheer openbare ruimte (formuleren van het meerjarenplan); - Overige afdelingen (raakvlakken met groen, milieu en verkeer); 2.4 Leeswijzer In de komende hoofdstukken wordt het volgende besproken: - Hoofdstuk 3: huidig areaal en doelstellingen toekomst; - Hoofdstuk 4: kaders en inputdocumenten; - Hoofdstuk 5: toekomstig meerjarenplan (doelstellingen); - Hoofdstuk 6: uitvoering toekomstig meerjarenplan; - Hoofdstuk 7: benodigde budgetten komende jaren; - Hoofdstuk 8: conclusies - Bijlagen: onderliggende berekeningen. 6

3 Huidig beleid en areaal Om doelstellingen ambitieus te maken is het nodig om te bekijken hoe de huidige situatie is. Op basis hiervan wordt vastgesteld of het bijvoorbeeld mogelijk is om 10% energie te besparen of misschien juist wel 20%. 3.1 Huidig meerjarenplan Op dit moment is er geen actief meerjarenplan binnen de gemeente. Echter worden er wel masten en armaturen vervangen op basis van de nieuwste technologieën (LED en dimmen). Voor projecten wordt de ROVL 2011 (tot 90%) als richtlijn aangehouden waarbij wel per situatie wordt bekeken wat nodig is en zinvol. Het licht wordt gedimd op tijdstippen dat er niet of nauwelijks mensen op straat zijn. De huidige budget zijn weergegeven in hoofdstuk 7 afgezet tegen de nieuw benodigde. Het onderhoud wordt op dit moment tijdelijk uitgevoerd door Imtech. Er worden storingen verholpen (correctief onderhoud) en er wordt 1x per jaar een preventieve onderhoudsronde gedaan (lampen vervangen). In juni 2013 is er een collectieve aanbesteding gehouden voor beheer en onderhoud separaat. Het resultaat hiervan is dat Tauw het beheer gaat organiseren en ZIUT B.V. het onderhoud. In dit nieuw af te sluiten contract worden prestatie indicatoren afgesproken t.a.v. doorlooptijden, kwaliteit en planning preventief onderhoud en deze worden bewaakt door Tauw en gerapporteerd aan de gemeente. 3.2 Huidig areaal In de gemeente Menterwolde staan 3438 lichtmasten met daarop 3492 armaturen en daarin in totaal 4393 lampen. De verschillen in aantallen bestaan omdat er op één lichtmast meerdere armaturen kunnen zitten en in één armatuur meerdere lampen. Masten Lichtmasten zijn in principe dode objecten. Ze verbruiken geen energie en hoeven niets anders te doen dan het armatuur boven de weg te houden. Oudere geschilderde masten hebben wat meer onderhoud nodig omdat deze om de 7 jaar geschilderd moeten worden om doorrotten tegen te gaan. In dit meerjarenplan gaan wij uit van een technische levensduur van 40 jaar voor masten. Na circa 40 jaar moeten masten vervangen worden omdat het risico dan groter wordt dat masten doorrotten en uiteindelijk omvallen of niet te onderhouden zijn (met name mastdeuren (aanrakingsgevaar) en bevestiging armaturen). Dit resulteert in onveilige situaties waarvoor de gemeente aansprakelijk is bij nalatigheid in het onderhoud. 7

Grafiek leeftijden masten Verouderde stalen mast met TL armatuur Zoals te zien in bovenstaande grafiek zijn er 736 masten die de komende jaren vervangen moeten worden. Daarna zijn er circa 560 masten die nu tussen de 30 en 40 jaar oud zijn en allemaal ook gedurende de looptijd van dit meerjarenplan vervangen moeten worden. In totaal zullen er in de periode van die meerjarenplan 1296 verouderde masten vervangen moeten worden. Echter, er is in de afgelopen 10 jaar veel gedaan aan vervanging van masten. Er zijn namelijk ook 1000 masten die relatief jong zijn. Zoals hiervoor benoemd is het vanuit oogpunt van veiligheid (omvallen masten, aanrakingsgevaar onder spanning staande onderdelen) noodzakelijk de verouderde masten te vervangen. Ook wordt er nu extra geld uit gegeven aan het incidenteel repareren of vervangen van deze verouderde delen. Op dat moment is er al een onveilige situatie ontstaan en moet er per melding heen en weer worden gereden en materialen besteld. Armaturen Armaturen zijn de drager van de lichtbron (de lamp). Het armatuur zelf verbruikt geen energie. De energieverbruikers zijn de lampen en de benodigde voorschakelapparatuur. Hierop komen wij verderop nog terug. Het onderhoud aan armaturen bestaat met name uit het reinigen van kappen (tijdens storingen of preventief onderhoud) en het repareren van kappen. In dit meerjarenplan gaan wij uit van een technische levensduur van 20 jaar voor armaturen. Na 20 jaar zijn de armaturen versleten door weersomstandigheden en het openen en sluiten van de kappen tijdens onderhoud. Het voorschakelapparaat maakt ook onderdeel uit van het armatuur deze zijn na 20 jaar ook versleten. 8

Grafiek leeftijden Verouderd TL armatuur In de bovenstaande grafiek is te zien dat circa 1189 armaturen de komende jaren vervangen moeten worden. In de categorie daarna, welke ook binnen de looptijd van dit meerjarenplan valt, moeten nog circa 265 armaturen vervangen worden. Ook hier is er in de afgelopen 10 jaar een inhaalslag gemaakt, er zijn immers circa 1500 armaturen vervangen. Uit het oogpunt van veiligheid is het noodzakelijk deze armaturen te vervangen (lichtkappen gaan los zitten en vallen, er komt water in het armatuur waardoor de mast onder spanning kan komen (aanrakingsgevaar)). Ook wordt er nu extra geld uit gegeven aan het incidenteel repareren of vervangen van deze verouderde delen. Op dat moment is er al een onveilige situatie ontstaan en moet er per melding heen en weer worden gereden en materialen besteld. Lampen Voor lampen geldt dat deze op diverse manieren onderhouden kunnen worden. Alleen correctief onderhoud betekent dat alleen storingen op aangeven van burgers worden verholpen. Correctief onderhoud in combinatie met preventief onderhoud betekent dat jaarlijks een ronde wordt gemaakt om lampen die aan het einde van de technische levensduur zijn te vervangen (remplace). Hierdoor wordt het correctief onderhoud drastisch verminderd. Alle soorten lampen hebben een verschillende levensduur (zie tabel volgende pagina). Lampen die bijvoorbeeld 2 jaar meegaan moeten dus om de 2 jaar vervangen worden. Het mooiste is om lampen toe te passen welke helemaal geen onderhoud behoeven. Dit bespaard dan enorm op de loonkosten (hoogwerker met monteur) en materiaal (de lamp zelf). Een TL lamp gaat bijvoorbeeld 2 jaar mee maar een LED lamp gaat 20 jaar mee. Dit betekent dat aan LED voor de gehele levensduur van het armatuur geen onderhoudskosten zijn verbonden. Echter is het nog wel raadzaam deze eens in de 6-8 jaar schoon te maken. 9

Lampsoort Levensduur in jaren HPLN 2 LED 20 PLET 2 PLL 4 PLS 2 PLT 2 SON 3 SON-T 4 SOX 3 TL 2 Grafiek lampsoorten Verouderde TL lamp Zoals in de grafiek te zien zijn er de laatste jaren meerdere LED armaturen geplaatst (circa 300). Voordat de LED geïntroduceerd werd was de PL lamp de beste optie. Hiervan staan er circa 1700. De lampen welke het meeste energie verbruiken zijn de TL lampen. Hiervan zijn er een aantal modellen (20W, 40W, 65W). Deze lampen bevinden zich in verouderde armaturen op verouderde masten. Per armatuur zijn er 2 lampen aanwezig. s Avonds gaat de verlichting aan en rond 23.30 uur schakelt één lamp dan uit. Dit zijn lampen die op de zogenaamde avondschakeling zijn aangesloten van Enexis. Het vervangen van verouderde masten met verouderde armaturen met daarin TL lampen zal ook drastisch besparen op energie- en onderhoudskosten. 3.3 Huidige exploitatiekosten Energieverbruik Het energieverbruik wordt in de gemeente Menterwolde theoretisch bepaald door Enexis. Hiervoor moet de gemeente per kwartaal een lijst aanleveren aan Enexis met daarop alle lampen en het vermogen. Dit komt omdat er in de middenspanningsruimtes (transformatorhuisjes) geen kwh meter aanwezig is die het verbruik van de openbare verlichting meet. 10

De verlichting wordt op basis van een aantal lichtsensoren ingeschakeld. Enexis heeft hiervoor in het gebied een aantal sensoren geïnstalleerd. Geven deze allen aan dat het donker is dan wordt er een hoogfrequentsignaal over het lichtnet gestuurd naar alle middenspanningsruimtes. In deze ruimtes is een zogenaamde TF (toonfrequent) geïnstalleerd welke dit signaal oppikt en de vermogensschakelaar automatisch om zet en de openbare verlichting aan gaat. In de ochtend werkt dit net zo maar dan omgekeerd. Enexis biedt ook een avondsignaal aan. Dit is ook een puls door het lichtnet welke op een bepaald tijdstip wordt gestuurd. Hierdoor worden de lampen die op de avondader zijn aangesloten uitgeschakeld. Het energieverbruik per jaar wordt bepaald als volgt: Psysteemperjaar = (Plamp + Pvsa) * branduren * dimpercentage De branduren verschillen per lamp omdat de ene lamp continue brandt (tunnels) en de ander op de nachtschakeling (4200 uur per jaar) en weer een ander op de avondschakeling (1300 uur per jaar). Daarbij is het dimmen van belang. Hoe lang wordt er gedimd en op welk percentage? Het is dus van groot belang ook deze gegevens goed te beheren zodat wel de juiste gegevens worden berekend. Deze taak ligt vanaf de zomer 2013 in handen van Tauw als beheerdpartij. Op dit moment brandden er 3088 lampen op de nachtschakeling, 460 (340 LED en 120 PL(T)) op de nachtschakeling met dimmer en 965 lampen op de avondschakeling. Het huidige energieverbruik is ongeveer 493.000 kwh per jaar. De energiekosten (inclusief transport) zijn jaarlijks als volgt. Omschrijving Verbruik (mwh) Kosten per mwh Totaal per jaar Piekuren 177,7 88,42 15.712,23 Daluren 316,053 43,88 13.868,41 Toeslag duurzame energie 493 0,52 256,36 REB 1e schijf 10 114,00 1.140,00 REB 2e schijf 40 41,50 1.660,00 REB 3e schijf 443 11,10 4.917,30 Verbruikskosten 37.554,30 Gemiddelde prijs per kwh verbruik 0,08 Gemiddelde prijs per kwh transport 0,06 Totale kosten energie (transport + verbruik) per kwh 0,14 Totale kosten energie (transport + verbruik) gehele gemeente per jaar 62.554,30 11

Onderhoud Voor het onderhoud geldt dat er kosten worden gemaakt voor correctief onderhoud. Deze kosten bestaan uit het herstellen per storing (loonkosten, lampkosten, voorschakelapparaat). Hierbij is gerekend met een uitvalspercentage voor lampen van 5% en voor voorschakelapparaatuur van 2%. Voor het preventief onderhoud is gekeken naar de verschillende lamptypes en de branduren rekening houdend met de technische levensduur per lamp. Hieronder is in een tabel uitgewerkt wat de exploitatiekosten per lamp per jaar zijn. Dit is weergegeven in de eerste kolommen. In de laatste 2 kolommen is het per lampsoort totaal weergegeven. De eerste 2 kolommen geven een goed beeld per lamp. Welke belast de exploitatie het meeste. Echter moet hierbij opgemerkt worden dat de TL lampen er relatief goed uitkomen t.o.v. andere lampen. De getallen die daarbij genoemd worden zijn getallen per lamp en niet per armatuur. Voor de TL lampen (zitten er 2 in een armatuur) is het dus eigenlijk nodig de getallen met 2 te vermenigvuldigen. Lamptype Exploitatiekosten per lamp per jaar Percentage van totaal Exlploitatie kosten lampsoort per jaar Percentage van totaal 11W PLS 20,14 1,06% 181,26 0,15% 20066103 LED 15.5 W 13,98 0,73% 27,96 0,02% 24W PLL 840 4P 16,75 0,88% 519,16 0,43% 36W PLL 4P 830 29,59 1,55% 118,36 0,10% 36W PLL 4P HF 830 29,59 1,55% 591,80 0,48% 36W PLL POLAR 4P HF 830 29,59 1,55% 88,77 0,07% 54110524 PL-S 11 W 830 4 PINS 20,14 1,06% 20,14 0,02% 54114502 HPLN 125 W 69,56 3,65% 139,13 0,11% 672025 PL-L 55 W 029 45,31 2,38% 45,31 0,04% 681538 TL-DA 58 W LONGLIFE 55,42 2,91% 110,84 0,09% 12

HPLN 125 W 830 48,28 2,53% 337,95 0,28% LAMP LED 16 LED 24W 14,08 0,74% 661,79 0,54% LAMP LED 32 LED 38W 19,83 1,04% 1.705,78 1,40% LAMP LED 36W 3250LM 730 26,90 1,41% 53,79 0,04% LAMP PLL 24W 830 2G11 4P 22,03 1,16% 22,03 0,02% LED 13,42 0,70% 2.481,94 2,03% LED 10 W 10,52 0,55% 52,58 0,04% PL-L 18 W 830 evsa 18,28 0,96% 1.553,77 1,27% PL-L 24 W 830 csva 24,14 1,27% 482,81 0,40% PL-L 24 W 830 evsa 22,05 1,16% 23.221,72 19,01% PL-L 36 W 830 csva 28,59 1,50% 1.829,44 1,50% PL-L 36 W 830 evsa 27,45 1,44% 11.774,91 9,64% PL-L 55 W 830 44,52 2,34% 890,42 0,73% PL-T 26 W 830 4 PINS 27,85 1,46% 2.645,75 2,17% SL 18 W 23,29 1,22% 535,67 0,44% SON 50 W 51,21 2,69% 2.304,60 1,89% SON-T 100 W PLUS 82,27 4,32% 82,27 0,07% SON-T 100 W PLUS 82,27 4,32% 2.879,45 2,36% SON-T 150 W PIA PLUS 119,02 6,25% 119,02 0,10% SON-T 150 W PLUS 119,02 6,25% 2.023,34 1,66% SON-T 50 W PLUS 48,88 2,57% 2.444,00 2,00% SON-T 70 W 60,85 3,19% 547,65 0,45% SOX 55 W 63,24 3,32% 948,55 0,78% SOX 90 W 85,89 4,51% 2.405,04 1,97% TL 20 W 029 23,59 1,24% 1.839,65 1,51% TL 40 W 029 43,92 2,30% 87,84 0,07% TL-D 18 W 830 cvsa 28,84 1,51% 5.825,48 4,77% TL-D 18 W 830 evsa 29,27 1,54% 6.557,27 5,37% TL-D 36 W 830 cvsa 46,27 2,43% 370,16 0,30% TL-D 58 W 029 60,76 3,19% 607,60 0,50% TL-EM 40 W 029 49,42 2,59% 197,68 0,16% TL-LL 58 W 55,09 2,89% 1.432,34 1,17% TL-M 40 W 033 csva 39,15 2,05% 15.387,86 12,60% TL-M 65 W 029 66,43 3,49% 1.660,75 1,36% TL-S 20 W 029 25,01 1,31% 50,03 0,04% TL-S 20 W 033 23,77 1,25% 24.269,96 19,87% Eindtotaal 1.905,47 122.133,59 Aan de percentages te zien zijn de lampen met de hoogste exploitatiekosten met name van het type TL (bedragen 2x), HPLN, SON en SOX. De lampen gaan kort mee en ze verbruiken per stuk veel energie. 13

4 Kaders en wetgeving Ten aanzien van verlichting zijn er een aantal richtlijnen, normen en wetten. 4.1 Nederlands Burgerlijk Recht Hierin is vastgelegd dat de wegbeheerder (ook door de ontbinding met ZIUT) eigenaar is van de verlichting en dus ook aansprakelijk voor een deugdelijk onderhoud en gebruik. 4.2 Electriciteitswet Hierin de instandhouding van het openbare kabelnet (in dit geval Enexis) geregeld. De lichtmasten in de gemeente Menterwolde zijn allen op het Enexis net aangesloten. 4.3 Flora en fauna wet De wet beschermt leefgebieden van flora en fauna. Is verlichting hierin hinderlijk dan kan verlichting verboden worden. Vleermuisvriendelijke verlichting 4.4 Natuurbeschermingswet Deze wet regelt bescherming van natuurmonumenten en wetlands van de Europese Natura gebieden. Is verlichting hierin hinderlijk dan kan verlichting verboden worden. Moonlight LED 4.5 Wegcategorisering De wegen zijn ingedeeld in typen zoals stroomwegen, erven, erftoegangswegen, gebiedsontsluitingswegen en winkelcentra. Per categorie is vaak ook andere verlichting vereist. Op de volgende pagina een aantal voorbeelden. 14

Park Ontsluitingsweg Fietspad Erfontsluitingsweg Woonerf Parkeerplaats Achterpadverlichting Ontsluitingweg 15

4.6 Aanbestedingsrecht Hierin liggen regels en grenswaarden vast voor het aanbesteden van projecten. 4.7 Afvalstoffenlijst Op basis hiervan horen gasontladingslampen tot gevaarlijk afval, wat betekent dat ze via erkende verwerkingsbedrijven afgevoerd moeten worden. 4.8 Milieudoelstellingen In het Kyotoverdrag is afgesproken dat uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 in 2012 teruggebracht was tot 6% en in 2020 tot 20% onder het niveau van 1990. De Taskforce verlichting heeft afgesproken om 20% op energiekosten te besparen in 2020 t.o.v. 2007. In 2007 was het verbruik in de gemeente Menterwolde 463.000 kwh per jaar. In 2020 is dus de doelstelling dat het verbruik 370.400 kwh. Deze doelstelling kan uiteraard alleen gehaald worden als het achterstallig onderhoud weg gewerkt kan worden in de periode van dit meerjarenplan. 4.9 ROVL 2011 Dit is de huidige richtlijn voor openbare verlichting. Hierin is vastgelegd hoe te bepalen welke weg op welke manier te verlichten. Deze documenten treft u niet aan als bijlagen maar geven de kaders aan waarbinnen gewerkt wordt. Dit wordt verder in dit meerjarenplan vertaald. 16

5 Toekomstig meerjarenplan 5.1 Doelstellingen Op basis van het huidige beleid en het huidige areaal zijn de doelstelling oftewel ambities als volgt: - Het versterken van donkertebeheer (niet verlichten tenzij); - 20% besparing op energie in 2020 t.o.v. 1 januari 2007 (huidig verbruik is 493.000 kwh en in 2007 was dit ongeveer hetzelfde dit komt omdat er in de jaren erna is uitgebreid en vervangen (besparingen)); - Achterstallig onderhoud wegwerken voor 2020; - Het bijdragen aan een goede sociale veiligheid; - Een goede verkeersveiligheid bij duisternis; - Verbeteren leefbaarheid voor mens en natuur door terugdringen lichthinder en lichtvervuiling, "Bewust Verlichten"; - Stimuleren innovaties (dimmen en LED). 5.2 Wanneer verlichten? De gemeente Menterwolde wil terughoudend zijn het met plaatsen van openbare verlichting. Alleen wanneer het vanuit het oogpunt van verkeers- en sociale veiligheid gewenst is worden wegen, fietspaden, kruispunten, parkeerterreinen verlicht. Dit zal per geval bepaald worden. De vraag die dan ook gesteld wordt is: Verlichten? Nee tenzij er goede redenen zijn om wel verlichting te plaatsen. De volgende stappen worden doorlopen bij het bepalen of wegen wel of niet verlicht worden: - Is verlichting noodzakelijk op grond van het meerjarenplan of richtlijnen? - Zijn aanpassingen in het wegontwerp mogelijk? - Is de toepassing van actieve markering mogelijk? - Is de toepassing van statisch of dynamisch dimmen mogelijk? Nieuwe verlichting wordt in LED uitgevoerd om zo de exploitatiekosten omlaag te brengen. 17

Actieve wegmarkering 5.3 Energiebesparing en wegwerken achterstallig onderhoud Deze twee doelstellingen kunnen hier prima hand in hand gaan. Door het wegwerken van achterstallig onderhoud kunnen direct duurzame materialen toegepast worden welke een besparing opleveren t.a.v. energiekosten en onderhoudskosten. De totale exploitatiekosten gaan hiermee omlaag. De besparing op onderhoud en energie welke jaarlijks gestalte krijgt en ieder jaar meer wordt (door vervanging) wordt in een fonds beheerd (soort voorziening). In 2014 wordt er ongeveer 5.000,00 bespaard. Deze besparing stoppen wij in een fonds en wordt aangewend om het jaar erop weer verouderde masten en armaturen te vervangen. Een uitwerking met voorbeelden treft u aan in hoofdstuk 6. 5.4 Een goede verkeers- en sociale veiligheid Per situatie zal volgens de stappen in paragraaf 5.2 bepaald worden wat nodig is om een goede verkeers- en sociale veiligheid te waarborgen. In het buitengebied wordt alleen bij uiterste noodzaak oriëntatie verlichting toegepast. Hele wegen zullen niet verlicht worden tenzij er bijvoorbeeld sprake is van een belangrijke fietsroute (naar bijvoorbeeld een sportvereniging buiten de bebouwde kom). Dan nog zal er gekeken worden of de verlichting vanaf een bepaald tijdstip uit kan of gedimd kan worden (als de sporters weer thuis zijn bijvoorbeeld). 5.5 Terugdringen lichthinder en lichtvervuiling De gemeente Menterwolde bevindt zich niet in een stedelijk gebied. Het is meer een landelijke omgeving. Daarom zal er in het buitengebied zo min mogelijk verlichting geplaatst worden (zie ook 5.4). Er zal ook bekeken worden of er verlichting weg gehaald kan worden en eventueel vervangen door andere oplossingen (reflectorpalen, reflectorborden, schrikhekken). In de bebouwde kom zal er zoveel mogelijk bekeken worden of verlichting op een bepaald tijdstip uit kan of gedimd kan worden. Denk hierbij aan parkeerplaatsen van winkels. Moet er in het buitengebied verlichting geplaatst worden dan zal dit met name oriëntatie verlichting zijn. Op dit moment zijn er ook lichtbronnen met groen licht (rustig voor het oog) en oranje licht (prettig voor vleermuizen). Deze lichtbronnen zullen dan toegepast worden om ook de flora en fauna meer rust te geven. 18

5.6 Technologische ontwikkelingen Technologische ontwikkelingen kunnen leiden tot voordelen op het gebied van milieu en energieverbruik. Onderstaande ontwikkelingen zijn hier een voorbeeld van: - LED-verlichting; - Dimmen; - Duurzame materialen. LED LED-verlichting is inmiddels veel toegepast in Nederland. Ook in de gemeente Menterwolde wordt de laatste jaren in LED geïnvesteerd. De ervaringen in het land zijn goed. De voordelen van LED zijn dat het energieverbruik laag is (tot circa 60% besparing t.o.v. de huidige TL lampen) en de onderhoudskosten zijn minimaal (alleen 2x schoonmaken in 20 jaar tijd). De terugverdientijd van een LED-armatuur t.o.v. een wat ouder PL armatuur is circa 5 jaar. Een LED is een diode welke licht uitstraalt. In tegenstelling tot normale lampen wordt energie voor bijna 100% omgezet in licht en niet in warmte. Vandaar dat er met LED een hoge efficiëntie is te behalen. LED is nu ook verkrijgbaar in diverse lichtkleuren. In de eerste jaren was er alleen heel koel licht te verkrijgen maar nu zijn alle lichtkleuren nagenoeg leverbaar. Leveranciers geven inmiddels ook garanties van minimaal 5 tot 20 jaar op de LED techniek. Let wel: dit is puur op de LED en niet op de behuizing. Gezien het bovenstaande worden alle nieuwe projecten met LED uitgevoerd. Dimmen Dimmen wordt op meerdere manieren gedaan. Statisch dimmen Het statisch dimmen is er in meerdere varianten. Er zijn tegenwoordig voorschakelapparaten met geintegreerde dimmer. Zoals de Lumistep van Philips. Deze dimt standaard 6, 8 of 10 uur. Doordat dit geintegreerd is in het voorschakelapparaat bedragen de meerkosten ongeveer 50,00 bij de aanschaf. Dit type dimmer programmeert men in de fabriek en daarmee is het klaar. Deze dimmer kan niet bijgesteld worden. 19

Lumistep Dimmer Philips heeft bijvoorbeeld ook een Dynadimmer of Light International de DLC. Dit zijn dimmers die hergeprogrammeerd kunnen worden. Dit zijn losse kastjes in het armatuur of in de mast. Er zijn daarin 5 dimstanden in te stellen. De kosten bedragen hiervan ongeveer 130,00. Dit komt omdat het een apart kastje is met software en extra montagekosten. Dynadimmer Dynamisch dimmen Dynamisch dimmen is het dimmen op basis van bijvoorbeeld verkeersaanbod. Dit wordt gedaan met radartechniek, detectielussen e.d. Hiervoor is een compleet dimsysteem nodig met centrale processor. Dit soort systemen zijn vrij duur. Het voordeel is dat er alleen licht brandt als er iemand is en de verlichting is op afstand te bedienen met een computer of I-pad. De gemeente Menterwolde past alleen statisch dimmen met geintegreerde apparatuur (bijvoorbeeld Lumistep) toe. De kosten zijn ook relatief laag en er hoeft niets bediend te worden. Vaak worden er managementsystemen gekocht om verlichting te bedienen in binnensteden of voor calamiteiten. Hiervoor is dan ook een beheerder nodig die alles bijhoudt en organiseert. Dit kosten hiervan wegen niet op tegen de voordelen van dergelijke systemen. Duurzame materialen Door SenterNovem (tegenwoordig AgentschapNL) is een document opgesteld met richtlijnen voor het duurzaam inkopen van materialen voor openbare verlichting. Hieraan 20

conformeert de gemeente Menterwolde zich. Er wordt met name gekeken naar betrouwbare leveranciers die zoveel mogelijk CO2-neutraal materialen produceren en leveren. Duurzaamheid zit hem ook in technologische ontwikkelingen: hoeveel energie is er nodig voor een project om een straat te verlichten? Welk armatuur is dan het meest geschikt? Kijken naar transport (waar komen materialen en aannemers vandaan (Veendam of Frankrijk)). Werkt een aannemer duurzaam (elektrische auto s) en voert deze materialen volgens milieuwetgeving af? 21

5.7 Kaders gemeentelijk meerjarenplan 5.7.1 ROVL 2011 Het uitgangspunt is de ROVL 2011 voor 90% te hanteren. Voor nieuwe projecten wordt per keer bepaald welk lichtniveau gewenst is. Hierbij wordt nadrukkelijk gekeken naar de huidige verlichting (huidige niveau) en de aansluitende verlichting. 5.7.2 Politiekeurmerk In het PKVW zijn ook richtlijnen voor verlichting opgenomen. Deze eisen liggen hoger dan van de ROVL 2011. Het PKVW schrijft voor dat verlichting van erfgrens tot erfgrens wordt bekeken. Dit betekent dat er meer armaturen (en dus hogere exploitatielasten) nodig zijn om het gebied te verlichten. Vanuit oogpunt van verhoogde investerings- en exploitatiekosten willen wij alleen voor 90% voldoen aan de ROVL 2011 en niet aan het PKVW. 5.7.3 Reclameverlichting, infoborden en abri s Reclameverlichting aan masten wordt niet toegestaan. Infoborden en Abri s mogen op het openbare net worden aangesloten. ANWB masten worden tegenwoordig door de gemeente bepaald in overleg met de Nationale Bewegwijzeringsdienst. Hierdoor blijft er uniformiteit in lay-out van wegwijzers. 5.7.4 Achterpaden Wij leggen zelf geen achterpadverlichting aan. Wel willen wij de woningstichting faciliteren door toe te staan dat de verlichting op het openbare verlichtingsnet wordt aangesloten. 5.7.5 Aanlichten gebouwen Het aanlichten van gebouwen is een zaak van de eigenaar van het gebouw. In overleg kan per situatie bepaald worden of verlichting op het openbare verlichtingsnet wordt aangesloten. Op dit moment worden er geen gebouwen aangelicht via het openbare verlichtingsnet. 22

6 Uitvoering toekomstig meerjarenplan 6.1 Energiebesparing en vervanging 6.1.1 Vervangingskosten Als doelstelling is gesteld het achterstallig onderhoud weg te werken. Was dit niet nodig dan was er een budget nodig voor het vervangen van masten en armaturen. De totale waarde van de lichtmasten van de gemeente Menterwolde bedraagt circa 3.094.000,00 en de totale waarde aan armaturen bedraagt circa 1.396.000,00. Per jaar zou er dan een bedrag gereserveerd moeten worden (uitgaande van 40 jaar voor masten en 20 jaar voor armaturen qua levensduur) van 3.094.000,00/40 + 1.396.000,00/20 = 147.150,00. Dit zijn de cyclische beheerkosten om jaarlijks verouderde materialen te vervangen om onveilige situaties te voorkomen. De komende 7 jaren is er echter per jaar totaal 255.6527,00 nodig. Deze extra investering is noodzakelijk om verouderde masten en armaturen te vervangen. Hierdoor worden de exploitatiekosten vervroegd verlaagd en kunnen er geen problemen ontstaan ten aanzien van veiligheid (masten of armaturen die vallen of aanrakingsgevaar (onder spanning)). In de komende periode wordt het achterstallig onderhoud weggewerkt. Voor de lichtmasten betekend dit het volgende: Oude mast Nieuwe mast Aantal Stukprijs Totaal 6 V ST 6 V VERZ 614 870,00 534.180,00 4 CPT ST 4 CPT VERZ 355 820,00 291.100,00 8 V ST 8 V VERZ 317 970,00 307.490,00 10 V ST 10 V VERZ 10 1.100,00 11.000,00 Totaal 1296 1.143.770,00 Tot aan 2020 moeten er circa 1296 masten worden vervangen. Per jaar is er een budget voor vervanging nodig van 1.143.770,00/ 7 = 163.395,00. Bij de bovengenoemde stukprijs is inbegrepen: loonkosten (verwijderen en herplaatsen), materiaalkosten (levering mast), aansluitkosten Enexis (af- en heraansluiten). Er is gekozen voor thermisch verzinkte masten welke CO2 neutraal geleverd worden. Deze kunnen bijvoorbeeld ingekocht worden bij PMF uit Veendam. Er kan ook gekozen worden voor aluminium masten. Qua milieubelasting ontloopt dat elkaar zeer weinig. Het voordeel van stalen masten is dat deze minder gevoelig zijn voor aanrijdingen (deuken en knikken). 23

Voor de armaturen is globaal de komende jaren het volgende nodig: Armatuur oud Armatuur nieuw Aantal Stukprijs Totale kosten Schreder Lys Schreder Lys 2 400,00 800,00 Indal 2000 Indal 2000 LED 85 350,00 29.750,00 Indal 2000 (TL) Indal 2000 LED 225 350,00 78.750,00 Indal 2400 Indal 2400 LED 7 350,00 2.450,00 Indal 2500 (TL) Philips BGS451 LED 160 400,00 64.000,00 Indal 2550 Philips BGS451 LED 46 400,00 18.400,00 Indal 2551 Philips BGS451 LED 30 400,00 12.000,00 Indal 2552 Philips BGS451 LED 3 400,00 1.200,00 Indal TLM 40 Philips Milewide 219 700,00 153.300,00 Indal TLS 20 Philips BGS451 LED 516 400,00 206.400,00 Philips FRS201 Philips Milewide 18 700,00 12.600,00 Philips HRP Philips Milewide 8 700,00 5.600,00 Philips SRM Philips Milewide 38 700,00 26.600,00 Philips CPS 200 Indal 2400 LED 42 350,00 14.700,00 Indal 2202 TL/SON Indal 2400 LED 55 350,00 19.250,00 Totaal 1454 645.800,00 De armaturen zijn berekend inclusief vervangingskosten armatuur. De loonkosten om het armatuur te vervangen zullen meestal komen te vervallen omdat tevens de mast vervangen wordt. Daarin zijn ook de montagekosten opgenomen. Voor de komende jaren (tot aan 2020) is dus per jaar nodig 645.800,00/ 7 = 92.257,00. Er is gekozen voor bepaalde typen armaturen die nu reeds toegepast worden met daarin geintegreerd het Lumistep dimsysteem. Voor de komende jaren is dus een budget voor vervanging nodig per jaar van 163.395,00 + 92.257,00 = 255.652,00. 6.1.2 Fonds voorzieningen Nadat het budget voor openbare verlichting is vastgesteld zal door vervanging bespaard worden op exploitatiekosten. Deze besparing wordt in een fonds gestort. Vanuit dit fonds wordt dan weer openbare verlichting vervangen. In 2020 zal een analyse gemaakt worden hoe groot het fonds is en of het langer aanhouden hiervan noodzakelijk is. 6.1.3 Energiebesparing De werkzaamheden uit paragraaf 6.1.1 resulteren weer in een energiebesparing. Ieder jaar zal de energienota een stuk lager uit gaan vallen. Ook de onderhoudskosten zullen lager gaan uitvallen omdat lampen niet meer vervangen hoeven te worden door toepassing van LED. In de tabel in bijlage 1 is een overzicht weergegeven wat het vervangen van armaturen door LED armaturen met dimtechnologie jaarlijks bespaard. Op dit moment bedragen de energiekosten per jaar 62.000,00 en de kosten voor onderhoud circa 63.000,00. 24

Als men alle verouderde armaturen (zoals benoemd in 6.1.1) vervangen wordt er jaarlijks circa 13.500,00 bespaard op energiekosten en 20.000,00 op onderhoudskosten. Dit betekent een besparing van 21% op de energiekosten en 30% op de onderhoudskosten. In de tabel in bijlage 2 is aangegeven welke armaturen het meest snel terugverdiend worden. Hierbij zijn 2 terugverdientijden genoemd. De 1 ste is dat het armatuur totaal wordt terugverdiend in een aantal jaren tijd en de 2 e is dat het armatuur wordt terugverdiend t.o.v. een normaal conventioneel armatuur welke ook nu aangeschaft had moeten worden. De terugverdientijd van een TL armatuur bedraagt gemiddeld ongeveer 10 jaar. Het meest adequaat kan er bespaard worden door TL armaturen te vervangen. Hierin zitten namelijk 2 lampen, deze verbruiken samen relatief veel energie en zijn onderhoudsintensief. In bijlage 3 is aangegeven hoe de komende jaren de aanpak zal zijn van vervanging van verlichting in Noordbroek, Meeden, Tripscompagnie en Borgercompagnie. Hierbij wordt er ook bekeken of er in het buitengebied nog verlichting wenselijk is en naar aansluitende verlichting van buurgemeenten. 6.2 Nieuwe projecten Een nieuw project kan zijn een nieuwbouwplan of vervangingsplan. Daarbij moet bekeken worden conform paragraaf 5.2 of het verlichten van de nieuwe situatie nodig is en zo ja of dit voor de gehele periode geld (de hele nacht licht nodig). Per project zal er berekend moeten worden welke oplossing het meest duurzaam is. Een basis voor het definiëren van de uitgangspunten is de ROVL 2011 (tot 90%) maar dit is voor de gemeente Menterwolde geen harde eis. 6.3 Onderhoud en beheer Op dit moment is er een collectieve aanbesteding. In dit bestek zijn alle contractafspraken vastgelegd voor de gehele provincie Groningen. Hieraan conformeert de gemeente Menterwolde zich. 6.3.1 Correctief onderhoud Bij zeer urgente storingen (schademasten, aanrakingsgevaar) is men binnen 2 uur ter plaatse om de situatie veilig te stellen. Er wordt dan direct een noodoplossing gemaakt en binnen 2 weken is de situatie definitief hersteld. Bij urgente storingen (hele wijk zonder licht of een hele kruising) vangt men binnen 24 uur aan met het herstel hiervan. Er wordt dan direct een noodoplossing gemaakt en binnen 2 weken is de situatie definitief hersteld. Bij een reguliere storing (defecte lamp) repareert men deze binnen 2 weken. Het correctief onderhoud wordt na de aanbesteding uitgevoerd door ZIUT. B.V. 25

6.3.2 Preventief onderhoud Het preventief onderhoud bestaat uit het preventief vervangen van lampen en het schilderen van masten. In principe worden alle geschilderde masten de komende jaren vervangen door verzinkte masten. Deze hoeven niet meer behandeld te worden. Voor het preventief onderhoud maakt de onderhoudsaannemer jaarlijks een planning in overleg met de gemeente. De kosten hiervoor zijn opgenomen in het bestek. Het preventief onderhoud wordt na de aanbesteding uitgevoerd door ZIUT. B.V. 6.3.3. Beheer De openbare verlichting is in 2012 geheel geïnventariseerd inclusief coördinaten. Hierdoor kan de gemeente duidelijk met de burger communiceren over storingen. Het beheerbestand is daarmee up to date. Tijdens de huidige aanbesteding wordt er ook gekozen voor een administratief beheerder. De beheerder is degene die alle informatie rondom de installatie en het onderhoud moet beheren en rapporteren. De beheerder is er verantwoordelijk voor dat het huidige beheerbestand goed bijgehouden wordt. De beheerder wordt na de aanbesteding Tauw B.V. in combinatie met Montad. 26

7 Benodigde budgetten komende jaren 7.1 Benodigd budget inclusief inhaalslag achterstallig onderhoud Jaarlijks is er een budget nodig om de openbare verlichting in stand te houden. Voor het inhalen van het achterstallig onderhoud is de komende jaren onderstaand budget nodig. Zoals eerder benoemd wordt hierdoor de veiligheid (omvallen masten, aanrakingsgevaar) gewaarborgd. Hierbij moet opgemerkt worden dat na deze vervangingsronde een groot deel van de installatie is vernieuwd en er dus de jaren daarna minder budget nodig is (circa 110.000,00 per jaar) om de installatie in stand te houden en te blijven vernieuwen. Omschrijving Huidig budget Benodigd budget Tekort/teveel Opmerking Energiekosten door vervanging armaturen is er in 2020 een budget nodig van (verbruik) 45.000,00 37.000,00 8.000,00 24.000,00 Energiekosten (transport, netbeheer) 14.000,00 25.000,00-11.000,00 in 2020 nog nodig ca. Onderhoudskosten 82.700,00 50.000,00 32.700,00 30.000,00 Beheerkosten 30.000,00 8.000,00 Schademasten 3.000,00 3.000,00 - Vervanging armaturen - 92.000,00-92.000,00 Vervanging masten - 163.000,00-163.000,00 Interne uren gemeente 3.000,00 3.000,00 - Inhuur adviesburo's 10.000,00 - Totaal 177.700,00 391.000,00-213.300,00 kosten Tauw tbv beheer vanuit aanbesteding was niet opgenomen in budget was niet opgenomen in budget maken lichtplannen e.d. 27

7.2 Benodigd budget zonder inhaalslag achterstallig onderhoud Kiest men ervoor niet over te gaan op het inhalen van het achterstallig onderhoud dan is het benodigde budget jaarlijks als volgt. Omschrijving Huidig budget Benodigd budget Tekort/teveel Energiekosten (verbruik) 45.000,00 37.000,00 8.000,00 Energiekosten (transport, netbeheer) 14.000,00 25.000,00-11.000,00 Onderhoudskosten 82.700,00 50.000,00 32.700,00 Beheerkosten 30.000,00 8.000,00 Schademasten 3.000,00 3.000,00 - Vervanging armaturen - 69.800,00-69.800,00 Vervanging masten - 77.350,00-77.350,00 Interne uren gemeente 3.000,00 3.000,00 - Inhuur adviesburo's 10.000,00 - Totaal 177.700,00 283.150,00-105.450,00 Opmerkin g door vervanging armaturen is er in 2020 een budget nodig van 30.000,00 in 2020 nog nodig ca. 38.000,00 kosten Tauw tbv beheer vanuit aanbestedi ng was niet opgenomen in budget was niet opgenomen in budget maken lichtplanne n e.d. Jaarlijks blijft er een budget nodig voor vervanging van armaturen en masten op basis van hun technische levensduur. Per jaar wordt er gezorgd voor een besparing deze zal dan uiteraard minder zijn omdat er minder armaturen vervangen worden door nieuwe 28

technieken. De achterstand op het onderhoud zal heel geleidelijk ingelopen worden of haast niet. Dit komt omdat er in de komende jaren ook weer meer armaturen en masten in de categorie verouderd materiaal gaan vallen omdat ze simpelweg ouder worden. De besparingen op energie en onderhoud (in 2020 is dat per jaar samen circa 17.000,00) kunnen worden opgespaard om extra vervangingen te realiseren. 7.3 Afkoop ZIUT In het budget is het bedrag niet opgenomen voor afkoop van de installatie bij ZIUT B.V. De gemeente moet nog een bedrag betalen van 55.000,00. Het is nog wel verstandig dit goed te bespreken met andere gemeenten en met ZIUT. In 2012 en 2013 is hiervoor een bedrag opgenomen in het budget van 23.000,00, dit bedrag kan dan aangewend worden om ZIUT B.V. af te kopen. 8 Conclusie Op dit moment kampt de gemeente Menterwolde met een achterstand in het vervangen van masten en armaturen. De afgelopen jaren is hier zeker een inhaalslag in gemaakt. Om de achterstand de komende jaren (tot 2020) volledig in te halen is er jaarlijks 193.000,00 extra nodig om deze achterstand weg te werken. Het huidige budget (2013) voor openbare verlichting bedraagt 198.000,00 in totaal (afgerond naar beneden incl. kapitaallasten). De komende jaren is er 391.000,00 nodig om het achterstallig onderhoud weg te werken. Dit is noodzakelijk om de het juist functioneren en de veiligheid van de bewoners te waarborgen. Echter wordt er de komende jaren ook bespaard op onderhoud, beheer en energiekosten. Deze besparingen worden in een fonds gestort en aangewend worden om te investeren in het achterstallig onderhoud. 29

Bijlage 1: Berekening besparing na vervanging armaturen Armatuur oud Armatuur nieuw Aantal Besparing energie per jaar per armatuur Besparing onderhoudskosten per jaar per armatuur Totale besparing per jaar per armatuur Energiebesparing voor alle armaturen per jaar Totale besparing voor alle armaturen per jaar Schreder Lys Schreder Lys LED 2 3,50 2,70 6,20 7,00 12,40 Indal 2000 Indal 2000 LED 85 3,50 2,70 6,20 297,50 527,00 Indal 2000 (TL) Indal 2000 LED 225 3,50 10,00 13,50 787,50 3.037,50 Indal 2400 Indal 2400 LED 7 3,50 2,70 6,20 24,50 43,40 Indal 2500 Philips (TL) BGS451 LED 160 17,00 17,00 34,00 2.720,00 5.440,00 Philips Indal 2550 BGS451 LED 46 3,50 2,70 6,20 161,00 285,20 Indal 2551 Philips BGS451 LED 30 7,00 4,00 11,00 210,00 330,00 Indal 2552 Philips BGS451 LED 3 14,00 4,00 18,00 42,00 54,00 Indal TLM Philips 40 Milewide 219 17,00 22,00 39,00 3.723,00 8.541,00 Indal TLS Philips 20 BGS451 LED 516 6,00 17,00 23,00 3.096,00 11.868,00 Philips Philips FRS201 Milewide 18 21,00 7,00 28,00 378,00 504,00 Philips HRP Philips Milewide 8 32,00 17,00 49,00 256,00 392,00 Philips Philips SRM Milewide 38 30,00 17,00 47,00 1.140,00 1.786,00 Philips CPS Indal 2400 200 LED 42 3,50 2,70 6,20 147,00 260,40 Indal 2202 TL/SON Indal 2000 LED 55 9,00 7,00 16,00 495,00 880,00 Totaal 1454 13.484,50 33.960,90 30

Bijlage 2: Terugverdientijden na vervanging armaturen Armatuur oud Armatuur nieuw Investering armaturen Terugverdientijd per armatuur Terugverdientijd armatuur t.o.v. conventioneel armatuur Schreder Lys Schreder Lys LED 400,00 65 32 Indal 2000 Indal 2000 LED 350,00 56 32 Indal 2000 (TL) Indal 2000 LED 350,00 26 15 Indal 2400 Indal 2400 LED 350,00 56 32 Indal 2500 (TL) Philips BGS451 LED 400,00 12 6 Indal 2550 Philips BGS451 LED 400,00 65 32 Indal 2551 Philips BGS451 LED 400,00 36 18 Indal 2552 Philips BGS451 LED 400,00 22 11 Indal TLM 40 Philips Milewide 700,00 18 13 Indal TLS 20 Philips BGS451 LED 400,00 17 9 Philips FRS201 Philips Milewide 700,00 25 18 Philips HRP Philips Milewide 700,00 14 10 Philips SRM Philips Milewide 700,00 15 11 Philips CPS 200 Indal 2400 LED 350,00 56 32 Indal 2202 TL/SON Indal 2000 LED 350,00 22 13 31

Bijlage 3: Vervanging TL Hieronder ziet u een lijst met straten (Noordbroek, Meeden en Tripscompagnie) met daarbij het percentage (hoeveel procent van de armaturen is TL in een straat). Op basis van deze lijst worden de straten met de meeste verouderde armaturen eerst aangepakt. Daarna wordt er gekeken naar oude masten. Zo is er snel en eenvoudig te zien waar de quick wins zitten. Deze pakken wij dan ook eerst aan. De volgende uitvoeringsfase zal dan Muntendam en Zuidbroek zijn. Straat TLD18 TLEM TLM40 TLS20 Totaal aan TL van straat Borgercompagnieweg 38% 0% 4% 44% 86% Meeden Badweg 0% 0% 0% 96% 96% Beneden Veensloot 0% 0% 0% 50% 50% Berkenlaan 0% 0% 0% 83% 83% Beukenlaan 0% 0% 0% 0% 0% Boven Veensloot 0% 0% 0% 100% 100% Burg Venemastraat 0% 0% 0% 95% 95% Dr W Dreesplein 0% 0% 0% 67% 67% Eikenlaan 0% 0% 0% 50% 50% Elzenlaan 0% 0% 0% 13% 13% Esdoornlaan 0% 0% 0% 50% 50% Hereweg 0% 0% 7% 6% 13% Kastanjelaan 0% 0% 0% 0% 0% Kastanjeplein 0% 0% 0% 0% 0% Kerkstraat 0% 0% 0% 40% 40% Lindenlaan 0% 0% 0% 0% 0% Meidoornlaan 0% 0% 0% 43% 43% Molenlaan 0% 0% 0% 0% 0% Tussen Baide Meulens 0% 0% 0% 0% 0% Vennenweg 0% 67% 0% 0% 67% Verlengde Badweg 0% 0% 0% 50% 50% Verlengde Burg Venemastr 0% 0% 0% 75% 75% Vijverlaan 31% 0% 0% 25% 56% Wethouder L Veemanweg 0% 0% 0% 77% 77% Zevenwoldsterweg 0% 0% 0% 50% 50% Noordbroek Agricultuurstraat 0% 0% 0% 0% 0% Aurorastraat 11% 0% 0% 0% 11% De Clinge 0% 0% 0% 57% 57% 32

Dr. W Dreeslaan 17% 0% 0% 0% 17% Eideweg 0% 0% 0% 50% 50% Geert Veenhuizenweg 0% 0% 0% 100% 100% Gockingalaan 0% 0% 0% 0% 0% Grachtlaan 0% 0% 0% 83% 83% Hamrik 0% 0% 0% 100% 100% Havenstraat 26% 0% 13% 29% 68% Hoofdstraat 0% 0% 0% 2% 2% Kapelstraat 0% 0% 0% 80% 80% Klaverweide 0% 0% 0% 0% 0% Korengarst 0% 0% 0% 0% 0% Korenveld 0% 0% 0% 0% 0% Markt 0% 0% 0% 0% 0% Molenberg 0% 0% 0% 100% 100% Molenlaan 0% 0% 0% 0% 0% Nanno Mulderstraat 40% 0% 0% 53% 93% Noordersingel 0% 0% 0% 25% 25% Noorderstraat 0% 0% 47% 42% 89% Oosterdreef 0% 0% 0% 0% 0% Oosterstraat 0% 0% 0% 0% 0% Parkstraat 0% 0% 0% 40% 40% Pastorieweg 0% 0% 0% 56% 56% Plantsoenlaan 76% 0% 0% 14% 90% Polderlaan 0% 0% 0% 0% 0% Polderlaan Noord 0% 0% 0% 0% 0% Sappemeersterweg 0% 0% 0% 68% 68% Scheemderstraat 0% 0% 39% 6% 45% Scheemderweg 0% 0% 0% 0% 0% Schoollaan 0% 0% 0% 38% 38% Schoolstraat 12% 0% 0% 0% 12% Slochterstraat 0% 0% 0% 0% 0% Torenlaan 0% 0% 0% 100% 100% Tuinbouwstraat 20% 0% 0% 40% 60% Verbindingsweg 0% 0% 0% 0% 0% Westerholm 0% 0% 0% 14% 14% Westersingel 0% 0% 0% 30% 30% Zuideromweg 0% 0% 0% 50% 50% Zuiderstraat 8% 0% 31% 31% 69% Tripscompagnieweg 0% 0% 0% 71% 71% 33