Voortgangsrapportage Programma Krachtwijken November 2009 Gemeente Den Haag

Voortgangsrapportage Programma Krachtwijken November 2009 Gemeente Den Haag

Voortgangsrapportage Haagse krachtwijken November 2009 Gemeente Den Haag

2

Inhoud Het resultaat telt 5 1. Inleiding bij de rapportage 7 2. De aanpak en adopties 11 Intermezzo Gezondheid en sport 13 3. De Pijlers 15 Intermezzo Multiprobleemgezinnen 17 4. Bewonersparticipatie 19 Intermezzo Uitenhagestraat 22 5. De wijken en stedelijke business cases 24 Intermezzo Schoon, heel en veilig 32 6. Achttien bestuurlijk vastgestelde opdrachten 33 Intermezzo Otterrade 38 Bijlage : Voortgang in de business cases (stedelijk en per wijk) 41 De Stedelijke business cases 41 Transvaal 54 Schilderswijk 63 Stationsbuurt Rivierenbuurt 71 Zuidwest 78 3

4

Het resultaat telt Haagse Aanpak werkt Het resultaat op straat, daar gaat het om. Om dáár wezenlijk verandering te brengen, is een uitgebreid programma samengesteld waarmee we de grote problemen in de krachtwijken aan gaan pakken. We voeren dat programma uit in een periode van tien jaar. Niet in één jaar, niet in twee jaar. Ook niet in één collegeperiode, maar in een periode van tien jaar. Den Haag is de enige gemeente in Nederland met een krachtwijkenprogramma met èchte lange adem. Kwaliteit maak je namelijk niet in één dag. En dát is wat deze wijken nodig hebben: duurzaam succes! Er is op straat geen behoefte aan snelle acties die het alleen op televisie goed doen. Bij de aanvang van dit project, in 2007, is door alle bewoners gevraagd om een serieus plan. Laten we het nu eens in één keer echt goed doen! was de roep uit de wijken. De gemeente heeft geluisterd naar wat er moest gebeuren om de vier wijken, Transvaal, Schilderswijk, Rivierenbuurt/Stationsbuurt en Zuidwest, naar het Haagse gemiddelde te krijgen. Deze wijken scoren slecht op punten als gezondheid, scholing, werk, economie, problemen bij mensen thuis, een schone straat en veiligheid. Er zijn ambitieuze plannen voor verbetering en er is op basis daarvan een megaprogramma opgesteld. De bewoners gaven zelf aan waar de problemen het grootst waren en waar we dus, samen met hen, oplossingen voor moesten bedenken. Maar het belangrijkste signaal dat uit alle buurten naar voren kwam was dat je hierbij niet over één nacht ijs kon gaan. Dus zijn we erg trots op de resultaten die nu alvast hebben bereikt. Zo wordt er met grote inzet gewerkt aan hulp voor multiprobleemgezinnen. Deze mensen worden niet meer alleen gelaten in het woud van hulpverlenende instanties. Dat alleen al is een grote stap vooruit voor de bewoners thuis. Sinds kort wordt de straat van vroeg in de ochtend tot s avonds laat schoongehouden. Met veel meer mensen dan voorheen en meer modern materieel. Eindelijk eens iets dat mensen in de wijk wilden zien: maak meer schoon. Voor Schoon en Heel zijn we met veel mensen in de vier wijken op stap geweest. En tijdens het opstellen van de plannen hebben de wijkteams een belangrijke rol gehad om tot een echt goed voorstel te komen. Nu vegen we vaker, waardoor het schoner wordt, handhaven we meer en zijn we begonnen met de plaatsing van ondergrondse afvalcontainers, zodat afval niet meer op straat wordt verzameld. Het wordt daardoor zichtbaar schoner op straat. Dat is wat men wil. De ondergrondse containers waren er zonder de energie van de Haagse aanpak niet gekomen. Tijdens de eerste sessies al klonk vanuit de wijken de roep om iets te doen aan het zwerfafval. De gemeente heeft hiernaar geluisterd en heeft er iets aan gedáán. Eén van de eerste bekrachtigde voorstellen in de krachtwijkenaanpak was ten slotte het plan om alle vier de wijken te voorzien van ondergrondse afvalcontainers. Met dàt besluit heeft Den Haag in één keer een grote stap gezet. En ook duidelijk gemaakt dat de gemeente een serieuze partner is voor deze wijken. En dit is nog maar één voorbeeld. En nu verder Deze voortgangsrapportage, opgesteld door het Programmabureau Krachtwijken, laat nog veel meer resultaten zien. Die gelden voor een programma dat 10 jaar gaat duren, zijn veelbelovend, en leveren dankzij een gedegen aanpak ook echt duurzame winst op voor de bewoners van de vier krachtwijken. Minstens zo belangrijk is het om de veranderende aanpak te laten zien. Dat is een ontwikkeling die zich binnen én buiten de muren van het stadhuis afspeelt, maar die niet één op één aan de verschillende business cases is verbonden. Deze verandering is een gevolg van de omslag die wij met de krachtwijkenaanpak hebben gemaakt. Die omslag werd ingegeven door de wens van het college om zaken doelgerichter aan te pakken, om integraal en wijkgericht te werken. De omslag werd ook hardop geëist in de wijken. Want daar was iedereen het meer dan beu dat keer op keer ideeën om iets aan de achterstanden te doen, in een te korte termijn uitgevoerd moesten worden. In het verleden bleek steeds weer dat het bijna onmogelijk is om problemen, die heel divers zijn, op een effectieve manier, met inzet van verschillende disciplines, diensten en partners aan te pakken. Den Haag heeft dit binnen het college opgepakt door met de inhoudelijk meest betrokken wethouders voor de aanpak, samen aan tafel te gaan zitten. In de praktijk wordt hier, door collegiaal bestuur, de krachtwijkenaanpak vanuit het college geleid. Dit levert de noodzakelijke bestuurlijke coalities op die planvorming makkelijker en sneller mogelijk maakt. Zowel in de voorbereidingsfase als in de uitvoering is ook het beraad van directeuren van groot belang. Aan één tafel wordt door de verschillende diensten samengewerkt om een integrale aanpak te realiseren. Een goed voorbeeld is de eerder genoemde aanpak van multiprobleemgezinnen. Twee jaar geleden nog hadden de 5

diensten OCW en SZW ieder een volledig eigen traject voor hun afzonderlijke doelgroepen gezinnen mèt en gezinnen zonder kinderen. Het is heel eenvoudig, maar de Haagse Aanpak (krachtwijkenaanpak) was er voor nodig om te laten inzien dat een groot deel van het werk samen kan en dus ook moet worden gedaan. Efficiency wordt nu behaald door samen mensen met meerdere problemen in kaart te brengen waarbij overigens ook mensen met minder ernstige problemen in het vizier komen en ze ook met een gezamenlijk opgezet systeem, van coördinatie en planvorming te helpen. Eén gezin, één coach en één hulpplan, daar werken we hard aan. Met op de achtergrond verschillende instanties en gemeentelijke diensten. Nu is de aanpak oplossings- en klachtgericht. Het lijkt heel simpel, maar alleen vanuit dat klachtgerichte perspectief was iedereen in de verschillende ketens er van te overtuigen dat één klant ook echt één aanpak hoort te krijgen. En dat hebben we nu al met z n allen bereikt. Buiten het stadhuis wordt ook veel meer samengewerkt. Dat is echt niet alleen te danken aan de inzet van de gemeente. Maar ook hier is het project dat we mèt alle partners hebben aangedurfd, de reden voor de intensievere samenwerking. Een goed voorbeeld is het Teniersplantsoen in de Schilderswijk. In de omgeving ervan werken ongeveer 200 professionele hulpverleners, welzijnswerkers, onderwijzers, sportleerkrachten, culturele werkers. In een dozijn verschillende instellingen voor de wijk. Zij zetten zich al jaren enorm in voor de Schilderswijk. De Haagse Aanpak zorgt ervoor dat ze samen aan tafel zitten en brede programma s opstellen. Om middelen en voorzieningen, bijvoorbeeld (school)gebouwen, nog beter te gebruiken. Er worden inmiddels brede programma s aangeboden in de zaterdagschool, de zomerschool en de sportcampus. Nu komt daar, in het het pas geopende centrum, ook een breed wijkgericht cultuuraanbod bij vanuit Culturalis. De afstemming van de verschillende onderdelen, gebeurt door de instellingen sámen, met ondersteuning vanuit de gemeente. Op de zaterdagschool zitten tot nu toe 230 jongeren en 140 volwassenen die door deze aanpak, en het extra geld vanuit de gemeente, hard kunnen werken om zichzelf te ontwikkelen. Want er worden niet vrijblijvende cursussen aangeboden. Leerlingen van jong tot oud krijgen hier gewoon Nederlands of rekenen. Tachtig procent van het aanbod van de zaterdagschool is les. En dáár komen dus mensen op af, blijkt. In vergelijking met andere brede school initiatieven elders in Nederland met een veel meer op leuk gericht programma, is de opkomst hier vele malen hoger. Het werkt dus. Kortom, we zijn met velen aan de slag in de krachtwijken in Den Haag. Met onze Haagse Aanpak. Die aanpak is veelbelovend en de eerste resultaten zijn zeer hoopgevend. Deze rapportage gaat daar uitvoerig op in. Maar het belangrijkste is volgens ons dat we op de ingeslagen weg voort blijven gaan. De coalities die we, op alle fronten, met alle verschillende partners en vooral met de bewoners, hebben gesmeed, moeten we koesteren en gebruiken om betekenisvol werk te verzetten in de wijken. Het college blijft daarom met volle inzet sturen op een samenhangende en structurele uitvoering van het programma Krachtwijken Den Haag. De eerste slagen zijn gemaakt, we zijn nog wel een paar jaar aan de beurt. Dus we pakken door. Henk Kool, wethouder SWE Sander Dekker, wethouder OJS Marnix Norder, wethouder BW Bert van Alphen, wethouder WVE 6

1. Inleiding bij de rapportage Voor u ligt de tweede voortgangsrapportage van de Haagse krachtwijkenaanpak. De aanpak moet ervoor zorgen dat de wijken beter gaan scoren op punten waarop zij nu achterblijven bij het Haagse gemiddelde. Het gaat om zaken als gezondheid, scholing, werk, economie, problemen bij mensen thuis, een schone straat en veiligheid. De aanpak is een grote opgave en gebeurt op basis van vijf pijlers of thema s die ieder betrekking hebben op een van de genoemde aandachtsterreinen. Het werk dat moet worden verzet is per pijler en per wijk ondergebracht in business cases, 77 in totaal. Deze voortgangsrapportage is opgebouwd rond deze pijlers en business cases. Maar er is meer. Met verschillende partners zijn afspraken gemaakt over doelstellingen en over bijdrages, zowel financieel als inhoudelijk. Daarom is er ook een hoofdstuk aan de achttien bestuurlijke opdrachten gewijd. Ook is er een hoofdstuk opgenomen over bewonersparticipatie, die bij alle business cases van belang is en een rol speelt. De vier wijken Transvaal, Schilderswijk, Stationsbuurt/Rivierenbuurt en Zuidwest komen afzonderlijk aan bod met een korte stand van zaken. Ook de cases die in al de vier wijken aan de orde zijn, komen als zogenaamde stedelijke business cases afzonderlijk aan bod. Een uitputtend overzicht van de voortgang en stand van zaken per business case wordt gegeven in de bijlage. Dit overzicht is in vorm gelijk aan de eerste voortgangsrapportage. Tenslotte wordt inzicht gegeven in de praktijk van de krachtwijkenaanpak in Den Haag. Vijf interviews met mensen uit de praktijk geven een diepgaand beeld van wat er komt kijken bij de opzet en de uitvoering van de plannen. U vindt deze intermezzo s verspreid door de rapportage. 7

Haagse Markt 25 juni 2009 8

9

10

2. De aanpak en adopties Kenmerkend voor de Haagse wijkenaanpak zijn integraliteit, wijkgerichtheid en uitvoeringsgerichtheid. Om met het laatste te beginnen: er wordt gestreefd naar een zichtbaar resultaat, dus spoedige uitvoering van de plannen. Natuurlijk betekenen afgeronde voorstellen, afspraken of overeenkomsten ook resultaat, maar deze vormen pas het begin, een eerste stap. Waar men op zit te wachten zijn resultaten in de wijken: maatregelen die zorgen voor een verbetering op de punten waarop de wijken nu slecht scoren. Die resultaten moeten passen bij het karakter van de wijk (het DNA) en de behoeften en vragen die daar leven. Dit vergt vanzelfsprekend een intensief contact en overleg met de wijkbewoners. Dit krijgt in de krachtwijkenaanpak bijzonder veel aandacht. Integraliteit is een hoofdstuk apart. De Haagse krachtwijkenaanpak heeft oog voor de veelzijdigheid van problemen. Zo is er bijvoorbeeld doorgaans een verband tussen overlast op straat en moeilijkheden in gezinnen. Het is belangrijk deze samenhang te zien en met een brede aanpak te komen. Een groot deel ervan betreft regulier werk op het terrein van onderwijs en welzijn, sociale zaken en werkgelegenheid, stedelijke ontwikkeling, leefbaarheid en veiligheid. Deze taken zijn op zichzelf niet nieuw, maar ze krijgen juist op het punt van de integraliteit een nieuwe impuls. Dat betekent vooral meer samenwerking, tussen bewoners en allerlei instanties, maar ook tussen (overheids)instanties onderling. Het Haagse gemeentebestuur wil verkokering binnen het ambtelijk apparaat vermijden en bestrijden. Het gaat in de krachtwijkenaanpak om het probleem of de vraag uit de wijk. Dat is leidend en niet de specifieke taakomschrijving van een gemeentelijke dienst of andere instantie. Integraliteit betekent ook coalities vormen en vanuit betrokkenheid bij de wijk de handen ineenslaan. Het Haagse college en de corporaties overleggen bijvoorbeeld met allerlei maatschappelijke organisaties op het gebied van onderwijs, zorg, welzijn en wonen, die zich hebben verenigd in het samenwerkingsverband Forum. Het Rijk toont zijn betrokkenheid door zogenaamde adopties. Verschillende bewindspersonen hebben zich verbonden aan projecten in de gemeente Den Haag. Frank Heemskerk heeft het economisch programma van de wijk Transvaal geadopteerd, Marja van Bijsterveldt het programma van de campus Teniersplantsoen in de Schilderswijk. Minister Ab Klink heeft de businesscase gezondheid en sport geadopteerd en minister Ernst Hirsch Ballin heeft zich verbonden aan een belangrijk onderdeel van het veiligheidsprogramma, namelijk de sluitende nazorg voor Haagse jongeren die een justitiële jeugdinrichting verlaten. Bij deze werkwijze zijn communicatie en overleg erg belangrijk. Er wordt flink ingezet op bewonersparticipatie en ook op andere manieren wordt gestreefd naar binding en verbinding met en in de wijk. Participatie is bij de gehele aanpak een belangrijk aspect. Er vinden in dat kader tal van evenementen en bijeenkomsten plaats, van buurtfeesten tot theatervoorstellingen, gericht op het versterken van samenhang en betrokkenheid in de wijk. De problematiek in de krachtwijken wordt aangepakt volgens vijf thema s of pijlers: schoon, heel en veilig jongeren en gezondheid multiprobleemgezinnen werk, inburgering en wijkeconomie leefbaar wonen De afgelopen maanden zijn krachthonksessies gehouden over verschillende business cases. Het draait in die sessies om uitwisseling en inspiratie en het leggen van verbindingen. Zo wordt het netwerk van personen die zich inzetten voor de krachtwijken steeds groter en hechter. Er zijn krachthonksessies gehouden over inburgering, schoon, heel en veilig, multiprobleemgezinnen en bewonersparticipatie. 11

Op 25 juni vond in de RAC-hallen de eerste Haagse krachtwijkenmarkt plaats. Deze stond in het teken van kennismaking en uitwisseling tussen personen en organisaties die aan de krachtwijken werken. Er waren tientallen kramen met informatie over de business cases waaraan wordt gewerkt. De cases kregen een gezicht, omdat casemanagers persoonlijk uitleg gaven over wat goed gaat en wat nog beter kan. De integrale aanpak van het krachtwijkenprogramma werd goed zichtbaar. De markt was een succes. Hij heeft vele bezoekers getrokken, er is veel informatie uitgewisseld en er zijn talloze verbindingen gelegd. In het krachtwijkencafé ontstond aan het einde van de middag een levendige discussies over de thema burgerparticipatie, wijkeconomie en onderwijs. De dag viel samen met de wijkendag van WWI: 140 ambtenaren van het ministerie gingen de Haagse krachtwijken in om met eigen ogen te zien hoe het daar gaat én om iets te doen, zoals praten met bewoners en organisaties, de straten aanvegen, meehelpen bij buurtprojecten en eten uitdelen bij de Voedselbank. Jongeren uit de wijk, welzijnswerkers en wijkagenten vergezelden de ambtenaren bij hun werkbezoek. Er wordt hard gewerkt aan het verbeteren van de veiligheid in de krachtwijken. De afgelopen jaren zijn extra wijkagenten toegekend voor de politie in de regio Haaglanden en daarvan zijn er 12 aan de slag gegaan in de Haagse krachtwijken. Criminaliteit en overlast worden aangepakt door enerzijds het toezicht en de handhaving op straat te versterken en anderzijds maatregelen te nemen om achter de voordeur ondersteuning en hulp te bieden. Huisbezoeken aan kwetsbare huishoudens moeten helpen bij het meer gecoördineerd en dus efficiënt aanbieden van hulp op verschillende terreinen. In de eerste helft van 2009 zijn in de vier Haagse krachtwijken ruim 450 van dergelijke huisbezoeken afgelegd. Voor de maximale ontplooiing van kinderen en jongeren worden mogelijkheden geschapen om meer te leren en ook andere talenten te ontwikkelen. Het leeraanbod wordt uitgebreid en er komt meer cultureel aanbod. Gezien de relatie tussen gezondheid en bewegen wordt ook gestimuleerd dat kinderen en jongeren aan sport doen. Er is aandacht voor sportaccommodaties en voor begeleiding bij activiteiten. In dit kader zijn bijvoorbeeld in de krachtwijken combinatiefunctionarissen aangesteld, die opereren op het grensvlak van sport en onderwijs. In het onderwijs heten zij schoolsportcoördinatoren, in de sport(verenigingen) wordt gesproken over jeugdsportcoördinatoren. In totaal zijn er op de scholen in de Haagse krachtwijken 32 schoolsportcoördinatoren aangesteld, verder nog 36 op scholen met leerlingen uit de krachtwijken (op scholen buiten de krachtwijken). Er zijn 22 sportverenigingen met een jeugdsportcoordinator. Zij zijn eveneens actief op scholen, veelal in de krachtwijken. Door het inburgeringsaanbod een meer inspirerend imago te geven, wordt getracht meer oud- en nieuwkomers te bereiken. Zo hoopt de gemeente vooral de mogelijke cursisten voor vrijwillige inburgering tot deelname te verleiden. In totaal zijn tot september 2009 in de vier krachtwijken ruim 1.055 inburgeringstrajecten gevolgd (peildatum half september 2009). Per wijk zijn de aantallen: 163 in Transvaal, 342 in de Schilderswijk, 52 in de Stationsbuurt en 498 in Zuidwest. Voor het versterken van de leefbaarheid in de krachtwijken is het woningaanbod erg belangrijk. Door ingrepen als sloop/nieuwbouw of grondige renovatie komt een grotere woningdifferentiatie tot stand. Tussen juli 2008 en juli 2009 zijn er in de vier Haagse krachtwijken 849 woningen gesloopt en 741 nieuw gebouwd. Een kleine 500 van deze nieuwbouwwoningen staan in Den Haag Zuidwest, 135 in de Schilderswijk, 61 in de Stations/Rivierenbuurt en 53 in Transvaal. 12

Intermezzo Een kostbaar bezit Isabel Joosen over gezondheid Een goede gezondheid is een kostbaar bezit. Uit de statistieken blijkt dat de bewoners van de krachtwijken minder gezond zijn dan het Haagse gemiddelde. Daarom is 'gezond leven een belangrijk thema in de Haagse krachtwijkenaanpak. De wijkgerichte aanpak van gezondheidsachterstanden loopt al langer. In 2002 maakte dit onderwerp deel uit van het beleidsakkoord van het college en in 2003 ging er een wijkgericht actieprogramma van bewoners en professionals van start. In het krachtwijkenprogramma wordt hierop voortgeborduurd en wordt de aanpak integraler. Isabel Joosen is programmamanager Volksgezondheid bij OCW en manager van de stedelijke case Gezondheid en sport. De laatste tijd is er veel aandacht voor het onderwerp gezondheid, vertelt Isabel. Of je nu de krant opent of de TV aanzet, de berichtgeving over H1N1-virussen, kinderen met overgewicht, depressie als sluimerende volksziekte, het rookverbod in de horeca vliegen om je oren. En we weten dat gezondheidsproblematiek in de grote stad, en met name in de aandachtswijken, een maatje groter is. Al jaren kennen we bij de aanpak van gezondheidsproblemen daarom een wijkgerichte benadering. Deze is kleinschalig en laagdrempelig en dit werkt erg goed. Er bestaat een intensief contact met en tussen professionals in de wijk. Zo kan men signalen vroegtijdig opvangen. Enerzijds is er dus een wijkgerichte en kleinschalige aanpak, anderzijds wordt nauwlettend gevolgd wat er landelijk en internationaal uit nieuw onderzoek komt. Waar mogelijk wordt er meteen op ingespeeld. De laatste tijd is bijvoorbeeld overgewicht nogal in het nieuws. Gesteld wordt dat meer dan 95% ervan wordt veroorzaakt door een levensstijl van te veel eten en te weinig bewegen. Dat overgewicht een reëel probleem aan het worden is, blijkt wel uit het feit dat in sommige wijken een kwart van de kinderen te zwaar is. Zij lopen meer risico om hart- en vaatziekten of suikerziekte te krijgen. Daarom is voorkomen natuurlijk erg belangrijk. De gemeente Den Haag voert sinds 2005 het actieprogramma Gezond Gewicht uit, gericht op kinderen. Via de Jeugdgezondheidszorg wordt actief gescreend op (risico op) overgewicht en worden activiteiten op maat aangeboden. Ook in de wijken gebeurt er veel op dit vlak. Het gezondheidscentrum De Rubenshoek uit de Haagse Schilderswijk heeft met het project Kinderen met Overgewicht de Haagse Lifestyle Award gewonnen. De jury was erg te spreken over de laagdrempeligheid van het project en de multiculturele dimensie ervan. Omdat er zo n sterk verband gelegd wordt tussen gezondheid en bewegen, valt ook de verbetering van sportlocaties, het realiseren van speelparken en het organiseren van bijvoorbeeld zwemlessen en dergelijke binnen deze business case. Isabel Joosen vindt de krachtwijkenaanpak een erg belangrijke impuls voor het gezondheidsdossier. Het blijft nog wel zoeken voor iedereen, maar het werkt erg goed dat we niet redeneren vanuit één dienst of sector, maar vanuit de gezondheidsachterstand in de krachtwijken. De overtuiging dat gezondheid belangrijk is voor het goed functioneren van een wijk dringt steeds verder door. In november 2008 hebben lokale en landelijke partijen het Intentieakkoord Gezondheid Haagse Krachtwijken ondertekend. Van gezondheidsfondsen en zorgverzekeraars tot corporaties, de Kamer van Koophandel, wetenschappers, het ministerie voor Wonen, Wijken en Integratie en de gemeente, ze doen allemaal mee. Er zijn nu in totaal 26 partners. Ook heeft in het najaar van 2008 een aantal bewindslieden een Haagse business case of een daaraan gerelateerd programma geadopteerd. Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, A. Klink, adopteerde de stedelijke business case Gezondheid en Sport. Isabel Joosen vertelt dat monitoring belangrijk is om de resultaten van maatregelen te meten. Zo wordt de gezondheidssituatie in Den Haag gemonitord door de GGD. Gemeentelijk onderzoek en dat van universiteiten of andere kennisinstituten wordt actief gevolgd. Men probeert steeds de nieuwste kennis te verwerken in de nieuwe programma's. Het is bijvoorbeeld bekend dat 25% van de gezondheidsproblemen gerelateerd is aan roken. Er wordt aan gedacht om aan de Vaillantlaan een anti-rookcentrum te openen. Het zou goed zijn als meer mensen ervan doordrongen raakten hoe slecht roken is voor de gezondheid. Joosen heeft contacten met Karien Stronks, hoogleraar Sociale geneeskunde aan het AMC, die onderzoek doet op dit terrein. Ook leidt zij het Urban 40-onderzoek, waarin alle maatregelen in de 40 Nederlandse krachtwijken gemonitord worden. Doel is te onderzoeken of het fors investeren in gezondheid in deze wijken, naast al die andere ingrepen, ook werkelijk helpt. 13

Een gezonde leefomgeving is ook wezenlijk. Veel Hagenaars hebben een oude afvoerloze geiser in huis, die kan zorgen voor een ongezond binnenmilieu. De gemeente Den Haag en de woningcorporaties hebben afgesproken daar verandering in te brengen. Zij willen zo n 40.000 oude afvoerloze geisers in de huurwoningen van de woningbouwcorporaties versneld vervangen. Dit is een simpele interventie waarmee veel bereikt kan worden, aldus Isabel Joosen. Zij wijst er nog eens op hoe breed deze pijler van de krachtwijkaanpak eigenlijk is. En dan is er ook nog de uitdaging om te linken met andere business cases, aldus Joosen. 14

3. De pijlers De krachtwijkenaanpak is opgebouwd rond vijf pijlers. In elk ervan worden inmiddels resultaten bereikt. De doelstellingen in de pijlers zijn uitgewerkt in 77 business cases. In het onderstaande overzicht is aangegeven welke business cases per pijler zijn opgesteld. In de bijlage achterin deze voortgangsrapportage worden resultaten per business case weergegeven, gerangschikt per wijk. Een aantal onderwerpen werd in alle vier de wijken benoemd als belangrijk doel. Die onderwerpen worden krachtwijkenbreed aangepakt. Dit zijn de stedelijke business cases. Bewonersparticipatie is bij de gehele krachtwijkenaanpak van belang en is daarom als afzonderlijk hoofdstuk 4 in deze rapportage opgenomen. In hoofdstuk 5 wordt een korte beschrijving gegeven van de activiteiten per wijk. Pijler 1: Schone, hele en veilige wijk Mensen houden niet van rommel op straat en ze willen zich veilig voelen. Wijk BC Naam Stedelijk: Schoon, heel en veilig Handhaving Bewonersparticipatie Veiligheid Schilderswijk 2.2 Parkeerdruk Pijler 2: Jongeren en Gezondheid Kinderen en jongeren in de krachtwijken moeten zich gezond kunnen ontwikkelen en hun talenten kunnen ontplooien. Wijk BC Naam Stedelijk: Gezondheid en Sport Centrum voor Jeugd en Gezin Transvaal 1.2 Campus Transvaal Schilderswijk 2.3 Brede Buurtzone 2.5 Campus Teniersplantsoen Stations/Rivierenbuurt 3.1 Brede Buurtschool Plus Zuidwest 4.1 Brede Buurtschool Plus in Bouwlust 4.2 Brede Buurtschool Plus in Moerwijk 4.3 Brede Buurtschool Plus in Morgenstond 4.4 Urban Center 4.5 Tweede Koorenhuis 4.6 Sporttuinen 4.7 Sportcomplexen 4.8 Topsport in het Zuiderpark 4.14 HAVO/VWO 4.15 Leer- / Werkrestaurant Pijler 3: De aanpak van Multiprobleemgezinnen Gezinnen die diep in de moeilijkheden zitten kunnen betere hulp krijgen doordat instanties hun krachten bundelen. Wijk BC Naam Stedelijk: Multiprobleemgezinnen / problemen achter de voordeur / probleemjongeren 15

Pijler 4: Werk, wijkeconomie en inburgering De werkloosheid wordt aangepakt en de wijkeconomie gestimuleerd. Inburgering wordt aantrekkelijker gemaakt. Wijk BC Naam Stedelijk: Participatietop Re-integratie en gesubsidieerd werk Inburgering, een classy traject Ontwikkelingsvoertuig Transvaal 1.1 Multicultureel Leisure Center 1.3 Paul Krugerlaan 1.4 Upgrade Haagse Mart 1.5 Urbanmarketing, imagocampagne en evenementen 1.7 Bedrijventerrein Uitenhagestraat 1.8 Gemeentelijk Industrieterrein en park De Verademing Schilderswijk 2.1 Aansluiting op de Lijn 11-zone 2.4 Wijkidentiteit, imago en communicatie Stations/Rivierenbuurt 3.2 Internationale entree voor Den Haag Stationsplein en Stationsweg 3.3 Rivierenbuurt: ondernemers starterspand De Drie Hoefijzers 3.13 BINK36 Zuidwest 4.9 Voorzieningenzone Leyweg / Haga-ziekenhuis Pijler 5: Leefbaar wonen, en een gedifferentieerd woningaanbod Er komt een meer gevarieerd aanbod van woonruimte in de wijken en een hoogwaardige inrichting van de buitenruimte. Wijk BC Naam Transvaal 1.6 Gedifferentieerd wonen: Herstructurering Transvaal Noord Schilderswijk 2.6 Gedifferentieerd wonen Stations/Rivierenbuurt 3.4 Gedifferentieerd wonen 3.5 Intensiveren VvE beheer Rivierenbuurt / aanpak plinten en verbeteren vastgoed Zuidwest 4.11 Gedifferentieerd wonen 4.12 Otterrade 4.13 Mixx Inn Vijverzicht 4.16 Haveltestraat 4.25 Geothermie 16

Intermezzo Een positieve impuls voor de hulp aan kwetsbare huishoudens Gesprek met Lia Kroon Kwetsbare huishoudens hebben het moeilijk. Zij verkeren in lastige omstandigheden door werkloosheid, schulden, gezondheidsproblemen, verwaarlozing of een combinatie ervan. Dat zorgt niet zelden voor spanningen en deze lopen soms zo hoog op dat het niet lukt om een gewoon gezinsleven te leiden. Voor de kinderen en jongeren in deze huishoudens is dat funest. De kans is groot dat zij zelf ook in moeilijkheden raken en bijvoorbeeld gaan spijbelen en hun school niet afmaken, overlast in de buurt veroorzaken of zelfs gewelddadig worden en in de criminaliteit belanden. Zo bestaat er dus vaak een verband tussen problemen achter de voordeur en problemen op straat. Bij de oplossing ervan wordt ook naar die samenhang gekeken. De hulp aan deze kwetsbare huishoudens wordt door een goede samenwerking tussen hulpverleningsinstanties verbeterd. Lia Kroon, directeur Participatie en Voorzieningen bij SZW, vertelt erover. In kwetsbare huishoudens is vaak zoveel aan de hand, dat het niet eenvoudig is het overzicht te bewaren. Een opeenstapeling van problemen leidt tot een ware stoet van hulpverleners, die ieder vanuit hun eigen expertise ondersteuning, hulp of zorg bieden. Het betreffende gezin kan de doorgaans de coördinatie hierover zelf niet voeren. In Den Haag wordt sinds 2006 gewerkt aan het realiseren van een integrale sluitende aanpak voor deze groep gezinnen. Dit betekent dat er aandacht is voor zoveel mogelijk aspecten van een problematische situatie en dat naar zoveel mogelijk verbanden daartussen worden gezocht. De dienst OCW is regiehouder voor huishoudens met kinderen tot 23 jaar, de dienst SZW voor de andere huishoudenstypen. Om moeilijkheden in kwetsbare gezinnen tijdig op het spoor te komen worden extra huisbezoeken afgelegd, in 2009 en 2010 samen 5.000. Het huisbezoek is een goed instrument gebleken, vertelt Lia Kroon. "We zijn op deze manier inderdaad op gezinnen gestuit die hulp nodig hadden en we kunnen mensen tijdig naar het juiste hulpverleningsadres leiden. Het is natuurlijk veel beter om al iets te ondernemen wanneer spanningen nog niet zo hoog zijn opgelopen en een probleem nog niet is geëscaleerd". Voor de korte termijn is de intensivering van huisbezoeken een flinke investering maar op de lange termijn verdient deze zich terug omdat een grote groep huishoudens tijdig in beeld is, aldus Lia Kroon. De werkwijze bij deze aanpak is te omschrijven als 'vinden, verbinden, aanpakken'. De huisbezoeken helpen bij het signaleren (vinden) van problematische situaties in kwetsbare huishoudens. Wanneer het huishouden in beeld is wordt de samenwerking gezocht tussen de verschillende hulpverleningsketens (verbinden) om op deze manier een zo efficiënt en effectief mogelijke hulpverlening (aanpakken) in te zetten. Hierbij wordt het principe van 1 klant, 1 casemanager, 1 plan gevolgd. Voor de cliënt is juist dat een enorme opluchting, want het vereenvoudigt het hulpverleningstraject aanzienlijk. De huisbezoeken worden afgelegd door het promotieteam van Den Haag OpMaat, een gemeentelijke afdeling die sinds maart 2008 het loket vormt voor onder meer inburgering, schuldhulpverlening, sociaal-juridisch advies over voorzieningen voor gehandicapten, huishoudelijke verzorging en armoedevoorzieningen. Door een brede intake wordt gekeken wat de klant nodig heeft om mee te doen in de Haagse samenleving. Voor gezinnen met kinderen waar sprake is van opvoed- of opgroeiproblematiek wordt deze diagnose gesteld in het Centrum Jeugd en Gezin (CJG). Vanuit het CJG kunnen bijvoorbeeld gezinscoaches of VIG-coaches worden ingezet. Den Haag OpMaat heeft daarnaast voor huishoudens zonder kinderen een aanpak ontwikkeld voor Hagenaars die op meerdere gebieden problemen hebben. Met een multidisciplinaire aanpak zorgt Den Haag OpMaat voor een netwerk, waar alle hulpverlenende instanties die betrokken zijn bij een klant, samenwerken aan het oplossen van problemen. Nieuw is ook een service voor klanten die in de bureaucratie dreigen vast te lopen. Gezien de complexe problemen die in sommige gezinnen spelen, is er ook contact met politie en justitie over de gebiedsgerichte aanpak van overlast en onveiligheid en voor de nazorg aan ex-gedetineerden. Dezen komen niet zelden uit multiprobleemgezinnen. Ook overlastgevende jongeren hebben vaak problemen. Er wordt bekeken hoe er niet alleen aan de jongere maar ook aan het gezin hulp kan worden geboden. Ook met allerlei andere instanties zijn er contacten. Te denken valt aan voorzieningen voor begeleid wonen, maatschappelijke opvang, daklozenopvang, geestelijke gezondheidszorg en psychiatrische hulpverlening. Via het Centraal Coördinatie Punt (CCP) werken dergelijke instanties op hun beurt samen. Voor gezinnen met kinderen tot 23 jaar loopt de 17

inzet en coördinatie via de Centra voor Jeugd en Gezin. Ook corporaties is gevraagd via bijvoorbeeld sociale huismeesters een rol te spelen in het signaleren van problemen bij hun huurders. Zo ontstaan er steeds hechtere netwerken om problemen in kwetsbare huishoudens vroegtijdig te signaleren. Ook in fase daarna, het zoeken naar de juiste vorm van hulpverlening, gaat de samenwerking steeds beter. De Haagse krachtwijkenaanpak is ook voor dit dossier een katalysator. Er is meer aandacht voor de soms taaie en weerbarstige multiproblematiek en er worden middelen vrijgemaakt om te zorgen voor nog beter maatwerk. Een positieve impuls, aldus Lia Kroon. 18

4. Bewonersparticipatie Als er één onderwerp belangrijk is bij de krachtwijkenaanpak, dan is het wel bewonersparticipatie. De betrokkenheid van bewoners is een voorwaarde voor de transformatie van de krachtwijken naar het Haagse gemiddelde. Er wordt fors geïnvesteerd in de buurten. Woningbouwcorporaties, de gemeente, het Rijk, onderwijs- en welzijnsinstellingen, culturele instellingen en het bedrijfsleven investeren samen miljoenen in de krachtwijken. Maar alleen met de medewerking van de bewoners kan de aanpak van de krachtwijken echt slagen. Ook van hen wordt een investering verwacht, niet in geld maar in inzet en energie. Kansen leveren alleen iets op als zij ook worden benut. Daarom is het vergroten en versterken van bewonersparticipatie tegelijkertijd doel en middel bij de aanpak van de Haagse krachtwijken. Samen met bewoners worden antwoorden geformuleerd op de vraag hoe de wijken aan kracht kunnen winnen. Het afgelopen halfjaar is dit gebeurd door bewoners bij verschillende business cases te betrekken. Ook zijn zij actief benaderd om na te denken over de verbetering van hun wijk. Op deze manier zijn in de vier krachtwijken samen ruim 500 ideeën verzameld. Bewoners gaan dit jaar nog ruim 60 van deze initiatieven uitvoeren. Bewonersinitiatieven De afgelopen maanden is met groot enthousiasme en een enorme inzet gewerkt aan het creëren van draagvlak en het vergroten van de betrokkenheid van de bewoners in de vier krachtwijken. Bewoners zijn uitgenodigd om ideeën en initiatieven aan te leveren volgens bepaalde criteria. Deze houden in dat bewoners zelf of met medebewoners het idee bedenken en uitvoeren en zoveel mogelijk anderen betrekken bij de uitvoering. En het idee moet uiteraard voldoen aan bestaande wet- en regelgeving. Verder moet het of de wijk gezelliger, schoner, veiliger maken of de samenwerking tussen bewoners bevorderen of de positie van jongeren of andere groepen verbeteren. Voorheen werden vooral bewonersorganisaties en bewonerscommissies benaderd voor participatieprojecten, nu wordt vaak gekozen voor een persoonlijke benadering. Individuele burgers worden bereikt door sleutelfiguren te mobiliseren (zogenaamde sleutelgroepen) om hun achterban te stimuleren tot het indienen van voorstellen. Bewoners zijn benaderd via vergaderingen, werkgroepen, bewonersavonden, wijkschouwen en wijkkrantjes. Bewoners krijgen ondersteuning bij het op papier zetten van hun ideeën en indien nodig helpen 19

wijkambassadeurs bij het maken van de projectvoorstellen. De ideeën worden bekend gemaakt door het benutten van de digitale muurkrant, de fietsbios en de wijkkrant. Duurzame relaties Het is zaak het positieve contact met de bewoners in de krachtwijken vast te houden, te bestendigen en zo mogelijk te versterken. De inbreng van bewoners is zeer waardevol en belangrijk voor de leefbaarheid in de wijken. De verbindingen die zijn gelegd tussen de bewoners onderling en tussen bewoners en allerlei (gemeentelijke) instanties kunnen duurzame banden worden. Natuurlijk loopt nog niet alles perfect, maar daarover kan worden gesproken en kan een oplossing worden bedacht. Evalueren van het vervolg, van de uitvoer van de ideeën. Vervolgens kan met alle verbeterpunten uit de evaluatie opnieuw gestart worden om bewoners uit de wijken nieuwe of aangepaste ideeën te laten inleveren ter versterking en verbetering van de wijk en deze vervolgens met steun van de gemeente en andere bewoners ook uit te voeren. Geprobeerd wordt bewoners op een andere manier te benaderen, dus niet via de reguliere kanalen die bewandeld worden door de meer traditionele wijk- en buurtvertegenwoordigers. Communicatie Bewonersparticipatie en communicatie worden vaak in één adem genoemd. Een zorgvuldige en adequate communicatie is inderdaad van wezenlijk belang voor de bewonersparticipatie en voor de krachtwijkenaanpak als geheel. Daarom vraagt communicatie blijvend aandacht. Dat geldt zowel voor interne als externe communicatie. Bewonersparticipatie in de vier wijken In Transvaal zijn tien wijkambassadeurs actief. Het zijn mensen uit de wijk, die met bewonersgroepen praten over ideeën om de wijk te verbeteren. In Transvaal kunnen door bewoners permanent projectvoorstellen worden gedaan. Deze worden getoetst door een commissie, die bestaat uit vertegenwoordigers van bewoners, Staedion en de gemeente. Bewoners krijgen ondersteuning bij het op papier zetten van hun ideeën en indien nodig helpen wijkambassadeurs bij het maken van de projectvoorstellen. De ideeën worden bekend gemaakt via de digitale muurkrant, de fietsbios en de wijkkrant. Er zijn op 1 juli 2009 31 voorstellen door bewoners ingediend, waarvan er 23, dus het merendeel, gehonoreerd is. Aan het eind van 2009 wordt een evenement georganiseerd waar bewoners kunnen vertellen wat ze gedaan hebben en wat dit heeft opgeleverd voor de wijk. 20

De bewoners van de Stationsbuurt/Rivierenbuurt zijn zeer actief in hun wijk. Met het wijkteam zijn twee bewonersavonden georganiseerd, waar per buurt gestemd werd op bewonersinitiatieven. Vanuit de krachtwijkenaanpak is voor elke wijk een budget beschikbaar voor plannen die door bewoners voor hun eigen omgeving zijn bedacht. Mensen zijn huis aan huis benaderd. Eind juni hebben bewoners van de Rivierenbuurt en Stationsbuurt bijna driehonderd ideeën ingediend. Met deze ideeën moeten de buurten beter, mooier, leuker, schoner, veiliger of gezelliger worden. Op 1 en 2 juli konden de bewoners tijdens speciale verkiezingsbijeenkomsten stemmen op het beste idee. Dit gebeurde niet met het befaamde rode potloodje, maar met appelgroene plakkers. In de Stationbuurt kwamen 50 bewoners stemmen in buurtcentrum Parada en zij hebben de volgende plannen gekozen. De winnende ideeën van de Stationsbuurt waren: 1. Een winterfestival in het Huygenspark: De Carnivale Kop van Jut 2. Schilderingen op het Sigma-gebouw in de stijl van oude muurreclames 3. Een skatevoorziening in het Huygenspark 4. De buurtkruidenkwekerij 5. Feestelijke verlichting op de Stationsweg in de wintermaanden 6. Een kunstproject in de buurt ter ondersteuning van een kindercentrum in Suriname In de Rivierenbuurt kwamen 20 mensen naar buurthuis De Boskant om er te stemmen op hun favoriete idee. De winnende ideeën Rivierenbuurt waren: 1. Meer groen op allerlei plekken in de buurt 2. Kunstverlichting aan de onderkant van het Prins Bernardviaduct 3. Een speelvoorziening op de Scheepmakersstraat/ Spaarnestraat 4. Zomeractiviteiten voor jongeren in de Boskant. De inzendingen moesten aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moet het bijvoorbeeld haalbaar zijn om het idee dit jaar uit te voeren. Nog belangrijker is dat de indiener van het idee zelf meedoet om dat idee werkelijkheid te laten worden. Bovendien gaat het erom dat de hele buurt er beter van wordt. De projecten worden nu uitgevoerd. In Zuidwest komt bewonersparticipatie nu meer vanuit de burgers zelf. Dit houdt in dat zij met voorstellen kunnen komen die ze zelf gaan uitvoeren. Voorheen werden vooral bewonersorganisaties en bewonerscommissies benaderd voor participatieprojecten, nu is gekozen voor een persoonlijke benadering. Individuele burgers zijn bereikt door sleutelfiguren te mobiliseren (zogenaamde sleutelgroepen) om hun achterban te stimuleren tot het indienen van voorstellen. Burgers zijn benaderd via vergaderingen, werkgroepen, bewonersavonden en wijkschouwen. Iedere burger uit de vier Zuidwestwijken heeft via de Leef Ruimkrant (een krant van gemeente en corporaties samen) een formulier gekregen met het verzoek om hun idee in te sturen. Van de 170 ingeleverde ideeën voldeden er 62 aan de spelregels. Hierop is op 1 juli gestemd. Aan de hand van de stemmen is bepaald hoe het beschikbare budget per wijk (Bouwlust, Vrederust, Moerwijk en Morgenstond) wordt besteed. Bewoners hebben enthousiast reclame gemaakt voor hun idee om veel stemmen te werven. Op de stemavond waren ruim 500 bewoners aanwezig om te beslissen welke ideeën het verdienen te worden uitgevoerd. De uit te voeren ideeën zijn wensen van bewoners waar een groot draagvlak voor bestaat. Van de 62 ingediende projecten hebben er 27 gewonnen. Na 1 juli is gestart met de uitvoering van de winnende projecten. Voorbeelden ervan zijn het moderniseren van een speeltuin tot een sportieve hangjongerenplek en een plek voor jongeren met activiteiten in Bouwlust, het oprichten van een jongerenraad en het verlevendigen van het winkelcentrum in Vrederust, zwemles voor vrouwen en het in contact brengen van verschillende culturen in Moerwijk en een jeugdhonk met meer activiteiten en een buurtcentrum in Morgenstond. 21

Intermezzo Brede aanpak geeft wijkeconomie een impuls Annet Beltman en Marcel Rodigas over bedrijventerrein Uitenhagestraat Het bedrijventerrein Uitenhagestraat is een belangrijke economische motor van de wijk Transvaal. Het terrein wordt verbeterd en opgewaardeerd. Dit houdt in dat de grond er intensiever gebruikt gaat worden door herinrichting, nieuwbouw en renovatie van bedrijfsruimte. Aan de rand van het terrein (Loosduinsekade) komen 136 nieuwbouwwoningen. De herontwikkeling is enkele jaren geleden bescheiden gestart, maar is nu verbreed en versneld in de krachtwijkenaanpak. Het betekent dat er naast de fysieke ingrepen aan de bebouwing en de openbare ruimte nu ook veel aandacht is voor wijkeconomie en werk. Het is de bedoeling het economische vestigingsklimaat aan de Uitenhagestraat te versterken, ondernemerschap te stimuleren en de relatie tussen arbeidsmarkt en onderwijs te verstevigen. Projectleiders Annet Beltman (projectleider dienst Stedelijke Ontwikkeling) en Marcel Rodigas (projectontwikkelaar Staedion) vertellen hierover. Over de toekomst van het bedrijventerrein Uitenhagestraat wordt al geruime tijd nagedacht. Het is aan vernieuwing toe. Er zijn problemen op het gebied van beheer en veiligheid, het bedrijventerrein heeft een matig imago en te weinig uitstraling. Het terrein is naar binnen gekeerd door de gesloten gevelwand langs tramlijn 11 en het woongebied. Het ruimtegebruik is eigenlijk voor zo n binnenstedelijke locatie te weinig intensief en de inschatting is dat de economische mogelijkheden van het bedrijventerrein beter benut kunnen worden. Kortom, het bedrijventerrein vraagt om een verbetering en een opwaardering. Begin 2006 heeft het college besloten de situatie aan de Uitenhagestraat te verbeteren. Aan dit plan wordt nu gewerkt. Het bedrijventerrein is ook een belangrijk element in het masterplan lijn 11 zone Transvaal en Regentesse Zuid, dat in maart jongstleden door het college is vastgesteld. De ambitie in het masterplan gaat verder dan de eerdere plannen: de herontwikkeling wordt uitgebreid, waardoor de werkgelegenheid aanzienlijk kan toenemen. Dit past prima in de krachtwijkenaanpak, die met het thema wijkeconomie nog enkele extra doelen toevoegt. 22

Annet Beltman en Marcel Rodigas werken nauw samen aan de planvorming voor de Uitenhagestraat, en vervullen zo samen met Martijn Bakker de rol van casemanager. Ze geven aan dat het opnemen van het lopende project Uitenhagestraat in de krachtwijkenaanpak aanvankelijk een pas op de plaats betekende. "Er was zelfs sprake van vertraging", zeggen ze. Het project werd immers fors verbreed en zoiets vergt uiteraard intensief overleg met de vele betrokken partijen. Nieuw is bijvoorbeeld de wens om stageplekken en praktijkruimte voor onderwijs en leerbedrijven te creëren, die de economie in Transvaal moeten dienen. Ook de aandacht voor startende ondernemers uit de buurt past goed in de krachtwijkenaanpak. Er wordt gedacht aan eenvoudige bedrijfsunits, liefst voor bedrijven die een binding met de wijk hebben. De units zullen wellicht door corporatie Staedion worden ontwikkeld en verhuurd. Staedion bezit veel woningen in Transvaal en is daarom een voor de hand liggende partner voor de ontwikkeling van de Uitenhagestraat. Binding met de economie van de wijk betekent een selectie van bedrijven voor het nieuwe terrein en wellicht ook een brancheringsbeleid. "Ondernemerschap is heel aanwezig in Transvaal", zeggen de beide case managers. "Het is mooi dat we hier in de planvorming voor de Uitenhagestraat zo op in kunnen spelen." Marcel Rodigas zegt: "Laten we maar gewoon beginnen. Er is beslist sprake van goede samenwerking, maar nog niet alles is geregeld. Dat geeft echter niet. Al doende kunnen we ook veel leren". Hij is blij met de krachtwijkenaanpak. Annet Beltman valt hem bij: "Het is prachtig dat we de verschillende thema's kunnen koppelen, zeker nu in oktober aanstaande de Wet investeren in jongeren (WIJ) in werking treedt. Deze houdt in dat jongeren tot 27 jaar niet meer 'alleen maar werkloos' mogen zijn en een bijstandsuitkering ontvangen. In plaats daarvan hebben zij recht op een 'werk-leeraanbod' van hun gemeente. Anders gezegd, zij moeten zich door middel van het volgen van onderwijs ontwikkelen en inspannen om werk te vinden. Wellicht kunnen ondernemers van het bedrijventerrein Uitenhagestraat hierin een rol vervullen." Ter ondersteuning van het krachtwijkprogramma Transvaal is op 29 september een intentieakkoord getekend door de Vrienden van Transvaal. Zij willen een brede coalitie vormen, die zich richt op een sociaal-economische impuls in de wijk. Deelnemers zijn ontwikkelaars, beleggers, de gemeente en het Rijk, Staedion en enkele belangenverenigingen. De groep spant zich in om Transvaal op de kaart te zetten als multicultureel en economisch hart van de Haagse regio. Ook hier staan wijkeconomie en werk dus centraal. Zo is dit thema toegevoegd aan de reeds bestaande ontwikkelplannen voor het bedrijventerrein Uitenhagestraat. Dat past uitstekend in de krachtwijkenaanpak. 23

5. De wijken en stedelijke business cases De Haagse krachtwijkenaanpak is vanuit de wijken opgezet. Samen met bewoners is in 2007 uitgezocht wat er écht beter moet in de wijken. Na uitgebreide gesprekken werd per wijk een wijkactieplan opgesteld. Die actieplannen vormen de basis voor de krachtwijkenaanpak, waar de gemeente nu met alle verschillende partners aan werkt. Een aantal onderwerpen werd in alle vier de wijken benoemd als belangrijk doel. Die onderwerpen zijn voor de vier wijken gebundeld en worden zogenaamd krachtwijkenbreed aangepakt. In sommige gevallen geldt de aanpak gemeentebreed, dus ook voor gebieden buiten de vier krachtwijken. We noemen ze daarom stedelijke business cases. 5.1 Transvaal De wijk Transvaal is volop in beweging. In het kader van de herstructurering wordt er actief gebouwd aan nieuwe, ruimere woningen en gewerkt aan het opwaarderen van de openbare ruimte. Pleinen en straten worden heringericht, waardoor de wijk een totaal andere uitstraling krijgt. De wijkeconomie van Transvaal staat sterk in de belangstelling. En niet alleen van de gemeente. Met allerlei partners uit het midden- en kleinbedrijf en het onderwijs wordt gewerkt aan de stimulering van werk en de wijkeconomie. De Haagse Mart, het bedrijventerrein Uitenhage en de Paul Krugerlaan worden onder handen genomen zodat ze de komende jaren nog sterkere pijlers zullen zijn voor de wijk en voor de stad. Samen met de Schilderswijk wordt ook gewerkt aan het in brede zin stimuleren van de bedrijvigheid en detailhandel in het kader van de aansluiting op de Lijn 11 zone, de economische slagader die de markt, de Paul Krugerlaan en de Uitenhagestraat verbindt. Transvaal werkt ook aan zijn imago. Naar de buitenwereld straalt de trots van de wijk over haar culturele rijkdom steeds duidelijker uit. De wijk zelf werkt hard aan het nog versterken van die trots door de participatie van bewoners met hun omgeving te versterken. Buurtfeesten spelen daarin een rol, die hebben een sterke verbindende rol, niet alleen voor de middag of avond zelf. Mensen leren elkaar kennen en blijven beter contact houden. Maar ook de wijkmedia krijgen een impuls vanuit de krachtwijkenaanpak. Bewoners worden beter geïnformeerd over wat er speelt en kunnen ook makkelijker zelf meepraten over wat er moet gebeuren. Transvaal neemt deel aan het experiment Samenhang van het ministerie van VROM/WWI. Het is de bedoeling is samenhang aan te brengen tussen economische ontwikkelingen en het proces om meer mensen te laten werken, leren en/of participeren. Aan de Werkgroep Samenhang Transvaal nemen de betrokken gemeentelijke diensten en het Ministerie van VROM deel. Voor afstemming op uitvoerend niveau heeft de werkgroep ook contact met het werkgeversservicepunt /en het krachtwijkenteam van SZW. Op 29 september was de dag van de Economie in Transvaal. Deze vormde een mijlpaal voor een aantal business cases die de economie daadwerkelijk een forse impuls gaan geven. Drie pilots worden gestart met als uitgangspunt: Lessen in de wijk, stages in de wijk. In een opgeknapt pand in de Kockstraat is een leslokaal ingericht, waar twee groepen studenten van ROC Mondriaan les gaan krijgen rondom detailhandel (verkoper). Het is praktijkgericht onderwijs: de jongeren gaan een halve week naar school en de andere helft werken ze als stagiaire op en rond de Paul Krugerlaan. Leren en stage lopen dicht bij elkaar, zodat stagebegeleiders ook in de winkels komen en er interactie zal ontstaan tussen de praktijk van alledag in de winkel en kennis en kunde bij ROC Mondriaan en de studenten. ROC Mondriaan is ook betrokken bij het inrichten van een Leerbedrijf Wilkohaag op het bedrijventerrein. De opleiding en stages liggen op het gebied van milieu, duurzaamheid en techniek. De derde pilot met een vergelijkbare aanpak betreft de pilot Bouw & Beheer met als belangrijke partners Ballast Nedam en Staedion. Een winkelstraatmanager is aan de slag gegaan om winkeliers in de wijk te ondersteunen en de straten te verbeteren. Zijn belangrijkste opdracht is om samen met ondernemers met nieuw elan de ontwikkeling van de laan als exotische winkelstraat te bevorderen. Ook zal hij ondernemersvereniging begeleiden naar een professioneel opgezette en functionerende organisatie. In het aan de Kockstraat worden de mensen die aan deze projecten werken gehuisvest, samen met de ontwikkelingsorganisaties voor de verschillende deelgebieden. Zo wordt het werken aan de wijk ook echt in de wijk gedaan. Op de Dag van de Economie was de minister van WWI, Eberhard van der Laan aanwezig om op een feestelijke manier de projecten in gang te zetten. Dat geldt ook voor de staatssecretarissen Marja van Bijsterveldt en Frank Heemskerk. Dankzij het enthousiasme van alle betrokken partijen is er in korte tijd een uitvoeringsplan tot stand gekomen in een interactief traject tussen ondernemers, vastgoedeigenaren en gemeente, de Vrienden van Transvaal. Deze groep van investeerders richt zich bijvoorbeeld op de reeds genoemde versterking van de Paul Krugerlaan. Daarnaast zullen de vrienden 24