Een ondernemende EHS voor Brabant
Een ondernemende EHS voor Brabant Natuur- en landschapsontwikkeling is belangrijk voor een mooi, gevarieerd en aantrekkelijk Brabants platteland. Brabantse boeren en tuinders nemen het voortouw om slimmer en goedkoper de functies en natuurdoelen van de ecologische hoofdstructuur te realiseren. Sterker nog: boeren en tuinders delen de ambitie, maar kiezen voor een nieuwe aanpak. Eentje met draagvlak van de grondbezitters én met oog voor de omgeving. En eentje waarmee het 3x kosteneffectiever kan. We verbinden economie met ecologie. Zo staan boeren en tuinders aan de basis van groen leven in Brabant! ZLTO nodigt maatschappelijke partners nadrukkelijk uit om de EHS-puzzel met elkaar te leggen. Boeren gaan landgebruik afstemmen op de geldende natuurdoelen. Tegelijkertijd produceren ze daardoor op een duurzame wijze en met nieuw perspectief voor de toekomst. De waardering en beleving van de directe omgeving door burgers wordt belangrijker. Ze willen zich thuis voelen, rust en ruimte beleven en weten dat hun omgeving met zorg en overtuiging wordt beheerd en onderhouden. Als het gaat om de maatschappelijke vraag naar natuur en landschap op het Brabantse land, kunnen boeren en tuinders veel betekenen en de kwaliteit waarborgen. Zodat 2,5 miljoen Brabanders zo veel mogelijk van de groene tentoonstelling op het Brabantse land kunnen genieten. Natuurlijk doen Natuur is verbonden met het boerenbedrijf en is een essentiële bouwsteen van duurzaam ondernemen. De boer produceert voedsel dankzij een levendige bodem waarin grotere en kleinere organismen zorgen voor voedsel en bescherming van planten. Akkerbouwgewassen, gras en maïs wisselen zij af 2
met bloemrijke randen waar insecten en vogels voedsel en ruimte vinden om te leven zodat zij ook hun bijdrage kunnen leveren aan de voedselproductie. Schoon en genoeg water is het bloed voor het landschap en dus ook voor de producerende ondernemer. Groen weefwerk De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) geeft de richting op welke plaatsen in de provincie de natuur moet worden versterkt. Het is een krachtig concept omdat het de samenhang in natuur en landschap laat zien. Het concept is gebaseerd op hoe het landschap is ontstaan: het weefwerk waarin mensen wonen en werken en waarbinnen de boer voedsel produceert. De EHS laat zien waar zand en klei elkaar ontmoeten en waar het kwelwater voor bijzondere natuur zorgt. Het laat zien waar de beken het water vasthouden en afvoeren. Die natuurlijke structuur van het landschap geeft aan waar de boer het beste welk gewas kan produceren. Door daar op te sturen geeft de ZLTO met haar leden een krachtige impuls aan het ontwikkelen en beheren van de EHS. Een ondernemende EHS Ondernemen is doorpakken, aldus het credo. ZLTO wenst samen met maatschappelijke partners de EHS ondernemend te realiseren en volgt daarbij onorthodoxe wegen. Ondernemers maken een draai: met het gezicht naar de natuur. Dat wordt een flinke uitdaging. De EHS wordt meer van burgers en ondernemers. ZLTO zoekt met haar leden naar nieuwe manieren om die EHS sneller, efficiënter, effectiever en met meer mensen compleet te maken en te beheren. Dat past bij Brabant. Samen werken, verantwoordelijkheid nemen en er samen de vruchten van plukken. 3
Gestapelde functies Een mooi landschap, ontwikkelen van biodiversiteit en (agrarisch) ondernemen gaat prima hand in hand als we het integraal aanpakken. In dat multifunctioneel landschap ontwikkelt de boer een landgebruik dat voldoet aan de eisen van de EHS op die specifiek plaats. Hij of zij maakt de keus voor het landgebruik niet uitsluitend vanuit zijn bedrijfsvoering, maar stelt zich eerst de vraag waarom ligt hier de EHS en hoe kan ik die natuurdoelstelling op die plek combineren met de doelstelling van mijn bedrijf? We laten zien dat dit werkt aan de hand van drie voorbeelden: Voorbeeld 1: beekdalen; parels van Brabant De beekdalen zijn de aders van het Brabantse landschap. Zij maken bijna 50% uit van de Brabantse EHS. Het water moet schoner en beter vastgehouden in de stroomgebieden voordat het wordt afgevoerd. Dat vraagt de Kaderrichtlijn Water (KRW). Dat brengt vanzelf kansen met zich mee voor natuurontwikkeling. Maar in de beekdalen is ook de landbouw groot geworden. De grond is er vruchtbaar en water is er altijd. De landbouw gaat een nieuwe plek geven aan deze beekdalen in de bedrijfsvoering, zodat de beken water beter kunnen vasthouden en er schoon water wordt afgevoerd. Het waterschap maakt de beek weer slingerend. De ondernemer gaat pas bemesten in de loop van mei als het droger wordt en gebruikt minder mest, de grond wordt als grasland gebruikt of hij verbouwt een gewas dat in dienst staat van de waterkwaliteit, luzerne bijvoorbeeld. Door de variatie in hoogte ontstaat er een natuurlijke zonering waardoor de omgeving bepaalt wat de boer op welk moment van het jaar kan gaan doen. Zo ontstaat een mooi landschap dat niet alleen de ondernemer, maar ook de burger aan, over of langs het water waardeert. 4
Voorbeeld 2: bufferen voor natuur Belangrijke reservaten voor natuur liggen geïsoleerd in het landschap en de omgevingseisen verschillen van die van de huidige landbouw. Dat vraagt om aangepast landgebruik op die overgangen. Dat kan (nieuwe) natuur zijn, maar het kan ook landbouw zijn die zich in dienst stelt van de natuurkern. Door het peil op te zetten krijgt de natuurkern voldoende water. Grasteelt is nog net mogelijk. Door tijdelijke extra te draineren kan dat gras ook goed worden geoogst. Andere gewassen in de omgeving staan specifiek in dienst van de bodemontwikkeling voor natuur, maar geven ook een nieuwe impuls aan de kringlooplandbouw. Slim boeren rond de natuur zorgt voor meer en betere natuur én voor een duurzame landbouw. Voorbeeld 3: een landschap met nieuwe aders Het landschap van Brabant is van oudsher een boerenlandschap. Lanen en bomen zijn beeldbepalend. De moderne landbouw vraagt om goed bewerkbare percelen en die enkele boom in het landschap wellicht een overblijfsel van een erfgrens belemmert dat. Kan en mag die worden vervangen door bomen en struwelen op andere meer logische plekken? Hoe zijn de percelen beter te bewerken? Krijgt natuur en landschap meer samenhang en is deze beter 5
toegankelijk voor recreanten? Dat gaan we onderzoeken met boeren en burgers. Want het beheren van struwelen en bomen kan worden ingepast in de moderne bedrijfsvoering. Het levert extra organische stof en/of energie op. Boeren willen graag dat nieuwe landschap maken, die zorgt voor minder werk en dus een lager brandstofgebruik. De losstaande bomen worden in dit voorstel weggehaald en op een andere plek vervangen door veelsoortige slingerende struwelen waarin het kwettert en kwaakt. Elke gulden een daalder waard Natuur ontwikkelen en beheren op de landbouwgrond van de provincie Noord Brabant is duur, vanwege de hoge grondprijs. De gebruikelijke manier voor ontwikkelen van de EHS is grond verwerven, inrichten en beheren. Dat kost over 30 jaar gerekend al snel ruim 4.000 per hectare per jaar. Het alternatief dat ZLTO hier aanbiedt kost over diezelfde 30 jaar uitgesmeerd gemiddeld een derde van dat bedrag. Het is drie keer goedkoper, omdat er sprake is van multifunctioneel ruimtegebruik. Het realiseren van goede omgevingscondities en een groen blauwe dooradering is mogelijk in combinatie met voer- en voedselproductie. De gronden blijven haar agrarische functie behouden en het is niet nodig om de grond af te waarderen. De ondernemer die zijn grondgebruik in dienst stelt van de natuur behoudt weliswaar zijn oppervlakte, maar verliest een deel van zijn productiecapaciteit. Hier ligt de sleutel in de bereidheid van ondernemers om erin te stappen. Als het productieverlies op de grond met een EHS functie en dus beperkingen wordt gecompenseerd met een marktconform aanbod van landbouwgrond in de nabije omgeving, dan zal de ondernemer mogelijk bereid zijn om erin te stappen, anders niet. 6
Die uitruil zou ook zonder geld kunnen verlopen en ook natuurorganisaties kunnen hierin meedoen met hun natuurgrond. Het op peil houden en versterken van die productiecapaciteit is belangrijker voor een ondernemer dan welke vergoeding dan ook. Wij noemen dit wel de grond voor grond benadering voor de landbouw. Dat betekent dat de maatschappij spekkoper kan worden als zij de mogelijkheid heeft om regionaal vervangende (bijvoorbeeld BBL) grond aan te bieden. Dat zal puzzelen zijn met grond en ruimte. Dat vraagt om een gebiedsgerichte aanpak: ondernemers en andere mensen in het gebied die samen met natuurorganisaties en overheden passen en meten, gronden ruilen, elkaar vertrouwen geven en samen dat nieuwe landschap ontwerpen, inrichten en beheren. Samen ondernemen met de EHS en met ruimte ZLTO neemt met haar leden het voortouw in deze nieuwe ontwikkeling. Wij leggen de ambitie neer om de komende 10 jaar 50% van de EHS op deze alternatieve wijze te realiseren. Dat vraag om naar schatting 3000 hectare vervangende grond. Er zijn al mooie voorbeelden in Brabant waar het lukt om op deze nieuwe manier aan de slag te gaan. Het kan een succes worden als we het samen oppakken met terreinbeheerders, gemeenten, waterschappen en provincie. Dat samen optrekken is essentieel voor ondernemers en andere partners om vertrouwen te krijgen in deze nieuwe aanpak. Als iedereen iets komt brengen, kan iedereen ook wat komen halen. Wij hopen u te ontmoeten aan de keukentafel. 7
ZLTO Onderwijsboulevard 225 Postbus 100 5201 AC s-hertogenbosch 073 217 30 00 info@zlto.nl www.zlto.nl