Prototypes:Netwerkpodiavoor amateurkunst Utrecht,december2010 JavierSancho
Copyright Kunstfactor 2010
Inhoudsopgave Inleiding 4 1. Netwerkpodia 6 2. Podium 8 2.1 Nederlands Online Film Festival (NOFF) 8 2.2 DROPSTUFF.nl 9 3. Diepgang Betrokkenheid Interactie 11 3.1 7scenes 4. Organiseren Financieren 14 4.1 SETUP 14 4.2 Voordekunst 16 4.3 Incubate Social Festival Model 19 Tot slot 21 W ebsites 23 Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 3
Inleiding In 2009 is Kunstfactor gestart met het in kaart brengen van bestaande en potentiële 'nieuwe podia' voor de amateurkunst, op zowel landelijk, provinciaal als gemeentelijk niveau. Dit leidde tot de publicatie verkenning nieuwe podia in de amateurkunst. In deze verkenning brengen we in kaart welke mogelijkheden digitale technologieën bieden om de actieve kunstbeoefening in de samenleving zichtbaar te maken. Deze inventarisatie heeft als doel om professionals in de amateurkunst, beleidsmakers en andere geïnteresseerde partijen te informeren over mogelijkheden om de zichtbaarheid van actieve kunstbeoefening te stimuleren met behulp van digitale technologie. We denken hierbij aan andere partijen als festivals, kunstenaars, organisaties en stichtingen die zoeken naar inspiratie en mogelijkheden voor het gebruik van digitale technologieën voor uiteenlopende doeleinden: als nieuw podium voor amateurkunst, om actieve kunstbeoefening te stimuleren, om de ervaring van de kunst te verrijken, om meer (sociale) diepgang en achtergrondinformatie te bieden of nieuwe manieren bieden om te organiseren en te financieren. De in kaart gebrachte good examples zijn veelal niet zonder aanpassing in een andere context toe te passen. Maar door kennis te verspreiden over de mogelijkheden van nieuwe software applicaties en daarmee hangende sociale praktijken hopen wij u te informeren en inspireren om een op de locale context afgestemde praktijk te ontwikkelen. Op basis van het hierboven geschetste kader ontstond de volgende onderzoekvraag: Welke voorbeelden van digitale technologieën en specifieke toepassingen daarvan zijn er bestaand of potentieel in Nederland die geïnteresseerde partijen kunnen inspireren amateurkunstbeoefening te faciliteren en te ondersteunen? Deze inventarisatie is als volgt opgebouwd. We starten met het definieren we het begrip netwerkpodium Vervolgens laten we aan de hand van good examples zien hoe instellingen, organisaties en festivals door middel van digitale technologieën podia creëren die interessant kunnen zijn voor de ondersteuning van amateurkunst. Veel van deze voorbeelden zijn initiatieven of technologieën die nog volop in ontwikkeling zijn. Om die reden wordt een analyse van de mogelijkheden vergezeld van een analyse van het potentieel van deze prototypes. Deze analyse vindt plaats aan de hand van de volgende functionele indeling: Het Netwerkpodium als podium om kunst te presenteren. (Hoofdstuk Podium) Het Netwerkpodium als middel om de ervaring van het product te versterken. (Hoofdstuk Diepgang Betrokkenheid Interactie) Het Netwerkpodium als middel om een kunstproject, of de presentatie daarvan, op gang te zetten. (Hoofdstuk Organiseren Financieren) We zullen zien dat bij elk good example al deze functies onderdeel van de strategie zijn maar dat er een duidelijke focus zichtbaar is. Zo focust een sociaal netwerk dat zich inzet om het publiek te betrekken bij de organisatie van een festival zich op het organiseren van een podium, maar dat wil uiteraard niet zeggen dat dit netwerk zich niet bezig houdt met mogelijkheden om kunst zichtbaar te maken of om de ervaring en de betrokkenheid van het publiek te versterken. Dan bespreken we de randvoorwaarden van van de genoemde netwerkpodia. Wat is er nodig om een dergelijk netwerkpodium tot stand te brengen? Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 4
We eindigen met een analyse waarin we pogen om aan de hand van de voorbeelden een aantal onderliggende patronen in kaart te brengen. Daarmee hopen we professionals in de amateurkunst en beleidsmakers een aantal inzichten te bieden die het mogelijk maken om keuzes te maken over de inzet van digitale technologie. Samenvattend is de verkenning van netwerkpodia voor amateurkunst samengesteld op basis van voorbeelden, juist om degenen die amateurkunst faciliteren te ondersteunen. Wij vinden voorbeelden inspirerender dan theoretische modellen over de inzet van digitale media. Deze verkenning bevat voorbeelden die in meer of mindere mate experimenteel van aard zijn omdat we het belangrijker vinden om de juiste vragen te stellen in plaats van kant en klare antwoorden te geven. Deze verkennig is tenslotte ingedeeld op basis van de verschillende mogelijkheden die netwerkpodia kunnen bieden aan de zichtbaarheid van amateurkunst in de samenleving: door een nieuw podium te bieden, door betrokkenheid en de ervaring te versterken, en door nieuwe organisatie en financieringsmethodes te bieden. Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 5
1. Netwerkpodia 1.1 Wat zijn netwerkpodia? De term netwerkpodia verwijst naar podia die ontstaan in de netwerkmaatschappij. De netwerkmaatschappij is het resultaat van de impact van informatietechnologie op de klassiek moderne samenleving. Een essentieel kenmerk van de netwerkmaatschappij is het ontbreken van een machtscentrum. De kracht en de samenhang van het netwerk ligt in de communicatie tussen de knooppunten. In het verlengde daarvan zijn netwerkpodia te beschouwen als podia waarvan de kracht en samenhang af te lezen is aan het verkeer tussen de verschillende communicatieplatforms en de on en offline podia die gezamenlijk het netwerkpodium vormen. De term verwijst naar een reeks fenomenen: van online platforms die te gebruiken zijn voor multi user realtime interactie met mobiele en locatiegebonden technologie tot zelf organiserende haak en brei bijeenkomsten in locale kroegen waarbij de technologie wel een rol speelt maar waar de nadruk ligt op de in samenhang met de technologie ontstane culturele veranderingen. 1.2 Kenmerken van netwerkpodia. We onderscheiden een netwerkpodium van een klassiek podium ongeacht of het een professioneel of amateurkunst podium is aan de hand van de volgende kenmerken. Digitaal Interactief Connectiviteit Digitaal Met de komst van digitale technologie veranderde de verkrijgbaarheid, toegankelijkheid en manipulatie van media. Een digitaal product is tegen zeer lage kosten te bewaren, bewerken, verspreiden en vermenigvuldigen. Interactief Netwerkpodia stellen ons in staat om de productie en distributie van, en de communicatie over de inhoud te beïnvloeden. Dit noemen we het interactieve potentieel van netwerkpodia De klassieke amateurkunst podia opereren in de context van de professionele entertainment industrie: De productie structuur is een black box en de toeschouwer heeft veelal een passieve rol. In die zin onderscheiden netwerkpodia zich van klassieke podia of dit nu amateur of professionele podia zijn doordat de rolverdeling tussen producenten, performers en publiek verandert. Connectiviteit Netwerkpodia onderscheiden zich ook van traditionele podia door de verschillen in de verspreiding van de content op consumptief en productioneel niveau als gevolg van het decentrale karakter van de netwerkmaatschappij. Het digitale netwerk maakt many to many (veel zenders en veel ontvangers) communicatie mogelijk. Dit heeft ervoor gezorgd dat de grote massa ontvangers nu ook kan reageren, interageren en zelf publiceren. Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 6
De hierboven beschreven kenmerken dienen als kader voor de verkenning van een aantal netwerkpodia. In deze verkenning zijn we uitgegaan van de volgende indeling om daar specifiek en in detail op in te kunnen gaan: Netwerkpodium als podium om kunst te presenteren. Netwerkpodium als middel om de ervaring van het product te versterken. Netwerkpodium als middel om een kunstproject, of de presentatie daarvan, op gang te brengen. Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 7
2. Podium 2.1 Nederlands Online Film Festival (NOFF) Het NOFF is een goed voorbeeld van een podium waarbij amateurkunstenaars, studenten en aanstormende talenten een plek krijgen tussen de grote namen van het Nederlands Film Festival (NFF). Het NOFF is de online gelokaliseerde competitie die onderdeel is van het NFF. Door YouTube te gebruiken als digitale vertoningplek voor Nederlandse films wil de Stichting Nederlands Film Festival de mogelijkheden voor de vertoning van Nederlandse films vergroten. In het verlengde hiervan beoogt de Stichting Nederlands Film Festival met het NOFF een nieuwe groep Nederlandse filmmakers aan te spreken (diegene die nu specifiek films maken voor internet) en tevens een nieuw publiek te bereiken. Waarom is dit een interessant netwerkpodium voor amateurkunst? NOFF biedt ambitieuze (amateur) filmmakers een podium in het kader van een festival met professionele filmmakers en groot publiek. Het geeft aandacht aan nieuwe makers, een nieuwe filmstijl (korte internetfilms) en Nederlandse films. Het festival combineert zijn rol als keurmeester en gids voor filmmakers met een platform die de toegankelijkheid van filmmakers en bezoekers vergroot. NOFF als netwerkpodium De videosite YouTube kan als een groot netwerkpodium voor amateurkunstenaars gezien worden. Iedereen, zowel professioneel als amateur, kan zijn video s uploaden en met de rest van de wereld delen. Het probleem hierbij is echter dat de collectie video s op YouTube zo groot is dat het erg moeilijk is om de nodige aandacht te trekken voor een video: zowel de gebruiker als de maker zien door de bomen het bos niet meer. Een videokunstwerk dat zomaar op YouTube geupload wordt, dreigt al snel te verdwijnen in een massa van andere video s die niet altijd gerelateerd zijn. Het presenteren van een collectie video s in een helder kader op YouTube creëert een netwerkpodium. En dat is waar het NFF op inzet. Op haar You Tube site zijn naast de inzendingenvoor het NOFF ook festivalrapportages, premières en trailers te zien. De synergie die ontstaat door de koppeling van deze podia leidt tot hogere bezoekcijfers. Ook de samenwerking van het NOFF met MTV (selecteert de winnaar voor de beste videoclip) en documentairekanaal Holland Doc 24 (selecteert de winnaar voor de beste documentaire) bieden de mogelijkheid tot synergie door netwerken en publiek te koppelen. Daarnaast kan de kunstenaar via YouTube zijn publiek beter te leren kennen door middel van de (demografische) statistieken die door YouTube voor de gebruiker worden bijgehouden. Hoe komt het tot stand? NOFF is een initiatief van het Nederlands Film Festival dat in 2006 begonnen is als een online competitie voor nieuwe filmmakers. Sindsdien is het aantal inzendingen en online bezoekers gegroeid en werkt het sinds 2008 samen met videosite YouTube. Omdat het een competitie is, vindt er uiteraard een selectie plaats van toegezonden video s. Daar zijn specifieke reglementen voor die duidelijk op de website van NFF vermeldt staan. Link: http://www.filmfestival.nl/nl/noff/ Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 8
2.2 DROPSTUFF.nl DROPSTUFF.nl werkt als interactieve omroep met het zogenaamde narrowcasting principe: het zendt zowel kunstwerken van professionele kunstenaars als creatieve bijdragen vanuit het publiek uit op een netwerk van grote en kleine schermen verspreid door Nederland, zogenaamde DS_HOTSPOTS. Die vinden we in musea, stations, scholen, bibliotheken, kunstacademies en online op hun eigen website. DROPSTUFF.nl is een interessant voorbeeld van een netwerkpodium, het zoekt niet alleen naar nieuwe kunstvormen, maar het zoekt ook naar nieuwe mogelijkheden om (amateur)kunst te ondersteunen en zichtbaar te maken. Het biedt een netwerkpodium, voor zowel professionele als amateurkunstenaars, dat experimenteert met mogelijkheden videoschermen en interactie met het publiek. Waarom is dit een interessant netwerkpodium voor amateurkunst? Via het Open Podium Programma, DROP YA STUFF!, kan iedereen zijn eigen digitale creatieve producties naar de redactie van DROPSTUFF.nl sturen. De verbonden curatoren maken een selectie van wat uitgezonden wordt op de het DROPSTUFF netwerk. De verspreiding van schermen biedt een afwisselend podium voor kunstenaars. Dit podium biedt een samenwerking met musea en kunstacademies en daarmee een combinatie van professionele kunst en ambitieuze amateurkunstenaars. Hoe werkt het? DROPSTUFF.nl heeft drie vaste programmaonderdelen die worden afgewisseld met diverse redactionele onderwerpen. De verschillende Nederlandse partnermusea voor hedendaagse kunst dragen bij aan de programmering. De helft van de uitzending bestaat uit het onderdeel KUNSTSTUFF, met werk van professionele kunstenaars en ontwerpers. Deze worden uitgezonden binnen het DROPSTUFF format en zijn meestal via touchscreen, sms, webcam of Bluetooth door de bezoeker te beïnvloeden. DROPSTUFF noemt dit soort installaties Artistieke Games. Een van de afwisselende redactionele onderwerpen is een selectie van de resultaten uit videoworkshops die onderdeel zijn van hun educatieprogramma Mediawijsheid voor het voortgezet onderwijs, Kunst en vrije meningsuiting in een tijdperk van nieuwe media. Het derde onderdeel, DROP YA STUFF!, biedt (amateur)kunstenaars de mogelijkheid om hun eigen digitale creatieve producties (animaties, videokunst, interactieve installaties, etcetera) op het DROPSTUFF netwerk uit te zenden. De DS_HOTSPOTS zijn op gevarieerde locaties geplaatst (o.a. treinstations, bibliotheken, musea, stadspleinen, festivals) waarmee een breed en divers publiek bereikt kan worden. Bovendien geeft het ambitieuze mediakunstenaars de unieke kans om werk getoond te krijgen in musea en festivals (o.a. Lowlands en Impakt festival). De musea die meewerken zijn: Museum De Paviljoens in Almere, het Armando Museum en KadE in Amersfoort, het Van Abbemuseum Eindhoven, het Stedelijk Museum Amsterdam, het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, het SM s in Den Bosch, Marres in Maastricht, het Stedelijk Museum De Lakenhal in Leiden en het Centraal Museum in Utrecht. Hoe is het tot stand gekomen? DROPSTUFF.nl is een initiatief en concept van ontwerper René van Engelenburg, in samenwerking met Edwin Jacobs, directeur van het Centraal Museum in Utrecht. Het project wordt gerealiseerd door Stichting Pleinmuseum dat wordt gesubsidieerd door verschillende cultuurfondsen. Het DROPSTUFF project heeft een soortgelijk doel als deze stichting: het ontwikkelen van een open, flexibel museum dat laagdrempelig is en vanzelfsprekend deel uitmaakt van stedelijke omgevingen. Pleinmuseum is echter een imposant architectonisch object waar verschillende kunstdisciplines in getoond kunnen worden. DROPSTUFF richt zich Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 9
echter nadrukkelijk op mediakunsten die worden tentoongesteld via zogenaamde Urban Screens: beeldschermen die gebruikt worden voor de verspreiding van cultuur. Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 10
3. Diepgang Betrokkenheid Interactie 3.1 7scenes 7scenes is een mobiele applicatie en ontwikkelingssoftware, gemaakt door een dochteronderneming van de Amsterdamse Waag Society die zich inzet voor creatieve technologie voor culturele innovatie. De applicatie kan het beste beschreven worden als een mobiel verhalenplatform. Het platform maakt het mogelijk om verhalen en media te koppelen aan specifieke locaties die vervolgens met een smartphone ervaren kunnen worden. Hiermee kunnen bijvoorbeeld interactieve wandelroutes door een stad gemaakt worden, maar ook wat speelsere speurtochten en avonturen. Als maker van een scene, bestaan er vele mogelijkheden om foto s, video s, notities, opdrachten en beloningen virtueel in een omgeving te plaatsen die vervolgens door de gebruiker van die scene ontdekt kan worden met behulp van een smartphone. Hoe werkt het? Toepassingen zoals 7scenes worden ook wel location based media genoemd. Het maakt gebruik van informatie die online beschikbaar is die afhankelijk is van de specifieke locatie waar de gebruiker zich bevindt. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van de mobiele internetverbinding (bijv. GPRS, of 3G) van een smartphone om de informatie binnen te halen en van de GPS om de locatie van de gebruiker te bepalen. 7scenes werkt uitsluitend met een aantal modellen smartphones die beschikken over mobiel internet en GPS: iphone, Android toestellen (beta versie), en een selectie van Nokia smartphones. Het is daarom belangrijk om te bedenken wat voor toestellen (of besturingssystemen?) de doelgroep gebruikt omdat er kans bestaat dat slechts een beperkt deel van de doelgroep een scene kan bezoeken omdat ze niet over het juiste toestel beschikken. Waarom is dit een interessant netwerkpodium voor amateurkunst? Toegankelijke software waar geen programmeerkennis voor nodig is. Beschikbaar voor veel smartphone toestellen (iphone, Android toestellen en Nokia) die beschikken over mobiel internet 3G en GPS. Culturele instellingen zoals het Amsterdams Historisch Museum en het Drents Archief, maar ook scholen, ontwikkelen scenes om hun collectie, kennis en omgeving buiten de muren van hun instelling te verrijken met informatie en interactie. Het biedt creatieve mogelijkheden voor nieuwe podia voor amateurkunst op locatie: interactie met het publiek (eigen foto s, video s, recensies uploaden op locatie), promotie (het hele jaar door is te zien op de locatie wat daar zich kan afspelen), betrokkenheid tot de makers ( wat heeft zich hier afgespeeld en wie was daar bij betrokken? ). Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 11
7scenes en culturele innovatie 7scenes wordt op verschillende manieren gebruikt. Onder andere door particuliere gebruikers die bijvoorbeeld hun favoriete plekjes in de stad op een andere manier met anderen willen delen. Ook musea zijn bezig met het ontwikkelen van scenes om zowel binnen en buiten het museum informatie en beeldmateriaal met de bezoekers te delen. Zo werkt momenteel 7scenes samen met het Amsterdams Historisch Museum om een scene die ontwikkelen waarbij bezoekers in het museum en daarbuiten de kennis en collectie kunnen ervaren. Ook het Drentse Archief is bezig met het ontwikkelen van een uniek systeem op basis van hedendaagse en historische kaarten. Op tal van locaties koppelen zij informatie, zoals oude foto s, films, geluid en tekst die ter plekke te zien zijn met 7scenes. De eerste toepassingen van de deze twee projecten met musea zijn in de loop van 2011 klaar om te gebruiken (respectievelijk, februari 2011 en het najaar 2011). Naast musea maken veel scholen gebruik van 7scenes in samenwerking met een speciaal opgesteld educatieprogramma. Hier wordt bijvoorbeeld een interactieve geschiedenisles ontwikkeld waarbij de scholieren op pad gaan om de geschiedenis van hun omgeving beter te leren kennen. Potentie: netwerkpodium op locatie Deze technologie kan ook veel mogelijkheden bieden om zich als netwerkpodium voor amateurkunst te ontwikkelen. Een voorbeeld waar 7scenes goed zou kunnen werken is in combinatie met kunst op locatie. Een festival als het Café Theater Festival in Utrecht is een goed voorbeeld van een nieuw podium dat bijdraagt aan de zichtbaarheid van amateurkunst door gebruik te maken van ongewone locaties die dichter bij het publiek staan. Het festival vindt jaarlijks in het voorjaar plaats in diverse cafés in Utrecht. Bezoekers kunnen verschillende theatervoorstellingen van ambitieuze amateurtoneelmakers bezoeken in de vorm van een kroegentocht. 7scenes zou deze kroegentocht op verschillende manieren kunnen verrijken. Zo kunnen bezoekers op de locatie informatie opvragen over de plek waar ze zijn, maar ook achtergrondinformatie van de makers (Wie zijn het? Wat doen ze? Wat hebben ze nog meer gemaakt?), foto s en video s van voorstellingen toevoegen of zien wat er in voorgaande edities op die locatie is opgevoerd; niet alleen tijdens het festival, maar het hele jaar door. Op die manier zou het Café Theater Festival als netwerkpodium het hele jaar door kunnen bestaan op basis van een unieke locatie en een software protocol. 7scenes kan op deze manier de ervaring van de Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 12
bezoeker verrijken en op nieuwe manier tot het festival betrekken, het werkt ook als middel om het festival en de betrokken makers meer aandacht te geven. Maak je eigen scene. Een scene ontwikkelen vereist geen specifieke programmeerkennis en is toegankelijk voor een breed publiek. Om er mee aan de slag te gaan, kan er een gratis account worden aangemaakt. Hiermee is het mogelijk om aan de slag te gaan met een interactieve rondleiding, maar deze account heeft beperkingen ten opzichte van een waarvoor betaald wordt. Met deze account is het mogelijk om extra spelelementen toe te voegen en zijn er meer mogelijkheden om zelf de content en de bijdrages van gebruikers te beheren. De maandelijkse kosten zijn afhankelijk van wat de maker precies met 7scenes wil doen, het zogenaamde grow as you go model. Het is ook mogelijk om, in samenwerking met de ontwikkelaars van 7scenes, een op maat gemaakte mobiele interactieve ervaring te ontwikkelen. De tijd en de kosten van het ontwikkelen van een scene zijn dus compleet afhankelijk van de gebruiker. In minder dan één dag kan er een werkende interactieve rondleiding gemaakt worden door één persoon. Als het ontwikkeld moet worden tot een netwerkpodium dat het hele jaar door toegankelijk is en waar nieuwe informatie, foto s en video s aan toegevoegd kunnen worden door bezoekers, dan moet er rekening gehouden worden met intensiever onderhoud en maandelijkse kosten van 7scenes. Link: www.7scenes.com Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 13
4. Organiseren Financieren 4.1 SETUP De missie van SETUP is om een nieuw podium te bieden, dat zowel fysiek als virtueel is, voor creatie en innovatie op het gebied van digitale media. Haar doelstelling is om ontmoetingen te creëren tussen denkers en doeners uit de creatieve en cultureel digitale sector; kunstenaars, ontwerpers, programmeurs, onderzoekers, ondernemers en liefhebbers van de laatste ontwikkelingen in nieuwe media. Deze mensen worden bij elkaar gebracht om ontwikkelingen, vragen, visies, best practices en best failures met elkaar te delen. In de vorm van uiteenlopende evenementen, zoals bijeenkomsten, workshops, discussieavonden en feesten, wordt telkens een zeer gevarieerd publiek bij elkaar gebracht. Waarom is dit een interessant netwerkpodium voor amateurkunst? SETUP biedt een plek voor nieuwe ontmoetingen binnen het kader van nieuwe media en het raakvlak met kunst en cultuur. Voor actieve kunstbeoefenaars die interesse hebben in digitale media zijn er unieke evenementen te beleven. Workshops met creatieve beeld en geluidssoftware; kleding maken met sensoren; open source breien ; theaterimprovisaties met Chatroulette; dinerfeestjes voor girl geeks en een werkplek voor creatieve samenwerking. De programmering en inhoud van de evenementen wordt grotendeels bepaald door het publiek, door middel van crowdsourcing. Iedereen kan een voorstel doen voor een evenement via hun website en meewerken aan de productie daarvan, wat leidt tot een programma voor een zeer divers publiek. SETUP brengt netwerken van mensen samen: hackers en kunstenaars, politici en activisten, ondernemers en onderzoekers, technologie nerds en technofoben. Laagdrempelig, maar niet oppervlakkig. Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 14
Doe een voorstel SETUP is niet alleen interessant vanwege de verrassende ontmoetingen en inhoud van de evenementen die ook voor actieve kunstbeoefenaars aantrekkelijk zijn: een opvallend kenmerk van dit initiatief is vooral de manier waarop deze evenementen georganiseerd zijn. In het voorjaar van 2010 hield SETUP in het voormalige kantoor van ABN Amro aan het Neude in Utrecht een interessante proefperiode van drie maanden. Tijdens deze periode werden ruim 60 zeer uiteenlopende evenementen georganiseerd in samenwerking met het publiek, die in korte tijd bedacht en uitgevoerd zijn. Dit werd met behulp van crowdsourcing gedaan, dat houdt in dat de organisatie de taak van programmering en deels ook de uitvoering van evenementen aan iedereen overliet die daar interesse in had. Via de website van SETUP, kon het publiek een voorstel doen voor een evenement. Dat voorstel werd door de organisatie geëvalueerd en als het interessant en uitvoerbaar was, werd er contact gezocht met de persoon die het voorstel heeft ingediend. In die drie maanden is een bijzonder uiteenlopend programma van evenementen opgezet. Workshops voor hackers; kunsttentoonstellingen; feesten waar videokunstenaars hun werk konden tonen; discussieavonden over nieuwe media en politieke en ethische kwesties; brainstormsessies waar culturele instellingen en bedrijven ideeën konden uitwisselen over het gebruik van sociale media; een expositie waar bezoekers aan mee konden werken door onderdelen van pandaberen te breien of een workshop waarbij kleding ontworpen kon worden met elektronische sensoren. Hoewel veel voorstellen van uiteenlopende partijen en individuen zijn uitgevoerd, geldt dat niet voor elk evenementvoorstel. De inhoudelijke leiding van de organisatie speelt ondanks zijn crowdsourcing principe een belangrijke rol in het programma van SETUP. In veel gevallen onderhandelt SETUP met de betrokken partijen om het evenement op zo n manier te organiseren dat er een gevarieerder publiek aangetrokken kan worden. Een technische workshop kan bijvoorbeeld een beperkt publiek aantrekken, maar als het gecombineerd wordt met een presentatie van het werk of een soortgelijk voorstel voor een evenement, dan kan het interessant zijn om uit te voeren. Hoe komt het tot stand? SETUP is een initiatief van verschillende Utrechtse partijen die betrokken zijn bij nieuwe media, kunst en cultuur (Partijen als Born Digital, z25 en NetNiet.org) in samenwerking met de gemeente Utrecht, de provincie Utrecht en de Dutch Game Garden. De experimentele manier van werken tijdens de proefperiode was gewaagd en uiteindelijk succesvol. Het is echter een manier van werken die zich alleen op korte termijn heeft bewezen en afhankelijk was van belangrijke externe factoren. Een van deze belangrijke factoren was de enorme animo en aantrekkingskracht van SETUP en de juiste personen en netwerken eromheen. Utrecht is een stad met veel media opleidingen, creatieve ondernemers, een opkomende creatieve industrie, waar op cultureel gebied veel gebeurt. Er is echter gebrek aan een plek waar dit soort ondernemingen, werk, kunst en ideeën samenkomen. Veel van deze (jonge) mensen gaan hiervoor naar Amsterdam, Rotterdam of het buitenland naar plekken waar de creatieve industrie al langer gevestigd is en waar op het gebied van digitale media en cultuur meer gebeurt. Welke digitale technologieën spelen hierbij een belangrijke rol? SETUP werkt als een podium voor netwerken, via netwerken. Digitale technologie speelt uiteraard een belangrijke rol. Naast de website van SETUP, waar alle voorstellen voor evenementen ingediend konden worden en waar verslagen daarvan te lezen waren, speelden sociale media van de betrokkenen een belangrijke rol. Hoewel SETUP in sommige gevallen promotie deed voor zijn evenementen, werd dat vooral gedaan via de Facebook en Twitteraccounts van de betrokken partijen. Het netwerken gebeurde niet alleen op de fysieke locatie tijdens het evenement, maar ook via virtuele netwerken die in het kader van een Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 15
evenement elkaar tijdelijk versterkten. Zo ontstonden er naast ontmoetingen van mensen ook ontmoetingen tussen netwerken. De juiste mix van factoren. Een organisatie als SETUP is een interessant voorbeeld van een netwerkpodium waar verbindingen tussen (amateur)kunstenaars en digitale technologen kunnen ontstaan en waar werk tentoongesteld kan worden in de context van digitale media. Het is echter een specifiek voorbeeld omdat SETUP vooral een product is van zijn omgeving en specifieke factoren (o.a. juiste netwerken, mensen, achtergrond, ligging). Een van deze juiste omgevingsfactoren die een grote rol speelde voor de proefperiode van SETUP is dat het zich tijdelijk kon vestigen op een hele verdieping van het voormalige ABN Amro gebouw, tijdens de verbouwing tot het huidige Dutch Game Garden. Deze tijdelijke ruimte op toplocatie was belangrijk als ontmoetingsplek en tegelijkertijd voor alle (steeds grotere groep) vrijwillige betrokkenen een goede motivatie om er uit te halen wat er was. Deze tijdelijke startfase die zeer intensief was, is waarschijnlijk niet op lange termijn vol te houden. Het is echter wel belangrijk geweest om te onderzoeken op welke manier een organisatie als SETUP het beste kan werken in zijn specifieke omgeving en het opzetten van een passend businessplan voor langere termijn. In 2011 gaan ze officieel van start met een nieuwe, minder intensieve, maar grootser opgezette programmering. SETUP is nog steeds gevestigd in het gebouw van Dutch Game Garden, maar wel in een kleiner kantoor. Er kunnen nog steeds voorstellen gedaan worden voor evenementen. Website: www.setuputrecht.nl Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 16
4.2 Voordekunst Op de website www.voordekunst.nl kunnen kunstprojecten in wording van professionele kunstenaars op zoek naar aanvullende financiering door particulieren en bedrijven, dit wordt ook wel crowdfunding genoemd. De website is in november 2010 gelanceerd en bevindt zich nu in een proefperiode (beta). Waarom is dit een interessant netwerkpodium voor amateurkunst? Voordekunst versterkt het maatschappelijke draagvlak voor de kunst. In een tijd van bezuinigingen op kunst en cultuur, kunnen particulieren en bedrijven het verschil maken. Hoewel het hier om een project gaat dat gericht is op professionele kunstenaars, bestaan er mogelijkheden om op soortgelijke manier amateurkunstprojecten te financieren en te ondersteunen. Het biedt een toegankelijke en transparante vorm van participatie voor kunstliefhebbers waarmee zij het kunst en cultuuraanbod in hun directe omgeving mede bepalen. Donateurs dragen bij aan de creatieve industrie en het sociaal maatschappelijke belang en krijgen in veel gevallen er iets concreets voor terug (vrijkaarten, privévoorstelling, gratis exemplaar, VIP uitnodiging, naamsvermelding, etc.). Stimuleert maatschappelijk en cultureel verantwoord ondernemerschap. Direct contact met kunstenaars en kunstinstellingen zonder ingewikkelde langlopende sponsorcontracten aan te gaan. Het is een beginnend project dat op zoek is naar samenwerkingspartners, vooral andere subsidiefondsen die via dit platform projecten willen ondersteunen. Het is nog onduidelijk of er samengewerkt zal worden met fondsen voor de amateurkunst. Ben jij voordekunst? Het idee van crowdfunding bestaat al een tijdje en is niet altijd even succesvol geweest. De Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 17
bekendste Nederlandse voorganger is de website Sellaband. Deze ging begin 2010 failliet, maar heeft een paar maanden later een doorstart kunnen maken doordat het opgekocht werd door een Duitse firma. Sellaband richtte zich op het financieren van muziekartiesten om commercieel door te breken. Hoewel Sellaband en Voordekunst op hetzelfde principe berusten, is het grote verschil dat de projecten van Voordekunst geen commerciële doeleinden op het oog hebben en dus niet uit zijn op winst. Voor de kunstenaars is dit niet alleen een middel om fondsen binnen te halen, maar ook een manier om dichter betrokken te zijn met het publiek dat geïnteresseerd is in hun werk. Hoe werkt het? Een kunstenaar met een idee voor een project kan zich aanmelden op Voordekunst.nl. Deze maakt een projectplan en stelt daarbij een doelbedrag om het project uit te voeren dat binnengehaald moet worden binnen een bepaalde tijd. Het project moet voldoen aan de basisvoorwaarden van het Amsterdams Fonds voor de kunst. Als het project eenmaal op Voordekunst staat kan iedereen bijdragen: familie, vrienden, buren, bedrijven. Het is vooral de bedoeling dat er een breder publiek het project gaat steunen om genoeg fondsen op tijd binnen te halen. Donateurs kunnen er ook iets voor terugkrijgen, dat is afhankelijk van het project en de geleverde bijdragen, bijvoorbeeld een privévoorstelling, VIP uitnodiging voor de première, naamsvermelding, een gesigneerd exemplaar van het kunstwerk of een bijrol. De donateur steunt het project waar hij in gelooft en de maker weet wie er op zijn werk zit te wachten. Als 100% van het doelbedrag op tijd is verzameld, wordt het uitgevoerd. Als het bedrag niet op tijd wordt binnengehaald, dan worden de donaties teruggestort aan de donateurs. Als er binnen de tijd 80% binnengehaald is, communiceert de maker een aangepast plan, en kan de donateur binnen 5 dagen bedenken of hij wil blijven bijdragen. Het volledige bedrag wordt dus pas gestort aan de maker als 100% op tijd binnengehaald is. Hoe is het tot stand gekomen? Voordekunst is een initiatief van het Amsterdamse Fonds voor de Kunst (AFK) met de doelstelling om het draagvlak voor de kunst te vergroten en transparant te maken. Het heeft zich laten inspireren door crowdfunding initiatieven zoals het genoemde Sellaband, 1%Club (ontwikkelingssamenwerking) en het Amerikaanse Kickstarter.com (voor creatieve ondernemingen: kunst, technologie, muziek, eten, film, design, publicaties). Hoewel Kickstarter voor iedereen die een creatief idee en een duidelijk plan heeft toegankelijk is, hanteert Voordekunst artistieke criteria waar het project aan moet voldoen om deel te kunnen nemen. De projecten worden gefilterd door het AFK, dat wil dus zeggen dat kunstprojecten die donateurs zoeken via Voordekunst in aanmerking voor subsidie moeten komen van dit fonds. Er wordt echter samenwerking gezocht met andere subsidieverstrekkers. Het idee erachter is dat het een breed gedragen platform met meerdere partners. De criteria zouden dus kunnen veranderen afhankelijk van het project en de samenwerkingspartner die het project op Voordekunst toelaat. Het hanteren van artistieke criteria is in het belang van het handhaven van transparantie op Voordekunst. Als het open zou zijn voor ieder kunstproject, kunnen potentiële donateurs gemakkelijk het overzicht kwijtraken en moeilijk goed van slecht onderscheiden. Dit proces moet gelden als een kwaliteitsstempel dat beloond wordt met een startdonatie van het fonds, de rest moeten organisatoren zelf bij elkaar verzamelen. Als Voordekunst succesvol blijkt te zijn in zijn doelstellingen, dan geeft dat te denken over het nut van cultuursubsidies. De oprichters zelf zijn tegen het afschaffen daarvan omdat ze absoluut nodig zijn. Het benadert het nut van deze subsidies echter wel op een vooruitstrevende manier: subsidies werken als katalysator voor kunstprojecten, niet als middel om alle gaten te vullen. Wellicht hebben niet professionele kunstenaars niet rechtstreeks belang bij het aantrekken van Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 18
cultuursubsidies en is een plek als Voordekunst wellicht wat te hoog gegrepen. Het gaat vooral om het achterliggende doel van Voordekunst dat inspirerend kan zijn om actieve kunstbeoefening te stimuleren en te faciliteren. Voor locale kunstinstellingen voor amateurkunst kan op soortgelijke democratische manier maatschappelijk draagvlak gecreëerd worden op een directe en transparante manier die de betrokkenheid van de kunstenaars, instellingen en donateurs versterkt. Link: www.voordekunst.nl 4.3 Incubate Social Festival Model Incubate is een jaarlijks terugkerend kunstfestival in Tilburg dat zich richt op onafhankelijke cultuur. Het festival begon in 2005, onder de naam ZXZW, als een tweedaags festival gericht op underground punk, hardcore en elektronische muziek. Het heeft de noemer underground vervangen voor independent, omdat het niet zozeer gaat om kunst als anti beweging, maar om kunst die door makers en publiek belangrijk is zonder dat kwesties als commercieel doorbreken en bekendheid een rol spelen. Inmiddels is het festival uitgegroeid tot een achtdaags festival met ruim 250 artiesten die in de binnenstand van Tilburg te zien zijn. Het festival kent een breed programma met elektronische muziek, metal, rock, jazz en alles daartussenin. Ook is er beeldende kunst, hedendaagse dans en cinema te vinden. Alles vindt plaats in kleine clubs, kroegen en galerieën. In 2008 werd het festival door de inwoners van Tilburg gekozen als beste evenement van de stad. In 2009 werd het genomineerd voor festival van het jaar door de Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals en won het de Think Ahead Award van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het festival zet zich ook online in voor het verspreiden van onafhankelijke cultuur, niet Westerse dans en werkt het hele jaar door mee aan verschillende kunstnachten. Incubate is niet alleen interessant vanwege zijn vooruitstrevende karakter en alternatieve programmering, het is vooral de manier waarop het festival georganiseerd is wat Incubate een uniek voorbeeld van een netwerkpodium maakt. De organisatie gebruikt namelijk sinds 2009 het Social Festival Model en is volledig open source, dat betekent dat iedereen kan bijdragen aan het beleid en de organisatie van het festival. Waarom is dit een interessant netwerkpodium voor amateurkunst Iedereen die zich betrokken voelt bij het festival kan zijn inbreng leveren in de organisatie: programmering, promotie, beleids, marketing, en bedrijfsplanning. Het is een festival waar de gebruiker centraal staat waarbij er een sterke nadruk ligt op openheid en toegankelijkheid. Het gebruikt een volledig open businessmodel. Alle beleidstukken en organisatiemodellen zijn vrij te gebruiken voor andere personen en instellingen. Het opengooien van de organisatie bevordert kennisuitwisseling en samenwerking tussen instellingen, op alle gebieden die te maken hebben met het organiseren van een festival. De manier waarop het kunst faciliteert en ondersteunt vervaagt de grenzen tussen professionele kunst en amateurkunst, maar ook tussen organisatie en publiek. Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 19
Social Festival Model: don t hesitate, participate Met het Social Festival Model heeft Incubate een voortrekkersrol op het gebied van open sourcemogelijkheden voor culturele festivals. Het principe van open source is vooral bekend binnen de wereld van software ontwikkeling: een ontwikkelaar stelt de broncode van zijn programma openbaar zodat andere programmeurs er aan mee kunnen werken of het kunnen gebruiken voor hun eigen projecten. Wiki s waarvan de online encyclopedie, Wikipedia, en, Wikileaks, de bekendste voorbeelden zijn werken volgens hetzelfde principe. Ook het Social Festival Model, maakt gebruik van een wiki waarop iedereen zich kan aanmelden om mee te werken. Via hun wiki platform, bouwt Incubate een online gemeenschap die samenwerkt aan het organiseren van het festival. Er zijn talloze manieren om bij te dragen aan de organisatie: Van het schrijven en aanpassen van subsidieaanvragen, beleidsstukken, jaarverslagen en (publiek)onderzoeken naar milieuvriendelijkheid en publiciteit tot het meewerken aan de programmering en productie van het festival. Niets is heilig De werkwijze achter Incubate zet veel dingen die bij culturele organisaties vanzelfsprekend lijken op zijn kop. Niets is heilig bij Incubate. Over iedere beslissing wordt door de betrokkenen onderhandeld. Van het bepalen van de entreeprijs tot en met opstellen van een duurzaam milieuvriendelijk beleid. Deze methodiek biedt een andere manier om te achterhalen wat de waarde van kunst voor de samenleving is. Een waarde die niet door cultuurbeleid en subsidies, fondsen of curatoren bepaald wordt, maar door de samenleving zelf. Links: www.incubate.org www.socialfestivalmodel.org Kunstfactor Prototypes: Netwerkpodia voor amateurkunst 20