Risico s van elektromagnetische velden op het werk Wetgevende nota De Europese richtlijn 2013/35/EU van 26 juni 2013 betreffende de minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico s van elektromagnetische velden (EMV) is omgezet in Belgische wetgeving. Het gaat om: Koninklijk besluit van 20.05.2016 betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de risico s van elektromagnetische velden op het werk (Belgisch Staatsblad, 10.06.2016). Het vormt titel IV, Hoofdstuk VI van de Codex over het welzijn op het werk, met de volgende opschriften: Titel IV: Omgevingsfactoren en fysische agentia. Hoofdstuk VI Elektromagnetische velden Dit KB heeft betrekking op alle bekende biofysische effecten directe en indirecte effecten veroorzaakt door elektromagnetische velden, waaraan werknemers tijdens het werk worden blootgesteld en die een risico inhouden of kunnen inhouden voor hun gezondheid en veiligheid. Het heeft geen betrekking op de veronderstelde effecten op lange termijn, noch op de risico s verbonden aan het contact met stroomvoerende geleiders. 1 De grenswaarden voor blootstelling en de actieniveaus zijn afkomstig van de International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection(www.icnirp.de). De Europese Commissie heeft niet-bindende praktische handleidingen gepubliceerd om de werkgever te helpen bij het beoordelen van de risico s van blootstelling aan elektromagnetische velden. Het gaat om een praktische algemene handleiding, een gids met casestudy s en een specifieke handleiding voor kmo s.
Wat u moet weten: De GWB die in dit KB zijn vastgesteld hebben enkel betrekking op de wetenschappelijk zorgvuldig vastgestelde verbanden tussen directe biofysische effecten op de korte termijn en blootstelling aan EMV. De werkgever zorgt ervoor dat de blootstelling van werknemers aan EMV beperkt blijft. Hij stelt de EMV vast en beoordeelt hij ze, waarbij hij rekening houdt met de praktische handleidingen, normen en richtsnoeren, waaronder gegevensbanken betreffende blootstelling. Indien hij onmogelijk op betrouwbare wijze kan vaststellen of de GWB in acht worden genomen, gebeurt de beoordeling aan de hand van metingen of berekeningen. De werkgever doet voor een risicoanalyse een beroep op zijn IDPB, een EDPB of een erkend laboratorium. Bij de risicoanalyse en de preventiemaatregelen moet hij met name aandacht besteden aan volgende elementen: de GWB voor effecten op de gezondheid, de GWB voor effecten op de zintuigen en de AN; frequentie, niveau, aard van de blootstelling; de directe biofysische effecten; de effecten voor de gezondheid en veiligheid van werknemers met een bijzonder risico; de indirecte effecten; de aanwezigheid van vervangend materieel; de informatie verkregen via het gezondheidstoezicht enz. De werkgever moet de gegevens die op basis van die beoordeling zijn verkregen vaststellen in een schriftelijk document. In geval van overschrijding van de blootstellingslimieten (GWB) neemt hij passende maatregelen. Op basis van de risicobeoordeling stelt hij een actieplan op met technische en/of organisatorische maatregelen. Indien er geen risicoanalyse is gebeurd, geeft de werkgever hiervoor een schriftelijke verantwoording, waarin hij aantoont dat ze overbodig is (geen risico). De werknemers die blootgesteld worden aan EMV worden onderworpen aan een passend gezondheidstoezicht, tenzij uit de risicoanalyse blijkt dat zij geen risico lopen. Arbeidsplaatsen die de AN overschrijden, worden gemarkeerd met passende signalisatie en de toegang ertoe wordt beperkt. In geval van symptomen van voorbijgaande aard werkt de werkgever indien nodig zijn risicoanalyse en de genomen maatregelen bij. De risicoanalyse moet regelmatig worden bijgewerkt, met name op basis van de resultaten van het gezondheidstoezicht op de werknemers. De werkgever zorgt ervoor dat zowel werknemers die waarschijnlijk aan EMV op het werk worden blootgesteld als het Comité alle noodzakelijke voorlichting en opleiding krijgen in verband met de risicoanalyse. 2
Gedetailleerd overzicht: Afdeling I Toepassingsgebied en definities Artikels 1-4 Omzetting richtlijn 2013/35/EU (26.06.2013) Minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico s van fysische agentia (elektromagnetische velden). Het KB is van toepassing op de werkgevers en werknemers bedoeld in het KB van 04.08.96 Welzijn (artikel 2). Het heeft betrekking op alle directe of indirecte biofysische effecten op korte termijn. Artikel 5 Het houdt rekening met de volgende natuurkundige begrippen: Elektromagnetische velden: statische elektrische, statische magnetische en tijdsafhankelijke elektrische, magnetische en elektromagnetische velden met frequenties tot 300 GHz. Directe biofysische effecten: effecten op het menselijk lichaam rechtstreeks veroorzaakt door de aanwezigheid ervan in een elektromagnetisch veld. Indirecte effecten: effecten veroorzaakt door de aanwezigheid van een object in een EMV en die een gevaar voor de veiligheid of de gezondheid kunnen opleveren. GWB: waarden die zijn vastgesteld op grond van biofysische en biologische bevindingen, met name op grond van wetenschappelijk erkende directe kortetermijn- en acute effecten (thermische effecten, elektrische stimulering van weefsels). GWB voor effecten op de gezondheid: GWB waarbij, indien ze worden overschreden, werknemers kunnen blootstaan aan effecten die schadelijk zijn voor de gezondheid, zoals opwarming of stimulering van de zenuwen en het spierweefsel. GWB voor effecten op de zintuigen: GWB waarbij, indien ze worden overschreden, werknemers kunnen blootstaan aan voorbijgaande verstoringen van de zintuiglijke waarneming en geringe wijzigingen in de hersenfuncties. AN (actieniveaus): operationele niveaus die zijn vastgesteld om eenvoudiger te kunnen aantonen dat de relevante GWB in acht zijn genomen. 3
Elektrische velden Magnetische velden Lage AN Niveaus die horen bij de specifieke beschermings- of preventiemaatregelen die in dit KB zijn bepaald. Niveaus met betrekking tot de GWB voor effecten op de zintuigen. Hoge AN Niveaus die horen bij de specifieke beschermings- of preventiemaatregelen die in dit KB zijn bepaald. Niveaus met betrekking tot de GWB voor effecten op de gezondheid. Opmerking van het CEDIOB: ter herinnering (tabel uit de presentatie van Dr. M. De Ridder op de J.N.M.T., 12.11.2015): Frequentiebereik van Effecten op de zintuigen het EMV 0-1 Hz > 2 Tesla: duizeligheid, misselijkheid, metaalsmaak. 1 Hz- 10 MHz Lichtflitsen zien rond 20 Hz (1 à 400 Hz) (magnetofosfenen) 100 khz 300 GHz Kliks en geluiden horen bij 0,3 à 6 GHz (microgolven) Effecten op de gezondheid > 8 Tesla: vertraging van de bloedsomloop. Zenuwstimulatie: tintelingen, pijn, spontane spierbewegingen, hartritmestoornissen. Opwarming: lokaal (pijn, brandwonde), algemeen (koorts). 4 Afdeling II GWB en AN Artikels 6 14 De in dit besluit vastgestelde GWB hebben enkel betrekking op de wetenschappelijk zorgvuldig vastgestelde verbanden tussen directe biofysische effecten op de korte termijn en blootstelling aan elektromagnetische velden. De werkgever zorgt ervoor dat de blootstelling van werknemers aan elektromagnetische velden beperkt blijft: tot de GWB voor effecten op de gezondheid en de GWB voor effecten op de zintuigen voor niet-thermische effecten (Bijlage 2 bij dit KB); tot de GWB voor effecten op de zintuigen en de GWB voor effecten op de zintuigen voor thermische effecten (Bijlage 3 bij dit KB). Wanneer de blootstelling van werknemers aan EMV de GWB overschrijdt, neemt de werkgever onmiddellijk maatregelen.
Opmerking: Wanneer wordt aangetoond dat de geldende AN niet zijn overschreden, betekent dit dat de GWB zijn nageleefd. Wanneer de bloostelling de AN overschrijdt, neemt de werkgever de nodige maatregelen tenzij uit de beoordeling (art. 15-16) blijkt dat de GWB niet zijn overschreden en dat er geen veiligheidsrisico is. Indien een overschrijding gerechtvaardigd wordt door de praktijk of het procedé, mag de blootstelling hoger zijn dan: De lage AN voor magnetische velden (bijlage 2, tabel B1) De lage AN voor magnetische velden (bijlage 2, tabel B2) De GWB voor effecten op de zintuigen (gedurende de werktijd) (bijlage 2, tabel A1) De GWB voor effecten op de zintuigen (gedurende de werktijd) (bijlage 2, tabel A3 en bijlage 3, tabel A2) Indien de GWB voor effecten op de zintuigen niet worden overschreden de GWB voor effecten op de gezondheid niet worden overschreden overmatige vonkontladingen en contactstromen worden voorkomen met behulp van specifieke beschermingsmaatregelen aan de werknemers informatie aangaande de situaties is verstrekt. Indien de GWB voor effecten op de zintuigen slechts tijdelijk worden overschreden de GWB voor effecten op de gezondheid niet worden overschreden indien in geval van voorbijgaande symptomen maatregelen worden genomen aan de werknemers informatie aangaande de situaties is verstrekt. mits ze slechts tijdelijk worden overschreden de GWB voor effecten op de gezondheid niet worden overschreden specifieke preventiemaatregelen zijn genomen. in geval van voorbijgaande symptomen maatregelen worden genomen aan de werknemers informatie aangaande de situaties is verstrekt. mits ze slechts tijdelijk worden overschreden 5
de GWB voor effecten op de gezondheid niet worden overschreden in geval van voorbijgaande symptomen maatregelen worden genomen aan de werknemers informatie aangaande de situaties is verstrekt. Afdeling III Risicoanalyse Artikels 15-16 De werkgever beoordeelt alle risico s waaraan de werknemers zijn blootgesteld als gevolg van de EMV op de arbeidsplaats en, indien nodig, meet of berekent hij de niveaus van EMV waaraan de werknemers zijn blootgesteld. Hij stelt vast in hoeverre er sprake is van EMV op de arbeidsplaats en beoordeelt ze, waarbij hij rekening houdt met de relevante praktische handleidingen en andere normen of richtsnoeren, waaronder gegevensbanken betreffende blootstelling. Indien niet op betrouwbare wijze kan worden vastgesteld of de GWB in acht worden genomen, wordt de blootstelling beoordeeld aan de hand van metingen of berekeningen. Artikels 17-19 De werkgever doet voor de beoordeling, meting en/of berekening een beroep op zijn IDPB of EDPB. Indien de IDPB of EDPB niet over de nodige deskundigheid beschikt, doet de werkgever een beroep op een erkend laboratorium. 6 De gegevens van die beoordeling worden bewaard. Bij de risicoanalyse en de daaruit voortvloeiende preventiemaatregelen besteedt de werkgever in het bijzonder aandacht aan de volgende elementen: de GWB voor effecten op de gezondheid, de GWB voor effecten op de zintuigen en de AN; de frequentie, het niveau, de duur en de aard van de blootstelling, met inbegrip van de verdeling over het lichaam van de werknemer en over de ruimte van de arbeidsplaats, alle directe biofysische effecten, alle effecten voor de gezondheid en veiligheid van werknemers met een bijzonder risico, alle indirecte effecten, het bestaan van vervangend materieel, de informatie verkregen via het gezondheidstoezicht, de informatie verstrekt door de fabrikant, andere relevante informatie ter zake, de verschillende bronnen van blootstelling, gelijktijdige blootstelling aan velden van verschillende frequenties.
Artikels 20-21 Op plaatsen die open zijn voor het publiek hoeft de beoordeling van de blootstelling niet te worden uitgevoerd: indien er al een beoordeling heeft plaatsgevonden overeenkomstig de bepalingen inzake beperking van de blootstelling van de bevolking aan EMV, en indien de in die bepalingen vervatte beperkingen worden nageleefd. De risicoanalyse moet worden vastgelegd in een geschreven document (KB 27.03.98 Welzijnsbeleid) en regelmatig worden bijgewerkt, met name wanneer uit de resultaten van het gezondheidstoezicht blijkt dat dit nodig is. Indien geen risicoanalyse wordt uitgevoerd, geeft de werkgever hiervoor een attest waaruit blijkt dat ze overbodig is (geen risico). Afdeling IV Maatregelen ter voorkoming of vermindering van de risico s Artikels 22-26 De werkgever neemt de nodige maatregelen om te garanderen dat de risico s als gevolg van EMV op de arbeidsplaats worden weggenomen of tot een minimum beperkt. 7 Hij stelt op basis van de risicobeoordeling een actieplan op met technische en/of organisatorische maatregelen om elk risico voor werknemers met een bijzonder risico en elk risico verbonden aan indirecte effecten te voorkomen. Hij houdt met name rekening met: alternatieve werkmethoden die leiden tot lagere blootstelling aan EMV, de keuze van arbeidsmiddelen die minder intense EMV uitzenden, technische maatregelen om de emissie van EMV te beperken, adequate afbakenings- en toegangsmaatregelen (signalisatie, etiketten etc.), bij blootstelling: maatregelen en procedures om vonkontladingen en contactstromen te beheersen, passende onderhoudsprogramma s, het ontwerp en de indeling van de werkposten en de arbeidsplaatsen, beperking van de duur en intensiteit van de blootstelling, de beschikbaarheid van geschikte persoonlijke beschermingsmiddelen.
Hij past die maatregelen aan voor werknemers met een bijzonder risico: Gezondheidstoezicht in het kader van de moederschapsbescherming Werknemers met bijzonder risico Werknemers met een actief geïmplanteerd medisch hulpmiddel Werknemers met een passief geïmplanteerd medisch hulpmiddel Werknemers die een medisch hulpmiddel op het lichaam dragen Zwangere vrouwen Een ongeboren kind moet worden beschouwd als deel uitmakend van de algemene bevolking. De blootstelling van een zwangere vrouw aan EMV moet worden beoordeeld, indien nodig aan de hand van metingen. Bij een blootstelling hoger dan het referentieniveau voor de algemene bevolking, maatregelen nemen opdat de blootstelling onder de referentieniveaus van de EU raad* blijft. Indien risico op accidentele overmatige blootstelling aan radiofrequenties (T + 2 C), maatregelen nemen. *Aanbeveling van de Raad van 12 juli 1999 betreffende de beperking van de blootstelling van de bevolking aan elektromagnetische velden (0 Hz tot 300 GHz) http://www.issep.be/wpcontent/uploads/recommandation_1999-519-ce-public.pdf Arbeidsplaatsen die de AN overschrijden, worden gemarkeerd met passende signalisatie en de toegang ertoe wordt beperkt. 8 Er worden specifieke beschermingsmaatregelen genomen: opleiding van werknemers, gebruik van passende technische middelen. Artikels 27-28 Statische magnetische velden kunnen duizeligheid en misselijkheid opwekken. Om die symptomen te vermijden worden specifieke maatregelen genomen, zoals beheersing van bewegingen. Artikel 29 Wanneer een werknemer symptomen van voorbijgaande aard signaleert, zoals zintuiglijke gewaarwordingen, duizeligheid of misselijkheid, dan werkt de werkgever indien nodig de risicobeoordeling en de preventiemaatregelen bij.
Afdeling V Voorlichting en opleiding van de werknemers Artikel 30. De werkgever zorgt ervoor dat zowel werknemers die waarschijnlijk aan EMV op het werk zullen worden blootgesteld als het Comité alle noodzakelijke voorlichting en opleiding krijgen betreffende de risicoanalyse, in het bijzonder betreffende: de genomen maatregelen, de waarden en concepten van de GWB en AN, de mogelijke risico s en de getroffen preventieve maatregelen, de mogelijke indirecte gevolgen van blootstelling, de resultaten van de beoordeling, meting of berekening van de mate van blootstelling aan EMV, de wijze waarop schadelijke gezondheidseffecten van de blootstelling kunnen worden opgespoord en gemeld, de mogelijke voorbijgaande symptomen en gewaarwordingen die verband houden met effecten in het centrale en het perifere zenuwstelsel, de omstandigheden waarin werknemers recht hebben op gezondheidstoezicht, veilige werkmethoden, werknemers met een verhoogd risico. Afdeling VI Raadpleging en participatie van de werknemers Artikel 31 9 De raadpleging en participatie van werknemers en/of hun vertegenwoordigers vinden plaats volgens het KB van 03.05.1999 - CPBW. Afdeling VII Gezondheidstoezicht Artikels 32-36 Het gezondheidstoezicht beoogt de preventie en vroegtijdige diagnose van mogelijke schadelijke gezondheidseffecten ten gevolge van blootstelling aan EMV. Werknemers die blootgesteld worden aan EMV worden onderworpen aan een passend gezondheidstoezicht (KB 28.05.2003), tenzij uit de resultaten van de risicoanalyse blijkt dat zij geen gezondheidsrisico lopen. Indien een werknemer melding maakt van een ongewenst of onverwacht gezondheidseffect of indien blootstelling boven de GWB, worden de betrokken werknemers onderworpen aan een gezondheidstoezicht.
Afdeling VIII Afwijkingen Artikels 37-43 In dit deel aan te merken: Artikel 37 De blootstelling mag de GWB overschrijden indien ze verband houdt met de installatie, het testen, het gebruik, de ontwikkeling, het onderhoud van of onderzoek betreffende MRIapparatuur voor patiënten in de gezondheidssector, op voorwaarde dat aan volgende voorwaarden is voldaan: 1. de risicobeoordeling heeft aangetoond dat de GWB zijn overschreden; 2. gezien de stand van de techniek zijn alle technische en/of organisatorische maatregelen toegepast; 3. de omstandigheden rechtvaardigen de overschrijding van de GWB naar behoren; 4. er is rekening gehouden met de kenmerken van de arbeidsplaats, de arbeidsmiddelen of de arbeidspraktijken; 5. na advies van het Comité en de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer toont de werkgever aan dat de werknemers onverminderd beschermd zijn tegen schadelijke gezondheidseffecten en veiligheidsrisico s, onder meer door ervoor te zorgen dat de instructies van fabrikant worden opgevolgd. Artikel 38 De GWB mogen tijdelijk worden overschreden in specifieke sectoren of voor specifieke activiteiten die niet onder de bepalingen van artikel 37 vallen, en dit onder naar behoren gerechtvaardigde omstandigheden: 10 1. uit de risicobeoordeling is gebleken dat de GWB zijn overschreden; 2. gezien de stand van de techniek zijn alle technische en/of organisatorische maatregelen toegepast; 3. er is rekening gehouden met de specifieke kenmerken van de arbeidsplaats, de arbeidsmiddelen of de arbeidspraktijken; 4. de werkgever toont aan dat de werknemers onverminderd beschermd zijn tegen schadelijke gezondheidseffecten en veiligheidsrisico s (vergelijkbare en internationaal erkende normen en richtsnoeren).
Afdeling IX Slotbepalingen Artikels 44-45 Deze bepalingen vormen titel IV, hoofdstuk VI van de Codex over het welzijn op het werk met de volgende opschriften: Titel IV: Omgevingsfactoren en fysische agentia. Hoofdstuk VI Elektromagnetische velden Dit KB bevat drie bijlagen: 1. Natuurkundige grootheden met betrekking tot de blootstelling aan elektromagnetische velden. 2. Niet-thermische effecten - Grenswaarden voor blootstelling en actieniveaus in het frequentiegebied van 0 Hz tot en met 10 MHz. 3. Thermische effecten - Grenswaarden voor blootstelling en actieniveaus in het frequentiegebied van 100 khz tot en met 300 GHz. 11