dimensie Azië, een continent in beweging Een nieuwe samenwerking met Vietnam China in Afrika FICHE : de Mekong LANDROOF LANDBOUW HIER EN ELDERS

HET MAGAZINE VAN DE BELGISCHE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING dimensie Azië, een continent in beweging Een nieuwe samenwerking met Vietnam China in Afrika FICHE : de Mekong LANDROOF LANDBOUW HIER EN ELDERS Nr 3/ 2011 TWEEMAANDELIJKS JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 P308613 AFGIFTEKANTOOR BRUSSEL X

Huay Xay Bangkok Xayabury Luang Prabang Vientiane Nongh Khai Pakxanh Thakhek Nakhon Phanom Siem Reap Mukdahan Savannakhet Muang Khong Hanoi Pakxe Stung Treng Kratie Kampong Chhnang Kampong Cham Phnom Penh Ho Chi Minh My Tho Long Xuyen Can Tho Overzicht JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 4/5/6/7 > DOSSIER Aziatische metamorfose 14/15 > Een licht in de gruwel 24/25 > Honger naar land Het fenomeen landroof verklaard CHINA THAILAND LAO PDR VIET NAM CAMBODIA DUBBELE CENTRALE PAGINA > THEMATISCHE FICHE De Mekong twistappel tussen economische ontwikkeling en duurzaam leven 8-10 China baant zich een weg door Afrika 11 Microfinanciering versterkt de positie van de vrouw in Vietnam 12-13 De Vietnamese tijger is nog jong 18-19 De privé-se ctor is de weg naar economische en sociale ontwikkeling 20-22 Industriële, biologische en eerlijke landbouw van hier en elders: De productie in vraag gesteld 23 Congolees parlement stemt eerste kaderwet voor landbouw 26-27 Kan Benin de landroof in toom houden? 28 Transparantie bevordert voorspelbare en verantwoordelijke hulp 29 Dit beroep geeft ons een geprivilegieerd contact met de patiënt 30-31 Puntkomma 32 Bossen zijn onze thuis! Gratis abonnement Op www.dimensie-3.be of per mail aan info.dgd@diplobel.fed.be In een goed geregeerd land is armoede iets om je over te schamen. In een slecht geregeerd land is rijkdom iets om je voor te schamen. CONFUCIUS Breng je vrienden in een andere dimensie! Doe zeker mee met de speciale bring a friend -actie bij dit nummer en geef een abonnement cadeau aan een vriend (zie toegevoegd blad). Voor elke aangebrachte abonnee maak je kans op een bon van 50 euro bij Oxfam Wereldwinkels. De trekking vindt plaats op 7 september 2011. De gelukkigen ontvangen de bon per post. Vergeet dus niet je adres op de kaart te noteren. 2 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

3 dimensie Azië staat er Toeristische jonk in de Victoriahaven in Hong Kong. FOTOLIA / Oksana Perkins Tweemaandelijks tijdschrift uitgegeven door de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking (DGD) Redactie: DGD - DIRECTIE SENSIBILISE- RINGSPROGRAMMA'S Karmelietenstraat, 15 B-1000 Brussel Tel. +32 (0)2 501 48 81 Fax +32 (0)2 501 45 44 E-mail : info.dgd@diplobel.fed.be www.diplomatie.be www.dg-d.be Redactiesecretariaat: Elise Pirsoul, Jean-Michel Corhay, Chris Simoens, Thomas Hiergens. Layout en productie: www.mwp.be De artikels geven niet noodzakelijk het officiële standpunt weer van DGD of van de Belgische regering. Overname van de artikels is toegestaan mits bronvermelding en een kopie voor de redactie. Dimensie 3 verschijnt 5 maal per jaar om de 2 maanden, behalve in de zomer. Abonnement: Gratis in België en in het buitenland. Gedrukt op 100% gerecycleerd papier. Vier jaar na ons vorige bezoek waren we in 2007 opnieuw in Kigali (Rwanda). De stad was onherkenbaar. Het Centre culturel français, de cultuurtempel in de hoofstad, had zijn deuren gesloten. Groot was dan ook onze verbazing toen we het in aanbouw zijnde imposante gebouw van de Chinese ambassade zagen en vaststelden dat Kigali zelfs beschikt over een Institut Confucius waar je de taal van Lao Tse kunt leren, tai-chi beoefenen en andere aspecten van de Chinese cultuur ontdekken. Nieuwe evenwichten, nieuwe spelers De spelers die voortaan meetellen zijn de opkomende landen die voor een grote ommekeer hebben gezorgd. Terwijl ze amper tien jaar geleden nog waren aangewezen op de steun van buitenlandse donoren, hebben ze in enkele decennia tijd een weg afgelegd waarover de Westerse industriële revolutie 200 jaar heeft gedaan. Maar het ging zo snel dat ze al in een vroeg stadium geconfronteerd werden met de keerzijde van de industriële ontwikkeling: de koortsachtige zoektocht naar energie en grondstoffen, milieuvervuiling, ontbossing, fi les Tot deze opkomende landen behoren twee Aziatische reuzen met ook nog eens de grootste bevolking: India en China. Peking heeft de jongste Olympische Spelen op schitterende wijze georganiseerd, alle markten van de planeet worden overspoeld met Chinese producten, een leger Chinezen legt wegen aan in Centraal-Afrika Maar hoe is Azië erin geslaagd een zo hoge vlucht te nemen? Moet dit economisch wonder, met zijn voor en tegen, navolging krijgen in de andere ontwikkelingsregio s van de wereld? Beide landen hebben ook een leeuwenaandeel veroverd in de internationale handel en op het politieke toneel. Hun spectaculaire groei die is afgestemd op een markteconomie, haalde miljoenen mensen uit de armoede maar zorgde ook voor sociale ongelijkheid en een gebrek aan respect voor de democratie en de rechten van de mens. De ontwikkeling van deze landen straalt af op de hele regio Niet ver van China, aan de monding van de Mekongrivier, ligt Vietnam. Dat communistische land in Zuidoost-Azië dat na een bloedige oorlog al zijn inspanningen lange tijd heeft moeten toespitsen op de wederopbouw, is uitgegroeid tot een Aziatische tijger, een economisch wonder in wording maar nog steeds kwetsbaar. Het is ook het laatste Aziatische land dat nog in aanmerking komt voor offi ciële ontwikkelingshulp van België. De nieuwe overeenkomst die beide landen zopas sloten, houdt rekening met de huidige ontwikkeling: een privésector in volle bloei die goed gedijt en de bevolking ten goede zal komen, de klimaatverandering die de regio hard zal treffen, een legitiem, sterk bestuur dat minder corrupt is. Niet toevallig werd deze overeenkomst gesloten net voor de Gemengde Economische Commissie België- Vietnam. Het is een duidelijk teken aan de wand dat de tijden veranderen en dat de samenwerking gelijke pas probeert te houden met deze ontwikkelingen DE REDACTIE editoriaal dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 3

AZIË wordpress.com/tiananmen Toen ik in 1985 een pintje bestelde in de bar van het voormalige Hotel Métropole in Hanoï, verbaasde het me niet in het minst dat ik contant in dollars moest betalen in de communistische landen was het destijds normaal dat je de consumptie van ingevoerde producten in vreemde valuata betaalde. Waar ik niet bij kon, echter, was dat de dienster geen kleingeld in dong (de nationale munt, wat je zou verwachten) maar wel in kwartjes van 25 cent teruggaf. Dus, tien jaar na de oorlog in Vietnam, hanteerde de Vietnamese overheid in een staatseigendom, ongegeneerd bankbiljetten van de Amerikaanse vijand en zelfs zijn kleingeld. Het voorval had iets pathetisch in een samenleving die werd gekenmerkt door complete armoede en uitzichtloosheid, met als enige luxe, in zoverre daar al sprake van kon zijn, de enkele zeldzame privérestaurants. De eigenaars ervan werden dan nog voortdurend lastig gevallen door een Communistische Partij die duidelijk vreesde voor een mogelijke onverbiddelijke terugkeer naar het kapitalisme. Een kwarteeuw later gebruikt de Vietnamese regering nog steeds dollars honderden miljoenen tegelijk maar dan wel voor het handelsverkeer en voor investeringen, wat duidt op de opzienbarende ontwikkeling van het land. Deze ontwikkeling werd lange tijd tegengehouden door het Amerikaanse embargo, dat Bill Clinton in februari 1994 ongedaan maakte. Hij was de eerste Amerikaanse president die in november 2000 een bezoek bracht aan Hanoï, enkele maanden voor hij het Witte Huis verliet. Meteen daarna werden de Verenigde Staten de eerste economische partner van Vietnam, een positie die na een tijdje bedreigd werd door China dat een jarenlange vijandschap achter zich liet en opnieuw betrekkingen In november 2000 was Bill Clinton de eerste Amerikaanse president die Vietnam bezocht. thepunch.com 4 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

Er is in dertig jaar tijd veel veranderd in Oost-Azië. Maar de politieke gang van zaken hield zelden gelijke tred met de vaak opzienbarende economische vooruitgang. aanknoopte met zijn beduchte buur. China en Vietnam die vroeger twee handen op een buik waren, vochten in 1979 een kortstondige maar bloedige oorlog uit, omdat Vietnam in die periode sterk aanleunde bij de Sovjetunie, de gezworen vijand van China. Tegen de achtergrond van het uiteenvallen van de USSR was de verzoening van Washington en Peking met Hanoï ontegensprekelijk het grootste keerpunt van de voorbije dertig jaar in Zuid-Oost-Azië. Als gevolg hiervan herrees een groot land uit zijn as in een regio waar Thailand tot dan het enige moderne en welvarende plekje was, althans voor de opkomst van Maleisië en het zeer specifieke geval van Singapore dat veeleer een stad dan een land is. Zoals we ons wellicht herinneren, veroorzaakte dit keerpunt een ware vietnamania. Na China in de jaren 80 werd Vietnam het nieuwe eldorado van de jaren 90 en de lieveling van buitenlandse zakenlui. dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 5

De euforie bekoelde stilaan, toen duidelijk werd dat de Vietnamese markt ook zijn beperkingen had: de gebrekkige infrastructuur was minder erg dan de welig tierende corruptie en de alom aanwezige bureaucratie. Dat het enthousiasme geleidelijk afnam, neemt niet weg dat Vietnam zich in Azië definitief heeft opgeworpen als een hoofdrolspeler. Het land voerde hervormingen door en stelde zich open, naar het Chinsese voorbeeld. Dat het land zich door het Chinese voorbeeld liet inspireren, wilde Hanoi uiteraard niet geweten hebben toen de verandering zich in 1985 zachtjes aan voltrok De globale terugval van de armoede mag niet verhullen dat de ongelijkheid alsmaar toeneemt. China zelf heeft ook een lange weg afgelegd. Bij het overlijden van Mao in 1976 was China door de Culturele Revolutie op sterven na dood en een achtergebleven land. De uitdaging die een 74-jarige man, Deng Xiaoping, op het beruchte 3 e plenum van het XI e Centraal Comité van december 1978 aanging, werd afgedaan als waanzinning: een geïsoleerde natie op korte tijd omvormen tot een exportgerichte economische grootmacht, een communistisch land omvormen tot een sociale markteconomie, alle hindernissen overwinnen om een miljard mensen te verlossen van armoede en van veelal de grootste ontberingen. Een handvol gewezen vrijheidsstrijders die nog nooit een dollarbiljet hadden vastgehouden, zouden hun visie over een toekomst voor China onderbouwen met buitenlandse investeringen die vaak op miljoenen dollars werden geraamd. De volgende kleine anekdote geeft een idee van de lange weg die China heeft afgelegd. Toen ik met een (kleine) beurs van onze Franse Gemeenschap in China studeerde, bracht ik in 1984 een bezoek aan de autonome regio Ningxia, die zopas was opengesteld voor buitenlanders. Ik kwam nog maar net uit het station, in de provinciehoofdstad, Yinchuan, of ik werd al gevolgd door een aantal stomverbaasde inwoners. Hun aantal bleef alsmaar toenemen en op bepaald tijdstip werd ik achtervolgd door een stoet van honderden nieuwsgierigen, een scene die een beetje deed denken aan de achtervolging van Jansen en Janssen door een nieuwsgierige menigte in De Blauwe Lotus. De lokale bevolking had nog nooit een langneus gezien. Vandaag is China de tweede wereldeconomie het haalde Japan in en tevens het land dat het grootst aantal buitenlandse investeringen aantrekt. Wie als toerist in Shangai rondkuiert, waant zich in Tokio of New York. Tot in 1990 was er nochtans helemaal niets op de andere oever van de rivier Huangpu, daar waar zich nu de indrukwekkende zakenwijk Pudong bevindt. Het Chinese mirakel, waaraan de media al zoveel aandacht hebben besteed, is niemand meer onbekend en verbaast haast niemand meer. De meest lucide waarnemers zijn zich er nochtans van bewust dat de Chinese reus (op economisch maar ook op politiek gebied en binnen afzienbare tijd ook in militair opzicht) ook een onrustwekkende keerzijde heeft. De terugdringing van de armoede mag niet verhullen dat de ongelijkheid alsmaar toeneemt: tussen de kustregio s en de regio s in het binnenland, tussen de stedelijke bevolking en de bevolking op het platteland, tussen de verschillende maatschappelijke klassen. De klassenmaatschappij die het maoïsme wilde uitroeien is terug, en die terugkeer is, zacht uitgedrukt, opvallend, om niet te zeggen aanstootgevend. Getuige hiervan zijn het groeiend aantal miljonairs die nu, door een ironische wending van het lot, lid mogen worden van de Communistische Partij. Als gevolg van de economische herstructurering maakt het land van de ijzeren rijstkom (dat levenslang recht op een baan garandeerde) nu kennis met een nieuw verschijnsel: de werkloosheid. Deze treft ook jonge universitairen en voedt zo de frustratie. Deze zou weleens kunnen uitmonden in een grote beweging van ontevredenen die in het hele land het vuur aan de lont steekt. Vandaar dat de Chinese regering, het Poolse voorbeeld indachtig, beducht is voor de invloed van de vakverenigingen en het stakingsrecht uit de grondwet schrapte. Ook de milieuproblemen vormen een ernstige bedreiging voor de toekomst van China. Extreme klimaatverschijnselen doen zich steeds vaker voor, met name de droogte die alsmaar grotere gebieden treft. Een derde van het Chinese grondgebied heeft te kampen met bodemerosie en verwoestijning vormt een groot gevaar. De luchtvervuiling zette de autoriteiten ertoe aan het aandeel van steenkool in de elektriciteitsproductie terug te dringen. Maar de voorkeur voor kernenergie moet na de ramp in Fukushima opnieuw worden bekeken, en dit in een politiek stelsel waar transparantie en goed bestuur nog veel te wensen overlaten. China heeft de plaats ingenomen van de VS als belangrijkste handelspartner van Zuid-Korea. Het ontwaken van China (le réveil de la Chine, zoals Alain Peyrefitte het stelde) veroorzaakte in elk geval een grondige verschuiving in de machtsverhoudingen in Hughes Hardy 6 JUIN-JUILLET-AOÛT 2011 I dimension 3

AZIË Azië. Japan ziet zijn regionale suprematie aangetast, soms op vernederende wijze. Zo deed zich in september 2010 een scheepsincident voor ter hoogte van de Senkaku, een archipel die zowel Peking als Tokio opeisen. De Chinezen dreigden met economische represailles als de Japanners de aangehouden Chinese bemanning niet onmiddellijk vrijlieten. Ondertussen zet de Chinese hegemonie zich overal door, zij het vaak op subtiele wijze. Zo heeft China, dat nog steeds de grootste bondgenoot is van het communistische Noord- Korea, nu de plaats van de Verenigde Staten ingenomen als eerste handelspartner van Zuid-Korea. China breidde ook zijn macht uit in Centraal-Azië, waar het gigantische pijpleidingen bouwt die zich uitstrekken tot de oevers van de Kaspische zee. De leidingen dienen voor het transport van gas en olie, onmisbare brandstoffen voor de fenomenale economische groei van het land. China maakte van Cambodja en, meer nog, van Birma echte satellietlanden. De goedkope Chinese producten vinden in beide landen gretig afzet en tal van Chinese kolonisten gaan er zich vestigen, meer bepaald in het noorden van Birma (ondanks het openlijk xenofobe karakter van de Birmaanse junta). Door zijn greep te verstevigen op Tibet, waar de grootste rivieren van Azië ontspringen, beschikt Peking nu over een buitengewoon bruggenhoofd voor de gehele regio zodat China zeggenschap kan uitoefenen over de toegang tot water, waar het overleven van tientallen miljoenen mensen van afhangt. Dit geldt met name voor de Mekong, een vitale waterweg die het voormalige Franse Indochina van water voorziet (zie pg.16). De werkloosheid spaart de jongeren niet en voedt frustraties die kunnen leiden tot enorme onvrede bij de bevolking. De Chinese beschaving is niet onverenigbaar met de westerse democratie. Hoewel het economische en geopolitieke landschap in Oost-Azië de jongste drie decennia diepgaande wijzigingen onderging, kan de politieke stagnatie op zijn minst verbijsterend worden genoemd. Naast Japan dat na het einde van WO II met een democratische grondwet een grote voorsprong nam, en, later, Thailand en de Filippijnen, zijn alleen Zuid-Korea en Taiwan erin geslaagd de hindernis te nemen en hun dictatuur in te ruilen voor een pluralistisch parlementair stelsel. In Seoul was de organisatie van de Olympische Spelen in 1988 een mijlpaal, terwijl het in Taipei veeleer de loop van de geschiedenis was die de zoon van Chiang Kai-shek, Chiang Ching-kuo, geen andere keuze liet dan de krijgswet op te heffen en in 1987 hervormingen door te voeren. De omschakeling van Taiwan is niet alleen van belang Peuples solidaires voor zijn 24 miljoen inwoners. Ze geeft aan dat, in tegenstelling tot wat sommige deskundigen altijd beweerden, de Chinese beschaving niet onverenigbaar is met de westerse democratie. Zoals China voor het eiland een model van economische ontwikkeling was, zou het eiland China op politiek gebied de weg kunnen wijzen, nu de banden tussen beide historische aartsrivalen na lange tijd worden aangehaald. Elders konden de autoritaire regeringen zich nog aan de macht vastklampen en hun greep zelfs nog verstevigen. In sommige gevallen vormen ze zelfs een bedreiging voor kwetsbare democratieën zoals in Thailand, waar de strijd tussen Geelhemden en Roodhemden, met een vleugellamme monarchie als toeschouwer, het koninkrijk in een impasse heeft doen belanden. In China, Noord-Korea, Vietnam en Laos bleven de communistische regimes met een eenheidspartij overeind. In Maleisië en Singapore heeft een democratische ingreep de sterke positie van de machthebbers niet kunnen aantasten, en in Indonesië is de openstelling van het land in het post-soeharto tijdperk nog niet meer dan een eerste schuchtere poging. In Cambodja, dat het moeilijk heeft om de bladzijde van de genocide door de Rode Khmer om te slaan (het proces van de verantwoordelijken blijft aanslepen), wordt de oppositie aan banden gelegd en zelfs vervolgd. Het meest droevige geval is en blijft evenwel Birma (nu bekend onder de naam Myanmar), waar de kwestie van de vrijlating van de winnares van de Nobelprijs voor de Vrede Aung San Suu Kyi, na twee decennia gevangenschap of huisarrest, symptomatisch is voor het groot aantal systematische schendingen van de mensenrechten. PHILIPPE PAQUET Benh Lieu Song / Bangkok PHILIPPE PAQUET Nadat hij in Brussel journalistiek en in Peking Chinees studeerde, begon Philippe Paquet in 1984 als journalist te werken voor La Libre Belgique en berichtte hij over de Aziatische actualiteit. Hij maakte tal van reportages in de regio. Hij is doctor in de geschiedenis van de UCL, lector aan de ULB en is de auteur van werken zoals L ABC-daire de la Chine en L ABC-daire du Tibet (Editie Picquier), en Madame Chiang Kai-shek. Un siècle d histoire de la Chine (Gallimard). dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 7

CHINA BAANT ZICH een weg DOOR AFRIKA Afrika heeft China met open armen verwelkomd. Want China heeft als opkomend land de middelen om een grote nood in Afrika te lenigen: investeringen zonder voorwaarden, wegen en infrastructuur. De grootschalige investeringen van China in Afrika sinds 2000 en het omstreden Contract van de eeuw met DR Congo, zorgden voor enige onrust in het Westen. Toch investeert China vijfmaal meer in Latijns-Amerika en vijftienmaal meer in Azië dan in Afrika. Is het gevaar uit Chinese hoek dan overroepen? oregonlive.com 8 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

AZIË De Chinezen stellen investering tegenover ontwikkelingshulp Wat is het verschil tussen de Chinese en de Westerse ontwikkelingshulp? Vooreerst is China helemaal niet zinnens zich in de politieke aangelegenheden van andere landen te mengen. Het Chinese model is dat van een economische grootmacht met een extravert systeem: het materiaal, de arbeiders worden geëxporteerd. Je kunt dit het best vergelijken met de werkwijze van een kolonie, met dit verschil dat een kolonie de helft van de inkomsten uit de koperproductie naar de koloniale staat overhevelde. Vooral de landen die rijk zijn aan grondstoffen komen in aanmerking voor de Chinese investeringen: Angola, Soedan, DR Congo, Nigeria, Zuid-Afrika en Noord- Afrika. De hulpstructuur is altijd op dezelfde leest geschoeid: infrastructuurwerken in ruil voor grondstoffen. Maar China doet niet echt aan ontwikkelingshulp: het leent geld tegen rentevoeten die lager zijn dan de marktrente en probeert daarvoor een staatswaarborg los te krijgen. Net dit gebrek aan transparantie maakt deze contracten zo gevaarlijk. Wat is de meerwaarde van de Chinese aanwezigheid in Afrika, rekening houdend met het groot aantal instellingen en donoren die al ontwikkelingshulp verstrekken aan Afrika die er al hulp verstrekken? De Chinezen getuigden van een heldere kijk door hun investeringen af te stemmen op wegen- en infrastructuurwerken. Hoewel de Westerse donoren al 50 jaar actief zijn in Afrika, is daar weinig van te merken. Waarom? Ze hebben middelen uitgetrokken voor goed bestuur, de rechten van de mens, justitie, verkiezingen... Maar zoals de Chinezen zeggen, democratie kun je niet eten. China investeert in zichtbare domeinen die te maken hebben met de productie. Daarnaast leggen ze in ijltempo goede wegen aan, zoals in Congo, terwijl slechts weinig Westerse bedrijven dergelijke risico s aandurfden. Het resultaat: er werden wegen aangelegd en dat is zichtbaar. Maar voor deze werken wordt IDPM Stefaan Marysse is hoogleraar politieke economie aan het Institute for Development Policy and Management (IDPM) aan de Universiteit van Antwerpen. Hij is ook directeur van het Centre of the Study of the Great Lakes Region in Africa, en schreef politiek-economische werken over de Grote Meren. Hij volgt het Contract van de eeuw tussen China en DR Congo van nabij op. HET CONTRACT VAN DE EEUW een rentevoet aangerekend en alles moet worden terugbetaald. De grote kracht van de Chinezen is dus dat ze middelen hebben uitgetrokken voor een ondergefinancierde sector en alles in één groot contract hebben vastgelegd. Zo telt het Contract van de eeuw van 9 miljard dollar niet meer dan 6 bladzijden! Voor de begunstigden is het feit dat alles in één keer wordt vastgelegd (in tegenstelling tot de Westerse donoren met elk hun eigen projecten, contracten en delegaties) veel makkelijker om mee om te gaan. Aangezien de Europese hulp veel groter is dan de Chinese, zou ze veel meer gewicht in de schaal leggen als ze zou worden gebundeld. Heeft de komst van de Chinezen de oude betrekkingen tussen Europa en zijn kolonies geen nieuw leven ingeblazen? Ja, de kaarten liggen nu anders. Nu staat investering tegenover ontwikkelingshulp en handelsbetrekking tegenover de betrekking donor-begunstigde. Terwijl het Westen een einde probeert te maken aan gebonden hulp, is dat nu juist wat de Chinezen op grote schaal toepassen. Maar is zoveel vrijblijvende gulheid nog wel nodig? Handel wordt meer en meer boven hulp geplaatst. Ook hebben de jongste tijd de donoren opnieuw meer belangstelling voor Congo, waardoor de Congolese regering ten overstaan van de donoren meer keuze en meer gewicht heeft. Moedigt het Chinese systeem slecht bestuur aan omdat het geen rekening houdt met de voorwaarden van goed bestuur die het Westen oplegt? In geval van slecht bestuur, zullen de Chinezen niet proberen om dat bestuur ten goede of ten slechte te veranderen. Doordat de Chinezen geen voorwaarden opleggen, staan de andere donoren uiteraard zwakker. Mij lijkt het een goede zaak de Chinezen te responsabiliseren door bijvoorbeeld een Chinees als hoofd van een grote instelling aan te stellen. Vervolg op pagina 10 In het Contract van de eeuw van 2008 kende de Chinese EXIM Bank een lening toe van 9,2 miljard dollar aan de Congolese staat. 3,2 miljard was bestemd voor de modernisering van de mijnontginning. Het contract bepaalde eveneens dat twee Chinese bedrijven belast zouden worden met de uitvoering van infrastructuurwerken ter waarde van 6 miljard dollar: 3.500 km wegen en spoorwegen, weginfrastructuurwerken met name in Kinshasa, 31 ziekenhuizen met 150 bedden en 145 gezondheidscentra. Met deze lening verschafte China zich toegang tot de koperen kobaltreserves ter waarde van 14 miljard dollar. De ontginning van deze ertsen kwam in handen van Socomine, voor 68% eigendom van Chinese en voor 32% van Congolese overheidsbedrijven. Begin 2009 probeerde het IMF deze investering tegen te houden. Congo kon immers geen nieuwe regeling treffen met een geprivilegieerde prefentiële schuldeiser terwijl het de schuldeisers in het Westen nog 11,5 miljard dollar verschuldigd is. In het herziene Contract van de eeuw wordt nog slechts 3 miljard dollar uitgetrokken voor infrastructuurwerken. Het blijft echter de grootste overeenkomst van bilateraal economisch partnerschap die China in Afrika heeft. EP dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 9

AZIË Vervolg van pagina 9 Pragmatisch Peking stilt hongerige Chinese economie CHINA BAANT ZICH een weg DOOR AFRIKA Afrika wint aan belang in het buitenlands beleid van Peking. Vanwaar de groeiende interesse voor Afrika? De Afrikaanse agenda van China is zeer veelzijdig. Het land heeft een grote honger naar minerale ertsen en energie. Afrika is dan een interessante leverancier. Maar Chinese bedrijven zien Afrika ook meer en meer als een afzetmarkt. Naast de grote bedrijven interesseren de Chinese fabriekjes, die minder geavanceerde goederen produceren, zich ook vaker voor de Afrikaanse markt. En ten slotte is China er ook actief in de dienstensector: constructie, telecommunicatie, enz. Naast de economische agenda is er de politieke strategie. China weegt steeds meer op mondiale dossiers zoals klimaatverandering en energievoorziening. Goede relaties met Afrikaanse en andere elites zijn dan zeer nuttig. En Peking speelt het historisch bondgenootschap tussen ontwikkelingslanden nog steeds uit op de internationale scène. Al is dat niet meer zo vanzelfsprekend als economische grootmacht. China heeft geen Grand Strategy voor Afrika. Peking voert veeleer een realistische politiek waarbij het zich voortdurend aanpast aan nieuwe noden, aan de internationale context. U spreekt over Afrika als afzetmarkt voor goedkope goederen uit de fabriek van de wereld. Dat is niet evident op een koopkrachtarm continent. China kan heel goedkoop afgewerkte goederen produceren. Arbeid is er nog steeds goedkoop. Zo nemen ze de handelsnetwerken over van Libanezen, Indiërs, enz. Allemaal zeer zichtbaar en voelbaar voor lokale handelaars en de bevolking, en dus zwelt de frustratie bij hen aan. Er zijn al opstootjes geweest waarbij Chinese bedrijven werden aangevallen en geplunderd. Maar eenmaal de lonen in China gaan stijgen, zullen bedrijven uitwijken naar andere lagelonenlanden. Dan gaan ze misschien meer in Afrika zelf produceren. Het cultuurverschil tussen Afrika en China is groot. Begrijpen ze elkaar genoeg om samen te werken? In China zie ik dat Afrikaanse elites doorgaans goed opschieten met hun Chinese partners. Maar het is inderdaad zo dat de Chinese gemeenschappen in Afrika dikwijls heel geïsoleerd leven. In heel wat Afrikaanse steden huizen Chinese communes die nauwelijks de lokale taal machtig zijn. Maar dat heeft natuurlijk tijd nodig, de groep Chinezen J. Holslag Dr. Jonathan Holslag is onderzoeker aan het Brussels Institute of Contemporary China Studies, vaak gevraagd commentator in nieuwsmedia en publicist in wetenschappelijke tijdschriften en kranten. Zijn research focust hoofdzakelijk op regionale veiligheid in Azië en het Chinese buitenlands beleid. China heeft geen Grand Strategy voor Afrika. Peking voert veeleer een realistische politiek waarbij het zich voortdurend aanpast aan nieuwe noden, aan de internationale context. groeit zo snel aan. In Angola en DR Congo - twee landen waarin China heel aanwezig is - zouden al tot 50.000 Chinezen leven. Maar de assimilatie gaat heel langzaam. Kunnen we China s buitenlands beleid herleiden tot pragmatisch mercantilisme? Eigenlijk wel. Peking voert een kameleondiplomatie. Hoewel de autoriteiten van langs om meer spreken over stabiliteit en duurzaamheid, blijkt uit studies dat er de voorbije tien jaar maar weinig veranderd is. De houding van Peking hangt af van land tot land. Is er een actieve democratie, dan gedraagt China zich iets voorbeeldiger. Zwaait een autocratisch regime de plak, dan knijpt China de ogen al eens dicht. Kameleondiplomatie. Men weet dat goede relaties met Afrikaanse krokodillen problemen kunnen geven, maar kiest er uit strategische overwegingen toch voor met hen in zee te gaan. Westerse commentatoren beschouwen het Chinese beleid in Afrika als slechte hulp. Maar is het voor Peking niet gewoon business? Ze doen niet aan ontwikkelingssamenwerking. Inderdaad, en ze hebben er geen moeite mee dat toe te geven! Hun ontwikkelingsbeleid is slechts een manier om een voet tussen de deur te krijgen voor grote handelsakkoorden. Vraag is of het zo n slechte zaak is dat ze wegen aanleggen en infrastructuur bouwen zonder daarbij rechtstreeks grote budgetten uit te keren aan overheden. De keerzijde is dat het doorgaans gaat over leningen van ettelijke miljarden waar voorwaarden worden aan verbonden. Zo zou China Afrika met een nieuwe schuldenberg kunnen opzadelen. Wat stoort is dat China blijft schuilen achter een achterdochtig, antiwesters sentiment, om bijvoorbeeld pragmatische gesprekken met de EU uit de weg te gaan. Je kan best andere principes hanteren in je buitenlands beleid, maar je moet steeds bereid zijn om te praten. Die bereidheid is er vandaag nog veel te weinig. Vraag is hoe China zich zal gedragen als het nog meer macht verwerft op de internationale scène. Zal Peking blijven schuilen achter principes zoals non-interventie en soevereiniteit? Zal Peking dictaturen verder hun gang laten gaan? ELISE PIRSOUL THOMAS HIERGENS 10 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

RUBRIQUE AZIË UE Microfinanciering versterkt de positie van de vrouw in Vietnam Het Belgisch Ontwikkelingsagentschap werkte in een hecht partnerschap samen met de Vietnam Women s Union om de toegang tot financiële diensten voor vrouwen onder de armoedegrens veilig te stellen. Dit partnerschap heeft zijn eindstadium bereikt, waarin steun voor de sector van de microfinanciering een grote rol krijgt toebedeeld. Deze sector bouwt voort op het succes van het Vietnamees-Belgische kredietproject, dat al meer dan tien jaar het belang beklemtoont van kredietverlening aan vrouwen onder de armoedegrens. Zoals in vele ontwikkelingslanden, hebben Vietnamese vrouwen het vaak moeilijk om hun werk en de zorg voor hun gezin te combineren. Hoewel de Vietnamese economie het laatste decennium een spectaculaire groei van meer dan 7 procent per jaar kende en een navenant sterke daling van de armoede, bekleedt het land slechts de 113 e plaats op 169 wat gendergelijkheid betreft. 1 Vrouwen vormen de meest actieve groep ondernemers op microniveau, waarbij de meest uiteenlopende activiteiten worden ondernomen om het gezinsinkomen aan te vullen. Toch moeten heel wat Vietnamese vrouwen nog steeds een vorm van garantie vanwege hun echtgenoot kunnen voorleggen als ze leningen willen aangaan. Dankzij de toegang tot microfinancieringsdiensten kunnen de vrouwen deze hinderpalen omzeilen en krijgen zij meer keuzemogelijkheden. De dag van mevrouw Le Ngoc Trang Dai, 40, begint om 5 uur s morgens. Ze bekommert zich niet alleen om haar gezin, onder wie haar zwakke schoonouders, maar zorgt ook voor de dieren op de boerderij. Daarbij horen een aantal geiten die ze kon kopen dankzij een eenjarige lening van 100 euro van het Vietnamees-Belgische kredietproject. Mevrouw Le woont in een provincie die bekendstaat voor de teelt van tropische vruchten. Ik kocht vroeger fruit om te verkopen op de markt, maar de fruitverkoop is seizoensgebonden. Daarom besloot ik de lening te gebruiken om geiten te kopen. Dit voorbeeld van diversificatie van bestaansmiddelen illustreert als geen ander dat mensen een betere toegang Vrouwen enind ndep eprovincie Hai Phong organiseren ren zich om manden te vlechten, het resultaat van een opleiding in ondernemerschap van het Vietnamees-Belgische kredietproject. hebben tot krediet. Kleine boeren zoals mevrouw Le moeten altijd in staat zijn schokken op te vangen. Het uitbreken van de vogelgriep in 2006, waardoor pluimvee massaal moest worden afgeslacht, speelde mee in haar beslissing om geiten te gaan kweken, ook al duurt het langer vooraleer die slachtrijp zijn. Het Vietnamees-Belgische kredietproject verleent al meer dan tien jaar financiële diensten aan tienduizenden vrouwen op en onder de armoedegrens in 17 provincies van Vietnam. Het is gebaseerd op de Grameenbenadering waarbij kleine solidaire groepen worden gevormd, waarin individuen toegang krijgen tot leningen van 50 tot 150 euro en die terugbetalen in maandelijkse aflossingen met interest. De terugbetaling binnen het programma verloopt uitstekend. Leners hebben veel Mevr. Nguyen Thi Thuy Linh waardering voor het project, en niet alleen voor de positieve invloed op hun levensstandaard. Het beste aan het programma vind ik het sparen en de maandelijkse afbetalingen, dat is gemakkelijker voor plattelandsvrouwen zoals wij, vertelt mevrouw Le. De juiste financiële producten, en de mogelijkheid om de lening op regelmatige basis af te lossen, onderscheiden het Vietnamees-Belgische kredietproject van grotere en minder flexibele kredietinstellingen. Mevrouw Vu Thi Lien kocht een naaimachine om handdoeken te maken. Deze kleine onderneming stelde haar in staat om de opleiding van haar twee dochters en zonen te betalen, en ook om een degelijke latrine voor haar huis te bekostigen. Mevrouw Vu vertelt ons: Mijn man stierf in 1998 en ik had niet genoeg geld om mijn huis wat comfortabeler te maken. Dankzij het Vietnamees-Belgische kredietproject kon ze dat wel. Nu help ik mijn zonen om hun eigen huis te bouwen, vertelt ze. In de eindfase van het project worden inspanningen geleverd om een wholesale lending and capacity building facility op te zetten ter bevordering van duurzame microfinancieringsinstellingen. Doordat ze vlotter toegang hebben tot financiële diensten, zoals krediet, sparen en verzekeringen, kunnen vrouwen zoals mevrouw Le en mevrouw Vu verder bouwen aan een stabiel inkomen, beter in hun levensonderhoud voorzien en investeren in de toekomst van hun gezin. 1 Op basis van de meest recente indicatoren voor menselijke ontwikkeling van de VN. dimensie ie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS ULI- US 2011 11

Nu Vietnam erin geslaagd is om in 2010 het statuut van middeninkomensland te verwerven, rijst de vraag waarom België Vietnam financieel blijft bijstaan. Is Vietnam immers niet één van die snelgroeiende Aziatische tijgers die jaarlijks een groeivoet van 6 à 7 procent voorleggen? Heeft Vietnam in 2010 de armoede niet tot onder 10 procent teruggedrongen? Zijn er geen olie en gas ontdekt in de zuidelijke wateren? Inderdaad, Vietnam doet het goed. Maar zoals de recente wereldwijde financiële crisis heeft bewezen, is er weinig nodig om een land en zijn bevolking terug onder de armoedegrens te dringen. Lage lonen Vietnam heeft de laatste decennia jaarlijks zowat 2 miljoen inwoners aan de armoede onttrokken. En de meeste Millenniumdoelen heeft Vietnam al gehaald. Dat is niet alleen dankzij de steun van internationale donoren zoals België maar vooral dankzij een aanzienlijke industriële ontwikkeling. Als lagelonenland kan Vietnam immers goedkoop goederen produceren. Maar deze evolutie heeft ook zijn prijs: de arbeidsomstandigheden zijn vaak ellendig, natuurlijke rijkdommen worden in een ijltempo opgeofferd en de vervuiling is enorm. Voeg hieraan toe dat Vietnam sterk Een stijgende zeespiegel zou de vruchtbare rijstvelden in het zuiden gedeeltelijk onder water zetten. door de klimaatsveranderingen zal getroffen worden een stijgende zeespiegel zou Ten derde moet de regering alle relevante innovatie bevordert en corruptie bestrijdt. de vruchtbare rijstvelden in het zuiden regelgeving uitvoeren over de veiligheid gedeeltelijk onder water zetten en men van producten, intellectueel eigendomsrecht en consumentenrecht. begrijpt dat Vietnam zijn huidige koers dringend zal moeten bijstellen. Het land zal Nu Vietnam de armoede grotendeels groeistrategieën die in het verleden succesvol bleken, moeten aanpassen om een mende uitdagingen met Vietnam delen. Het overwonnen heeft, wil België deze bijko- hoog-inkomensland te kunnen worden. samenwerkingsprogramma ondersteunt Weigert het deze aanpassingen, dan is de daarom de aanpassing aan de klimaatsveranderingen, en een goed bestuur. Zo hoopt kans groot dat het terugvalt in het groepje van arme of laag-inkomenslanden. België een belangrijke rol te spelen in het op te richten fonds dat Vietnam in staat De Vietna In juni dit jaar ondertekenden België en Vietnam hun zesde samenwerkingsakkoord. Belgie maakt van 2011 tot 2015 ongeveer 60 miljoen euro vrij om Vietnam in zijn ontwikkeling te steunen. Valkuil Een land kan de valkuil van het middeninkomen best voorkomen door te innoveren en het productieproces te verbeteren. Het concurrentievoordeel op basis van lage lonen en arbeidsintensieve productieprocessen is immers slechts tijdelijk. Gezien de competitie met de andere lagelonenlanden moet Vietnam dus dringend meer investeren in het onderwijs om het menselijk kapitaal en de binnenlandse innovatie te verbeteren. En Vietnam zal zich dringend moeten toeleggen op goed bestuur dat moet stellen om de nodige kennis op te doen over propere technologie. Het budget voor opleiding is verdrievoudigd om het Vietnamees menselijk kapitaal te versterken. Naast het nieuw samenwerkingsprogramma werd ook een economisch programma uitgewerkt dat de band tussen Belgische en Vietnamese ondernemingen zal versterken. België voerde al verkennende gesprekken over samenwerking rond voedselveiligheid. Ook de universitaire samenwerking tussen beide landen betreedt nieuwe paden (zie kader). DGD/Peter D'huys 12 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

AZIË Vietnam heeft de laatste decennia jaarlijks 2 miljoen mensen aan de armoede onttrokken. DGD/Peter D'huys mese tijger is nog jong 30 JAAR samenwerking België-Vietnam Ruim dertig jaar geleden al werd Vietnam een partnerland van België. De eerste jaren steunde ons land hoofdzakelijk de heropbouw. De tijdens de oorlog beschadigde infrastructuur was immers dringend aan herstel toe. Later verschoof de aandacht naar sociale sectoren en de plattelandsbevolking, om de impact van de economische hervormingen in de richting van een markteconomie te verzachten. Vandaag werkt België aan sterkere instellingen, capaciteitsopbouw en betere levenskwaliteit. Met de toenemende integratie van Vietnam in de regio en de wereld verleent ons land ook steun aan de Mekong River Commission (zie p.16). WEBSITE: boek 30 jaar samenwerking België-Vietnam http://diplomatie.belgium.be/nl/binaries/ brochure_vietnam_nl_ Echte samenwerking Kortom, de Belgische ontwikkelingssamenwerking staat in Vietnam voor nieuwe uitdagingen. De vroegere donorontvanger relatie heeft plaats geruimd voor een samenwerking waarbij beide landen informatie uitwisselen over duurzame en milieuvriendelijke economische groei. Dit is nieuw voor Vietnam maar niet voor de Belgische ontwikkelingssamenwerking die al 8 middeninkomenslanden onder haar partnerlanden telt. Dit verklaart trouwens waarom zij een aparte samenwerkingsstrategie met middeninkomenslanden wil uitwerken. Armoede mag dan al onderdrukt zijn, de weg naar een duurzame en milieuvriendelijke economische ontwikkeling is lang en moeilijk. Via het nieuw samenwerkingsprogramma met Vietnam hoopt België hiertoe bij te dragen. PETER D HUYS DGD/Peter D'huys Belgische en Vietnamese universiteiten zetten samenwerking op een nieuw spoor In een Memorandum of Understanding van april 2011 hebben de Belgische en Vietnamese universiteiten de wens uitgedrukt om hun samenwerking te vernieuwen. De nadruk ligt voortaan op gemeenschappelijke opleidingen en onderzoek. Er zal tevens geëxperimenteerd worden met formules van publiek-private samenwerking. De universiteiten willen ook hun beurzenprogramma s beter op elkaar afstemmen. Vietnamese partneruniversiteiten zoals Can Tho University, waar sinds 1998 intens mee wordt samengewerkt, zijn uitgegroeid tot internationaal erkende dynamische onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Met hen zullen de Belgische universiteiten voortaan meer op gelijke voet samenwerken. Voor de minder ontwikkelde Vietnamese instellingen blijft de klassieke aanpak van universitaire ontwikkelingssamenwerking aangewezen. Heel wat voormalige Vietnamese bursalen aan Belgische universiteiten bekleden vandaag topposities in Vietnam, zowel in de politiek, de bedrijfswereld als de academische wereld. Op initiatief van de Belgische ontwikkelingssamenwerking in Hanoi werd een website van Vietnamese alumni uitgewerkt (www.vietbelalumni.org). www.vliruos.be (Vlaamse universiteiten) www.cud.be (Franstalige universiteiten) dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 13

Een licht in de gruwel Bukavu, het Panzi-ziekenhuis. Een oord van vrede voor de veel te talrijke vrouwen die het slachtoffer werden van verkrachtingen in de streek. Zij kunnen hier terecht voor medische verzorging en psychosociale ondersteuning, voor hun re-integratie in de maatschappij en zelfs voor juridische follow-up Aan het hoofd van het ziekenhuis staat de stichter, zelf gynaecoloog en eeuwig bestrijder van het geweld tegen vrouwen: dokter Denis Mukwege. Zijn werk werd zopas bekroond met de Koning Boudewijnprijs. Lange tijd was dokter Mukwege de enige gynaecoloog in de regio. In 99 zag ik voor het eerst een vrouw met genitale letsels die iemand haar had toegebracht. Ik begreep er niets van en zij wilde mij toen ook geen verdere uitleg geven. Ik was ervan overtuigd dat deze afschuwelijke letsels een alleenstaand geval betroffen, maar in de daaropvolgende weken nam het aantal slachtoffers alleen maar toe. Vandaag nog horen deze verkrachtingen, die voorheen onbekend waren in het land, tot de dagelijkse realiteit in het Oost-Congo. Deze week werden er 102 vrouwen verkracht. Wie een vrouw vernietigt, vernietigt een hele maatschappij, betoogt de dokter, dit is een verschrikkelijk oorlogswapen in de handen van milities die zich schuilhouden op dit grondgebied dat rijk is misschien zelfs té rijk aan ertsen. En daarnaast spelen ook andere factoren mee: de vroegere opstandelingen die opnieuw in het reguliere leger werden geïntegreerd, de burgers die worden aangemoedigd door de banalisering van dit soort daden en de straffeloosheid die heel lang de regel was 1. Oorspronkelijk wou dokter Mukwege kinderarts worden, maar toen hij als jonge arts vaststelde in welke omstandigheden vrouwen moesten bevallen, besloot hij gynaecologie te studeren. Hij vestigde Ik verzorg de menselijke dwaasheid. zich in Bukavu, waar hij in 1999 het Panziziekenhuis oprichtte, een gezondheidscentrum dat hulp kon verlenen bij bevallingen. Al heel snel behandelde dokter Mukwege er vrouwen die het slachtoffer waren van seksueel geweld en vervulde het ziekenhuis een voorbeeldfunctie in het Gebied van de Grote Meren. De voorbije 10 jaar behandelde de gynaecoloog samen met zijn team meer dan 30.000 slachtoffers. De patiënten krijgen een allround behandeling in het ziekenhuis. De medische zorgen, de maaltijden en geneesmiddelen zijn er gratis voor patiënten die er erg aan toe zijn en voor alle slachtoffers van seksueel geweld. Niet alleen fysische en emotionele letsels krijgen aandacht. In een transitcenter bereiden de patiënten zich voor op de herintegratie in de maatschappij. Ze worden er psychologisch opgevolgd en er wordt voor gezorgd dat ze vóór hun vertrek een inkomen hebben. Juridische diensten die binnen het ziekenhuis gevestigd zijn zorgen voor de juridische ondersteuning. Uiteindelijk komen de slachtoffers er fysisch en moreel bovenop en krijgen ze een zekere waardigheid terug. Mobiele ziekenhuizen zoeken de slachtoffers op het terrein op, om zowel de eerste zorgen als juridische raadgevingen te verstrekken. Tegelijk blijft de dokter onverminderd de gruwel waarvan hij getuige is aanklagen tegenover de wereld. Daartoe lanceert hij sensibiliseringscampagnes in de regio en zet hij meer personeel in voor de opvang van de slachtoffers. Jammer genoeg blijft de situatie onveilig. Het is niet uitzonderlijk dat we bij nieuwe slachtoffers van verkrachting vrouwen terugzien die we 2 jaar eerder voor dezelfde letsels hebben behandeld. Ik zou liever anoniem zijn dan wereldwijde erkenning te genieten voor een situatie die de wereld geen halt wil toeroepen, verklaarde Denis Mukwege op de receptie na de uitreiking van de prestigieuze Koning Boudewijnprijs. België was als pionier de aansturende kracht in de strijd tegen seksueel geweld in Congo. Het ondersteunt sinds 2004 een gezamenlijk programma in de strijd tegen seksueel geweld. Momenteel werkt België mee aan een globale aanpak met medische, psychosociale en juridische begeleiding en met een re-integratieprogramma voor de slachtoffers van seksueel geweld, in het kader van het Plan de stabilisation et de reconstruction in het oosten van Congo (STAREC - zie Dimensie 3 2/2011). België beloofde aan het Panzi-ziekenhuis een zuurstofeenheid voor het operatiekwartier en voor de intensivecareafdeling. ELISE PIRSOUL 1 Momenteel lopen de eerste processen en veroordelingen van militairen die schuldig werden bevonden aan verkrachtingen, zie Dimensie 3 nr. 2/2011. Volgens een enquête van het American Journal of Public Health is het aantal verkrachtingen in Congo gestegen tot 1152 vrouwen per dag, ongeveer 48 per uur, of 26 keer meer dan de schattingen van de VN. ONLINE Panzi-ziekenhuis: www.panzihospital.org 14 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

GENDER Stefaan Vanfleteren Sinds 1978 wordt de Koning Boudewijnprijs, waaraan een bedrag van 150.000 euro is verbonden, uitgereikt aan pioniers van de sociale vooruitgang in de ontwikkelingslanden. Naast de financiële steun die hij vertegenwoordigt, is de prijs ook goed voor de zichtbaarheid en promotie van de laureaten. Bekende laureaten van de laatste jaren waren onder meer Ousmane Sy, Paulo Freire en Mohamed Yunus. dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 15

DE MEKONG twistappel tussen STUWDAMMEN IN CHINA economische ontwikkeling en duurzaam leven De Mekong de tiende langste rivier ter wereld is van levensbelang voor miljoenen mensen. Maar vooral de stuwdammen bedreigen mens en milieu. Via de Mekong River Commission stuurt België bij naar een volwaardig duurzame ontwikkeling. Internationals Rivers Alleen China heeft dammen op de Mekong zelf. Voorlopig zijn het er 3, maar men overweegt nog 12 extra dammen te bouwen. Manwan was de eerste (1 miljoen m³, 1.750 Megawatt). Xiaowan is gigantisch: 15 miljard m³ en 4.200 Mw als alle generatoren geïnstalleerd zijn. Stuwdammen verbruiken geen water (zoals irrigatiedammen) maar ze verstoren de normale stroming omdat ze het water tijdelijk ophouden. Dit heeft overduidelijk effecten stroomafwaarts: lager waterniveau voor scheepvaart, minder visvangst, met uitsterven bedreigde vissoorten MEKONG RIVER COMMISSION De Mekong River Commission is een overlegorgaan tussen Cambodja, Laos, Thailand en Vietnam. De vier landen werken samen aan de duurzame ontwikkeling van de Mekongrivier, hun common treasure. De Commissie overlegt jaarlijks met de landen van het hogere bekken: Myanmar en China. Samenwerking met China, waar de bronnen van de Mekong zich bevinden, wordt een prioriteit. De Commissie is actief in domeinen zoals irrigatie en droogtebeheer, navigatie, hydro-elektriciteit, overstromingsbeheer, visserij, milieu en toerisme. België steunt 2 domeinen: navigatie (8 miljoen euro van 2005-2012) en duurzame hydro-elektriciteit (3 miljoen euro van 2010-2012). ONLINE www.mrcmekong.org XAYABURI De vraag voor een megadam in Xayaburi in Laos (225 miljoen m³, 1260 Mw, 3,5 miljard USD) komt vooral uit Thailand. Dat land heeft immers nood aan (hernieuwbare) energie. Voor Laos dat de elektriciteit vrijwel volledig naar Thailand zou uitvoeren, betekent de dam een welkome bron van inkomsten. Maar de ngo s en de stroomafwaartse landen (Cambodja en Vietnam) hebben bezwaren. Het gewijzigde debiet (en diepte) zou de vispopulatie schaden. Het moerasgebied in het Zuiden van Laos kan opdrogen. Een studie door België meegefi nancierd stelt voor de bouw met 10 jaar uit te stellen voor meer diepgaande impactstudies. De ministers van de MRClanden hebben hun beslissing uitgesteld tot oktober 2011. HET TONLE SAP-MEER Het Tonle Sap-meer is enig in de wereld als meer-rivierstelsel. Tijdens het droge seizoen stroomt het water uit het meer in de Mekong, tijdens het natte seizoen vloeien massa s water vanuit de Mekong terug in het meer. Het visrijke meer is van vitaal belang voor de helft van alle Cambodjanen en het hele lagere Mekongbekken. Colocho MEKONGBEKKEN 795.000 km² Hoger bekken (China, Myanmar) en lager bekken (Thailand, Laos, Cambodja, Vietnam) 60 miljoen mensen in het lagere bekken MEKONGRIVIER Lengte: 4.909 km (tiende langste rivier ter wereld) Debiet: 16.000 m³ per seconde (gemiddeld), 80.000 m³ per seconde (maximaal) Rijk aan mineralen en biodiversiteit Economische topper: handel, visvangst, transport, toerisme, landbouw (rijst, garnalen, groenten, fruit) NAVIGATIE TUSSEN PHNOM PENH EN DE MONDING België leverde fi nanciering én expertise voor: een akkoord voor vrijheid van navigatie - ook voor vreemde schepen - tussen Cambodja en Vietnam (gebaseerd op het Scheldeverdrag tussen België en Nederland). de uitbouw van een betrouwbare vaargeul. Het diepste en veiligste traject werd met rivierboeien afgebakend, die via pylonen in contact staan met een satelliet. Hierdoor kunnen boten die op de Mekong varen zich laten leiden door een soort GPS-systeem, zodat obstakels vermeden worden. een navigatieplan voor Cambodja dat de Wereldbank uitvoert. Mekong River Commission/Lieven Geerinck 16 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

CHINA THEMATISCHE FICHE DE MEKONG Huay Xay LAO PDR Luang Prabanga Xayabury y VIET NAM Hanoi NAVIGATIE IN LAOS De Mekong in Laos kent tijdens het droge seizoen een lage waterstand. Dit bemoeilijkt de binnenscheepvaart. In de meeste gebieden is de Mekong de enige verkeersweg (goederen naar markt, kinderen naar school). Het navigatieprogramma heeft permanente boeien geïnstalleerd om de navigatie te vergemakkelijken. Vientiane Pakxanh PAK MUN Nongh Khai Nakhon Phanom Thakhek THAILAND Mukdahan Savannakhet Pak Mun is één van de stuwdammen in het lagere Mekongbekken, op een zijrivier van de Mekong in Thailand (136 Mw). Het totale potentieel van het lagere bekken bedraagt 30.000 Mw. Stuwdammen hebben wel een grote sociale en milieu-impact. Gorgo Pakxe Bangkok Siem Reap Muang gkhong Stung Treng CAMBODIA A MOERASSEN De Mekong gaat in het Zuiden van Laos over in een uitgestrekt moerasgebied. Dat gebied fungeert als een spons en is belangrijk voor de waterhuishouding stroomafwaarts. Scheepvaart van Laos naar Cambodja is niet mogelijk door watervallen. Tun Myint Kratie Kampong Chhnang Kampong Cham MEKONG-DELTA Phnom Penh Ho Chi Minh Long Xuyen Can Tho My yt Tho In de Mekong-delta splitst de Mekong zich in verschillende armen. Deze dichtbevolkte Vietnamese provincie produceert de helft van alle rijst in Vietnam, en kweekt vissen en garnalen. Olivier Laumann dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 17

RUBRIQUE DE PRIVÉ-SE Naar het voorbeeld van andere Aziatische tijgers is de armoede in Vietnam de jongste 15 jaar aanzienlijk verminderd als gevolg van een gestage economische groei (7% per jaar). Een goede gelegenheid om ons licht op te steken bij BIO, de Belgische investeringsmaatschappij voor ontwikkelingslanden, over de rol en de uitdagingen van de privésector in Azië en in ontwikkelingslanden. Ontwikkelingsregio s oefenen niet altijd een grote aantrekkingskracht uit op investeerders. Er zijn te veel risico s, er is gebrek aan infrastructuur en opgeleid personeel. Multinationals die het risico toch aandurven, bekommeren zich nauwelijks om de sociaal-economische gevolgen in het gastland. En de lokale bedrijven hebben te weinig geld om hun activiteiten te ontwikkelen en volop hun rol te spelen als economische en sociale motor. Om aan het gebrek aan kapitaal en lange termijnkrediet te verhelpen, gaf de Belgische ontwikkelingssamenwerking gestalte aan BIO, de Belgische investeringsmaatschappij voor ontwikkelingslanden. Dimensie 3 sprak met Dimitri Van Raemdonck, senior investment officer bij BIO. BIO vraagt altijd een advies aan de attachés ontwikkelingssamenwerking. GPV De chocoladefabriek Grand-Place Vietnam integreert de lokale productie van cacaobonen in zijn circuit. Waarom zette de Belgische ontwikkelingssamenwerking een zuiver economisch instrument op dat los staat van de gebruikelijke doelstellingen van de ontwikkelingssamenwerking? Met de oprichting van BIO onder staatssecretaris Eddy Boutmans werd een andere weg ingeslagen. Opdat een land zich kan ontwikkelen moet je rijkdom creëren. Welnu, deze rijkdom kan worden verschaft door de privé-sector, die in ontwikkelingslanden over te weinig financiering beschikt. Aangezien investeren in het Zuiden een groot risico inhoudt, rekenen banken zeer hoge rentevoeten aan op zeer korte termijn, voorwaarden dus die moeilijk liggen voor kleine bedrijven. BIO blijft ook op lange termijn toegankelijk en biedt oplossingen die aangepast zijn aan de noden van kleine en middelgrote ondernemingen (KMO s). Een aantal soortgelijke initiatieven die in andere Europese landen werden opgestart, hadden hun nut reeds bewezen. Eerst financierde BIO intermediaire instellingen zoals microfinancieringsinstellingen 18 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3

RUBRIQUE AZIË CTOR is de weg naar economische en sociale ontwikkeling? en banken die zich richten op KMO s, en leerde zo van hun ervaring op het terrein. Sinds 2004 investeert ze rechtstreeks in KMO s, die uit hun natuur een rechtstreekse impact hebben op de plaatselijke gemeenschap, de streek en het land waarin ze werken. Zonder twijfel is de ondersteuning van de privésector een noodzakelijke vorm van ontwikkelingssamenwerking, complementair met de gebruikelijke aanpak. Aan de hand van welke criteria kiest BIO de investeringen? De projecten en bedrijven waarin BIO investeert moeten economisch duurzaam zijn en een zo groot mogelijke impact hebben op ontwikkeling: creëren van werkgelegenheid, opleiding, degelijke werkomstandigheden. We toetsen de projecten ook op de criteria die zijn vastgelegd in de Belgische wet over ontwikkelingssamenwerking: gender, milieu, goed bestuur, aidsbestrijding, enz. We verschillen hierin met andere banken die enkel letten op de rendabiliteit van een bedrijf. BIO financiert altijd lokale bedrijven. Essentieel is dat een project het lokale economische weefsel versterkt, waardig werk creëert, knowhow ontwikkelt en de levensomstandigheden van de bevolking verbetert. BIO vraagt altijd een advies aan de attachés ontwikkelingssamenwerking van de ambassade van België in het gastland. Met hun ervaring op het terrein gaan ze na of onze informatie klopt en geven ze ons de garantie dat het project leefbaar is. Bij onze keuze laten Bio-invest BIO investeerde 650.000 euro in Grand-Place Vietnam (GPV), de enige chocoladefabrikant in Vietnam. De passie voor chocolade van een Belgisch zakenman leidde tot de oprichting van GPV, de eerste fabriek van Belgische chocolade die vooral bestemd is voor de Vietnamese markt. Er bestond wel een cacaosector in het land maar deze raakte in het slop. De chocoladefabriek GPV creëerde een groot aantal waardige arbeidsplaatsen en maakt geen gebruik van kinderarbeid. De Europese knowhow werd overgedragen aan de Vietnamese kaderleden. De fabriek produceert 3.000 ton chocolade per jaar en kan in Vietnam op een grote afzet rekenen. Ze exporteert intussen ook naar de Verenigde Staten, China en India. Deze export kan het land een groot aantal vreemde valuta opleveren. Sinds 2011 voert GPV niet langer cacao in. Ze maakt voor haar productie gebruik van de lokale cacaoteelt, wat een inkomen verschaft aan de kleine lokale telers. GPV we ons ook leiden door de geografische en sectorale prioriteiten van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, zoals de landbouw in DR Congo. BIO investeert in Zuidoost-Azië. Hoe onderscheidt de Aziatische markt zich van Afrika? BIO investeert in India, Cambodja, Vietnam en Indonesië. Azië wordt gekenmerkt door een regionale dynamiek die Cacaobonen liggen te drogen. wordt aangestuurd door voortrekkers zoals India en China. Hierdoor is het bankenaanbod uitgebreider, de markt beter gestructureerd en ligt de vraag hoger. Sommige landen zoals Vietnam en Cambodja zeilen mee op deze dynamiek, maar de privésector blijft er kampen met een gebrek aan lange termijnkapitaal. Ook Afrika kent een forse groeispurt, maar heeft nog niet hetzelfde niveau van economische ontwikkeling van Azië bereikt. Daarom is dit continent, en Centraal-Afrika in het bijzonder, een hoge prioriteit voor BIO. Eind 2010 maakte de Belgische regering een bedrag van 9 miljoen euro vrij en kende ze aan BIO een extra bedrag toe van 105 miljoen euro. Gevoegd bij de vorige financieringen, beloopt het totale investeringsbedrag begin 2011 460 miljoen euro, kapitaal en subsidies niet inbegrepen. ONLINE www.bio-invest.be dimensie 3 I JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 19

INDUSTRIËLE, BIOLOGISCHE EN EERLIJKE LANDBOUW VAN HIER EN ELDERS: De productie in vraag gesteld Volgens de Voedsel en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties wordt wereldwijd een derde van al het geproduceerde voedsel weggegooid. In ontwikkelingslanden vooral door slechte wegen en misoogsten, in het Westen vaak gewoon als overschotten, omdat we het niet op krijgen. Is eerbied voor voedsel, voor de eerlijke en duurzame productie ervan, een bewuste keuze voor de westerse consument, en kan hij er ook de meer dan 900 miljoen hongerigen in het Zuiden mee helpen? Dimensie 3 ging de boer op. Goede of slechte boeren, dat bestaat niet Voor Piet Van Themsche, voorzitter van de Boerenbond en Agricord, moeten beide landbouwsystemen, korte keten en traditioneel, naast elkaar bestaan. De boer maakt zelf de keuze, vanuit een economische logica. In Europa groeit het deel van de markt dat vraagt naar duurzame productiemethodes, bio, korte keten of andere, waarbij nabijheid tussen producent en consument centraal staat. De landbouw moet op die kans inspelen, maar het blijft een niche, die momenteel goed is voor maximum 5% van de voedselproductie. Anderzijds zie je een evolutie van verduurzaming in de traditionele mainstream landbouw. Meer met minder. Dat betekent met minder inputs de effectiviteit verhogen, onder meer door genetica en teelttechnieken. De laatste 15 jaar zie je daardoor erg gunstige evoluties in het gebruik van bestrijdingsmiddelen, verzuring of de emissie van fi jn stof. In de toekomst zal men aan de traditionele landbouw nog meer beperkingen opleggen, vanuit de maatschappelijke vraag naar biodiversiteit, waterkwaliteit, klimaat. Deze kosten, die niet in de marktprijs verrekend kunnen worden, zullen door de maatschappij gedragen worden. De korte keten van zijn kant rekent die extra kosten rechtstreeks door aan de consument. Wat de duurzaamheid van de landbouw betreft, zal het economische steeds dé drijfveer van de boer blijven. De vraag of hij er zijn boterham kan mee verdienen, zal steeds zijn keuze voor deze of gene methode bepalen. Nog vanuit economisch oogpunt kan de korte ketenlandbouw, die evenwaardig is aan de zeer gespecialiseerde landbouw, maar een deel van het verhaal zijn. Men mag niet vervallen in het nostalgische verhaal van de zelfvoorzienende boer. Ernaast moet immers de zeer gespecialiseerde en heel productieve traditionele landbouw zijn rol blijven vervullen. De globale tendensen zoals de uitbreiding van de megasteden, de klimaatontwikkeling en de evolutie naar hernieuwbare energie maken die vraag noodzakelijk. Wel dienen de globale inspanningen, zoals nu binnen de G20, te worden verdergezet om de recente volatiliteit van de voedselprijzen een halt toe te roepen. Want de vraag blijft of men voedsel, als basisrecht, srecht, wel als een gewoon handelsgoed kan behandelen. RVV De consument is ook een actor Catherine is lid van een gemeenschappelijke aankoopcentrale. Ze legt uit waarom ze heeft gekozen voor alternatieve consumptie. Alternatieve consumptie betekent dat mensen in groep gewone consumptieartikelen rechtstreeks bij de lokale bioproducent halen. Ik ben even gaan stilstaan bij ons consumptiegedrag. Ik groeide op in een gezin dat een moestuin had, dat melk en kaas op de boerderij om de hoek kocht. Dat lag voor de hand. Toen ik in Brussel studeerde, had ik er snel genoeg van smakeloos fruit en het gebrek aan contact met de producent. Op de markt maakte ik kennis met bioproducenten en ik ben op hun boerderij geweest. Sindsdien kies ik ervoor alleen nog bioproducten te kopen: voor de smaak, omdat ze lokaal geteeld zijn, en voor het plezier dat het ontdekken van sommige producten mij verschaft. Zo ontdekte ik groenten die in de vergetelheid zijn geraakt zoals de aardpeer, de witte peen en Belgische kazen waarvan ik het bestaan zelfs niet vermoedde. Maar de prijs van bioproducten bleef een struikelblok. Ik besloot deel te nemen aan de oprichting van een gemeenschappelijke aankoopcentrale (GAC) in Brussel. Ik ben echt gewonnen voor deze formule: er is niet alleen het groepsgebeuren, een ander voordeel is dat je kunt bestellen wat je wilt en dat je de producent kent. Joël, onze producent, heeft een boerderij in Waals-Brabant en hij houdt van zijn vak. De groep heeft met Joël een vertrouwensband die afwijkt van de klassieke commerciële boodschap. Door haar producten bij Joël te kopen, zorgt de GAC ervoor dat Joël en zijn werknemers een eerlijk loon ontvangen en in degelijke arbeidsomstandigheden kunnen werken. Want ook dat is voor mij biologische landbouw: zich bekommeren om anderen en om de omstandigheden waarin ze moeten werken. Ik ben er stellig van overtuigd dat de consument ook een actor is. Hij kan met zijn daden de wereld tot een betere plek maken. Als kleine schakel in het geheel, heeft hij de macht om te beslissen waar en bij wie hij koopt, welke producten hij zich aanschaft en hoe hij daarbij te werk gaat. EP 20 JUNI-JULI-AUGUSTUS 2011 I dimensie 3